Rozliczenia bankowe. II wkłady terminowe (część jest zagrożona 'niewypłaceniem') III całość jest obarczona ryzykiem

Transkrypt

1 Rozliczenia bankowe Stopnie płynności: I gotówka II wkłady terminowe (część jest zagrożona 'niewypłaceniem') III całość jest obarczona ryzykiem Proces przechodzenia pieniądza przez formy jest nazywany procesem dematerializacji pieniądza. w gospodarce naturalnej nie było pieniądza, były towary wymieniane (ograniczenie kręgu kontrahentów, problem z wyceną dóbr, niska wydajność, słaba produkcja); wartości użytkowe wymiana pośrednia powszechny ekwiwalent towaru (miał wartość użytkową i wymienną); było ich około 70, np sól, skóry, bydło, bursztyn; wszystkie one nosiły znamiona pieniądza pieniądz naturalny kruszce szlachetne i półszlachetne pieniądz sztuczny monety (wartość pieniężna ważniejsza niż użytkowa) System menniczy: zamknięty tylko władza otwarty każdy posiadacz kruszcu mógł dać do mennicy Rozbieżność w wartości nominalnej (na monecie) i wartości realnej (zawartość kruszcu) spowodowała rozróżnienie pieniądza nadwartościowego (realna>nominalna) i podwartościowego (nominalna>realna). Surogaty pieniądza: instytucje (a może instrumenty) pieniężne, konstrukcje prawne do końca nie są pieniądzem (obligacje akumulacja, weksle, czeki, akcje lokata kapitału). Potem banknot, który miał zdolność obiegową. Pieniądz współczesny gotówkowy (papier i bilon) i bezgotówkowy (zapis na kontach) Za tydzień nie ma wykładu! Pieniądz papierowy to znak pieniężny, który na mocy zarządzenia władzy państwowej uzyskał na określonym terytorium charakter prawnego środka płatniczego i jest powszechnie przyjmowany przy regulowaniu zobowiązań prywatno- i publicznoprawnych. Bilon pieniądz zdawkowy, posiadający moc zwalniania z zobowiązań do określonej kwoty. Pieniądz bezgotówkowy funkcjonuje w formie zapisów na kontach bankowych posiadaczy rachunków bankowych (polecenie przelewu, polecenie zapłaty, akredytywa, inkaso, czeki, weksle, karty płatnicze) Proces dematerializacji pieniądza.

2 Trzy elementy występujące w pieniądzu: 1) pieniądz jako społeczne dobro obiegowe 2) pieniądz jako prawny środek płatniczy służący regulowaniu zobowiązań 3) pieniądz jako kredytowe dobro obiegowe Definicja pieniądza. Jest to ustalony przez władzę państwową prawny środek płatniczy zależny w swej sile nabywczej od społecznego wkładu pracy wnoszonego do gospodarki społecznej przez posiadacza pieniądza, będący anonimowym i generalnym tytułem do udziału w podziale produktu społecznego i dochodu narodowego na warunkach określonych przez poziom i strukturę cen dóbr i usług będących w sprzedaży. Anonimowy udział w podziale dochodu narodowego zależy od posiadanych pieniędzy, a nie od osoby Generalny konieczny, niezbędny, wystarczający do nabywania dóbr i usług Źródła kreacji pieniądza: emisja skarbowa emisja papierów skarbowych (weksle, bony skarbowe) oferowanych społeczeństwu na likwidację (zmniejszanie) deficytu budżetowego nadwyżka eksportu nad importem => środki zasilają obieg pieniądza krajowego kredyt bankowy (kredytowa kreacja pieniądza) funkcja emisyjna => każde udzielenie kredytu powoduje zwiększenie ilości pieniądza w obiegu, spłata kredytu zmniejszenie Nadwyżka eksportu nad importem i kredyty bankowe mogą się wzajemnie uzupełniać. Emisja a kreacja niektórzy twierdzą, że to synonimy, a inni, że różnica jest: emisja dotyczy pieniądza gotówkowego, a kreacja bezgotówkowego. Funkcje kredytu: rozdzielcza konsumenci i inwestorzy (kredyt konsumencki i inwestycyjny) emisyjna każde udzielenie kredytu powoduje zwiększenie ilości pieniądza w obiegu, spłata kredytu zmniejszenie; dotyczy każdego rodzaju kredytu dochodowa antycypuje (wyprzedza) przyszły przyrost funduszy własnych kredytobiorcy (kredyty obrotowe) Ujęcie kredytu: 1) formalno-prawne (umowa cywilnoprawna) bank jest pośrednikiem między tymi, którzy mają nadwyżkę a tymi, którzy potrzebują 2)ekonomiczne pomnażanie siły nabywczej kredytobiorcy (przejściowy kredytowy dochód pieniężny Granice kredytowania: I. ekonomiczna dotyczy banku centralnego, który odpowiada za politykę monetarną (zachowanie równowagi ekonomiczno-fizycznej => między ilością pieniądza a dochodem narodowym) II. techniczna dotyczy szczebla podrzędnego. Możliwości kredytowe banku handlowego zależą od jego wielkości i wysokości zgromadzonych depozytów Przykład: Jak odbywa się kreacja pieniądza bezgotówkowego przez bank handlowy.

3 Przyjmijmy, że mamy dwa banki handlowe (BH1, BH2) i różnych klientów (K1,K2,...,Kn). Stopa rezerw obowiązkowych wynosi 5%. W punkcie wyjściowym banki wyczerpały swoje możliwości w zakresie udzielania kredytów, czyli ich rezerwy kasowe osiągnęły dopuszczalną dolną granicę niezbędną do utrzymania płynności. Operacja 1. Pewnego dnia BH1 orientuje się, że jego wkłady zwiększyły się o 1000 jednostek dzięki wpłacie gotówki przez klienta K1 (tzw. wkład pierwotny, który polega na przekształceniu pieniądza gotówkowego na taką samą ilość pieniądza bezgotówkowego). Aktywa BH1 Pasywa rezerwa=1000j. K1=1000j - wkład Operacja 2. BH1 decyduje się udzielić kredyt klientowi K2 w wysokości: r=5%, czyli 5%x1000j=50j Aktywa BH1 Pasywa rezerwa=50j K1=1000j wkład udzielone kr=950j 1000j 1000j Akt udzielenia kredytu jest jednocześnie aktem kreacji nowego pieniądza. Założenie 1: klient K2 przyznany kredyt w wysokości 950j podejmuje w gotówce (tzn, że pieniądz krąży w obiegu gotówkowym). Rezerwy gotówkowe spadły do 50j, co oznacza dla banku zakończenie akcji kredytowej. Założenie 2: Klient K2 nie podejmuje z banku gotówki lecz poleca bankowi dokonanie przelewu tej samej sumy na rzecz klienta K3, który posiada rachunek w BH2. Aktywa BH2 Pasywa rezerwa=950j K3=950j wkład Dla BH2 udzielenie kredytu dla K4 w wysokości... r 50j Aktywa BH2 Pasywa rezerwa 950j 950j kredyt 900j _ 950j 950j rezerwa=900j 900j wkład k5 1850j 1850j

4 Klient K4 nie podejmuje gotówki z banku lecz dokonuje przelewu tej kwoty na rzecz klienta K5, który ma rachunek w tym samym banku. (patrz wyżej po drugim podkreśleniu). Dokonywanie rozliczeń pieniężnych. Przez rozliczenia pieniężne rozumiemy świadome i zgodne z prawem przemieszczanie środków pieniężnych pomiędzy podmiotami gospodarczymi, między nimi a osobami fizycznymi, pomiędzy osobami fizycznymi, instytucjami, itd. Podstawa rozliczeń pieniężnych może być różna i wskazać możemy na następujące jej cechy: 1) może ją stanowić: a) wzajemna wymiana b) świadczenia jednostronne 2 ) może wynikać z: a) dobrowolnych stosunków b) przewidzianych prawem obowiązków 3) może mieć charakter: 1. a) warunkowy b) bezwarunkowy 2. a) terminowy b) bezterminowy Do najczęściej spotykanych podstaw rozliczeń pieniężnych zaliczyć należy: ~ umowy kupna-sprzedaży 1a,2a,3.1a,3.2.b ~ umowy o pracę 1a,2a,3.1.a,3.2.a/b ~ umowy dzierżawy, najmu 1a,2a,3.1.a,3.2.a/b ~ umowy ubezpieczenia 1a,2a/b,3.1.a,3.2.a ~ obowiązkowe świadczenia na rzecz Skarbu Państwa 1b,2b,3.1.b,3.2.a Urynkowienie procesów gospodarczych wpłynęło na zmianę ruchu strumieni pieniądza gotówkowego. Poprzednio pieniądz gotówkowy wykonywał każdorazowo ruch wahadła pomiędzy NBP a ludnością, a tylko nieznaczna jego część krążyła pomiędzy różnymi grupami ludności. Obecnie pieniądz gotówkowy opuszczający NBP trafiając do banków komercyjnych, a za ich pośrednictwem do jednostek gospodarczych oraz ludności cyrkuluje, dokonując wielu obrotów. Poprzednio=w strukturze monobanku NBP emisja i działalność kredytowa też (wynagrodzenia => handel => NBP) Obecnie=w strukturze dwuszczeblowej (pieniądz gotówkowy => banki handlowe => ludność) Sposoby ujmowania obiegu pieniądza gotówkowego. Prawidłowa obsługa obiegu pieniądza wymaga przede wszystkim zasilania tego obiegu w odpowiednie ilości znaków pieniężnych. Potrzeby gotówkowego obiegu są obsługiwane: I. II. w ujęciu statycznym przez masę znaków pieniężnych, będących poza NBP, na którą składają się następujące zasadnicze elementy: 1. pieniądz gotówkowy w innych bankach oraz w przedsiębiorstwach i instytucjach (w tym pewna część stanowiąca trwały wsad w postaci stałego pogotowia kasowego) 2. gotówkowe zasoby pieniężne ludności (w tym gotówka na wydatki bieżące czyli tzw. pieniądz transakcyjny oraz oszczędności gotówkowe) w ujęciu dynamicznym uwzględnić należy cały mechanizm krążenia pieniądza, przede wszystkim:

5 1) zmiany obiegu pieniądza (z informacji NBP wynika, iż w latach 80. i w pierwszej połowie lat 90. obrót gotówkowy wzrósł wartościowo ponad 10-krotnie, natomiast pod koniec lat 90. i w początku 2000-ch lat obserwuje się spadek pieniądza gotówkowego) 2) zużywanie się fizyczne pieniądza w postaci krążenia i konieczność wycofania z obiegu zniszczonych znaków pieniężnych (polskie banknoty mieszczą się w normach światowych wytrzymując 3500 zgięć) 3) uzupełnianie znajdujących się w obiegu znaków pieniężnych w miarę wzrastania obiegu oraz zastępowanie wycofanych, zniszczonych znaków pieniężnych znakami nowymi, pochodzącymi z Państwowej Wytwórni Papierów Wartościowych oraz mennicy państwowej 4) konieczność posiadania w kasach i skarbcach NBP zapasu znaków pieniężnych (nowych i używanych, ale zdolnych do obiegu), który zapewniałby wprowadzenie ich do obiegu w razie nieprzewidzianego wzrostu zapotrzebowania. Określenie prawidłowej wielkości zapasu znaków pieniężnych należy uznać za jedno z centralnych zagadnień polityki emisyjnej NBP. Wskaźnik ten jest ściśle określony dla NBP, a jego wysokość jest tajemnicą państwową. Do obowiązków banku emisyjnego należy zapewnienie ludności w wygody w posługiwaniu się pieniądzem, a ta zależy od jego cech mnemotechnicznych (wielkość, kolor,itp), ułatwiających łatwe rozróżnienie nominału Przypomnieć o rachunkach bankowych. (pieniądz gotówkowy co się z nim dzieje w ostatnich latach => patrz: Rocznik Statystyczny) W Polsce na początku lat 90. na skutek wysokiej inflacji szczególnego znaczenia nabrało zorganizowanie obiegu pieniądza gotówkowego. Duża rozpiętość w wysokości nominału znaków pieniężnych zdecydowanie utrudniała obsługę płatności gotówkowych, a ilość zer w zapisach utrudniała ewidencję i statystykę. Wielkość liczb zacierała poczucie wartości pieniądza, a także utrudniała ludności kontrolę podwyżek cen (np w handlu detalicznym). Stąd powstała konieczność przeprowadzenia denominacji złotego połączonej z wymianą znaków pieniężnych. Denominacja jest reformą systemu pieniężnego i polega na zastąpieniu obiegających znaków pieniężnych znakami o nowym nominale przy równoczesnej zmianie skali cen. Charakterystyka denominacji: ekwiwalentny, gdy gotówkowe zasoby pieniężne wymienia się, a wkłady bankowe przelicza się w tej samej proporcji co przeliczenia cen i płac nieekwiwalentny, gdy wymiany i przeliczenia zasobów pieniężnych dokona się w mniej korzystnej dla ich posiadaczy relacji aniżeli wynika to z przyjętej stopy denominacji cen i płac Towarzysząca denominacji wymiana znaków pieniężnych może: =/ nastąpić jednorazowo =/ być rozłożona na dłuższy, nawet kilkuletni okres Skutki denominacji: 1) denominacja ekwiwalentna nie jest instrumentem przywracającym równowagę pieniężną gdyż przeliczanie cen, dochodów i zasobów pieniężnych przebiega w identycznej relacji. Niemniej jednak połączona z działaniami stabilizacyjnymi i umacnianiem złotego może oddziaływać psychologicznie w kierunku zwiększenia zaufania do waluty krajowej 2) denominacja nieekwiwalentna musiała zostać wykluczona ze względów społecznych jak i pragmatycznych, jest zapewne zabiegiem antyinflacyjnym, ale podważa zaufanie do waluty krajowej co w konsekwencji zmniejsza skłonność do oszczędzania, wzmagając w przyszłych okresach presję inflacyjną.

6 Cechy wymiany ekwiwalentnej: I nie wpływa na zmniejszenie ilości znaków pieniężnych pozostających w obiegu czyli ilość banknotów 50zł po denominacji w stosunku 1:10000 była taka sama jak banknotów zł przed denominacją II powoduje efekt pochodny, polegający na wycofaniu z obiegu banknotów o najniższej wartości i zastąpieniu ich monetami III powoduje dodatkowe koszty w postaci: ~kosztów nowych znaków pieniężnych (znaczków skarbowych, pocztowych) ~kosztów zmiany cen towarów i usług (nowe cenniki, zmiana etykiet, opakowań) Korzyści natury technicznej wynikające z denominacji: 1. zróżnicowanie pod względem mnemotechnicznym i poprawa jakości znaków pieniężnych 2. urealnienie sumy obiegającego pieniądza gotówkowego o wartość zniszczonych przez ludność znaków pieniężnych, które nie wrócą przy wymianie do NBP 3. wyeliminowanie sfałszowanych znaków pieniężnych, których banki nie przyjmą do wymiany Czynności kasowo-skarbcowe (związane z pieniądzem gotówkowym) zapewniają sprawną i dokładną pod względem rachunkowym obsługę wszystkich wpłat i wypłat. Komórki zajmujące się tymi czynnościami składają się z 3 zespołów, a są nimi: 1) kasy obsługiwane przez kasjerów 2) sortownie pomieszczenia, w których dokonuje się: + segregowania zniszczonych i zużytych znaków pieniężnych + przeliczania dokonanej wpłaty i wypłaty gotówki 3) skarbce pomieszczenia specjalnie zabezpieczone i chronione, obsługiwane komisyjnie przez dwóch skarbników odpowiadających solidarnie za jego zawartość Formy wpłaty gotówki: 1. wpłaty do kasy dziennej przy użyciu tzw bankowych dowodów wpłaty czyli dokumentów, na odwrocie których podaje się specyfikację wpłacanych banknotów i monet dla ułatwienia pracy wpłacającemu i kasjerowi 2. wpłaty do kas wieczorowych (w postaci kasowej) mają one charakter wpłat zamkniętych w sposób uniemożliwiający wyjęcie zawartości bez widocznego uszkodzenia opakowania. Dla każdego opakowania wypisuje się oddzielny dowód wpłaty, zaś liczenia wpłat dokonuje się dnia następnego. Wpłaty w tej formie dotyczą głównie utargów przedsiębiorstw handlowych, gastronomicznych 3. inkaso samochodowe polega ono na bezpośrednim odbieraniu utargów gotówkowych przedsiębiorstw handlowych, usługowych, gastronomicznych przez inkasentów jednostek prowadzących inkaso samochodowe. Zgłaszają się oni zazwyczaj w godzinach wieczornych bezpośrednio do kas przedsiębiorstw i przyjmują ich utargi dzienne, przewożąc odpowiednio zabezpieczonymi samochodami do banku. Wpłaty są również dokonywane w formie zamkniętej przeliczone w sortowni banku następnego dnia + dowód wpłaty 4. skarbce nocne są szczególną formą wpłaty umożliwiającą wrzucenie woreczka z wpłatą przez specjalną rzutnię, otwory której znajdują się na zewnątrz banku. Stwarza to możliwość dokonania wpłaty o każdej porze dnia. Komisyjne otwarcie skarbca następuje rano, a jego zawartość przelicza się w sortowni na zasadach wpłat zamkniętych z dołączonymi dowodami wpłat Wszystkie formy wpłaty mają charakter powszechny, pozostawia się swobodę wyboru formy wpłaty, jednak kontrola i wyjaśnienie rozbieżności ma miejsce przy wpłatach do kasy dziennej.

7 Formy wypłaty: z kasy dziennej z bankomatów Zapewnienie bezpieczeństwa rozliczeń gotówkowych dotyczy zarówno: przechowywania znaków pieniężnych w przedsiębiorstwach transportu znaków pieniężnych Celom tym służy norma wartościowa jako jednostka obliczeniowa, określająca limit przechowywania lub transportowania wartości pieniężnych. Wynosi ona 120-krotność przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego. Rozliczenia pieniężne między podmiotami przeprowadzane są za pośrednictwem banków jeżeli przynajmniej jedna strona (wierzyciel/dłużnik) posiada rachunek bankowy. Jego otwarcie następuje na podstawie umowy, która może być zawarta jeżeli obie strony (klient i bank) wyrażą na to zgodę. W umowie rachunku bankowego bank zobowiązuje się między innymi do zapewnienia wkładcy odpowiedniego bezpieczeństwa jego wkładu, niezależnie od tego, w jaki sposób następuje dysponowanie takim wkładem. Wyboru formy rozliczenia mają dokonać strony w umowie, zatem jeżeli wybór ten padnie na formę gotówkową to spełnienie obowiązku przeprowadzenia rozliczenia za pośrednictwem banku nie napotyka żadnych trudności, nawet gdy posiadaczem rachunku bankowego jest tylko jedna ze stron rozliczenia. Jeżeli natomiast wybór padnie na formę bezgotówkową w zasadzie wymaga to posiadania przez obie strony rachunków bankowych. Wśród form rozliczeń bezgotówkowych wymienia się: polecenie przelewu, polecenie zapłaty, akredytywę, inkaso, czeki, weksle, karty płatnicze. Polecenie przelewu jest podstawową, o uniwersalnym charakterze, formą rozliczenia bezgotówkowego, stanowiącą w strukturze rozliczeń danego banku 80-95%. istota polecenia przelewu polega na wydaniu bankowi przez właściciela rachunku bankowego (dłużnika) polecenia przelania określonej kwoty z jego rachunku na wskazany przez niego rachunek w dowolnym banku. Polecenie przelewu wykorzystywane jest przez: jednostki gospodarcze w regulowaniu należności za dostawy towarów lub świadczone usługi strony zawierające umowę kupna-sprzedaży przydatne jest dla dokonywania wszelkich transferów i regulowanie zobowiązań z różnych tytułów Dłużnik (odbiorca) < > Bank dłużnika 3 Wierzyciel (dostawca) < Bank wierzyciela 1 polecenie przelewu => bank dłużnika sprawdza rachunek bieżący klienta (dłużnika) => 2 bank przyjął zlecenie (gdy są środki) => 3 przekazanie kasy => 4 uznanie rachunku wierzyciela Jeśli nie ma kasy na rachunku to albo jest o tym adnotacja w umowie z bankiem, że się czeka określony czas na kasę, a jak w tym czasie nie ma to bank zwraca i nie realizuje polecenia, albo może też bank udzielić kredytu w rachunku bieżącym dłużnika Polecenie przelewu może być odwołane pisemną dyspozycją zleceniodawcy jeżeli bank nie obciążył jeszcze jego rachunku. Po wykonaniu zlecenia wszelkie spory mogą być rozstrzygnięte jedynie pomiędzy zleceniodawcą, a beneficjentem dokonanego przelewu środków pieniężnych. Potwierdzone przez bank polecenia przelewu nie mogą być w żadnym przypadku odwołane przez zleceniodawcę podmioty gospodarcze mają obowiązek posiadania konta bankowego

8 Polecenie pobrania. W przeszłości (na tych samych drukach co polecenie przelewu) stosowano polecenie pobrania. Polegało ono na udzieleniu przez wierzyciela dyspozycji swemu bankowi, aby zapisał na dobro jego rachunku (uznał rachunek) zgłoszoną do rozliczeń wierzytelność, obciążając następnie tą kwotą rachunek dłużnika. Inicjatorem rozliczenia był więc wierzyciel, a uznanie jego rachunku następuje wcześniej niż obciążenie (zapłata) rachunku dłużnika. Wobec narastających zatorów płatniczych zawieszono tę formę rozliczenia. Dłużnik Bank dłużnika Wierzyciel > Bank wierzyciela Jest faktura na 55j. 1 uznanie na 55j (czysto księgowy zapis) => 2 okazuje się, że nie ma środków, dlatego też zostały zawieszone Polecenie zapłaty. Wprowadzone do polskiego systemu płatniczego w X 1997r. poprzez nowelizację zarządzenia Prezesa NBP o rozliczeniach pieniężnych za pośrednictwem banków. Grupa banków komercyjnych zawarła porozumienie w sprawie stosowania poleceń zapłaty, ustalając: zakres wzajemnej odpowiedzialności banków-sygnatariuszy przyczyny odmowy realizacji polecenia zapłaty przez bank dłużnika W poleceniu zapłaty stroną inicjującą jest wierzyciel (odwrotnie jak przy poleceniu przelewu), dłużnik musi wyrazić zgodę na stosowanie przez wierzyciela poleceń zapłaty w rozliczeniu jego określonych wierzytelności. W poleceniu zapłaty wierzyciel wydaje dyspozycję swojemu bankowi, aby (to są też różnice w stosunku do polecenia pobrania): 1) obciążył określoną kwotą rachunek bankowy dłużnika 2) uznał nią rachunek wierzyciela Przeprowadzanie rozliczeń w tej formie wymaga: posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunku w bankach, które zawarły porozumienie o stosowaniu tej formy rozliczeń oraz ustaliły zakres swojej odpowiedzialności i stosowane procedury zawarcia umowy między wierzycielem a jego bankiem o stosowaniu poleceń zapłaty ustalającej m.in. zakres odpowiedzialności i przyjęte procedury. Uznanie rachunku bankowego wierzyciela następuje po uzyskaniu środków przez jego bank od banku dłużnika na pokrycie dokonywanego polecenia zapłaty. Jednak dłużnik może w określonych terminach odwołać pojedyncze polecenia zapłaty i wówczas bank dłużnika ma obowiązek natychmiastowego uznania jego rachunku kwotą odwołanego polecenia, a bank wierzyciela ma obowiązek przekazania tej kwoty do banku dłużnika. Akredytywa Jest formą rozliczenia zabezpieczającą przede wszystkim interes dostawcy poprzez bezwzględne i natychmiastowe otrzymanie należności, jakkolwiek uwzględnia ona także interes odbiorcy gdyż pozwala w pełni uzależnić zapłatę od spełnienia przez dostawcę ustalonych warunków. Z tych względów akredytywa nadaje się przede wszystkim do rozliczeń z nieznanymi kontrahentami. Ponadto, akredytywa może znaleźć zastosowanie gdy dostawca chce sobie zabezpieczyć terminową zapłatę w rozliczeniach ze słabo wypłacalnymi odbiorcami. Z żądaniem otwarcia akredytywy występuje dostawca, natomiast jeżeli odbiorca wyrazi zgodę na tę formę rozliczenia, wówczas przejmuje inicjatywę (tego) rozliczenia. Istota operacji przeprowadzanych przy pomocy akredytywy polega na zarezerwowaniu przez bank określonej kwoty ze środków dłużnika (odbiorcy) na rzecz 2 :

9 jednego dostawcy. Oddział banku właściwy dla dostawcy pokrywa w formie bezgotówkowej jego określone wierzytelności z zachowaniem warunków ustalonych przez płatnika. Bank może zwolnić płatnika od obowiązku wyodrębnienia środków, udzielając mu zapewnienia pokrycia zobowiązań rozliczenia przy pomocy akredytywy z kredytu bankowego. Podstawą otwarcia akredytywy jest wniosek dłużnika złożony w oddziale jego banku, a wskazujący wierzyciela (dostawcę) i oddział jego banku, w którym będą dokonywane wypłaty. Ponadto, wniosek powinien określać dokumenty jakie zobowiązany będzie składać dostawca (wierzyciel) dla uzyskania zapłaty (faktury, świadectwa rzeczoznawców, listy przewozowe). W obrocie krajowym akredytywę można uruchomić tylko na rzecz jednego dostawcy z terminem do 30 dni od daty jej otwarcia. Otwierając akredytywę oddział banku obciąża kwotą podaną we wniosku rachunek bieżący oraz uznaje rachunek akredytywy dłużnika prowadzony w ramach konta analitycznego środków wydzielonych na realizację akredytywy. Przedmiotem akredytywy są dokumenty, w oparciu o które następuje zapłata (a nie towary). Dłużnik <-1A---< > Bank dłużnika 2 5 Wierzyciel <-3---<-4A > Bank wierzyciela 1 dłużnik składa wniosek o otwarcie akredytywy 1A bank dłużnika zawiadamia dłużnika o wydzieleniu środków (w rachunku akredytywy) 2 bank dłużnika zawiadamia bank wierzyciela o wydzieleniu środków i warunkach akredytywy 3 bank wierzyciela zawiadamia wierzyciela o otwarciu na jego rzecz akredytywy 4 wierzyciel przedkłada dokumenty rozliczeniowe (faktura) 4A bank zawiadamia wierzyciela o uznaniu jego rachunku 5 bank wierzyciela rozlicza się z bankiem dłużnika 6 bank dłużnika zawiadamia dłużnika o obciążeniu akredytywy Zamknięcie akredytywy następuje: 1) po wyczerpaniu środków wydzielonych w rachunku akredytywy 2) z upływem terminu jej ważności (ewentualnie niewykorzystane środki z rachunku akredytywy bank dłużnika przelewa na jego rachunek bieżący Ocena akredytywy: i) ii) dostawcy uważają, że akredytywa ogranicza swobodę ruchu towarów zmuszając ich do przystosowania terminów dostaw do okresu ważności akredytywy odbiorcy narzekają na okresowe zamrożenie środków płynnych (które z kolei gwarantują dostawcy natychmiastową zapłatę) Akredytywa dokumentowa. Powstała drogą ewolucji pierwotnego kupieckiego listu kredytowego, który stanowił polecenie kupca skierowane do jego korespondentów upoważniając ich do dokonywania wypłat w określonej wysokości na rzecz osoby wymienionej w liście kredytowym. Przekształcenie listu kredytowego w formę obecnej akredytywy dokumentowej wymagało wprowadzenia do jego warunków następujących elementów: ~uzależnienia wypłaty środków od przedstawienia dokumentów stwierdzających zakup lub wysyłkę towaru ~wprowadzenia zobowiązania banku w miejsce zobowiązania kupca Akredytywa dokumentowa stanowi samodzielne pisemne zobowiązanie banku importera wobec eksportera do zapłaty określonej kwoty za dokumenty złożone w ramach akredytywy, zgodne z jej warunkami w czasie, trybie i na zasadach w niej określonych. Tak więc przedmiotem akredytywy są dokumenty.

10 Uczestnicy akredytywy dokumentowej: zleceniodawca (importer, aplikant) bank otwierający bank pośredniczący (awizujący, negocjujący, potwierdzający) beneficjent (eksporter, remitent) Importer < > Eksporter 2 4 Bank otwierający > Bank pośredniczący 1 kontrakt 2 zlecenie otwarcia akredytywy 3 otwarcie akredytywy 4 zawiadomienie o zawarciu akredytywy (awizacja) Między importerem i eksporterem warunki kontraktu Między bankiem otwierającym i bankiem pośredniczącym warunki akredytywy A.D. Zleceniodawca przekazuje swojemu bankowi (otwierający, importera) pisemną instrukcję otwarcia akredytywy zgodnie z ustaleniami kontraktu, zapewniając mu jednocześnie pokrycie środków Bank otwierający podejmuje samodzielne zobowiązanie zapłaty za prawidłowe dokumenty jeśli warunki akredytywy zostały spełnione Otwarcie akredytywy następuje w wyniku umowy między importerem (zobowiązanie do spowodowania otwarcia akredytywy zgodnie z kontraktem kupna-sprzedaży) a bankiem, któremu importer zlecił jej otwarcie. Bank otwierający nie ma obowiązku analizowania faktycznego przebiegu transakcji, a ma jedynie prawo i obowiązek opierać się wyłącznie na dokumentach, podejmując jedynie na ich podstawie decyzję co do zapłaty lub jej odmowy Bank pośredniczący rola banku pośredniczącego jest uzależniona od zakresu działań wykonywanych przez niego na zlecenie banku otwierającego i polega ona na: 1) awizowaniu akredytywy w tej roli bank jest jedynie pośrednikiem między bankiem otwierającym a beneficjentem i jako przedstawiciel banku otwierającego nie jest zobowiązany do żadnych świadczeń z tytułu akredytywy 2) negocjowaniu dokumentów w tym przypadku bank pośredniczący ponosi odpowiedzialność za przeprowadzenie czynności dotyczących sprawdzenia zgodności dokumentów. Ponadto bank ten rozliczając beneficjenta nie działa we własnym imieniu lecz w imieniu banku importera (otwierającego) jako jego zleceniodawca 3) potwierdzaniu akredytywy bank pośredniczący podejmuje własne samodzielne zobowiązanie w otwarciu akredytywy dokonując płatności na rzecz beneficjenta we własnym imieniu. W tym przypadku bank pośredniczący potwierdzający akredytywę ma w stosunku do beneficjenta takie same obowiązki i uprawnienia jak gdyby on sam akredytywę otworzył Beneficjent eksporter, na rzecz którego otwarto akredytywę. Nie ma on żadnych zobowiązań z tytułu akredytywy, a jego obowiązek dostawy towaru wynika z kontraktu kupna-sprzedaży

11 Kryteria klasyfikacji akredytywy dokumentowej. Praktyka stosowania rozliczeń pieniężnych wytworzyła szereg odmian akredytywy, wynikających z dostosowania jej do różnych stanów faktycznych lub różnych konstrukcji prawnych. Klasyfikacja akredytywy dokumentowej wynika z następujących kryteriów: I charakteru zobowiązania banku otwierającego akredytywę II roli banku pośredniego III uprawnień beneficjenta akredytywy IV względów techniczno-fizycznych AD I 5 rodzajów akredytywy: 1. odwołalna może być odwołana przez bank otwierający w każdym czasie i bez uprzedniego zawiadomienia o tym eksportera. Akredytywa taka nie zabezpiecza interesów eksportera i w praktyce handlu międzynarodowego jest rzadko spotykana. 2. Nieodwołalna nie może być odwołana lub zmieniona bez uzgodnienia tego z eksporterem i zainteresowanym bankiem. Dzięki temu ta akredytywa tworzy w stosunku do eksportera zobowiązanie banku do dokonania zapłaty. O otwarciu akredytywy eksporter jest zazwyczaj powiadamiany przez bank będący korespondentem banku otwierającego. Ten typ akredytywy jest pełnym zabezpieczeniem należności beneficjenta jeśli zostaną dopełnione warunki akredytywy. Akredytywa nieodwołalna nie może być zmieniona lub anulowana bez zgody wszystkich zainteresowanych stron. Jednolite zwyczaje dotyczące akredytywy dokumentowej (sformułowane przez Międzynarodową Izbę Handlową w Paryżu) stawiają akredytywie nieodwołalnej dwa wymogi formalne, niespełnienie których powoduje uznanie akredytywy za odwołalną: - w treści akredytywy musi być wyraźne stwierdzenie, że jest nieodwołalna - akredytywa musi zawierać niezależnie od terminu załadunku termin jej ważności 3. akredytywa gotówkowa jest to akredytywa z zapłatą a vista, w której bank otwierający akredytywę zobowiązuje się do zapłaty gotówkowej natychmiast po prezentacji dokumentów 4. akredytywa akceptacyjna występuje w łączności z drugim instrumentem rozliczeń, tj wekslem trasowanym. Bank otwierający akredytywę upoważnia beneficjenta do ciągnienia traty terminowej na niego. Zobowiązanie w ramach akredytywy ogranicza się do akceptowania traty, a po jej zaakceptowaniu zobowiązanie banku otwierającego z tytułu akredytywy wygasa, a w jego miejsce powstaje zobowiązanie wekslowe banku [śnieg pada] z tytułu akceptu. W świetle powyższego eksporter kredytuje importera, a bank otwierający udziela gwarancji zapłaty w postaci swego akceptu na wekslu (sytuacja taka ma miejsce wówczas gdy eksporter ma trudności z rynkiem zbytu) 5. akredytywa dyskontowa, w ramach której bank otwierający zobowiązuje się do zapłaty za gotówkę traty terminowej według jej wartości nominalnej i w tym przypadku bank otwierający zobowiązuje się wobec beneficjenta akredytywy do zapłaty za prezentowane dokumenty, udzielając kredytu zleceniodawcy AD II 2 rodzaje akredytywy: ~ potwierdzona potwierdzenie akredytywy odbywa się na zlecenie banku otwierającego i stanowi ono odrębną umowę zawartą pomiędzy bankami. Bank pośredniczący może odmówić potwierdzenia akredytywy. Bank pośredniczący, który potwierdza akredytywę rozlicza beneficjenta we własnym imieniu, tzn ma obowiązek zapłaty za prezentowane dokumenty przed otrzymaniem swojej należności od banku, który akredytywę otworzył, nawet w przypadku braku pokrycia ze strony tego banku. ~ niepotwierdzona: ++ awizowana bank pośredniczący ogranicza się jedynie do zawiadomienia

12 beneficjenta o otwarciu na jego rzecz akredytywy i przekazania mu jej treści, czyli ogranicza się do awizowania akredytywy, bank pośredniczący nie podejmuje żadnego własnego zobowiązania. Rola banku pośredniczącego polega na: / stwierdzeniu autentyczności zlecenia / przekazaniu treści akredytywy beneficjentowi / pośredniczeniu w korespondencji między beneficjentem a bankiem otwierającym / potwierdzeniu terminu złożenia, rodzaju i ilości przedłożonych dokumentów oraz przekazaniu ich do banku otwierającego ++ negocjacyjna bank pośredniczący zobowiązany jest do negocjowania dokumentów, co w praktyce sprowadza się do: & zbadania ich zgodności z warunkami akredytywy & zapłaty beneficjentowi za dokumenty lub zapłaty należności w określonym terminie & określonego postępowania z tratami (akcept, skup, dyskonto, negocjacja)/ Ponadto bank pośredniczący nie ma obowiązku dokonania zapłaty ze swoich własnych środków lecz ze środków postawionych mu do dyspozycji przez bank otwierający. AD III 2 rodzaje akredytywy: i) nieprzenośna taka, którą realizować może jeden określony beneficjent. Istnieje jednak możliwość przeniesienia (cesji) wpływu, do którego jest uprawniony beneficjent, bądź zmiany beneficjenta za zgodą wszystkich zainteresowanych stron w terminie jej ważności ii) przenośna cechą charakterystyczną akredytywy tej jest fakt, że jej beneficjent ma prawo przenieść swoje uprawnienia z akredytywy częściowo lub w całości na rzecz innej osoby. Jest ona stosowana: - przez duże przedsiębiorstwa - przez eksporterów, którzy pośredniczą między nabywcą a właściwym dostawcą lub producentem towaru. Przeniesienie akredytywy wymaga wyraźnej dyspozycji banku otwierającego poprzez określenie jej jako przenośnej i może być ona przeniesiona tylko raz i wymaga wyraźnej dyspozycji pierwotnego beneficjenta. Po przeniesieniu akredytywy beneficjent nie angażuje własnych środków na zakup towaru lub finansowanie produkcji, umożliwia natomiast kontrahentowi uzyskanie kredytu i zapłaty za towar wynikający z akredytywy. Akredytywa przenośna ma zastosowanie w przypadku gdy eksporter jest pośrednikiem tzn sam nie posiada towaru lecz nabywa go od producenta. Schemat: Eksporter (beneficjent wtórny) < Bank zawiadamiający eksportera 1 7 Pośrednik (beneficjent pierwotny) < > Bank pośredniczący (przenoszący akredytywę) 2 4 Importer (zleceniodawca) > Bank otwierający 1, 2 kontrakty 3 zlecenie otwarcia akredytywy 4 otwarcie akredytywy 5 zawiadomienie o otwarciu akredytywy 6 zlecenie przeniesienia akredytywy 7 przeniesienie akredytywy 8 zawiadomienie o otwarciu akredytywy

13 Pierwotny beneficjent może zastąpić faktury złożone przez wtórnego beneficjenta własnymi fakturami na kwoty nie przekraczające łącznie pierwotnej kwoty akredytywy podając w fakturze ceny przewidziane w akredytywie. W przypadku zastąpienia faktur pierwotny beneficjent otrzymuje przy realizacji akredytywy różnicę pomiędzy łączną kwotą własnych faktur a kwotą faktur wtórnego beneficjenta. Akredytywa przenośna może być płatna: w pierwotnym banku pośredniczącym w oddziale tego banku, mającym siedzibę w miejscu siedziby wtórnego beneficjenta w innym banku, mającym siedzibę w tym samym miejscu co wtórny beneficjent AD IV 3 rodzaje akredytywy: 1) pokryta z góry bank otwierający z chwilą otwarcia akredytywy przekazuje do banku pośredniczącego całą sumę potrzebną na pokrycie wypłat w ramach akredytywy. Taki sposób rozliczenia występuje stosunkowo rzadko i świadczy o braku zaufania do banku importera. Pokrycie akredytywy z góry może mieć miejsce tylko wtedy gdy bank pośredniczący potwierdza akredytywę lub rozlicza jej beneficjenta drogą negocjacji 2) pokryta z dołu oznacza taką sytuację, w której bank pośredniczący działający w ramach czynności związanych z awizowaniem akredytywy lub upoważniony do negocjacji dokonuje wypłaty beneficjentowi akredytywy, a następnie wzywa bank otwierający do pokrycia wyłożonych przez siebie kwot. System pokrywania akredytywy z dołu stosowany jest między bankami blisko współpracującymi. W przypadku tego rodzaju akredytywy mają miejsce następujące ustalenia: a) płatność następuje za dokumenty otrzymane przez bank, który otworzył akredytywę. Dotyczy to wyłącznie akredytywy awizowanej przez bank pośredniczący. W takim przypadku wydłuża się czas otrzymania zapłaty przez beneficjenta oraz czas potrzebny na czas zbadania dokumentów przez bank otwierający, a następnie czas załatwienia przekazu należności b) bank otwierający akredytywę zobowiązuje się do przekazania bankowi pośredniczącemu kwoty dokonanych wypłat z akredytywy na podstawie jego telegraficznego lub teleksowego zawiadomienia o ich dokonaniu. Ten tryb postępowania dotyczy akredytywy negocjacyjnej 3) rembursowa jest formą pośredniczącą między pokrytą z góry i z dołu. Remburs stanowi polecenie wydane przez bank otwierający innemu bankowi, aby dokonał w jego imieniu wskazanemu upoważnionemu bankowi zapłaty, na jego wezwanie, kwot do wysokości wskazanej w upoważnieniu rembursowym i w określonym terminie. Bank otwierający akredytywę ma obowiązek wysłać zlecenie rembursowe równocześnie z otwarciem akredytywy. Akredytywy zawierające upoważnienie dla banku pośredniczącego o pokrycie dokonanych wypłat do banku trzeciego określane są mianem rembursu. W przypadku gdy zapłata nie nastąpi na pierwsze żądanie banku rembursowego bank otwierający musi zapłacić odpowiednie odsetki za zwłokę Korzyści i niedogodności wynikające z akredytywy dokumentowej Korzyści dla eksportera: 1) akredytywa zabezpiecza przed ryzykiem handlowym transakcji, tj odmową przyjęcia towaru oraz odmową zapłaty ze strony importera 2) przy akredytywie przenośnej eksporter bez angażowania własnych środków może zakupić towar, płacąc pieniędzmi importera postawionymi mu do dyspozycji w ramach akredytywy 3) akredytywa dostarcza pieniędzy natychmiast poprzez płatność gotówkową (akredytywa gotówkowa) lub zabezpiecza płatności (akredytywa akceptacyjna i dyskontowa) 4) w przypadku akredytywy nieodwołalnej wprowadzenie jakichkolwiek zmian przez importera do warunków transakcji nie jest możliwe bez wiedzy i zgody eksportera

14 Niedogodności dla eksportera: a) importer może odrzucić dokumenty i odstąpić w ten sposób od niewygodnego kontraktu b) przy akredytywie odwołalnej eksporter ponosi ryzyko niezrealizowania transakcji z powodu anulowania lub wprowadzenia zmian bez jego zgody c) eksporter zmuszany jest niekiedy udzielić kredytu kupieckiego, szczególnie gdy ma trudności z rynkiem zbytu (akredytywa akceptacyjna) Niedogodności dla importera: akredytywa nie zabezpiecza dostatecznie importera przed niewykonaniem kontraktu przez eksportera (niedostarczenie towaru, niewywiązanie się z usługi) importer musi zapłacić za zgodne dokumenty nawet jeżeli otrzyma towar uszkodzony lub złej jakości importer jako zleceniodawca musi zaaranżować otwarcie akredytywy (ryzyko błędu przy zleceniu) i najczęściej ponosi koszty jej wystawienia jeżeli akredytywa nie precyzuje ostatecznego terminu załadunku, konsekwencje opóźnionej wysyłki towaru ponosi importer Akredytywa w sposób zasadniczy preferuje eksportera, ponieważ otrzymuje on zapłatę zanim kupujący otrzyma towar. Importer może jednak chronić swoich interesów poprzez żądanie odpowiednich dokumentów, a także precyzując termin załadunku towaru oraz wyznaczając termin złożenia dokumentów w banku. Inkaso dokumentowe. To sposób rozliczania kontrahentów polegający na tym, że nabywca wchodzi w posiadanie dokumentów reprezentujących towar (tym samym nabywa prawo do towaru) po spełnieniu określonych warunków. Międzynarodowa Izba Handlowa w Paryżu opracowała jednolite zasady dotyczące inkasa (jak w przypadku akredytywy), które obowiązują od r. Operacja inkasa polega na pobraniu przez bank należności klienta lub zabezpieczeniu jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi (zabezpieczenie zapłaty może przybrać formę akceptu weksla trasowanego lub gwarancji ze strony banku). W międzynarodowych obrotach handlowych przedmiotem inkasa są wymienione w kontrakcie dokumenty: finansowe (czeki, weksle trasowane) handlowe (faktura handlowa, świadectwo pochodzenia, polisa lub certyfikat pochodzenia towaru) i w zależności od rodzaju inkasowanych dokumentów rozróżnia się: inkaso finansowe inkaso dokumentowe Inkaso finansowe (bezdokumentowe, proste) dotyczy wyłącznie dokumentów finansowych takich jak traty, weksle własne, czeki, natomiast dokumenty handlowe są przesyłane bezpośrednio do importera z pominięciem banków. Importer nabywa tytuł własności do towaru poprzez sam fakt przekazania mu tych dokumentów i w związku z tym może wejść w posiadanie towaru przez zapłatą lub akceptem traty. Inkaso dokumentowe jego przedmiotem są dokumenty handlowe z dołączonymi dokumentami finansowymi (lub też bez nich)

15 Uczestnicy inkasa dokumentowego: 1) zleceniodawca czyli eksporter zwany też podawcą inkasa; jest stroną inicjującą. Eksporter będąc wierzycielem przygotowuje dokumenty po zrealizowaniu dostawy, a następnie przedkłada je do swojego banku wraz z odpowiednim zleceniem inkasowym celem otrzymania za nie zapłaty 2) bank przekazujący czyli bank zleceniodawcy to bank przyjmujący od eksportera dokumenty do inkasa wraz ze zleceniem inkasowym i przysyłający otrzymane dokumenty z instrukcją do banku inkasującego. Bank przekazujący nie angażuje się majątkowo, a zobowiązuje się jedynie do sprawdzenia dokumentów pod względem ich zgodności (rodzaj i ilość) ze zleceniem inkasa 3) bank inkasujący (bank pośredniczący, prezentujący)(to jakikolwiek bank, inny niż przekazujący) jest zaangażowany w operację inkasa. Wyboru tego banku dokonuje sam zleceniodawca albo jego bank (ten ostatni jest najlepiej zorientowany w sytuacji finansowej poszczególnych banków zagranicznych). Bank inkasujący przedstawia dokumenty importerowi i jest upoważniony do ich wydania po spełnieniu przez importera warunków określonych w instrukcji (tj za zapłatę lub akcept traty) 4) płatnik czyli importer osoba fizyczna lub prawna, której zgodnie ze zleceniem inkasowym prezentowane są dokumenty wraz z wezwaniem do zapłaty. Eksporter < > Importer Bank przekazujący < > Bank inkasujący 1 zawarcie umowy pomiędzy importerem i eksporterem 2 wysyłka towaru przez eksportera 3 eksporter będący podawcą składa w swoim banku zlecenie inkasowe łącznie z dokumentami towarowymi 4 bank eksportera przesyła je do banku importera 5 bank importera (inkasujący) zawiadamia importera o wpływie dokumentów do inkasa, a importer przekazuje mu należność, otrzymując w zamian dokumenty 6 bank inkasujący przekazuje należność zainkasowaną od importera do banku eksportera 7 bank eksportera przekazuje należność eksporterowi Rodzaje inkasa dokumentowego klasyfikuje się według następujących kryteriów: I. ze względu na sposób rozliczenia płatności II. szczególne rodzaje inkasa III. gwarantowane AD I ~ gotówkowe polega na wydaniu dokumentów importerowi w zamian za zapłatę gotówkową w określonej walucie (jednolite zasady określają, że zapłata powinna nastąpić w walucie określonej w inkasie, niezależnie od tego czy jest to waluta lokalna czy obca) ~ akceptacyjne polega na wydaniu dokumentów handlowych w zamian za zaakceptowanie dołączonej do tych dokumentów traty terminowej płatnej: w określonym terminie od daty jej wystawienia po jej okazaniu (np dni po jej okazaniu) w ściśle określonym dniu Bank inkasujący czyli bank importera odpowiada za dokonanie poprawnej i kompletnej akceptacji traty lecz nie jest odpowiedzialny za autentyczność podpisu. Akcept jest bezwarunkowy lecz istniej także możliwość ograniczenia akceptu do części sumy podanej na wekslu. Sposób rozliczenia poprzez akcept traty terminowej świadczy o zaufaniu ze strony eksportera,

16 importer bowiem staje się posiadaczem towaru przed dokonaniem płatności. Eksporter w ten sposób udziela kredytu kupieckiego importerowi (sytuacja taka jak przy akredytywie akceptacyjnej) W przypadku gdy eksporter nie ma pełnego zaufania do partnera kontraktu powinien postarać się o awal banku inkasującego na tracie terminowej. ~ inkaso z akceptem po zapłacie polega na zatrzymaniu w banku inkasującym dokumentów aż do momentu płatności za tratę terminową zaakceptowaną uprzednio przez importera. Ten rodzaj inkasa stosowany jest w sytuacji gdy termin zapłaty weksla jest krótszy niż transport towarów (w przeciwnym razie importerzy zobowiązani byliby do pokrywania dodatkowych kosztów związanych ze składowaniem towarów, na co z reguły się nie godzą) ~ inkaso w zamian za list zobowiązujący bank inkasujący wydaje dokumenty importerowi w zamian za zobowiązanie na piśmie do zapłaty należnej kwoty w ściśle określonym terminie. Taki list zobowiązujący jest sporządzany w oparciu o instrukcje zleceniodawcy lub banku przekazującego i jego sformułowania nie powinny budzić żadnych wątpliwości. AD II W praktyce występują specjalne rodzaje inkasa charakteryzujące się przyspieszonym trybem pobierania należności. Stosuje się je gdy eksportowany towar może zostać dostarczony importerowi równocześnie lub wcześniej niż odpowiednie dokumenty. -spedytorskie (spedytor przedsiębiorca zajmujący się przewozem i dostawą towaru lub pośrednik handlowy trudniący się zawodowo przewozem lub pośrednictwem w przewozie i wysyłaniu towarów) eksporter przesyła dokumenty wraz ze zleceniem inkasa za pośrednictwem spedytora, który przekazuje je spedytorowi zagranicznemu (uzgodnionemu w porozumieniu z eksporterem). Spedytor zagraniczny wzywa płatnika (importera) do zapłaty należności na rzecz eksportera w wyznaczonym banku =kapitańskie stosowane w polskim eksporcie w stosunkach z blisko położonymi europejskimi krajami nadmorskimi i polega na wysłaniu dokumentów pocztą kapitańską. Eksporter przesyła zlecenie inkasowe wraz z dokumentami do spedytora, który po załadowaniu towaru na statek uzupełnia dokumenty o konosament i inne sporządzone w porcie. Taki komplet dokumentów zostaje przekazany kapitanowi statku, który w porcie przeznaczenia wręcza dokumenty wskazanemu bankowi inkasującemu. Importer wypełniwszy warunki inkasa może odebrać towar natychmiast po przybyciu =+ z instrukcją telegraficzną eksporter po wysyłce towaru powiadamia telegraficznie o tym fakcie (za pośrednictwem swojego banku) bank importera polecając jednocześnie zainkasować należną kwotę od importera. Po otrzymaniu dokumentów importer wpłaca należność, która zostaje natychmiast przekazana do banku eksportera. W operacji tej dokumenty towarowe wysyłane są przez bank eksportera bezpośrednio do importera. AD III występuje ono w powiązaniu z gwarancją bankową (czyli w swej istocie podobne jest do akredytywy dokumentowej czyli bank podejmuje zobowiązanie do zapłacenia należności eksportowej). Eksporter obawiając się nieterminowego wykupu inkasowanych dokumentów lub też nie będąc przekonanym o skuteczności protestu traty może zażądać od importera gwarancji bankowej. Gwarancji udziela bank importera i to właśnie on jest zobowiązany do wykupu dokumentów w przypadku gdy importer nie wywiąże się ze swego obowiązku. Korzyści i niedogodności inkasa dokumentowego Niedogodności dla eksportera: 1) w momencie wysłania towaru (w odróżnieniu od akredytywy) nie ma całkowitej pewności, że nastąpi zapłata 2) jeżeli importer nie odbierze towaru to eksporter może być obciążony: x) kosztami przestoju

17 xi) kosztami składowania xii) kosztami ubezpieczenia aż do czasu zapłaty za inkaso 3) importer może nie posiadać ważnej licencji importowej co spowodować może odmowę przyjęcia przez niego towaru lub zwłokę w zapłacie Korzyści dla eksportera: 1. zmniejszenie ryzyka wcześniejszego wydania towaru, ponieważ eksporter może zwlekać z dyspozycją wydania towaru aż do momentu dokonania zapłaty 2. przygotowanie dokumentów do inkasa jest mniej czasochłonne niż w przypadku akredytywy 3. eksporter ma możliwość sprzedaży towaru po niższej cenie co zwiększa jego możliwości konkurencyjne na rynku 4. bank eksportera poprzez sprawną i fachową obsługę związaną z przepływem dokumentów pomaga w zredukowaniu ryzyka niedotrzymania zapłaty (często eksporter ma ułatwiony dostęp do kredytu na dogodnych warunkach) Korzyści dla importera: 1/ zakup na bazie inkasa pozwala mu uniknąć czasochłonnego wysiłku (w przeciwieństwie do akredytywy) 2/ importer może mieć dodatkowe zyski przy zakupie towarów po niższej cenie 3/ rządy wspierające własnych importerów umożliwiają importerowi dostęp do kredytów w ramach podpisanych międzynarodowych umów gospodarczych 4/ odroczenie terminu płatności pozwala importerowi skorzystać z (metody) inkasa w rozliczeniach zagranicznych czeki należą do papierów wartościowych czyli dokumentów będących dowodem praw majątkowych przysługujących ich właścicielowi. Realizacja tych praw możliwa jest wyłącznie na podstawie przedłożenia tych dokumentów. Każdy kto posiada papier wartościowy jest uważany za uprawnionego w stosunku do osoby zobowiązanej z papieru wartościowego. Papiery wartościowe wyrażać mogą różne prawa co daje podstawę do wyodrębnienia ich kilku grup: I. II. papiery reprezentujące wierzytelności pieniężne, których wysokość i termin płatności są ściśle określone i zaliczamy do nich czeki weksle, obligacje, listy zastawne i książeczki oszczędnościowe papiery reprezentujące wierzytelności pieniężne uwarunkowane od zdarzeń losowych, np losy loteryjne, polisy ubezpieczeniowe na zlecenie lub na okaziciela w ubezpieczaniu ładunków morskich III. papiery, które opiewają na prawa udziałowe w spółkach, np akcje w SA oraz dokumenty udziałowe w spółkach z o.o. IV. papiery, które dokumentują prawo do rozporządzania towarami znajdującymi się pod pieczą wystawcy papieru, np konosamenty (listy zastawne morskie), dowody ładunkowe w żegludze śródlądowej, dowody składowe (papiery towarowe) Istnieją różne sposoby reprezentowania i przenoszenia uprawnień związanych z papierami wartościowymi w związku z czym wyróżnić można: 1) papiery imienne, do których uprawniona jest tylko osoba imiennie w nich wypełniona (wymieniona?), a prawa z tych papierów przenoszone są w drodze przelewu i wręczenia dokumentów 2) papiery na zlecenie, uprawnienia z których przysługują osobie wskazanej imiennie oraz tej, na którą ta osoba przenosi je przez indos 3) na okaziciela, w których prawa określone w dokumencie przysługują jego właścicielowi i można je przenosić przez zwykłe wręczenie

18 Czek to dokument, w którym wystawca poleca bankowi wypłacenie określonej sumy pieniężnej okazicielowi lub oznaczonej osobie. Uczestnicy transakcji czekowej: trasant wystawca czeku może nim być każda osoba fizyczna lub prawna posiadająca rachunek bankowy i mające zdolność do działań prawnych trasat płatnik (w Polsce tylko bank) remitent beneficjent może nim być wystawca, osoba wskazana imiennie lub okaziciel Posiadacz czeku czyli osoba przedstawiająca czek do realizacji nazywa się podawcą. Elementy czeku. Aby dokument był uznany za czek, musi zawierać: nazwę 'czek' w samym tekście dokumentu w języku w jakim go wystawiono (sam tytuł nie wystarczy) polecenie bezwarunkowego zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej (polecenie to nie może być zależne od jakiegoś wzajemnego świadczenia lub warunku) nazwę trasata (banku) oznaczenie miejsca płatności brak tego elementu nie czyni czeku nieważnym i w takim przypadku czek jest płatny w miejscu wystawienia oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku brak tego elementu oznacza, że czek wystawiono w miejscu podanym obok nazwiska wystawcy podpis wystawcy czeku Nie można wystawiać czeku bez pokrycia. Wystawca, który wystawił czek: nie mając u trasata odpowiedniego funduszu po wystawieniu czeku rozporządził pokryciem odpowiada wobec posiadacza czeku za wszelką szkodę ponosząc odpowiedzialność cywilną lub karną. Pokrycie na koncie wystawcy czeku powinno znajdować się od chwili wystawienia czeku do momentu jego zapłaty lub do upływu terminu ustalonego do przedstawienia czeku trasatowi. Może jednak zaistnieć sytuacja, że w dniu wystawienia czeku wystawca nie ma pokrycia na swoim koncie, jednakże spodziewa się uzyskać potrzebne fundusze w terminie późniejszym. Wpisuje wtedy na czeku datę późniejszą niż data jego faktycznego wystawienia i mamy wówczas do czynienia z tzw czekami postdatowanymi. Czek taki jest płatny w dniu przedstawienia, a jego posiadacz nie musi czekać do dnia na nim wskazanego, żeby zrealizować czek. Postdatowanie nie wpływa na ważność czeku. Sytuacja taka dotyczy stałych klientów banku. Termin ważności czeku: ~ wystawione i płatne w tym samym kraju powinny być przedstawione trasatowi w ciągu 10 dni (oznacza to, że pokrycie dla takich czeków powinno się znajdować przez co najmniej 10 dni okres ważności czeku) ~ wystawione w jednym kraju europejskim, a płatne w drugim okres realizacji 20 dni ~ jeżeli miejsca wystawienia i płatności czeku znajdują się w różnych częściach świata to okres ważności czeku wynosi 70 dni.

19 Kryteria klasyfikacji czeku: I. sposobu określenia beneficjenta, które wyróżnia: 1) imienne 2) na zlecenie 3) na okaziciela II. sposobu zapłaty: 1) kasowe (gotówkowe) 2) rozrachunkowe III. podziału wystawcy czeku: 1) bankierskie 2) podróżnicze 3) skarbowe AD I AD 1) zawierają w swej treści imię i nazwisko osoby (lub nazwę firmy), na rzecz której zostały wystawione oraz określenie nie na zlecenie. Czeki imienne nie mogą być przeniesione na inną osobę i noszą nazwę rekta czeków. Te mogą być przeniesione jedynie w drodze cesji (przelewu) wierzytelności AD 2) zawierają w swej treści imię i nazwisko osoby (lub nazwę firmy), na rzecz której zostały wystawione oraz określenie na zlecenie. Czeki bez takiego określenia uważane są za czeki na zlecenie AD 3) czeki na okaziciela (in blanco) zawierają w swej treści określenie wypłacić okazicielowi albo imię i nazwisko osoby, na rzecz której zostały wystawione oraz określenie lub okazicielowi Sposoby przenoszenia prawa z czeku, czyli czek jako środek płatniczy może przechodzić z rąk do rąk: ~ na okaziciela przez wręczenie bez jakichkolwiek formalności ~ imienny wymagany jest akt notarialny ~ na zlecenie przez indos Indos jest to przeniesienie przez posiadacza czeku wynikających z niego praw na inną osobę fizyczną lub prawną. Powinien być napisany: na czeku na złączonej z nim karcie dodatkowej, tzw przedłużku i podpisany przez osobę przenoszącą prawa z czeku. Osoba ta nazywa się indosantem, natomiast osoba, na którą przenosi się prawa z czeku nazywa się indosatariuszem. Indos wyraża się słowami ustępuję na zlecenie (rzecz) + imię i nazwisko osoby + nazwa miejscowości, data i podpis posiadacza czeku. Indos musi przenosić całość praw z czeku (indos przenoszący tylko część wymienionej sumy będzie nieważny) Indosować czek może każda osoba będąca prawnym posiadaczem czeku (remitentem) oraz każdy kto posiada czek na podstawie nieprzerwanego ciągu indosów (jedynie trasat nie może być indosantem). Każdy indosant przenoszący czek w drodze indosu odpowiada za jego zapłatę. W Polsce czeki są zazwyczaj indosowane tylko na inne banki aniżeli wymieniony na czeku banktrasat, które je zastępczo honorują. W takiej sytuacji bank podawcy rozlicza się z bankiem-trasatem prowadzącym rachunek wystawcy czeku. Indosatariuszem natomiast może zostać każda osoba trzecia lub osoba, która już była posiadaczem czeku. Trasat nie może być indosatariuszem bowiem indos na rzecz trasata ma znaczenie pokwitowania

20 AD II AD 1) W przypadku czeków gotówkowych trasat ma obowiązek wypłacić równowartość takiego czeku gotówką. Jednak wystawca lub posiadacz czeku mogą zabronić zapłaty czeku w gotówce i w tym celu umieszczają na przedniej stronie czeku zastrzeżenie przelać na rachunek. Taki czek może być użyty przez trasata tylko do rozrachunku księgowego, który jest równoznaczny z dokonaniem wypłaty. AD 2) Mogą mieć zastosowanie w rozliczeniach między podmiotami gospodarczymi, a także między nimi a osobami fizycznymi posiadaczami rachunku bankowego. Czeki te stanowią alternatywną formę rozliczeń w stosunku do polecenia przelewu. Rodzaje czeków rozrachunkowych (będące równocześnie formą zabezpieczania posiadacza czeku przed ewentualnym brakiem pokrycia na rachunku wystawcy czeku): potwierdzony jego istota polega na zagwarantowaniu jego realizacji przez bank wystawcy, który blokuje odpowiednią kwotę, przelewając ją z rachunku wystawcy czeku na specjalne konto i dokonuje potwierdzenia. Klauzulę potwierdzenia umieszcza się na odwrotnej stronie czeku, na przedniej zaś napis czek potwierdzony gwarantowany związany z możliwością udzielenia przez bank kredytu w rachunku bieżącym gwarantującego jego pokrycie (od 1993 banki zaprzestały kredytowania należności z tego tytułu) zakreślone (crossowane?) bądź przez wystawcę, bądź przez posiadacza czeku. Zakreślenia dokonuje się poprzez umieszczenie na przedniej stronie czeku dwóch linii równoległych co oznacza, że taki czek może zostać wypłacony tylko określonej osobie. Charakter zakreślenia: 1) ogólne ma miejsce wówczas, gdy między dwiema równoległymi liniami umieszczonymi na czeku nie ma żadnej informacji lub znajduje się tylko słowo bank. Zakreślenie ogólne nakłada na trasata obowiązek zapłaty czeku tylko do rąk banku lub swojego stałego klienta. 2) szczegółowe z nim mamy do czynienia wówczas, gdy między dwiema równoległymi liniami została wpisana nazwa konkretnego banku. W takim przypadku trasat może zapłacić czek tylko oznaczonemu bankowi, a jeżeli oznaczonym bankiem jest trasat to tylko do rąk swojego stałego klienta. W przypadku zakreślenia szczegółowego bank przyjmuje odpowiedzialność za szkody wynikłe z realizacji utraconych czeków i nie wypełnionych blankietów czekowych od momentu zawiadomienia przez właściciela konta o ich utracie oddziału prowadzącego jego konto. W przypadku takiego zgłoszenia w innej placówce odpowiedzialność banku rozpoczyna się po upływie dwóch dni od daty zawiadomienia. Prawo czekowe nie dopuszcza zmiany zakreślenia szczegółowego na ogólne. AD III Podział ten ma charakter operacyjno-bankowy z uwagi na fakt, że zarówno czeku podróżnicze i skarbowe nie są czekami w rozumieniu prawa czekowego, natomiast zaliczane są do tzw dokumentów czekopodobnych. AD 1) Jest czekiem wystawionym zgodnie z przepisami prawa czekowego przez: bank instytucję kredytową instytucję świadczącą usługi bankierskie Poleca on(ona) innemu bankowi wypłatę określonej sumy pieniężnej osobie wymienionej w tekście tego dokumentu. Trasatem czeków bankierskich jest bank zagraniczny będący korespondentem banku-wystawcy czeku. Czeki bankierskie wykorzystywane są głównie w handlu zagranicznym, a gwarancję ich realizacji stanowi fakt, że zarówno trasatem jak i trasantem są banki.