Dr Jan Zaunar r. Wykład: Rachunkowość bankowa

Transkrypt

1 Dr Jan Zaunar r. Wykład: Rachunkowość bankowa Temat Nr 1: Cechy szczególne banku jako przedsiębiorstwa 1. Podstawowe kierunki działalności banku W odróżnieniu od zwykłych przedsiębiorstw, które wytwarzają wyroby lub usługi materialne albo handlują towarami, bank świadczy usługi finansowe oraz obraca pieniędzmi przyjmowanymi jako depozyty. Mamy więc 2 podstawowe kierunki działalności banku: 1) Świadczenie usług finansowych 2) Pożyczanie wolnych pieniędzy od podmiotów fizycznych i prawnych w celu pożyczenia innym podmiotom 2. Operacje rozliczeniowe Usługi finansowe bank wykonuje przede wszystkim w ten sposób, że prowadzi rachunki bieżące podmiotów prawnych fizycznych. Otwarcie rachunku polega na przyjęciu pieniędzy, które zostają zapisane na rachunek firmy. Rachunek firmy D Gotówka Podmioty gospodarcze dokonują rozliczeń ze swoimi kontrahentami w ten sposób, że pieniądze z rachunku dłużnika zostają przelane na rachunek wierzyciela. Rachunek firmy W Rachunek firmy D x x Operacje te nazywamy operacjami rozliczeniowymi. Stosując nazewnictwo rachunkowości bankowej mówimy o obciążeniu rachunku dłużnika i uznaniu rachunku wierzyciela.

2 3. Operacje bierne i czynne Bank pożycza, czyli kumuluje wolne pieniądze w ten sposób, że przyjmuje depozyty i wkłady oszczędnościowe. Depozyt firmy K Gotówka Operacje te nazywamy operacjami biernymi. Są one korzystne dla właścicieli depozytów, ponieważ otrzymują oni od banku odsetki. Pożyczone pieniądze bank wykorzystuje na udzielanie kredytów. Gotówka Kredyt dla firmy L x x Operacje te nazywamy operacjami czynnymi. Od kwoty kredytu bank pobiera z kolei odsetki wyższe od tych, które płaci od depozytów. Jest to główne źródło zysku banku. 4. Szczególne cechy banku 1) Bank jest silnie powiązany z innymi bankami, a w szczególności z NBP. 2) Bank angażuje w wysokim stopniu cudze pieniądze w finansowaniu operacji własnych. 3) Bank musi być zawsze wypłacalny. 5. Powiązania z innymi bankami

3 Silne powiązania z innymi bankami wynikają z tego, że rachunek dłużnika umiejscowiony jest często w innym banku niż rachunek wierzyciela. Rozpatrzmy księgowanie przelewu z rachunku dłużnika na rachunek wierzyciela. Księgowanie przelewu w banku A, w którym rachunek ma dłużnik Rachunek firmy W Rozrachunki międzybankowe Silne powiązania z NBP, prawnie zresztą uregulowane, wynikają stąd, że NBP jest odpowiedzialny za gospodarkę pieniężną w państwie. Każdy bank ma w NBP swój rachunek, który w księgowości tego banku nosi nazwę konto bieżące nostro. 6. Struktura pasywów banku Bank obraca głównie pożyczonymi pieniędzmi. Konsekwencją jest bardzo wysoki udział zobowiązań w pasywach banku, stanowiący przeciętnie %. 7. Wypłacalność banku To, że bank musi być zawsze wypłacalny, wynika stąd, że w każdej chwili może pojawić się klient z żądaniem wypłaty z jego rachunku, które to żądanie musi być natychmiast zrealizowane. Gotówka Rachunek A.Kowalskiego x x x x

4 Bank musi na bieżąco monitorować stan rozrachunków dla zabezpieczenia się przed utratą wypłacalności. Chodzi tu w szczególności o monitorowanie terminowości spłaty kredytów udzielonych klientom banku. Temat Nr 2: Cechy szczególne rachunkowości bankowej 1. Rachunek bankowy Podstawą rachunkowości bankowej jest instytucja rachunku bankowego. Rachunek bankowy jest (1) instytucją ekonomiczną, gdyż pokazuje stan zobowiązań wobec posiadacza rachunku i (2) jest instytucją prawną, gdyż jest prawnym potwierdzeniem, że p[pieniądze na rachunku są własnością posiadacza rachunku. 2. Zadania i cechy rachunkowości bankowej W rachunkowości przedsiębiorstw zwykłych eksponuje się 2 zadania: 1) Ewidencję zmian w majątku oraz w źródłach jego pochodzenia, 2) Obliczanie zysku. W rachunkowości bankowej trzeba wyodrębnić zadanie trzecie, a mianowicie 3) Bieżące prowadzenie stanów wszystkich rachunków bankowych. Bank na koniec każdego dnia sporządza zestawienie obrotów i sald, które musi wykazywać pełną zgodność z kontami księgi głównej. W związku z tym rachunkowość bankową charakteryzują m.in. następujące cechy: 1) Terminowe i bieżące księgowanie, 2) Pełna zgodność zapisów kont analitycznych i syntetycznych, 3) Szybka sprawozdawczość. 3. Podstawy prawne rachunkowości bankowej Podstawowym źródłem prawnym rachunkowości jest, jak wiadomo, ustawa o rachunkowości z 29 września 1994 r. opublikowana w Dz. Ustaw Nr 121. Ustawa ta była wielokrotnie nowelizowana, a szczególnie dużo zmian wprowadzono z datą ważności od 1 stycznia 2002 r. Na podstawie ustawy o rachunkowości minister finansów wydał rozporządzenia, m.in.

5 Z 10 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości banków, Z 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorcowego planu kont dla banków, Z 10 grudnia 2003 r. w sprawie tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków. 4. Klasyfikacja partnerów banku Szczególnie ważnym dla rachunkowości bankowej jest podział partnerów na 1) Partnerów finansowych, 2) Partnerów niefinansowych, 3) Sektor instytucji rządowych i samorządowych. Do podmiotów finansowych zaliczane są m.in.: 1) Banki 2) Instytucje ubezpieczeniowe, z wyłączeniem jednostek działających w sferze ubezpieczeń społecznych 3) Pozostałe instytucje pośrednictwa finansowego. Do podmiotów niefinansowych zalicza się m.in. Przedsiębiorstwa, spółdzielnie i osoby prywatne. 5. Bankowy plan kont Specyfiką rachunkowości bankowej jest plan kont. Jego odmienność w porównaniu z planami kont przedsiębiorstw zwykłych wyraża się w 2 sprawach: 1) Przedsiębiorstwo zwykłe ustalając dla siebie zakładowy plan kont ma możliwość wprowadzenia znacznych odchyleń od planu wzorcowego. W przypadku banków odchylenia od wzorcowego planu kont banków są niewielkie. Wynika to m.in. z faktu nadzoru każdego banku przez NBP. 2) Przy nauczaniu rachunkowości przedsiębiorstw zwykłych można operować samymi nazwami kont bez podawania ich numerów. W przypadku rachunkowości bankowej

6 nie jest to możliwe. Tak np. we wzorcowym planie kont występuje 18 kont o nazwie Odsetki. Plan kont składa się z10 zespołów kont numerowanych od 0 do 9. 0 Aktywa trwałe 1,2,3 Operacje z podmiotami 1 finansowymi 2 niefinansowymi 3 budżetowymi Uwaga: Na kontach zespołu 1 księguje się ponadto operacje z udziałem środków pieniężnych. 4 Papiery wartościowe 5 Operacje różne 6 Fundusze własne 7 Koszty 8 Przychody 9 Zobowiązania pozabilansowe udzielone i otrzymane W każdym zespole liczbą 2 cyfrową oznaczone są grupy kont syntetycznych,a w ramach grupy liczbą 3 cyfrową konta syntetyczne. Np. w zespole 2 Operacje z podmiotami niefinansowymi mamy m.in.: Grupę kont 20 Należności normalne od podmiotów niefinansowych 21 Należności pod obserwacją od p.n. 22 Należności poniżej standardu od p.n. 23 Należności wątpliwe od p.n. 24 Należności stracone od p.n. W grupie 20 mamy 6 kont syntetycznych 200 Kredyty 204 Skupione wierzytelności

7 205 Zrealizowane gwarancje 207 Inne należności 208 Rezerwy celowe 209 Odsetki W grupie 21 mamy też 6 kont syntetycznych o takich samych nazwach: 210 Kredyty 214 Skupione wierzytelności itd. Temat Nr 3: Rozliczenia z innymi bankami 1. Konto bieżące nostro w NBP Każdy bank ma rachunek własny w innym banku. Rachunek taki nazywa się w księgowości naszego banku (Banku A) konto bieżące nostro. Bank nasz (Bank A) może mieć konto nostro w Banku B i w Banku C, na pewno jednak ma (musi mieć) konto bieżące nostro w NBP, który jest bankiem banków. Od tej reguły jest tylko jedno odstępstwo: banki spółdzielcze posiadają swoje rachunki w centralach je zrzeszających. Centrale banków spółdzielczych posiadają rachunki w NBP. Gdy bank nasz odprowadza nadmiar kasowy gotówki na swoje konto bieżące w NBP, zaksięguje u siebie (1): 100 Gotówka 1100 Konto bieżące nostro w NBP X x (1) (1) (2) (2) Operacja (2): pobranie gotówki zł z rachunku bieżącego w NBP 2.Konta bieżące nostro w innych bankach i konta loro Oprócz rachunku bieżącego w NBP bank nasz (Bank A) może mieć rachunek bieżący w innym banku (Przyjmijmy, że tym innym bankiem jest Bank Handlowy). Oba te rachunki noszą

8 nazwę konto bieżące nostro. Konto nostro w NBP ma numer 1100, natomiast konto nostro w innym banku Odbiciem lustrzanym zapisów w księgowości naszego banku na koncie 1200 Konto bieżące nostro są zapisy w księgowości innego banku na koncie 1201 Konto bieżące loro (obce). Przykład Bank Handlowy prowadzi konto bieżące naszego Banku A. Bank Handlowy otrzyma l od swego klienta firmy D (dłużnika) polecenie przelewu 5000 zł z jego rachunku na rachunek firmy W (wierzyciela) umiejscowiony w naszym Banku A. Księgowanie w Banku A 1200 Konto bieżące nostro (w Banku Handlowym) Rachunek bieżący firmy W X x x x Księgowanie w Banku Handlowym 1201 Konto bieżące loro (Banku A) Rachunek bieżący firmy D X x x x Konto nostro jest kontem o charakterze należnościowym. Ma ono saldo debetowe, które przedstawia stan naszych środków pieniężnych posiadanych na naszym rachunku w inym banku. Konto loro jest kontem o charakterze zobowiązaniowym. Ma ono saldo kredytowe, które przedstawia stan środków innego na rachunku prowadzonym przez nasz bank. 3. Rozliczenia międzybankowe

9 Teoretycznie byłaby możliwa taka sytuacja, że nasz bank posiada konta bieżące nostro we wszystkich innych bankach lub, że prowadzi konta bieżące loro należące do wszystkich innych banków i że na tych kontach prowadzi rozliczenia międzybankowe. Rozwiązanie byłoby niepraktyczne. W związku z tym wprowadzono system rozliczeń międzybankowych za pośrednictwem izby rozliczeniowej. ) ogólna zasada jest taka: Należności lub zobowiązania wobec innego banku są księgowane na koncie 501 Rozrachunki międzybankowe, po stronie Dt należności, po stronie Ct zobowiązania. Zweryfikowane saldo konta 501 jest podstawą do przelania środków pieniężnych z lub na nasz rachunek w NBP, czemu towarzyszy zapis na koncie Przykład 1.Bank nasz otrzymał od naszego klienta D polecenie przelewu zł z jego rachunku na rachunek wierzyciela W umiejscowiony w Banku B. Polecenie to przekazujemy Bankowi B do realizacji, a kopię polecenia do izby rozliczeniowej. 2.Bank nasz otrzymał od Banku C polecenie przelewu 8000 zł na rachunek naszego klienta Z, wystawione przez dłużnika E będącego klientem Banku C. Polecenie to realizujemy. Kopia polecenia trafia do izby rozliczeniowej. 3.Izba rozliczeniowa weryfikuje stan naszych rozliczeń międzybankowych. W rezultacie saldo 2000 zł zostaje przelane z naszego konta bieżącego nostro w NBP. 270 Rachunki bieżące Podmiotów niefinansowych 501 Rozrachunki międzybankowe (1) x x (2) (1) (2) (3) Konto bieżące nostro w NBP X x (3)