OCENA ZASOBÓW ENERGII GEOTERMALNEJ ZNAJDUJ CYCH SIÊ POD GMIN USTROÑ I MO LIWOŒCI JEJ WYKORZYSTANIA

Transkrypt

1 Julian SOKO OWSKI Krzysztof KEMPKIEWICZ POLSKA AKADEMIA NAUK Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Pracownia Geosynoptyki i Geotermii KRAKÓW, ul. Wybickiego 7 tel./fax: (012) ; sok@min-pan.krakow.pl Proceedings of International Scientific Conference "Geothermal Energy in Underground Mines" November 21-23, 2001, Ustroñ, Poland OCENA ZASOBÓW ENERGII GEOTERMALNEJ ZNAJDUJ CYCH SIÊ POD GMIN USTROÑ I MO LIWOŒCI JEJ WYKORZYSTANIA THE ASSESMENT OF GEOTHERMAL RESOURCES IN THE AREA OF USTROÑ MUNICIPALITY AND THEIR UTILISATION STRESZCZENIE Celem niniejszego opracowania jest ocena zasobów energii geotermalnej* zawartej w zbiornikach mezozoicznych i paleozoicznych oraz sprecyzowanie strategii prawid³owego ich wykorzystania dla rozwoju miasta Ustroñ z uwzglêdnieniem ochrony œrodowiska przyrodniczego oraz poprawy warunków ycia jego mieszkañców. ABSTRACT The aim of this paper is to asses geothermal energy resources accumulated in Mesosoic and Paleosoic reservoirs as well as to find a strategy of utilisation proper to developement of Ustroñ town taking into consideration environment protection and improvement of life conditions of Ustroñ inhabitants. * * * * * * 1. POZYCJA GEOSTRUKTURALNA GMINY USTROÑ Ustroñ le y w po³udniowej czêœci województwa œl¹skiego, nad Wis³¹ u ujœcia potoku Jaszowiec, na pograniczu Beskidu Œl¹skiego i Pogórza Œl¹skiego. Powierzchnia gminy Ustroñ zajmuje 60 km 2, w sk³ad której wchodz¹ trzy miejscowoœci: Jaszowiec, Lipowiec i Ustroñ. Na terenie gminy zamieszkuje 15,5 tys. ludnoœci. Wysokoœci npm obszaru gminy s¹ od 320 m, w pó³nocnej czêœci gminy, do 995 m, na szczycie Czantoria. Œrednie wysokoœci w centrum Ustronia s¹ rzêdu 360 m n.p.m.. U ytki rolne zajmuj¹ 2050 ha, w tym: grunty orne 1200 ha, ³¹ki 350 ha, pastwiska 450 ha, sady 140 ha, lasy 2197 ha (wg strony internetowej: Ustroñ to jedyne w Beskidzie Œl¹skim miasto uzdrowiskowe, po³o one malowniczo w dolinie Wis³y i otoczone zalesionymi grzbietami górskimi Lipowskiego Gronia (743 m n.p.m.) i Równicy (884 m n.p.m.) od wschodu oraz Czantori¹ Wielk¹ (995 m npm) i Ma³¹ (866 m npm) od zachodu (Za³. 1). Centrum Ustronia, po³o one na wysokoœci oko³o 360 m, rozci¹ga siê wzd³u Wis³y, ale wiêkszoœæ najnowszych domów i oœrodków wypoczynkowych usytuowana jest na terenie osiedli: 1) Zawodzie na zboczu Recenzent / Reviewer: prof. dr hab. Stanis³aw Ostaficzuk Równicy, 2) Jaszowiec w dolinie potoku Jaszowiec (na po³udniowy-wschód od centrum) oraz 3) Dobka nad potokiem Dobka (na po³udnie od centrum, na granicy gminy Ustroñ). Do Ustronia nale y te 4) Lipowiec i 5) Nierodzim. Miasto posiada dogodne po³¹czenia drogowe i kolejowe z Cieszynem (15 km), Bielskiem Bia³¹ (30 km) i Krakowem (120 km). Centrum miasta le y na utworach czwartorzêdu, w dolinie Wis³y, oraz na fliszowych utworach jednostki cieszyñskiej i podœl¹skiej, pod którymi na g³êbokoœci rzêdu 900 m wystêpuj¹ utwory karbonu dolnego o mi¹ - szoœci 226 m, a pod nimi utwory dewonu, w których znajduj¹ siê zbiorniki wód geotermalnych. Sp¹g utworów dewonu pod Gmin¹ wystêpuje na g³êbokoœci 1650 m na po³udniu (Za³. 2) do 1950 m na pó³nocy, a pod centrum miasta, na g³êbokoœci rzêdu 1700 m. Poni ej wystepuj¹ utwory krystaliczne prekambru. Odnoœnie ich wodonoœnoœci brak jest dotychczas informacji. Z danych ogólnych mo na jednak przypuszczaæ, e i w tych utworach wystêpuj¹ wody geotermalne typu szczelinowego. Po³udniowa czêœæ miasta, obejmuj¹ca strefê Jaszowca 2 (Za³. 1), znajduje siê w obrêbie podmioceñskich wychodni utworów dewonu, a najbardziej po³udniowa czêœæ miasta, obejmuj¹ca osiedle Dobka 3 (Za³. 1), znajduje siê w obrêbie utworów mioceñskich podœcielonych utworami karboñskodewoñskimi (Za³. 2) 107

2 Rozwój geologiczny omawianego obszaru stwarza³ wyj¹tkowe warunki do tworzenia zbiorników wód geotermalnych. Korzystne temperatury wód tych zbiorników, wi¹ ¹ siê z migracj¹ ciep³a z g³êbi Ziemi oraz mog¹ byæ bardzo zró nicowane w zale noœci od po³o enia danego obszaru w stosunku do istniej¹cych uskoków lub roz³amów wg³êbnych. Na podstawie danych termicznych, uzyskanych dotychczas podczas pomiarów w otworach wiertniczych wykonanych na obszarze gminy i miasta Ustroñ, opracowane zosta³y mapy temperatur dla powierzchni na ró nych g³êbokoœciach. Zbiorniki wystêpuj¹ce w utworach fliszowych nasuniêtych Karpat istniej¹ na obszarze ca³ej gminy, z tym, e ich mo liwoœci geotermiczne s¹ lepsze w œrodkowej czêœci Gminy. 2. CHARAKTERYSTYKA GEOLOGICZNA GMINY Rejon miasta i gminy Ustronia nale y do zachodniej czêœci Karpat polskich o skomplikowanej budowie p³aszczowinowej. Na podstawie geologicznego zdjêcia powierzchniowego i wykonanych wierceñ wyró niono nastêpuj¹ce elementy geologiczno-strukturalne w profilu pionowym, od góry do do³u (Za³. 2): - utwory czwartorzêdowe, - utwory p³aszczowiny cieszyñskiej (œl¹skiej) kreda dolna, - utwory p³aszczowiny podœl¹skiej kreda paleogen, - utwory miocenu w pó³nocnej czêœci gminy, - utwory karbonu, - utwory dewonu, - utwory prekambryjskie gnejsy biotytowe, gnejsy ³yszczykowe szare i jasnoszare z du ¹ iloœci¹ muskowitu, diabazy, ze stref¹ kontaktow¹. 3. CHARAKTERYSTYKA ZBIORNIKÓW WÓD GEOTERMALNYCH Jak wynika z podanego wy ej opisu utworów geologicznych, wystêpuj¹cych pod gmin¹ Ustroñ, dobre zbiorniki wód geotermalnych wystêpuj¹: 1. W warstwach piaskowcowych karboñskich na g³êbokoœci oko³o od 950 m do 1200 m, o mi¹ szoœci ska³ zbiornikowych 250 m, o porowatoœci 20%, o temperaturze od 42 o C do 50 o C, œredniej temperaturze 46 o C. 2. W utworach wêglanowych dewoñskich na g³êbokoœci od 1200 do 1700 m, o mi¹ szoœci ska³ zbiornikowych 350 m, o porowatoœci 15% i temperaturze od 45 o C do 55 o C, œredniej temperaturze 51 o C. 3. W utworach prekambryjskich szczelinowych na g³êbokoœci od 1700 m do 1900 m, o mi¹ szoœci ska³ zbiornikowych 100 m, o porowatoœci 15% i temperaturze od 55 o C do 65 o C, œredniej temperaturze 60 o C. 4. ZASOBY ENERGII GEOTERMICZNEJ POD GMIN USTROÑ Objêtoœæ wody geotermalnej w poszczególnych zbiornikach i zawartoœæ energii cieplnej przedstawia Tab. 1. Jak wynika z wstêpnych, szacunkowych obliczeñ, pod Gmin¹ Ustroñ, znajduje siê oko³o 5 km 3 wody, tj m 3 wód geotermalnych, z których mo na by odebraæ energiê ciepln¹ równowa n¹ oko³o 22 mln tpu, z czego oko³o 6 mln tpu wystêpuje w zbiorniku piaskowcowym karboñskim, oko³o 11 mln tpu w zbiorniku wêglanowym dewoñskim i oko³o 5 mln tpu w zbiorniku prekambryjskim szczelinowym. Jak z powy szego widaæ, najzasobniejszym i najkorzystniejszym do eksploatacji jest zbiornik wêglanowy dewoñski. Iloœæ wydobywanej w przysz³oœci energii zale eæ bêdzie od zaproponowanego systemu eksploatacji, œrednicy i g³êbokoœci otworów eksploatacyjnych oraz rozpiêtoœci temperatury wody (odbieranej energii). Wielkoœæ oszacowana istniej¹cych zasobów energii cieplnej dowodzi jednak, e potrzeby ciep³ownictwa Gminy mog³yby byæ zaspokojone znajduj¹cymi siê pod Gmin¹ zasobami energii geotermicznej. Rozwa aj¹c op³acalnoœæ korzystania z wód geotermalnych w Gminie Ustroñ za³o yliœmy, e wykonany zostanie pierwszy otwór poszukiwawczo-eksploatacyjny w miejscowoœci Ustroñ, do g³êbokoœci 1952 m. Po rozpoznaniu ca³ego profilu warstw osadowych wybierze siê najkorzystniejsze zbiorniki, które wg obecnej wiedzy, znajduj¹ siê na g³êbokoœci od 1000 m do 1600 m i reprezentowane s¹ przez piaskowce karbonu górnego oraz na g³êbokoœci od 1200 m do 1900 m Lp Nazwa zbiornika Piaskowcowy karboñski Wêglanowy dewoñski Prekambryjski szczelinowy Objêtoœæ wody Tabela 1. Zasoby energii geotermalnej dla gminy Ustroñ Table 1. Geothermal resources in Ustroñ municipality. Œrednia temp. wody z³o owej t Mi¹ szoœæ zbiornika Œrednia porowatoœæ Energia cieplna zawarta w wodach [km 3 ] [ o C] [ o C] [m] [%] cal mln tpu * mln toe ** 1, , ,70 3,99 2, , ,80 7,56 0, , ,02 3, Razem: 4, , ,52 15,06 * ton paliwa umownego ** ton oleju ekwiwalentnego

3 Tabela 2. Rejony ciep³ownicze Spó³dzielni Mieszkaniowej "Zacisze" w Ustroniu Table 2. Heating districts of Zacisze Building Society in Ustroñ. Rejon Moc Moc [GJ] [kw] Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan bl Osiedle Manhatan Pawilon Budynek prywatny 44 7 RAZEM Tabela 3. Zapotrzebowanie na energiê ciepln¹ z Zak³adów KuŸniczych Table 3. Thermal energy demand from metalwork factory. Rejon Moc Moc [GJ] [kw] Osiedle Cieszyñskie bl Osiedle Cieszyñskie bl Osiedle Cieszyñskie bl Osiedle Cieszyñskie bl Osiedle Cieszyñskie Pawilon RAZEM Tabela 4. Moc kot³owni lokalnych w Ustroniu Table 4. Heat capacity of local heating stations in Ustroñ Rejon Moc Moc [GJ] [kw] Osiedle Centrum bl Osiedle Centrum bl Osiedle Centrum bl. 3-5+lokal u yt Osiedle Centrum bl. 6-8+lokal u yt Budynek administracyjny reprezentowane przez utwory dewonu górnego i œrodkowego. W tych trzech zbiornikach zasoby wód geotermalnych szacujemy na oko³o 5 km 3 wody (tj m 3 wody), a iloœæ zawartej w nich energii na oko³o 21 mln tpu. Pod 1 km 2 terenu Gminy znajduje siê oko³o 86 mln m 3 wody, z której mo na uzyskaæ ponad 368 tys. tpu energii. Bior¹c pod uwagê iloœæ mieszkañców w Gminie (15 500) oceniamy, e na jednego mieszkañca przypada oko³o 320 tys. m 3 gor¹cej wody, z której mo na by odebraæ oko³o 1400 tpu o wartoœci 420 tys. z³ licz¹c po 300 z³ za 1 tpu. Z jednego otworu o promieniu 1 km oddzia³ywania, czyli ponad 3 km 2 mo na by uzyskaæ 257 mln m 3 wody geotermalnej, ale czas przyp³ywu tej wody, bior¹c pod uwagê dotychczasowe wydajnoœci by³by rzêdu paru tysiêcy lat. Chc¹c zmniejszyæ czas pozyskania tej wody i energii cieplnej w niej zawartej nale y wypracowaæ metodykê zwiêkszenia przyp³ywu wody w okreœlonej jednostce czasu. Poniewa utwory dewonu s¹ zbudowane z wapieni i dolomitów, które w wyniku odpowiednio dobranego roztworu kwasu solnego podlegaj¹ rozpuszczeniu, jesteœmy przekonani, e metodykê skutecznego zwiêkszania porów i szczelin mo na by wypracowaæ na podstawie materia³u rdzeniowego, uzyskanego z projektowanego otworu. Drugim problemem wymagaj¹cym jeszcze badañ jest sprawa ciœnienia z³o owego i dobrania odpowiedniej metody dla uzyskania samo kr¹ enia wody w systemie jednootworowym lub w systemie dwuotworowym. Obecnie stan wiedzy jest du o wy szy ni w latach 1961 do 1972, w których wykonywano otwory U-1, U-2, U-3, H-1. Obecny stan wiedzy rokuje nadzieje na wypracowanie skutecznej metodyki zwiêkszania przyp³ywu i uzyskiwania samo kr¹ enia wody w systemie jednootworowym i dwuotworowym. Podane przez nas szacunki s¹ tylko przybli onymi, pozwalaj¹cymi na ocenê granic ryzyka finansowego. Na obszarze Gminy Ustroñ mo na przewidzieæ dwa systemy eksploatacji energii geotermicznej: 1. System eksploatacji przy pomocy jednego otworu, opisany w pracy pt. Metodyka i technologia uzyskiwania u ytecznej energii geotermicznej z pojedynczego otworu. (J. Soko³owski i inni, 2000). 2. System eksploatacji z zastosowaniem dwóch odwiertów: jednego wydobywczego, drugiego ch³onnego. System ten funkcjonuje na Podhalu i w Pyrzycach. 5. STAN CIEP OWNICTWA W USTRONIU Na podstawie informacji uzyskanych od Prezesa Spó³dzielni Mieszkaniowej Zacisze, Pana Piotra Sowy, poni ej przedstawiono obecny stan ciep³ownictwa w mieœcie. Odbiorców ciep³a na terenie miasta obs³uguj¹: 1. Ciep³ownia Spó³dzielni Mieszkaniowej Zacisze Ciep³ownia wyposa ona jest w trzy kot³y wodne opalane gazem ziemnym. Ciep³ownia zaopatruje w wodê gor¹c¹ odbiorców komunalno-bytowych. Poni ej w tabeli 1 przedstawiono rejony miasta objête scentralizowanym systemem wody gor¹cej. 2. Kot³ownia Zak³adów KuŸniczych w Ustroniu Ponadto kot³ownia Spó³dzielni Mieszkaniowej Zacisze kupuje energiê ciepln¹ z Zak³adów KuŸniczych w celu ogrzewania Osiedla Cieszyñskiego. Zapotrzebowanie tego osiedla na energiê ciepln¹ przedstawiono w tabeli Kot³ownie lokalne (tabela 4) Sieæ ciep³ownicza wykonana jest jako dwuprzewodowa w systemie tradycyjnym (kana³owym). Wymienione wy ej osiedla pod³¹czone do sieci ciep³owniczej zu ywaj¹ ³¹cznie GJ w ci¹gu roku. Natomiast pozosta³a czêœæ obiektów (ok budynków) korzysta z indywidualnych kot³owni. 109

4 7. SUGESTIE ODNOŒNIE PRAWID OWEGO WYKORZYSTANIA ZASOBÓW ENERGII GEOTERMICZNEJ Perspektywy rozwoju geoenergetyki Rozwa aj¹c op³acalnoœæ korzystania z wód geotermalnych w mieœcie Ustroñ za³o yliœmy, e wykonany zostanie do g³êbokoœci 1952 m ± 10% pierwszy odwiert w zachodniej czêœci miasta, na terenie osiedla Manhatan, przy istniej¹cej kot³owni. Proponowany zak³ad geotermalny móg³by eksploatowaæ energiê ciepln¹ w systemie jednootworowym (Za³. 3). Woda geotermalna bêdzie eksploatowana z dolnych czêœci dewonu œrodkowego z g³êbokoœci oko³o m o temperaturze z³o owej oko³o 58 o C, a temperaturze na wyp³ywie rzêdu od 30 o C do 45 o C po odpowiednim doborze rur ok³adzinowych i wydobywczych, ewentualnie po wykonaniu odpowiedniej kawerny w utworach dewonu œrodkowego. Ciep³o odebrane z tej wody i przekazane wodzie zwyk³ej z wtórnego obiegu proponujemy wykorzystaæ do podgrzewania ciep³ej wody u ytkowej w mieszkaniach i obiektach u ytecznoœci publicznej, jak te w basenach k¹pielowych oraz do podgrzewania wody w akwenach hodowlanych. Gdyby miasto chcia³o wykorzystaæ energiê geotermaln¹ do ogrzewania mieszkañ, to nale a³oby przewidzieæ dodatkowe podgrzewanie wody obiegowej przy pomocy gazu ziemnego lub pomp ciep³a. Po sch³odzeniu woda geotermalna bêdzie wp³ywaæ do odwiertu w górne warstwy dewonu górnego, zalegaj¹cego na g³êbokoœci m. Funkcjonowanie takiego systemu wymagaæ bêdzie zbadania i doboru odpowiedniej metodyki eksploatacji i zat³aczania. Realizacja systemu wymagaæ bêdzie nastêpuj¹cych prac: - monta urz¹dzenia wiertniczego, - odwiercenie otworu gryzerem o œrednicy 600 mm do g³êbokoœci oko³o 17 m, - zapuszczenie rur 20 do g³êbokoœci oko³o 17 m cementowanych do wierzchu, - odwiercenie otworu gryzerem o œrednicy 438 mm do g³êbokoœci oko³o 315 m, - zapuszczenie rur 13 3 / 8 do g³êbokoœci oko³o 315 m cementowanych do wierzchu, - odwiercenie otworu gryzerem o œrednicy 308 mm do g³êbokoœci oko³o 955 m, - zapuszczenie rur 9 5 / 8 do g³êbokoœci oko³o 955 m cementowanych do wierzchu, - badania wielkoœci przyp³ywu z niezarurowanej czêœci odwiertu, z warstw dewonu górnego i œrodkowego, przy pomocy rurowego próbnika z³o a; - wykonanie kwasowania w dolnej niezarurowanej czêœci odwiertu w przedziale m w warstwach dewonu górnego i œrodkowego, celem zwiêkszenia wielkoœci przyp³ywu; - zapuszczenie rur 2 3 / 8 do g³êbokoœci 1827 m. Koszt wymienionych prac szacuje siê na oko³o 2 mln z³otych, bez zabiegów kwasowania. W przypadku zastosowania kwasowania dla zintensyfikowania przyp³ywu koszty te mog¹ siê zwiêkszyæ do oko³o 3 mln z³. Realizacja powy ej przedstawionych prac umo liwi uzyskanie nastêpuj¹cych parametrów eksploatacyjnych: Wariant 1: eksploatacja wody geotermalnej z dewonu œrodkowego przy nie zarurowanych utworach dewoñskich. Moc cieplna sytemu: 3 5 MW Iloœæ energii wydobywanej w ci¹gu roku: 3,2 5,3 tys. tpu Wartoœæ energii wydobywanej w ci¹gu roku: 0,9 1,6 mln z³ Iloœæ energii wydobywanej w ci¹gu 30 lat eksploatacji: tys. tpu Wartoœæ energii wydobywanej w ci¹gu 30 lat eksploatacji: mln z³. Przedstawione powy ej obliczenia wykonano dla odwiertu eksploatuj¹cego wodê z wydajnoœci¹ 100 m 3 /h. Przy obliczeniach za³o ono sch³odzenie wody geotermalnej do temperatury oko³o 20 o C, a w zakresie 20 o C do 4 o C mo liwoœæ wykorzystania energii przy pomocy pomp ciep³a. Przy szacowaniu wartoœci wydobywanej energii przyjêto koszt energii 1 tpu = 300 z³. Koszt tego wariantu szacujemy wstêpnie na 3 4 mln z³. Dodatkowo nale y uwzglêdniæ modernizacjê sieci ciep³owniczej, której koszt szacujemy na 1 2 mln z³. Wariant 2: eksploatacja energii geotermicznej przy pe³nym orurowaniu otworu i zastosowaniu wody zwyk³ej jako noœnika ciep³a Moc cieplna sytemu: 0,46 MW Iloœæ energii wydobywanej w ci¹gu roku: 0,48 tys. tpu Wartoœæ energii wydobywanej w ci¹gu roku: 0,14 mln z³ Iloœæ energii wydobywanej w ci¹gu 30 lat eksploatacji: 14 tys. tpu Wartoœæ energii wydobywanej w ci¹gu 30 lat eksploatacji: 4,3 mln z³. Koszt takiego systemu szacujemy wstêpnie na 1 2 mln z³. Wariant 3: eksploatacja energii geotermalnej przy pomocy dwóch otworów: eksploatacyjnego i ch³onnego. Zbudowanie zak³adu geoenergetycznego wykorzystuj¹cego odwiert wydobywczy i ch³onny jest kosztowniejsze, ale pewniejsze pod k¹tem uzyskania zaplanowanej mocy. W przypadku gdyby miasto zamierza³o wykorzystaæ energiê geotermaln¹ do celów ciep³owniczych i innych, to nale a³oby wykonaæ w pierwszym rzêdzie otwór wydobywczy do utworów prekambryjskich o g³êbokoœci oko³o 1950 m i otwór ch³onny do g³êbokoœci oko³o 1300 m. Odleg³oœæ miêdzy otworami w dolnej czêœci powinna wynosiæ oko³o 1000 m. Oba odwierty powinny byæ wykonane z jednego punktu powierzchniowego. Zbiornikiem wód geotermalnych powinny byæ utwory dolnej czêœci dewonu i stropowej czêœci prekambru. W projektowanym 110

5 dublecie nale y przewidzieæ wykonanie zabiegów kwasowania zwiêkszaj¹cych wydajnoœæ wody w otworze eksploatacyjnym i ch³onnoœæ w otworze iniekcyjnym. ¹czny koszt wybudowania zak³adu geoenergetycznego szacuje siê na oko³o 8 do 10 mln z³. W œwietle przytoczonej wy ej analizy widaæ jak du ¹ rolê mog³aby odegraæ energia geotermalna, zawarta w wodach zbiorników: piaskowcowego karboñskiego, wêglanowego dewoñskiego i prekambryjskiego, gdyby j¹ prawid³owo zagospodarowaæ. Wody geotermalne i energia w nich zawarta mog³yby byæ wykorzystane do: ogrzewania budynków, rozwoju suszarnictwa, ch³odnictwa, hodowli wodnej, balneologii, rekreacji i sportu. Pocz¹wszy od roku 2001 nale a³oby podj¹æ prace analityczno-ekonomiczne i projektowe niezbêdne dla budowy zak³adu geotermalnego. W pracach projektowych sugeruje siê uwzglêdnienie nastêpuj¹cych kierunków wykorzystania wód geotermalnych: 1. W ciep³ownictwie do ogrzewania pomieszczeñ, socjalnych, komunalnych, przemys³owych i rolnych. 2. W suszarnictwie, gdzie wody mo na by wykorzystywaæ do suszenia drewna, produktów rolnych (zbo a, siana, itp.) oraz produktów warzywniczych, zielarskich i ogrodniczych. Wykorzystanie czystej energii geotermalnej do tych celów znacznie podnios³oby jakoœæ produktów i obni y³o udzia³ kosztów energii. 3. W ch³odnictwie, gdzie wody geotermalne mo na by wykorzystywaæ do ró nych celów ch³odniczych, produkuj¹c równoczeœnie ciep³o dla innych potrzeb. Rozwój ch³odnictwa jest koniecznoœci¹ z tego wzglêdu, e wiele produktów rolnych i przemys³owych ulega zniszczeniu na skutek rozwoju bakterii w warunkach naszego klimatu, zw³aszcza w lecie. 4. W warzywnictwie szklarniowym mo na by wykorzystaæ du e iloœci ciep³a geotermalnego, po to, aby wytwarzaæ na swoim terenie potrzebn¹ iloœæ warzyw, unikaj¹c transportu z innych terenów, czêsto zanieczyszczonych. 5. W balneologii, wody geotermalne mog³yby byæ wykorzystywane w zak³adach lecz¹cych choroby narz¹dów ruchu, przewodu pokarmowego oraz inne schorzenia, których na Œl¹sku jest bardzo wiele, a zak³adów balneologicznych praktycznie nie ma. 6. W rekreacji, w obiektach wypoczynkowych, turystycznych i sportowych pobudowanych w s¹siedztwie obiektów balneologicznych i zak³adu geotermalnego, a u ywanych zarówno przez mieszkañców gminy, jak te przybyszów z innych rejonów Polski i zagranicy. W œwietle przeprowadzonej analizy mo na stwierdziæ, e na terenie gminy Ustroñ istniej¹ warunki do stopniowego rozwoju geoenergetyki tak, aby potrzeby energetyczne w zakresie ciep³ownictwa, suszarnictwa, ch³odnictwa, warzywnictwa, balneologii i rekreacji mog³y byæ w pe³ni zaspokojone. Szybkie zbudowanie zak³adu geotermalnego na obszarze gminy Ustroñ kompleksowo wykorzystuj¹cego energiê geotermiczn¹, umo liwi³oby powstanie du- ej iloœci nowych miejsc pracy i zapewni³oby zrównowa ony rozwój Gminy uwzglêdniaj¹cy wytyczne zawarte w rz¹dowej Strategii trwa³ego i zrównowa- onego rozwoju Polski, opracowanej w 2000 roku. Jesteœmy przekonani, e gmina Ustroñ, ze wzglêdu na swoje po³o enie, walory turystyczne i lecznicze, jest predysponowana do tego, aby na jej terenie powsta³y nowoczesne rozwi¹zania geoenergetyczne, gwarantuj¹ce pe³ny rozwój gospodarczy oraz podniesienie poziomu ycia ludnoœci. LITERATURA / REFERENCES MICHALIK A., Wody mineralne w polskiej czêœci Karpat Zachodnich. Biul. IG nr 227, t. III. Wyd. Geol. Warszawa. MICHALIK A., Pionowa strefowoœæ wód chlorkowych (solanek) w rejonie Ustronia. Biul. IG nr 312. Wyd. Geol. Warszawa. SOKO OWSKI J. i in., Bank danych geosynoptycznych. SOKO OWSKI J. i in Prowincje i baseny geotermalne Polski. SOKO OWSKI J. i in., Metody oceny zasobów i zasady projektowania zak³adów geotermalnych. W: Podrêcznik: Polska Szko³a Geotermalna. Kraków. SOKO OWSKI J., ULIASZ-MISIAK B., Mo liwoœci rozwoju geoenergetyki, balneologii i rekreacji w województwie bielskim. TPGGiG nr 1 2. SOKO OWSKI J., Odwiert Jachówka-2K w B³¹dzonce jako przysz³e Ÿród³o energii cieplnej i wód leczniczych dla Suchej Beskidzkiej oraz Zwi¹zku Gmin Dorzecza Górnej Skawy Œwinnej Porêby. TPGGiG nr 1 2. SOKO OWSKI J. i in., Projekt badañ geotermalnych w otworze Jachówka-2K na podstawie danych uzyskanych z dotychczasowych prób i badañ w otworze. Oprac. arch. PGA na zlecenie Zarz¹du Miasta Sucha Beskidzka. SOKO OWSKI J. i in., Projekt badañ geologicznych okreœlaj¹cych zasoby wód geotermalnych pod miastem i gmin¹ Myœlenice. Oprac. arch. PGA na zlecenie Zarz¹du Miasta Myœlenice. LUND John W., Sposoby bezpoœredniego wykorzystania energii geotermalnej. TPGGiG nr 4/2000. SOKO OWSKI J. i in., Metodyka i technologia uzyskiwania u ytecznej energii geotermicznej z pojedynczego otworu wiertniczego, Kraków. 111

6 112

7 500 S U-1 z-413 m n.p.m z-370,5 m n.p.m U-2 z-370 m n.p.m U-3 U-3a z-413,8 m n.p.m C-1 z-351,1 m n.p.m Czwartorzêd H-1 z-327,1 m n.p.m UGT-1 N Jednostka œl¹ska (cieszyñska) Karbon górny Jednostka podœl¹ska Karbon dolny 970,4 m Miocen Dewon 1316,7 m 1380 m m 1700 m 1837 m 1952 m Pod³o e krystaliczne m 113 Za³. 2. Przekrój geologiczny przez gminê Ustroñ (S-N) z otworami wiertniczymi (Linia przekroju widoczna na za³¹czniku 1) Opracowa³ B. Ludwikowski na podstawie: Przekroju geologicznego miêdzy Ustroniem a Skoczowem - A. Michalik i Przekroju geologicznego przez otwór ch³onny C-1 w Ustroniu - Przewodnik LXVII zjazdu Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Szczyrk 6-9 czerwiec 1996 r. Fig. 2.Geological cross-section throuh Ustroñ municipality (S-N) with wells (The line of cross-section is shown on Fig. 1) B. Ludwikowski elaborated the cross-section on the basis of: Geological cross-section between Ustroñ and Skoczów - A. Michalik And Geological crosssection through injection well C-1 in Ustroñ - Proceedings of LXVII Gathering of Polish Geological Association, Szczyrk

8 114 Za³. 3. Geosynoptyczny profil stratygraficzny oraz zarurowanie proponowanego odwiertu UGT-1 w Ustroniu na osiedlu Manhatan (koncepcjê opracowa³ dr in. K. Kempkiewicz) Fig 3. Geosynoptic stratygraphic profile and casing of proposed well UGT-1 in Ustroñ, in Manhatan housing estate (the idea by PhD Eng.K. Kempkiewicz)

9 W zwi¹zku z wykonywanym opracowaniem pt: "Ocena zasobów energii geotermalnej znajduj¹cych siê pod gmin¹ Ustroñ i mo liwoœci jej wykorzystania" przez Pracowniê Geosynoptyki i Geotermii Polskiej Akademii Nauk w Krakowie na zlecenie Zarz¹du Miasta Ustronia, w numerze 156 Dziennika Zachodniego z dnia roku, na stronie 14, zosta³ opublikowany artyku³ Wojciecha Trzcionka pt. "Podziemne Ÿród³a do ogrzewania wie owców? Beskidzkie gejzery." Pan Redaktor poruszy³ wa n¹ problematykê rozwoju energetyki geotermalnej na terenie Ustronia. Umieszczona pod artyku³em treœæ notatki pt. "Nie tylko kalorie" i podpisana nieczytelnym skrótem "two", rodzi zastrze enia. Autor tej notatki, jak wynika z jej treœci, ma dane o wykorzystaniu energii geotermalnej z przed wielu lat i nie pochodz¹ce z Polski. W zwi¹zku z powy szymi artyku³ami pracownicy Pracowni Geosynoptyki i Geotermii Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, oraz cz³onkowie Zarz¹du Polskiej Geotermalnej Asocjacji wys³ali pismo do Redaktora Naczelnego Dziennika Zachodniego nastêpuj¹cej treœci: L.dz. IGSMiE/GK/46./2001 Kraków, r. Sz.P. Marek Chyliñski Redaktor Naczelny Dziennika Zachodniego ul. M³yñska l KATOWICE tel. (0-32) fax (032) Szanowny Panie Redaktorze, W numerze 156 Dziennika Zachodniego z dnia roku, na stronie 14, zosta³ opublikowany artyku³ Wojciecha Trzcionka pt. "Podziemne Ÿród³a do ogrzewania wie owców? Beskidzkie gejzery." Jako pracownik Polskiej Akademii Nauk a tak e d³ugoletni przewodnicz¹cy (obecnie honorowy przewodnicz¹cy) Polskiej Geotermalnej Asocjacji, dzia³aj¹cej od 1993 roku i zajmuj¹cej siê rozwojem geotermii w Polsce i na œwiecie wyra am podziêkowanie autorowi artyku³u i Panu Redaktorowi za poruszenie wa nej problematyki z obszaru Ustronia. Jestem przekonany, e w najbli szych latach energia geotermalna mo e zapocz¹tkowaæ rozwój na Górnym Œl¹sku przyjaznego œrodowiska i nowych miejsc pracy, tak jak przed 200 laty zapocz¹tkowa³ to wêgiel kamienny. Zasoby energii geotermalnej wystêpuj¹ce pod Zag³êbiem Wêglowym s¹ nie mniejsze jak zasoby wêgla kamiennego, a bardziej przyjazne cz³owiekowi. Ludzie, którzy trac¹ obecnie miejsca pracy w kopalniach wêgla kamiennego 115

10 bêd¹ mogli znaleÿæ nowe miejsca w pracach badawczych, projektowych, inwestycyjnych i eksploatacyjnych zwi¹zanych z wykorzystaniem energii geotermalnej do celów: ciep³owniczych, suszarniczych, ch³odniczych, balneologicznych i rekreacyjnych. Dysonansem zabrzmia³a natomiast treœæ notatki pt. "Nie tylko kalorie" umieszczona pod artyku³em i podpisana nie nazwiskiem, ale nieczytelnym skrótem "two". Autor tej notatki, jak wynika z jej treœci, ma dane o wykorzystaniu energii geotermalnej z przed wielu lat i pochodz¹ce nie z Polski. Muszê zaprotestowaæ rozpowszechnianiu tego typu danych. W funkcjonuj¹cych w Polsce zak³adach geotermalnych w Bañskiej - Bia³ym Dunajcu i w Pyrzycach nie ulatnia siê aden siarkowodór ani radon, gdy tam nie wydobywa siê "par ze studni geotermalnych", ale wody geotermalne przy pomocy szczelnych, zamkniêtych systemów rurowych. Energiê ciepln¹ odbiera siê z wód geotermalnych przy pomocy specjalnych p³ytowych wymienników ciep³a, które przekazuj¹ ciep³o wodzie zwyk³ej. Metodyka opracowana przez polskich specjalistów zapewnia ca³kowicie bezpieczn¹ eksploatacjê wody geotermalnej, a nie pary i nie ze studni, a z zamkniêtego otworu eksploatacyjnego, po³¹czonego szczelnym przewodem rurowym z otworem ch³onnym, do którego powraca woda geotermalna po oddaniu czêœci ciep³a wodzie zwyk³ej, która kr¹ y w szczelnym systemie ciep³owniczym. By³bym bardzo wdziêczny, gdyby Pan Redaktor zechcia³ zamieœciæ w Pañskim poczytnym Dzienniku niniejsze uwagi. Z wyrazami szacunku Julian Soko³owski Do protestu do³¹czaj¹ siê pracownicy PAN Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ oraz cz³onkowie Zarz¹du Polskiej Geotermalnej Asocjacji. 116