Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Nauczanie na odległość metodą zdobywania wiedzy. mgr Zbigniew E. Zieliński

Transkrypt

1 Akademia Ekonomiczna w Krakowie Nauczanie na odległość metodą zdobywania wiedzy. mgr Zbigniew E. Zieliński Kraków 2002

2 Wprowadzenie W ostatnim dziesięcioleciu XX wieku rozwój technologii informatycznych spowodował nowe sposoby przesyłania informacji i zdobywania wiedzy. Multimedialne technologie - połączenie dźwięku, obrazu statycznego, tekstu, animacji i wideo stwarza nowe możliwości w przekazywaniu danych i wiedzy. Codziennie wiele milionów ludzi na świecie korzysta z komputera podłączonego do Internetu i wymienia się wiadomościami. Dla nich o wiele prostsza i wygodniejsza jest wymiana informacji poprzez sieć, niż korzystanie np. z telefonu czy faksu. Nowoczesne, współczesne społeczeństwo informatyczne, wspomagane przez komputerowe i telekomunikacyjne technologie dostrzega, że zastosowanie i wdrożenie nowych produktów oraz technologii znacznie zmienia standard ich życia, sposób wykonywanej pracy lub rodzaje komunikowania się. Ponieważ poziom edukacyjny nowoczesnego społeczeństwa jest bardzo silnie powiązany z aktualną sytuacją ekonomiczną kraju, dlatego też bardzo dynamiczne wdrażanie nowoczesnych technologii wymusza ciągłą (ustawiczną) edukację dzisiejszego społeczeństwa. Pojawił się już nowy paradygmat w sposobie zdobywania wiedzy edukacja (uczenie się) przez całe życie (lifelong learning) 1. Dotychczasowe, długotrwałe uczenie się jest ideałem edukacji. Powinno być ono preferowane w przypadku zagadnień, które zdaniem nauczycieli studenci powinni poznać. Jednak obecnie szybko zmieniające się technologie jednak sprawiają, że pracownicy, którzy chcą być najlepsi muszą stale i intensywnie się dokształcać. Dla zaspokojenia tych potrzeb można zastosować metodę zdobywania wiedzy na czas (just-in-time) czyli poszerzania wiedzy o kolejne, potrzebne w danej chwili umiejętności. Nowoczesna technologia umożliwia dywersyfikację sposobów zdobywania wiedzy do osiągnięcia tego samego celu. E-learning to kolejne nowe pojęcie wykorzystywane przy wspomaganiu systemów uczenia jest to uczenie się przy użyciu Internetu. Na Zachodzie e-learning jest już znany i praktykowany od lat. Kursy i studia przez Internet organizują liczne uczelnie, umożliwiając naukę tym osobom, które z wielu względów nie mogą podjąć tradycyjnych studiów stacjonarnych. Polskie uczelnie też starają się nadążać za tym trendem. Nauczanie na odległość może spowodować przełom społeczny poprzez zrównanie szans wszystkich jednostek do dostępu do wiedzy może eliminować wszelkie nierówności społeczne, które występują w tradycyjnym procesie uczenia 2. Kształcenie na odległość nie jest wynalazkiem XX wieku. Pierwsze korespondencyjne kursy miały miejsce w Stanach Zjednoczonych już w XIX wieku. Druga fala nauczania na odległość była związana z rozwojem telewizji i powstaniem różnego rodzaju audycji o charakterze edukacyjnym. Kolejny przełom dokonał się w latach osiemdziesiątych XX wieku, kiedy to dokonywano pierwszych prób związanych z nauczaniem poprzez sieci komputerowe. W chwili obecnej obok sieci komputerowej istotnym czynnikiem pomagającym w nauczaniu na odległość są podręczniki elektroniczne. W chwili obecnej uczniowie i nauczyciele mają szansę zastąpienia tradycyjnych książkowych podręczników ich nowoczesną, elektroniczną wersją (na rynku polskim pojawiły się 33 1 Mirosław J. Kubiak Wirtualna edukacja ; Wydawnictwo Mikom, Warszawa Krzysztof Piech Wiedza na czas Computerworld 2/

3 pozycje podręczników elektronicznych rodzimej produkcji edu-rom jest to jeden z najbardziej innowacyjnych, nie tylko w polskiej skali projektów edukacyjnych iszkoła). W chwili obecnej wiele instytucji edukacyjnych umożliwia zdobycie wykształcenia bądź jego rozszerzenia poprzez uczestniczenie w studiach, programach czy kursach edukacji na odległość za pośrednictwem sieci Internet. Dzięki globalnej sieci komputerowej możliwe jest korzystanie on-line z wiedzy i umiejętności różnych ludzi zamieszkujących dowolne rejony geograficzne na świecie. Modele nauczania na odległość Na świecie funkcjonują różne modele prowadzenia nauczania na odległość, które można podzielić ze względu na czas i miejsce. Istnieją cztery modele, które uwzględniają następujące sytuacje: Ten sam czas, to samo miejsce jest to przykład tradycyjnego przekazywania wiedzy, która odbywa się w tym samym czasie i miejscu. Proces ten wymaga zsynchronizowania nauczycieli i ich uczniów w jednym miejscu i w określonym czasie. Ten sam czas, różne miejsce jeśli proces przekazywania wiedzy odbywa się w tym samym czasie, lecz studenci znajdują się w różnych (często bardzo odległych miejscach), to do przekazywania informacji należy stosować nowoczesne media transmisyjne takie jak szybkie łącza ISDN (Integrated Services Digital Network), które umożliwią dwustronne wideokonferencje on-line. Nauczanie w tym procesie jest bardzo kosztowne i wymaga zastosowania zaawansowanych technologii i mediów. Nauczanie, w którym proces przekazywania wiedzy odbywa się w tym samym czasie, ale studenci znajdują się w tym samym miejscu, lub różnych miejscach nazywa się nauczaniem synchronicznym. Różne czasy, to samo miejsce ten rodzaj nauczania może być realizowany w specjalnych ośrodkach edukacyjnych, szkoleniowych, wszędzie tam, gdzie studenci mają dostęp do specjalistycznego oprogramowania i materiałów szkoleniowych, a ich pokaz odbywa się poprzez lokalne sieci LAN. Różne czasy, różne miejsca jest to model w wykorzystywany w oparciu o usługi sieci Internet. Jest to nauczanie, w którym proces przekazywania wiedzy następuje w dowolnym czasie, a studenci mogą znajdować się w tym samym, bądź różnych miejscach. Model ten nazywamy nauczaniem asynchronicznym. Dostępność do Internetu, względnie niskie koszty przekazywania informacji edukacyjnej umożliwiły wielu instytucjom utworzenie tzw. uniwersytetów wirtualnych działających w oparciu o ten model nauczania. Uczelnie te oferują kompletne studia lub kursy zawodowe i dają możliwość zdobycia tą metodą nowych kwalifikacji i uzyskania dyplomu. Dodatkową atrakcją tego modelu przekazywania wiedzy jest stosunkowo niska cena, zarówno po stronie studenta, jak i po stronie instytucji edukacyjnej. Obecne tendencje w edukacji na odległość z wykorzystaniem Internetu zmierzają w kierunku łączenia modeli synchronicznego z asynchronicznym, czerpiąc korzyści z zalet obu sposobów. Istnieją zintegrowane aplikacje umożliwiające nauczycielowi i studentom, dysponującymi komputerami klasy 3

4 PC, na uczestnictwo w czasie rzeczywistym w kursie wykorzystującym protokoły Internetu czy też Intranetu (wewnętrznej sieci np. sieci uczelnianej). Takim pakietem może być LearnLinc I-Net kanadyjskiej firmy DETAC (Distance Education Technology and Consulting), pakiet LearningSpace 5.0 firmy Lotus, SkillSoft czy NETg (National Education Training Group). Nauczanie na odległość z wykorzystaniem Internetu Model nauczania na odległość z wykorzystaniem sieci Internet jest bliski tradycyjnemu nauczaniu, niż asynchroniczny model nauczania oparty na tym samym środowisku, gdyż stwarza on możliwość: Interakcji w czasie rzeczywistym np. wysyłanie testów, poleceń pocztą elektroniczną, rozmowy on-line, czy też wykorzystanie systemów wideotelekonferencyjnych (np. CuSeeme), Możliwość indywidualnej i grupowej pracy w czasie rzeczywistym z wykorzystaniem programów do pracy grupowej takich jak: NetMeeting firmy Microsoft, Prezentacji materiałów podczas dyskusji, jak i prowadzenia wykładów za pomocą przygotowanych wcześniej dynamicznych stron WWW, czy aplikacji wykonanych w technologii Flash Macromedia, Prowadzenia dyskusji proces nauczania i uczenia odbywa się zarówno od strony nauczyciela (wykład), jak i uczniów z użyciem odpowiednich kanałów IRC, chatów, komunikatorów internetowych, czy serwerów news, a nawet list dyskusyjnych, Dostępu do materiałów źródłowych, narzędzi które mogą być w zależności od potrzeby wprowadzane, prezentowane, współdzielone, archiwizowane lub usuwane wszystko to wiąże się z użyciem protokołu FTP i przesyłania za pomocą niego plików, archiwów danych, Monitorowania gdzie każda aktywność studenta może być monitorowana przez odpowiednie oprogramowanie czy zapis logów w systemie, w którym jest uczeń zalogowany. Asynchroniczna edukacja na odległość przy wykorzystaniu Internetu ma następujące zalety: Elastyczność stały dostęp do materiałów edukacyjnych znajdujących się na stronach WWW lub na serwerach FTP w Internecie z dowolnego miejsca i w dowolnym czasie przez 24 godziny na dobę i przez 7 dni w tygodniu, Czas na przemyślenie w trybie synchronicznym jest on raczej niewielki w przeciwieństwie trybie nauki na odległość, Nauczanie z dowolnego miejsca tradycyjne nauczanie odbywa się wyłącznie w budynku szkolnym, współczesne nowoczesne technologie umożliwiają dostęp do źródeł wiedzy bezpośrednio z domu lub z miejsca pracy, Niskie koszty przesyłanie informacji opartej na tekście, czy danych komputerowych nie jest zbyt kosztowne. 4

5 Edukacja asynchroniczna w Internecie jest ukierunkowana głównie na materiały zawarte na CD-ROMach, pocztę elektroniczną, listy dyskusyjne oraz multimedia. 3 Synchroniczna edukacja na odległość przy wykorzystaniu Internetu ma następujące zalety: Motywacja systemy synchroniczne skupiające się na pracy grupowej i zwiększające motywację osób uczących się w technologii edukacji na odległość do kontaktów personalnych i kontynuacji nauki, Teleobecność interakcje w czasie rzeczywistym z możliwością przekazywania dźwięku lub obrazu są pomocne w tworzeniu spójności pracujących grup, będących częścią wspólnoty uczących się, Dobre sprzężenie zwrotne ujawniające się w szczególności w pracy grupowej podczas podejmowania wspólnych decyzji i pomocne dla uzyskania konsensusu, Rozwój synchroniczność spotkań zachęca osoby uczące się do przestrzegania reżimów czasowych i buduje dobre więzy dyscyplinarne, które pomagają dobrze zorganizować czas przeznaczony na naukę. Edukacja synchroniczna w Internecie jest ukierunkowana głównie na audiokonferencje, telekonferencje i wideokonferencje. W chwili obecnej trendy w edukacji na odległość spotykane w Internecie podążają w kierunku łączonego sposobu przekazywania informacji (synchronicznego i asynchronicznego) czerpiąc korzyści z obu metod. Istnieje wiele składników łączących powyższe modele nauczania, jest to: prezentacja zawartości, interakcja z instytucją edukacyjną prowadzącą nauczanie oraz z uczestnikami i zasobami wiedzy, praktyka oraz ocenianie. W niektórych modelach kontrolowanie postępów procesu edukacyjnego spoczywa na instytucjach prowadzących proces (tak jak w przypadku typowej uczelni), innych zaś spoczywa na uczącym się studencie. Wzorce komunikowania klasyfikujące nauczanie na odległość Zastosowanie nowych metod nauczania i wykorzystanie technik teleinformatycznych daje uczelni wiele korzyści. Wykorzystując ten sposób szkoła wyższa odpiera każdy zarzut dotyczący przestarzałych metod nauczania i sztywności programów oferując zorganizowaną elastycznie i przemyślaną ekonomicznie koncepcję nauczania na odległość z wykorzystaniem Internetu. Rozwiązanie takie jest atrakcyjne kosztowo (dla ośrodka edukacyjnego jak i studenta) i może być skierowane do wszystkich osób z kraju i zza granicy chcących się uczyć na danym kierunku oferowanym przez uczelnię. Nakłady na uruchomienie i prowadzenie danego kierunku studiów (przygotowanie materiałów elektronicznych, plików, serwisu edukacyjnego www, infrastruktury łączy transmisji danych, komunikacji on-line) jest o wiele bardziej korzystne kosztowo niż np. wybudowanie nowego budynku uczelni obsługującego dany kierunek studiów. Nauczanie na odległość z zastosowaniem Internetu otwiera perspektywy uczenia się oraz ułatwia komunikację większej ilości studentów przypadających na jednego wykładowcę, przy czym jakość kształcenia jest nadal optymalna Wirtualna edukacja, czasopismo elektroniczne, nr 4-5/2001, sieć Internet 5

6 Zostały wprowadzone cztery wzorce 4 komunikowania się, klasyfikujące sposób nauczania na odległość w szkołach wyższych z wykorzystaniem Internetu jako medium: Mówienie które w asynchronicznym modelu nauczania zastąpione jest tradycyjnym tekstem pisanym, drukowanym bądź hipertekstem zamieszczonym na stronie WWW w Internecie w postaci artykułów, raportów i oryginalnych prac, Zadawanie pytań które w trybie asynchronicznym może odbywać się poprzez przesyłanie pytań za pomocą poczty elektronicznej, komputerowych konferencji tekstowych lub w trybie synchronicznym za pomocą systemów tekstowych rozmów IRC (Internet Relay Chat), chat lub dowolnych systemów audiokonferencyjnych, Odpowiadanie na pytania trwające dłużej w trybie asynchronicznym niż synchronicznym, Dyskusja lub praca w małych grupach, która poprzez konferencje komputerowe może rozciągać się w czasie i przestrzeni 5. Powyższe wzorce opierają się na komunikacji komputerowej (computer mediated communication) przyjmującą formę tzw. klasy wirtualnej. Systemy nauczania na odległość Uczelnie wyższe korzystające z Internetu w procesie nauczania na odległość mogą zastosować dowolne (jak i wszystkie) kategorie systemów służących do synchronicznego i asynchronicznego przekazu informacji 6 : Systemy oparte na tekście do których możemy zaliczyć: przesyłanie informacji za pomocą poczty elektronicznej, tekstowe konferencje komputerowe z wykorzystaniem IRC, list newsowych, list dystrybucyjnych (dyskusyjnych), BBS elektroniczne tablice ogłoszeniowe, czy też tekstowe strony WWW. Wykorzystanie tych metod jest tanie i bardzo popularne w edukacji na odległość. Poczta elektroniczna służy do przekazywania informacji pomiędzy dwoma osobami (one-to-one), może też mieć postać konferencji, kiedy to przekaz następuje w relacji każdy z każdym (many-to-many). Dzięki poczcie elektronicznej możliwe jest także wysyłanie danych i informacji na listy dyskusyjne i serwery news (USENET) będące miejscami gdzie studenci i wykładowcy prowadzą dyskusje na wybrany temat, konsultacje. Niejednokrotnie w listach dyskusyjnych uczestniczą wybitni specjaliści z danej dziedziny wiedzy. Systemy oparte na przekazie głosu w skład których wchodzą: systemy audiokonferencyjne, systemy audiograficzne, systemy audio oparte na stronach WWW. Systemy audiokonferencyjne są systemami obejmującymi dwustronną komunikację głosową (fullduplex) wykorzystujące sieć Internet do przekazu głosu. Obok wyposażenia sprzętowego (karty dźwiękowej, słuchawek, głośników i mikrofonu) i dostępu do Internetu potrzebna jest jeszcze odpowiednia aplikacja pozwalająca na zmianę głosu ludzkiego z postaci analogowej w postać cyfrową i przesłanie w ten sposób zakodowanego dźwięku do odbiorcy przekazu. Aplikacje te nazywane internetowymi telefonami są doskonałym sposobem przekazywania 4 Collins B, Tele-Learning in a Digital World: the Future of Distance Learning, sieć Internet Internet Arricle The Globalisation of Educarion 5 Mirosław J. Kubiak Wirtualna edukacja ; Wydawnictwo Mikom, Warszawa Mason R. European Trends in The Virtual Delivery of Education The Commonwealth of Learning

7 informacji w dowolne miejsce na świecie, a wysokość poniesionych opłat za rozmowy nie zależy od odległości (w przeciwieństwie do tradycyjnej telefonii). Rozwinięciem przekazu audiokonferencyjnego jest system audiograficzny, który jest kombinacją obejmującą przesyłanie głosu i grafiki poprzez sieci komputerowe (lokalne jak i sieć Internet). np. NetMeeting firmy Microsoft. Dzięki temu przesyłany obraz (statyczny) może służyć do prezentowania i objaśniania zadania. Oprogramowanie to służy także do pracy grupowej, np umożliwia zdalną pracę nad wspólnie redagowanym dokumentem w MS Word, dodatkowo uczestnicy spotkania mają do dyspozycji elektroniczną tablicę (electronic blackboard) służącą do pisania tekstów i rysowania (tekst lub obraz jest widoczny jednocześnie u wszystkich uczestników zdalnej pracy mających uruchomioną aplikację). Ostatnim przykładem są systemy oparte na stronach WWW, które wykorzystują technologię RealAudio (bądź ShowCast). Technika ta polega na przesyłaniu dźwięku (np. audycji edukacyjnych) w czasie rzeczywistym poprzez Internet. Ten sposób przesyłania dźwięku stosują również rozgłośnie radiowe, które można słuchać wykorzystując internetowe przeglądarki (np. Internet Explorer 6.0, Netscape Nawigator 6, Opera). Systemy oparte na przekazie obrazu są to systemy wideokonferencyjne, oferujące wymianę informacji z wykorzystaniem dwukierunkowej komunikacji (fullduplex) dźwiękowej i wizyjnej jednocześnie (two-way voice and video), bądź dwukierunkowej komunikacji dźwiękowej i wizyjnej w jedną stronę (two-way voice and one-way video). W systemie dwukierunkowej komunikacji dźwiękowej i wizyjnej obie strony tj. wykładowca i student wzajemnie się widzą i mogą przesyłać do siebie różne dokumenty. Strumień przesyłanego obrazu wideo (np. z internetowej kamery) jest kodowany (tak, aby objętość wysyłanej informacji nie była zbyt duża i nie obciążała łącza telekomunikacyjnego) przez odpowiednią aplikację np. CuSeeMee napisaną przez naukowców z Cornell University Information Technologies. W skład systemu wchodzi kamera internetowa, mikrofon, słuchawki zaś dzięki CuSeeMee istnieje możliwość przesyłania dowolnego materiału edukacyjnego na żywo. Dodatkowo używając technologii RealVideo wykładowca może przesłać wizyjne obrazy wideo w czasie rzeczywistym poprzez Internet (RealVideo wykorzystują stacje telewizyjne w nadawaniu programów na żywo w globalnej sieci) 7. Systemy te wymagają szybkich łączy teleinformatycznych i dlatego też często są używane głównie w ośrodkach edukacyjnych w sieci wewnętrznej Intranecie (ze względu na dużą przepustowość sieci). Jednakże odpowiednio skonfigurowany i użyty kodek wideo (program dekodujący i kodujący strumienie danych wideo) może skompresować i wysłać plik wizyjny mniejszy nawet o 60%. Multimedialne systemy oparte na stronach WWW środowisko World Wide Web oparte jest na zbiorze protokołów i standardów idealnie nadających się do przesyłu informacji, a co za tym idzie materiałów edukacyjnych. WWW umożliwia integrację danych: tekstu, głosu, grafiki, animacji, czy nawet filmu oraz daje możliwość użytkownikowi interakcji jest to w pełni przekaz multimedialny, interaktywny. Dostępność do zasobów WWW, architektura klientserwer, gdzie tylko użytkownik odpowiada za podstawową obsługę interfejsu strony WWW, Wirtualna edukacja, czasopismo elektroniczne, nr 4-5/2001, sieć Internet 7

8 natomiast funkcje serwera, w zależności od potrzeb mogą być różne: komunikacja, obsługa adresów i nazw, drukowanie, obsługa baz danych, wyszukiwanie informacji czy składowanie dużych plików wszystko to w połączeniu z pełną asynchronizacją pracy studenta dowodzi, iż środowisko WWW jest wprost stworzone z myślą o nauczaniu na odległość. Wymienione powyżej kategorie systemów mogą być stosowane przez uczelnie wyższe w procesie nauczania na odległość razem, bądź osobno. Przygotowanie instytucji edukacyjnej do wirtualnej edukacji wymaga zastosowania jednej bądź kilku (a nawet wszystkich) metod wykorzystujących sieć Internet medium nowoczesnej uczelni wyższej. Podsumowanie Zalety nauczania na odległość, czyli dostępu do zasobów uczelni bez względu na miejsce pobytu studenta, demokratyzacja oraz powszechność edukacji, są ważne z punktu widzenia uczelni, jej ekspansji i pozyskiwania nowych studentów. Jednak należy pamiętać o tym, iż kształcenie globalne to także przygotowanie funkcjonalnego systemu informatycznego jak i konieczność poprawnego przygotowania wykładów, ćwiczeń i testów w formie multimedialnej. 8

9 Literatura 1. Collins B, Tele-Learning in a Digital World: the Future of Distance Learning, sieć Internet Internet Arricle The Globalisation of Educarion 2. Galwas B. A. Studia w Internecie koniec początku ; sieć Internet Wirtualna edukacja, czasopismo elektroniczne, nr 7/2001, sieć Internet 4. Kubiak M. J. Jak uczyć na odległość przy pomocy Internetu. Poradnik dla początkującego nauczyciela internauty., BKKK Warszawa 1996, 5. Kubiak M. J. Internet dla nauczycieli nauczanie na odległość ; Wydawnictwo Mikom, Warszawa Kubiak M. J. Wirtualna edukacja ; Wydawnictwo Mikom, Warszawa Kubiak M. J. Edukacja na odległość, Kultura i edukacja Lohuis R. A. G. Distance education through the WWW making the HCI course available throughout the world?, utvente.nl/~rony/reports/index.htm, 9. Mason R. European Trends in The Virtual Delivery of Education The Commonwealth of Learning 1999.Nagórski R. Edukacja na odległość, Kultura i edukacja, Warszawa The Distance Eduator - kwartalnik publikowany przez wydawnictwo Saba & Associates Piech K. Wiedza na czas Computerworld 2/ Raport of the task force, Educational software and multimedia, ERNET, Pergamon, July 1996, Wieczorkowski K. Kształcenie na dystans z wykorzystaniem sieci komputerowej, CODN, zeszyt 39, Warszawa