WSPOMAGANIE PROCESU EDUKACJI Z WYKORZYSTANIEM E-LEARNING CAEC

Transkrypt

1 WSPOMAGANIE PROCESU EDUKACJI Z WYKORZYSTANIEM E-LEARNING CAEC Zbigniew Lis, Zbigniew Zieliński Wyższa Szkoła Handlowa, ul. Peryferyjna 15, Kielce Streszczenie: Wykształcone przez wieki metody uczenia się zaczynają nie wystarczać wobec nowych wymagań cywilizacji w tym jej potrzeby innowacyjności i kreatywności, a zmiany w komunikacji jakie sprawia internet wyraźnie wskazują na potrzebę nowego paradygmatu w edukacji. Może to stać się za sprawą nowych programów, nowych celów preparowanych przez stosowane władze jeżeli oczywiście problem zostanie dostrzeżony ale bardziej potrzebne stają poszukiwania drogą ewolucji nowych form edukacji. Znane są już próby zastąpienia klasycznych form edukacji przez e-learning. Pojawią się już pierwsze oceny takich eksperymentów. Autorzy wybierają ścieżkę przeobrażeń dotychczasowych form edukacyjnych z zachowaniem jej klasycznych form i silnym wspomaganiem wykorzystującym wielowymiarowe i nieliniowe nowe technologie dostępu i komunikacji. Taką metodę można nazwać CAEC- computer aided educations end comunications. Słowa kluczowe: e-learning, technologie edukacji, systemy edukacji komunikacja 1. Wstęp Edukacja na poziomie wyższym przeżywa okres widocznych przeobrażeń. Z jednej strony konieczność kształcenia coraz większych grup ludzi z powodu wymagań jakie stawiają współczesne życie, złożone systemy gospodarcze a także rosnące aspiracji ludzi. Z drugiej strony pojawiają się technologie, które w sposób podstawowy zmieniają metody uczenia się człowieka tego czasu. Jest jeszcze trzeci czynnik tych przeobrażeń to bezwładność istniejących rozwiązań, bezwładność ludzi, którzy tworzą tzw. politykę edukacji społeczeństwa. W tak nagromadzonych różnościach poszukujemy jedności celu w wielorakości metod i indywidualności edukacji. Wiedza przestaje też w wielu przypadkach być tylko wyposażaniem do

2 uprawiania określonego zawodu, staje się indywidualnym sposobem na życie, tworzy kreatywność, pozwala na ogląd świata, sprawia, ze pojawia się wola działania, pojawia się dojrzałość jako efekt własnych poszukiwań. W tych poszukiwaniach, gdy redukcjonizm traci swoje moce opisu, gdy możliwe są pełne, holistyczne obrazy w rozumieniu otoczenia, gdy stajemy wobec potrzeby szukania nowych paradygmatów koniecznym staje się spojrzenie systemowe. System to byt przejawiający istnienie przez synergiczne współdziałanie swych części. W myśleniu systemowym następuje przejście od części do całości z uwzględnieniem roli części w całości, od struktury systemu do procesów w nim zachodzących. Te wielowymiarowe, nieliniowe cechy paradygmatu systemowego mogą wobec złożoności potrzeb współczesnej edukacji dostarczyć nowego spojrzenia na przeobrażenia edukacji W pracy pokazano możliwości kreowania systemu wielowymiarowej edukacji z wykorzystaniem technologii Internetowych w zakresie dostępu do baz wiedzy oraz aktywnej komunikacji. W pracach (Lis, Zieliński,, 2004, Zieliński, Lis, 2005) przedstawiono pierwsze rozwiązania związane z adaptacja aplikacji e-learning typu Open Source Moodle do wspomagania edukacji wybranych kursów. W tej pracy przedstawiono kolejne możliwości tego typu aplikacji do budowania systemu wspomagania edukacji, dostępu i komunikacji w szkole wyższej. 2. Wielowymiarowa przestrzeń technologii e-learning Nowoczesne metody nauczania zapewniają nie tylko lepsze wyniki w szkole wyższej, ale przygotowują studentów do samodzielnego studiowania i uczenia się co prowadzi do przekształcenia biernej postawy studentów na aktywną. Po ukończeniu studiów wielu absolwentów jest przygotowana

3 do permanentnego dalszego uczenia się i dokształcania na studiach podyplomowych, czy kursach dokształcających w pracy. E-learning nie uwzględnia żadnych barier formalnych. Charakteryzuje się elastyczną formą kształcenia, daje możliwość określenia przez studentów programu studiów oraz swobodnego zastosowania różnorodnych metod prowadzących do skutecznego zdobywania wiedzy i umiejętności pod opieką nauczyciela (Kubiak. M., J., 1999) Nauczanie na odległość wyróżnia się następującymi cechami: Jest to system kształcenia otwartego oparty jest na komplementarnej realizacji dwóch programów: opracowanego przez uczelnię programu nauczania stanowiącego ofertę dydaktyczną oraz programu działań studenta, określającego jego możliwości i cele, W nauczaniu tym wykorzystywane są różne media informacyjne oraz stosowane są wszystkie możliwe metody przekazu i komunikacji (wykłady on-line, komunikacja w czasie rzeczywistym i asynchroniczna, multimedialne, dynamiczne ćwiczenia, system raportowania i oceniania studentów), Program nauczania na odległość podmiotu edukacyjnego czy uczelni realizuje te same cele, co stacjonarny system edukacji, nie narzucając jednocześnie formalnych barier rekrutacji i daje duże możliwości wyboru form i metod kształcenia oraz trybu studiowania, Z punktu widzenia uczelni system pozwala elastycznie określać wielkość naboru i nie jest ściśle ograniczony wielkością posiadanych zasobów materialnych (sal wykładowych, laboratoriów, bibliotek, itp.), Proces kształcenia na odległość jest ściśle dostosowany do możliwości i

4 potrzeb studenta, System nauczania na odległość daje uczącemu się możliwość wyboru wykładowcy i rodzaju materiałów dydaktycznych, Środowisko dydaktyczne w procesie edukacji na odległość jest zintegrowane, nie ulega podziałom przedmiotowym do dyspozycji studenta są wszystkie zasoby informacyjne (Wieczorkowski, 1996) Kształcenie przy użyciu technologii obejmuje tę grupę szkoleń na odległość, w której dostarczanie materiałów studentom odbywa się poprzez internet, lokalne sieci intranetowe, przekaz satelitarny (wideokonferencje, telekonferencje), audio- i wideokasety, interaktywną telewizję i płyty CD-ROM. Pojęcie to grupuje wszystkie rodzaje szkoleń, w których przekaz materiałów dydaktycznych odbywa się przy użyciu zaawansowanych technologii (Wieczorkowski, 1996) Zastosowanie komputerów w procesie dydaktycznym e-learning daje ogromne możliwości w zakresie gromadzenia, przetwarzania i prezentacji wiedzy oraz symulacji wielu zjawisk np. przyrodniczych, fizycznych, chemicznych z wykorzystaniem interakcji, grafiki i animacji komputerowej, dźwięku itp. Nowoczesna technika filmowa, telewizyjna i telekomunikacyjna umożliwia ich integrację bardzo przydatną w edukacji. Dzięki ogromnemu rozwojowi metod i środków przetwarzania informacji realna stała się możliwość przekazywania treści dydaktycznych na duże odległości. Możliwość tworzenia wykładów, które są dostępne w każdej chwili z dowolnego miejsca na ziemi, rozszerzone formy komunikacji studenta z wykładowcą poprzez technologie komunikacji internetowej (asynchronicznej i synchronicznej) zmieniają oblicze edukacji.

5 Ten realny transfer wiedzy na dowolną odległość sprawia, że proces dydaktyczny nie musi ograniczać się tylko do posiadanych w danej chwili w szkole zasobów ludzkich i informacyjnych, ale umożliwia dostęp do dorobku innych ośrodków, uczelni, szkół czy też osób. Wprowadzenie formy nauczania e-learning umożliwia szerszemu gronu odbiorców kształcenie, doskonalenie w zakresie wiedzy ogólnej i zawodowej w wielu dziedzinach nauki oraz na wszystkich poziomach, a także na uzyskiwanie, podwyższanie lub uzupełnianie posiadanego wykształcenia (Zieliński., 2003) 3. System CAEC Computer Aided Education and Comunication System edukacji naszego czasu wykorzystujący dostępne technologie powinien mieć wszelkie cechy systemowe tzn. składać się z elementów i relacji. W tworzonym w warunkach szkoły wyższej systemie można wskazać na elementy budujące formalne struktury szkoły a także te, które pozwalają na pełne indywidualizm edukacji. Student naszego czasu zapewne korzysta z zajęć objętych programami o wyraźnie sformułowanych celach i określonej skuteczności ale bez możliwości budowania zasobów wiedzy powalających na innowacyjność, czy twórczy stosunek do świata. Technologie dostępne dzisiaj w edukacji pozwalają na rozszerzenie zakresu działania szkoły jej formalna struktura musi zostać wzbogacona o większy wymiar, indywidualnego tworzenia własnych ścieżek edukacji, indywidualnego dostępu do baz wiedzy poprzez internet i wreszcie wykorzystania narzędzi komunikacji jako technologii budowania indywidualnego systemu edukacji. Widzimy zatem przestrzeń edukacji jako koncentryczne zasoby w tym jądro postrzegane jako klasyczne, formalne prezentowane przez organizmy

6 uczelni rozwiązania w tym wykład i kontakt z wykładowcą jako jej podstawową metodę. Znacznie więcej ma do zaoferowania otoczenie uczelni klasycznie pojętej. Mamy tu na myśli bazy wiedzy dostępne w internecie, które dają szanse na indywidualne budowanie swojej ścieżki edukacji i poszukiwań. W systemie, który tworzymy widzimy ten zakres jako nowy wymiar edukacji. Dostęp do tych zasobów jest teraz łatwy, niejednokrotnie to niewiedza sprawia, ze do tej pory nie jest są to wykorzystane możliwości. Innym wymiarem jest komunikacja w każdym prawie kierunku np. studentwykładowca, grupy studentów-student, chaty, grupy dyskusyjne. W tym wielowymiarowym systemie, należy zachować jądro dla wielu o niewyrobionych indywidualnych formach pracy jako możliwość rozpoczęcia edukacji na poziomie wyższym. Ale równolegle należy pokazać jak student od zaraz może indywidualnie kreować i szukać takich źródeł i takich form komunikacji, które dają mu możliwość stawiania się twórczym, człowiekiem wiedzy i czerpanej z niej mądrości. Wspomaganie metody klasycznej z wykorzystaniem technologii komputerowej i internetowej pozwalającej na dostęp do baz wiedzy i komunikacji tworzy nowy system edukacji naszego czasu. 4. Kreowanie systemu CACE w szkole wyższej Obecne tendencje w edukacji na odległość z wykorzystaniem internetu zmierzają w kierunku łączenia modeli synchronicznego z asynchronicznym, czerpiąc korzyści z zalet obu sposobów. Istnieją zintegrowane aplikacje umożliwiające nauczycielowi i studentom, dysponującymi komputerami, na uczestnictwo w czasie rzeczywistym w kursie wykorzystującym protokoły internetu czy też intranetu (wewnętrznej sieci np. sieci uczelnia-

7 nej). Takim pakietem jest Moodle oprogramowanie rozprowadzane darmowo jako Open Source (zgodnie z licencją GNU). Model oparty o e-learning z wykorzystaniem sieci internet jest bliski tradycyjnemu nauczaniu, niż asynchroniczny model nauczania oparty na tym samym środowisku, gdyż stwarza on możliwość: interakcji w czasie rzeczywistym np. wysyłanie testów, poleceń pocztą elektroniczną, rozmowy on-line, czy też wykorzystanie systemów wideotelekonferencyjnych (np. CuSeeme, HoneyCam), możliwość indywidualnej i grupowej pracy w czasie rzeczywistym z wykorzystaniem programów do pracy grupowej takich jak: NetMeeting firmy Microsoft, prezentacji materiałów podczas dyskusji, jak i prowadzenia wykładów za pomocą przygotowanych wcześniej dynamicznych stron WWW, czy aplikacji wykonanych w technologii Flash firmy Macromedia, prowadzenia dyskusji proces nauczania i uczenia odbywa się zarówno od strony nauczyciela (wykład), jak i uczniów z użyciem odpowiednich kanałów irc, czatów, komunikatorów internetowych, czy serwerów news, a nawet list dyskusyjnych, dostępu do materiałów źródłowych, narzędzi które mogą być w zależności od potrzeby wprowadzane, prezentowane, współdzielone, archiwizowane lub usuwane wszystko to wiąże się z użyciem protokołu ftp i przesyłania za pomocą niego plików, archiwów danych, monitorowania gdzie każda aktywność studenta może być monitorowana przez odpowiednie oprogramowanie czy zapis logów w systemie w którym jest uczeń zalogowany.(

8 Uczelnie wyższe korzystające z pakietu Moodle (oraz dodatkowych programów wspomagających ten system) w procesie nauczania na odległość mogą zastosować dowolne (jak i wszystkie) kategorie systemów służących do synchronicznego i asynchronicznego przekazu informacji (Mason,1996): systemy oparte na tekście do których możemy zaliczyć: przesyłanie informacji za pomocą poczty elektronicznej, tekstowe konferencje komputerowe z wykorzystaniem IRC, list news-owych, list dystrybucyjnych (dyskusyjnych), elektroniczne tablice ogłoszeniowe, czy też tekstowe strony WWW. Wykorzystanie tych metod jest tanie i bardzo popularne w edukacji na odległość. systemy oparte na przekazie głosu w skład których wchodzą: systemy audiokonferencyjne, systemy audiograficzne, systemy audio oparte na stronach WWW. Systemy audiokonferencyjne są systemami obejmującymi dwustronną komunikację głosową (fullduplex) wykorzystujące sieć Internet do przekazu głosu. Obok wyposażenia sprzętowego (karty dźwiękowej, słuchawek, głośników i mikrofonu) i dostępu do Internetu potrzebna jest jeszcze odpowiednia aplikacja pozwalająca na zmianę głosu ludzkiego z postaci analogowej w postać cyfrową i przesłanie w ten sposób zakodowanego dźwięku do odbiorcy przekazu. Aplikacje te (przykładem może być program Skype) nazywane internetowymi telefonami są doskonałym sposobem przekazywania informacji w dowolne miejsce na świecie, a wysokość poniesionych opłat za rozmowy nie zależy od odległości (w przeciwieństwie do tradycyjnej telefonii). Rozwinięciem przekazu audiokonferencyjnego jest system audiograficzny, który jest kombinacją obejmującą przesyłanie głosu i grafiki poprzez

9 sieci komputerowe (lokalne jak i sieć internet). np. NetMeeting firmy Microsoft. Dzięki temu przesyłany obraz (statyczny) może służyć do prezentowania i objaśniania zadania. Oprogramowanie to służy także do pracy grupowej, gdzie umożliwia zdalną pracę nad wspólnie redagowanym dokumentem w edytorze tekstu, zaś uczestnicy spotkania mają do dyspozycji elektroniczną tablicę (electronic blackboard) służącą do pisania tekstów i rysowania (tekst lub obraz jest widoczny jednocześnie u wszystkich uczestników zdalnej pracy mających uruchomioną aplikację). systemy oparte na przekazie obrazu są to systemy wideokonferencyjne, oferujące wymianę informacji z wykorzystaniem dwukierunkowej komunikacji (fullduplex) dźwiękowej i wizyjnej jednocześnie (two-way voice and video), bądź dwukierunkowej komunikacji dźwiękowej i wizyjnej w jedną stronę (two-way voice and one-way video). W systemie dwukierunkowej komunikacji dźwiękowej i wizyjnej obie strony tj. wykładowca i student wzajemnie się widzą i mogą przesyłać do siebie różne dokumenty. Strumień przesyłanego obrazu wideo (np. z internetowej kamery) jest kodowany (tak, aby objętość wysyłanej informacji nie była zbyt duża i nie obciążała łącza telekomunikacyjnego) przez odpowiednią aplikację np. CuSeeMee napisaną przez naukowców z Cornell University Information Technologies. W skład systemu wchodzi kamera internetowa, mikrofon, słuchawki zaś dzięki CuSeeMee istnieje możliwość przesyłania dowolnego materiału edukacyjnego na żywo. multimedialne systemy oparte na stronach WWW środowisko World Wide Web oparte jest na zbiorze protokołów i standardów idealnie nada-

10 jących się do przesyłu informacji, a co za tym idzie materiałów edukacyjnych. WWW umożliwia integrację danych: tekstu, głosu, grafiki, animacji, czy nawet filmu oraz daje możliwość użytkownikowi interakcji jest to w pełni przekaz multimedialny, interaktywny. Dostępność do zasobów WWW, architektura klient-serwer, gdzie tylko użytkownik odpowiada za podstawową obsługę interfejsu strony WWW, natomiast funkcje serwera, w zależności od potrzeb mogą być różne: komunikacja, obsługa adresów i nazw, drukowanie, obsługa baz danych, wyszukiwanie informacji czy składowanie dużych plików wszystko to w połączeniu z pełną asynchronizacją pracy studenta dowodzi, iż środowisko WWW jest wprost stworzone z myślą o nauczaniu na odległość. Zastosowany i wdrożony system dynamicznego nauczania - Moodle w Wyższej Szkole Handlowej zawiera następujące elementy: wykłady które zawierają treści edukacyjne w postaci dynamicznej strony WWW. Moduł ten umożliwia także umieszczenie w zasobach dodatkowych opcji takich jak: o źródła linków odnośników do materiałów edukacyjnych i naukowych wzbogacających zawartą treść wykładu, szkolenia bądź ćwiczeń, o filmy, animacje wzbogacające przekaz treści wykładu o przykłady zaprezentowane w formie multimedialnej, która staje się znakomitym narzędziem stymulującym do działań twórczych o ankiety służące do zbierania informacji zwrotnej nt. przygotowanych zajęć, ćwiczeń czy wykładów, o zadania umożliwiające prowadzącemu określenie pracy, którą studenci mają wykonać w formie elektronicznej i wynik przesłać na serwer. Mo-

11 duł ten posiada funkcję wystawiania oceny. o quizy moduły przeznaczone do tworzenia i zadawania testów przez prowadzącego wykłady. Pytania te zachowywane są w bazie danych, uporządkowane według kategorii, mogą być wykorzystywane w ramach danego kursu lub przenoszone do innego kursu. Opcja ta oferuje także narzędzia umożliwiające wystawianie ocen, Obok modułów służących do publikacji i przekazania wiedzy studentom system Moodle oferuje składowe służące do dwustronnej komunikacji student wykładowca. Są to: chat będący elementem komunikacji synchronicznej, umożliwiający komunikację w czasie rzeczywistym wykładowcy ze studentem, forum dyskusyjne narzędzie do rozmów asynchronicznych, w którym odbywa się większość dyskusji, posiadające różną strukturę i umożliwiające ocenę każdego listu zamieszczonego na forum przez zarejestrowanego współuczestnika kursu, poczta elektroniczna umożliwiająca bezpośredni kontakt z wykładowcą. Moodle posiada także mechanizmy powiadamiające zarejestrowanych użytkowników o zmianach w strukturze serwisu i zawartych danych edukacyjnych co pozwala uczelni wykorzystującej system e-learningowy na stworzenie pełnego środowiska dydaktycznego zawierającego elementy komunikacji on-line, wiedzy zawartej w systemie informatycznym i moduły służące do zarządzania portalem edukacyjnym.

12 Rysunek 1 Przykładowy wykład w systemie Moodle WSH Zastosowanie nowych metod nauczania i wykorzystanie technik teleinformatycznych daje uczelni wyższej wiele korzyści. Szkolenia za pomocą technologii są narzędziem interaktywnym, stwarzającym możliwość prowadzenia procesu edukacyjnego zarówno w trybie bezpośredniej komunikacji student-wykładowca, jak i w trybie uczenia się bez pomocy prowadzącego kurs. Wykorzystując e-learning szkoła wyższa odpiera każdy zarzut dotyczący przestarzałych metod nauczania i sztywności programów oferując zorganizowaną elastycznie i przemyślaną ekonomicznie koncepcję nauczania na odległość z wykorzystaniem internetu. Rozwiązanie takie jest atrakcyjne kosztowo (dla ośrodka edukacyjnego jak i studenta) i może być skierowane do wszystkich osób z kraju i zza granicy chcących się uczyć na danym kierunku oferowanym przez uczelnię. Nauczanie na odległość z zastosowaniem internetu otwiera perspektywy uczenia się oraz ułatwia komunikację większej ilości studentów przypadających na jednego wykładowcę, przy czym jakość kształcenia jest nadal optymalna. Technologia informa-

13 cyjna i komunikacyjna jest nie tylko nową dziedziną poznawczą. ale także źródłem nowych koncepcji i metod, co jest związane z potrzebą wprowadzenia zmian w organizacji całego procesu edukacyjnego, oraz z koniecznością opracowania badań wpływu technologii komputerowej na osiągnięcia studentów. 5. Wnioski W pracy przedstawiono możliwości kreowania systemu edukacji szkoły wyższej wykorzystującego technologie internetowe w dostępie do baz wiedzy i komunikacji pozwalające na wszelkie kontakty poza murami klasycznie pojętej uczelni. Takie wspomaganie klasycznych rozwiązań buduje wielowymiarowy i nieliniowy system pozwalający na zbudowaniu procesu edukacji permanentnej i kreowanie indywidualnych ścieżek edukacji. Bibliografia Kubiak M.,J., (1999). Słownik technologii informacyjnej, Wydawnictwo Mikom, Warszawa, Lis Z., Zieliński Z., (2004) Wdrażanie systemu e-learning w warunkach studiów eksternistycznych. Rozwój e-edukacji w ekonomicznym szkolnictwie wyższym, materiały z ogólnopolskiej konferencji, Warszawa, str , Mason R. (1999), European Trends in The Virtual Delivery of Education, The Commonwealth of Learning, Wieczorkowski K. (1996), Kształcenie na dystans z wykorzystaniem sieci komputerowej, CODN, zeszyt 39, Warszawa, Zieliński E. Z., Lis Z. (2005) Kreowanie e-learning Szkoły Wyższej w systemie Moodle, Firma i Rynek, Numer specjalny kwiecień 2005, str Zieliński E. Z., (2003), Wykorzystanie technik informacyjnych w procesie dydaktycznym szkoły wyższej, dysertacja doktorska, Akademia Ekonomiczna, Kraków, Weinberg G.M.,(1997) Myślenie systemowe, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne. - serwer estudentwsh nauczania na odległość źródło Moodle - platforma e-learning WSH

14 - Wirtualna edukacja, czasopismo elektroniczne, nr 4-5/2001, sieć Internet portal Edustrada. E-LEARNING CONTRIBUTION TO EDUCATIONAL PROCESS Abstract. The work presents possibilities of the creation of educational system, access and communication, by applying open source of Moodle type. The work focuses on the classical educational forms and the need of new technologies to be implemented in the process of education. The Open Source application - Moodle has been used. The work presents multidimensional options of such solutions as well as the possibilities of the creation of individual educational paths. Key words: e-learning, computer aided education and communication, education system.