Copyright 2011 by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Spółka z o.o.

Transkrypt

1

2

3

4 Recenzenci: prof. dr hab. Adam Frączek prof. dr hab. Małgorzata Kossowska Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja: Magdalena Pluta Korekta: Krystyna Chludzińska Projekt okładki: Katarzyna Juras Podręcznik akademicki dotowany przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Copyright 2011 by Wydawnictwo Naukowe Scholar, Spółka z o.o. ISBN Wszelkie prawa zastrzeżone. Publikacja ta ani żadna jej część nie może być powielana, ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez uzyskania zgody Wydawcy. Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. ul. Krakowskie Przedmieście 62, Warszawa tel./fax , , dział handlowy: jak wyżej w. 105, info@scholar.com.pl Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar (Stanisław Beczek) Druk i oprawa: Drukarnia Red Me, Łódź

5 Spis treści Wprowadzenie Rozdział 1. Czym i jak zajmuje się psychologia społeczna Czym się zajmuje psychologia społeczna? Podstawowe podejścia teoretyczne Perspektywa poznawcza Perspektywa motywacyjna Perspektywa teorii uczenia się Perspektywa społeczno-kulturowa Perspektywa ewolucjonistyczna Eksperyment i logika badań Eksperyment Logika programu badawczego Pozostałe metody badawcze Obserwacja Badania korelacyjne Modele komputerowe Neuroobrazowanie Wartość i dopełnianie się różnych metod badawczych 41 Jak to się robi 1: Kto uprawia psychologię społeczną? Podsumowanie 43 Kluczowe pojęcia 43 Literatura uzupełniająca 43 Rozdział 2. Motywy społeczne Przynależność społeczna Siła motywu przynależności Wsparcie społeczne Wykluczenie społeczne Sprawczość i kontrola Siła motywu Dobroczynne efekty kontroli Deprywacja kontroli 55 Jak to się robi 2: Bezradność intelektualna w szkole Koło zachowań społecznych Poznanie i zrozumienie Potrzeba poznania Potrzeba domknięcia poznawczego Potrzeba sensu Status i samoocena 66 Problem 2: Jak pieniądze zmieniają ludzi? Relacje między motywami społecznymi Który motyw jest najważniejszy? 67 Teoria 2: Punktowość i przedziałowość jako strategie wyboru celów Zastępowalność motywów Podsumowanie 70 Kluczowe pojęcia 71 Literatura uzupełniająca 71

6 6 Rozdział 3. Poznanie społeczne Wiedza o świecie społecznym Struktury wiedzy: schematy, skrypty i teorie Kiedy struktury są używane? Procesy automatyczne i kontrolowane 77 Jak to się robi 3: Prymowanie Spostrzeganie świata społecznego Selektywność Interpretacja znaczenia Pamięć Regulacja zachowania Wpływ kontekstu na sądy Wyrazistość Kontrast i asymilacja Wpływ stanów emocjonalnych Ucieleśnienie 87 Problem 3: Co jest piękne? Heurystyki formułowania sądów Heurystyki jako zastępniki Heurystyki jako adaptacje 93 Teoria 3: System impulsywny i refleksyjny Podsumowanie 95 Kluczowe pojęcia 96 Literatura uzupełniająca 96 Rozdział 4. Przekonania społeczne Przekonania a rzeczywistość Poglądy na naturę ludzką Zaufanie społeczne Cynizm Przekonania o stałości cech ludzkich 104 Problem 4: Czy makiawelizm jest skuteczny? Przekonania o świecie społecznym Autorytaryzm Orientacja na dominację społeczną Wiara w sprawiedliwość świata Legitymizacja porządku społecznego 111 Jak to się robi 4: Dlaczego Polacy narzekają? Poglądy polityczne Liberalizm konserwatyzm Wymiar tożsamościowy i ekonomiczny Nacjonalizm i patriotyzm 120 Teoria 4: Teoria opanowywania trwogi Podsumowanie 122 Kluczowe pojęcia 123 Literatura uzupełniająca 123 Rozdział 5. Spostrzeganie osób Hierarchia znaczeń zachowania Pionowe znaczenia zachowań Poziome znaczenia zachowań Sprawczość i wspólnotowość Procesy automatyczne 130

7 Wnioski z twarzy Wnioski z zachowania ekspresyjnego Wnioski z zachowania celowego 132 Problem 5: Co wypisane jest na twarzy? Procesy kontrolowane Klasyczne modele atrybucji Deformacje procesu atrybucji 136 Jak się to robi 5: Oceny trafności spostrzegania osób Ocenianie ludzi Oceny automatyczne Oddolna integracja danych Tendencyjne sprawdzanie hipotez 145 Teoria 5: Automatyczne połączenie spostrzegania z działaniem Podsumowanie 148 Kluczowe pojęcia 148 Literatura uzupełniająca 149 Rozdział 6. Spostrzeganie siebie Treści zawarte w ja Autoschematy Ja realne, idealne i powinnościowe Spostrzeganie siebie a innych 153 Jak to się robi 6: Różnice w rozumieniu cech własnych i cudzych Geneza: skąd się bierze ja? Wnioski z własnego zachowania Porównania społeczne Kultura: ja niezależne i współzależne Funkcje: po co mamy ja? Negocjowanie tożsamości Symulacja psychiki innych Samokontrola Regulacja zachowania celowego 162 Problem 6: Dlaczego ludzie oglądają telewizję? Taktyki autoprezentacji Taktyki obronne Taktyki asertywne Skutki autoprezentacji 171 Teoria 6: Obserwacyjna samokontrola zachowania Podsumowanie 173 Kluczowe pojęcia 173 Literatura uzupełniająca 174 Rozdział 7. Samoocena Samoocena jako cecha Wyznaczniki samooceny Korelaty i konsekwencje samooceny Ciemne strony wysokiej samooceny Mechanizmy podbudowywania samooceny Pochlebne sądy o sobie 180 Problem 7: Dążenie do pozytywności czy do zgodności? Porównania i relacje społeczne Dysonans poznawczy Autoafirmacja 186 7

8 Samoocena jako motyw Włączanie i wyłączanie motywu Regulacja samooceny Funkcje samooceny Ochrona przed lękiem Zapobieganie wykluczeniu społecznemu Jak to się robi 7: Interakcje społeczne a samoocena Wspomaganie realizacji celów 194 Teoria 7: Teoria dysonansu poznawczego Podsumowanie 198 Kluczowe pojęcia 199 Literatura uzupełniająca 199 Rozdział 8. Postawy Struktura i pomiar postaw Jeden czy trzy składniki? Postawy deklaratywne i utajone 201 Jak to się robi 8: Mierzenie postaw utajonych za pomocą IAT Geneza postaw Przekonania Emocje Zachowania Konsekwencje postaw Przetwarzanie informacji Zachowanie Teorie zmian postaw Procesualny model perswazji Teorie dwutorowości perswazji 214 Problem 8: Czy reklamy oddziałują na podświadomość? Wyznaczniki zmiany postaw Nadawca Treść przekazu Organizacja przekazu Środek przekazu Odbiorca 222 Teoria 8: Teoria autopercepcji Podsumowanie 224 Kluczowe pojęcia 224 Literatura uzupełniająca 224 Rozdział 9. Moralność Podstawy moralności Sprawiedliwość Troska i krzywda Wspólnota Autorytet i władza 232 Jak to się robi 9: Zjawisko Lady Makbet Czystość Oceny moralne Model racjonalistyczny Model intuicjonistyczny Wyznaczniki postępowania moralnego Zyski i koszty 239

9 Normy społeczne Postępowanie innych Status ofiary 243 Problem 9: Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło? Wartości Struktura wartości Wpływ wartości na sądy i zachowanie Podsumowanie 248 Teoria 9: Teoria sprawiedliwości proporcjonalnej 248 Kluczowe pojęcia 249 Literatura uzupełniająca 249 Rozdział 10. Szczęście Reguły wartościowania zdarzeń Reguła kontekstu Reguła adaptacji Zło jest silniejsze od dobra Reguła dystansu Reguła asymetrii czasowej 257 Jak to się robi 10: Szczęście Polaków Wyznaczniki szczęścia Osobowość Warunki zewnętrzne Własne działania Maksymalizacja szczęścia Relacje z ludźmi Zaradność i realizacja celów Optymizm i zamartwianie się Ciało i duchowość 266 Problem 10: Czy ludzie potrafią przewidywać swoje szczęście? Konsekwencje szczęścia Relacje społeczne Stan zdrowia Sukcesy życiowe Natura szczęścia Odgórna czy oddolna natura satysfakcji Cebulowa teoria szczęścia Afekt pozytywny i negatywny Afektywne i poznawcze składniki dobrostanu 273 Teoria 10: Teoria perspektywy Podsumowanie 274 Kluczowe pojęcia 274 Literatura uzupełniająca 275 Rozdział 11. Wpływ społeczny Przejawy wpływu społecznego Naśladownictwo Konformizm Posłuszeństwo autorytetom 279 Jak to się robi 11: Zaraźliwość samobójstw Mechanizmy wywierania wpływu Zaangażowanie Słuszność 283 9

10 Lubienie Wzajemność Niedostępność 288 Problem 11: Dlaczego tak różne psychoterapie są skuteczne? Techniki manipulacji społecznych Stopa w drzwiach Drzwiami w twarz Niska piłka A to nie wszystko Huśtawka emocjonalna Uwikłanie w dialog Kłamstwo i projekcja Obrona przed wpływem innych Asertywność Przerwanie automatyzmów Podsumowanie 297 Teoria 11: Teoria wpływu społecznego 298 Kluczowe pojęcia 299 Literatura uzupełniająca 300 Rozdział 12. Atrakcyjność Atrakcyjność fizyczna Czy kryteria urody są uniwersalne? Od czego zależy piękno twarzy Od czego zależy piękno ciała 304 Problem 12: Czy oglądanie modelek szkodzi? Czasowe zmiany atrakcyjności Czy piękne jest dobre? Teorie atrakcyjności Teoria kar i nagród Teorie zgodności Bezwiedny egotyzm Wyznaczniki atrakcyjności Częstość kontaktów Zalety Podobieństwo Mimikra i koordynacja 317 Jak to się robi 12: Koordynacja i lubienie Działania na rzecz interesu Następstwa atrakcyjności Reakcje emocjonalne 321 Teoria 12: Teoria równowagi Sądy i oceny Zachowania Podsumowanie 324 Kluczowe pojęcia 324 Literatura uzupełniająca 324 Rozdział 13. Miłość Strategie doboru partnera heteroseksualnego Czego mężczyźni chcą od kobiet Czego kobiety chcą od mężczyzn Przywiązanie 332

11 Style przywiązania Wymiary przywiązania 334 Jak to się robi 13: Eksperymentalne badanie miłości Składniki miłości Intymność Namiętność Zobowiązanie Dynamika bliskiego związku Zakochanie Romantyczne początki Miłość kompletna Miłość przyjacielska 345 Problem 13: Jak ludzie reagują na niezadowolenie Związek pusty Rozpad 348 Teoria 13: Teoria transferu pobudzenia Podsumowanie 349 Kluczowe pojęcia 349 Literatura uzupełniająca 349 Rozdział 14. Prospołeczność Skąd się bierze dobro: teorie prospołeczności Decyzyjny model interwencji kryzysowej Teorie pobudzenia Teorie norm Prospołeczność jako adaptacja 357 Jak to się robi 14: Dwie motywacje do pomagania Wyznaczniki pomagania Obecność i postępowanie innych Biorca pomocy Dawca pomocy Relacje między biorcą i dawcą 366 Problem 14: Czy człowiek jest z natury egoistą? Następstwa pomagania Biorca pomocy Dawca pomocy 371 Teoria 14: Podstawowe typy relacji społecznych Podsumowanie 374 Kluczowe pojęcia 374 Literatura uzupełniająca 374 Rozdział 15. Agresja Skąd się bierze zło: teorie agresji Agresja jako adaptacja Agresja jako skutek frustracji Agresja jako skutek uczenia się Ogólny Model Agresji Indywidualne wyznaczniki agresji Agresywność jako cecha Cechy osobowości Płeć Sytuacyjne wyznaczniki agresji Prowokacja

12 Pobudzenie emocjonalne Przemoc w mass mediach 388 Problem 15: Czy media mówią prawdę o agresji w mediach? Normy i oczekiwania społeczne Alkohol Kontrola agresji Katharsis, czyli oczyszczenie Kary 395 Jak to się robi 15: Zwalczanie przemocy w szkole Złożone interwencje psychologiczne 397 Teoria 15: Teoria społecznego uczenia się Podsumowanie 398 Kluczowe pojęcia 399 Literatura uzupełniająca 399 Rozdział 16. Konflikt społeczny Struktura konfliktu Interesy własne i cudze Rodzaje zachowania w konflikcie Gry o sumie zerowej Gry o sumie niezerowej Orientacje społeczne 405 Jak to się robi 16: Pomiar orientacji społecznych Procesy eskalacji konfliktu Procesy poznawcze Emocje i motywy Nieciągłość grupowa Bariery Bariery komunikacyjne Bariery kulturowe 414 Problem 16: Co jest lepsze współpraca czy rywalizacja? Negocjacje Przetarg pozycyjny Negocjacje integracyjne Mediacje w konflikcie Podsumowanie 423 Kluczowe pojęcia 424 Literatura uzupełniająca 424 Rozdział 17. Władza Wyłanianie się hierarchii władzy Podstawy władzy Jak się wyłania hierarchia władzy Kto zdobywa władzę? Jak władza zmienia ludzi 431 Jak się to robi 17: Wpływ władzy na nastrój i samoocenę Afektywne konsekwencje władzy Poznawcze konsekwencje władzy Behawioralne konsekwencje władzy Społeczne konsekwencje władzy Od czego zależy siła efektów władzy? Natura władzy Komplementarność pozycji władzy 441

13 Samowzmacnianie władzy Społeczne funkcje władzy Władza społeczna i osobista 444 Problem 17: Czy władza deprawuje? Przywództwo Style kierowania Skuteczność różnych stylów kierowania 447 Teoria 17: Teoria reaktancji Podsumowanie 449 Kluczowe pojęcia 449 Literatura uzupełniająca 449 Rozdział 18. Grupa społeczna Struktura grupy Tożsamość grupowa Normy grupowe Hierarchia statusu 455 Problem 18: Po czym rozpoznajemy status? Spójność grupy Dynamika grupowa Społeczne podzielanie rzeczywistości 459 Jak to się robi 18: Powiedzieć znaczy uwierzyć Komunikacja Wpływy większości i mniejszości Zadaniowe funkcjonowanie grupy Facylitacja i hamowanie społeczne Próżniactwo społeczne Decyzje grupowe 470 Teoria 18: Teoria autokategoryzacji Podsumowanie 473 Kluczowe pojęcia 474 Literatura uzupełniająca 474 Rozdział 19. Stosunki międzygrupowe Hierarchia i antagonizm Hierarchie międzygrupowe Antagonizmy międzygrupowe Treść stereotypów i uprzedzeń Cztery rodzaje stereotypów grupowych Wyznaczniki treści stereotypów Konsekwencje treści stereotypów 483 Problem 19: Czy można być Polakiem i Europejczykiem równocześnie? Źródła stereotypów i uprzedzeń Podzielanie społeczne Stosunki międzygrupowe Kategoryzacje społeczne Konsekwencje stereotypów i uprzedzeń Oceny Emocje Zachowania międzygrupowe Zagrożenie stereotypem Dehumanizacja 494 Jak to się robi 19: Redukowanie uprzedzeń na Opolszczyźnie

14 Modyfikacja i kontrola uprzedzeń Kontakt międzygrupowy Zmiany kategoryzacji 497 Teoria 19: Teoria tożsamości społecznej Tłumienie stereotypów Podsumowanie 500 Kluczowe pojęcia 500 Literatura uzupełniająca 501 Rozdział 20. Kobiety i mężczyźni Jak to się robi 20: Orientacje kobiet i mężczyzn Stereotypy płci Stereotyp kobiecości Stereotyp męskości Asymetria stereotypów płci Konsekwencje stereotypów płci 507 Problem 20: Skąd się bierze szklany sufit? Przyczyny różnic płci Wyjaśnienia kulturowe Wyjaśnienia ewolucjonistyczne Wyjaśnienia społeczno-strukturalne Faktyczne różnice płci Różnice duże: motoryka, agresja, seks Różnice umiarkowane: komunikacja i zachowania społeczne Różnice małe: osobowość Kiedy różnic płci nie ma Różnice płci konkluzja Konflikt płci Konflikt o seks Konflikt o uczucia Konflikt o władzę Podsumowanie 527 Kluczowe pojęcia 528 Literatura uzupełniająca 528 Słownik Bibliografia Indeks rzeczowy Indeks nazwisk