PERSPEKTYWY ZWIÊKSZENIA POZYSKIWANIA CIEP A GEOTERMALNEGO W ŒWIETLE NOWYCH INWESTYCJI ZREALIZOWANYCH NA TERENIE NI U POLSKIEGO

Transkrypt

1 Bogdan NOGA Technika Poszukiwañ Geologicznych Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 2/2013 ul. Berezyñska 39, Warszawa Instytut Mechaniki Stosowanej i Energetyki Uniwersytet Technologiczno-Humanistyczny im. K. Pu³askiego w Radomiu ul. Krasickiego 54, Radom Henryk BIERNAT Jacek KAPUŒCIÑSKI Piotr MARTYKA Kamil NOWAK Grzegorz PIJEWSKI Przedsiêbiorstwo Geologiczne POLGEOL S.A. ul. Berezyñska 39, Warszawa PERSPEKTYWY ZWIÊKSZENIA POZYSKIWANIA CIEP A GEOTERMALNEGO W ŒWIETLE NOWYCH INWESTYCJI ZREALIZOWANYCH NA TERENIE NI U POLSKIEGO STRESZCZENIE W pracy przeprowadzono analizê nowych mo liwoœci pozyskiwania wody termalnej i energii geotermalnej na Ni u Polskim, gdzie od 2008 roku powsta³o osiem nowych otworów badawczo-eksploatacyjnych. Otwory te obecnie mog¹ stanowiæ podstawê do budowy nowych ciep³owni geotermalnych wykorzystuj¹cych ciep³o wnêtrza Ziemi. Kilka nowych otworów mo e stanowiæ samodzielne Ÿród³o ciep³a dla niskotemperaturowych systemów grzewczych. Aby uzyskaæ maksymalne sch³odzenie wody termalnej we wszystkich przypadkach zaproponowano zastosowanie absorpcyjnej pompy ciep³a. Woda wydobywana za pomoc¹ dwóch nowych otworów bêdzie mog³a byæ wykorzystywana g³ównie do celów balneoterapeutycznych i rekreacyjnych oraz bêdzie mog³a stanowiæ dolne Ÿród³o ciep³a dla sprê arkowych pomp ciep³a. S OWA KLUCZOWE Geotermia, woda termalna, ciep³o, otwory geotermalne, Ni Polski * * * WPROWADZENIE G³ównym noœnikiem energii geotermalnej na terenie Ni u Polskiego s¹ wody z³o owe nazywane wodami termalnymi. Aby woda podziemna mog³a uzyskaæ status wody termalnej 75

2 jej temperatura na powierzchni Ziemi musi wynosiæ co najmniej 20 o C (Ustawa 2011). Na terenie Ni u Polskiego wody termalne wystêpuj¹ na doœæ znacznych g³êbokoœciach (oko³o 2000 m) i wydobywanie ich jest mo liwe jedynie po wykonaniu g³êbokich otworów wiertniczych. Na obszarze Ni u Polskiego g³ównymi poziomami wodonoœnymi wód termalnych s¹ utwory kredy dolnej i jury dolnej (Górecki 2006; Marszczek, P³ochniewski 1989; Szewczyk 2010). Ci¹gn¹ siê one systemem podziemnych niecek z okolic Szczecina, poprzez rejon mogilneñsko-³ódzki po Mazowsze. Inne obszary wystêpowania wód termalnych w Polsce to Podhale, Sudety i Karpaty. Do pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego wieku na terenie Ni u Polskiego wody termalne wykorzystywane by³y g³ównie w lecznictwie i rehabilitacji w ró nego rodzaju uzdrowiskach. Dopiero w ostatniej dekadzie ubieg³ego wieku na terenie Ni u Polskiego rozpoczêto wykorzystywanie energii wód termalnych w ciep³ownictwie. Na prze³omie wieku XX i XXI na terenie Ni u Polskiego zosta³y uruchomione cztery ciep³ownie geotermalne w: Pyrzycach 1997 r., Mszczonowie 1999 r., Uniejowie 2001 r. oraz Stargardzie Szczeciñskim 2005 r. W 2012 roku uruchomiono pi¹t¹ ciep³owniê na Ni u Polskim, która jest zlokalizowana w Poddêbicach. Oprócz lecznictwa uzdrowiskowego i pozyskiwania ciep³a geotermalnego wody termalne wykorzystywane s¹ od kilku lat w rekreacji. Pocz¹wszy od 2006 r. wody te zaczêto wykorzystywaæ w k¹pieliskach termalnych i oœrodkach rekreacyjnych powstaj¹cych na Podhalu i Ni u Polskim (Noga, Kosma 2011). Wody termalne na terenie Ni u Polskiego obecnie wykorzystywane w ciep³ownictwie charakteryzuj¹ siê bardzo zró nicowan¹ mineralizacj¹ od wody pitnej Geotermia Mazowiecka (Balcer 2007) do ponad 120 g/dm 3 Geotermia Pyrzyce (Biernat i in. 2010a). Na analizowanym terenie najwy sz¹ temperaturê wody termalnej wyp³ywaj¹cej z otworu o wartoœci 87 o C odnotowano w Geotermii Stargard Szczeciñski (Biernat i in. 2005), a najni sz¹ na poziomie 42 o C odnotowano w Geotermii Mazowieckiej. Najwy sz¹ wydajnoœæ z jednego otworu geotermalnego na poziomie 200 m 3 /h uzyskano w geotermii Stargard Szczeciñski. W Geotermii Pyrzyce woda termalna w iloœci 340 m 3 /h mo e byæ eksploatowana z dwóch otworów wydobywczych. Najni sz¹ wydajnoœæ z jak¹ woda termalna jest eksploatowana do celów ciep³owniczych dotychczas zanotowano w Geotermii Mazowieckiej i kszta³tuje siê ona na poziomie 55 m 3 /h. W Geotermii Pyrzyce i Stargard Szczeciñski woda termalna jest eksploatowana z utworów jury dolnej, natomiast w Geotermii Uniejów i Mazowieckie eksploatacja nastêpuje z utworów kredy dolnej. 1. NOWO ROZPOZNANE ZASOBY WÓD TERMALNYCH NA NI U POLSKIM Od 2008 r. na Ni u Polskim prowadzone s¹ intensywne badania geologiczne, maj¹ce na celu poszukiwanie i rozpoznawanie wód termalnych. W ci¹gu ostatnich czterech lat takie badania przeprowadzono oœmioma g³êbokimi otworami badawczo-eksploatacyjnymi. Trzy z nich zosta³y wykonane na obszarze niecki warszawskiej: Gostynin GT /08 r., Toruñ TG /09 r. i Piaseczno 2011/12 r. Dwa nowe otwory zosta³y wykonane 76

3 w niecce mogileñsko-³ódzkiej: Kleszczów GT r. i Poddêbice GT /2010 r. Na obszarze niecki szczeciñskiej w 2011r. zosta³ wykonany otwór Tarnowo Podgórne GT-1. Po jednym nowym otworze wykonano równie na obszarze wa³u pomorskiego Trzêsacz GT-1 (2012r.) oraz na obszarze syneklizy ba³tyckiej Lidzbark Warmiñski GT-1 (2011r.) (Noga i in. 2011). Pierwszy cz³on nazwy otworu odpowiada miejscowoœci, w której zosta³ on wykonany (rys. 1). Rys. 1. Lokalizacja realizowanych w Polsce instalacji wykorzystuj¹cych wody termalne na tle podzia³u Polski na jednostki tektoniczne Fig. 1. The location of the installation with thermal water implemented in Poland against Poland s tectonic units Przeprowadzone badania geologiczne i hydrogeologiczne w poszczególnych otworach potwierdzaj¹, e wody termalne, które mog¹ byæ wykorzystywane do celów ciep³owniczych wystêpuj¹ g³ównie na niecce szczeciñsko-mogileñsko-³ódzkiej oraz na niecce warszawskiej. Na wale pomorskim i na syneklizie peryba³tyckiej rozpoznano wody, które mog¹ byæ wykorzystywane g³ównie do celów balneologicznych i rekreacyjnych. Mog¹ one równie stanowiæ dolne Ÿród³o ciep³a dla sprê arkowych pomp ciep³a. G³êbokoœci wykonanych otworów wiertniczych wynosi³y w zale noœci od badanego rejonu od 1200 m do 2925 m (tab. 1). Badania przeprowadzono g³ównie dla wód termalnych pochodz¹cych z utworów jury dolnej. Jedynie otwór zlokalizowany w miejscowoœci Poddêbice ujmuje utwory kredy dolnej. 77

4 Tabela 1 Parametry wody termalnej pozyskiwanej z nowych otworów wykonanych na terenie Ni u Polskiego Table 1 Nr The parameters of the geothermal water derived from the new geothermal wells located on the Polish Lowlands Otwór eksploatacyjny G³êbokoœæ otworu Poziom wodonoœny Mineralizacja Temperatura* Wydajnoœæ** m g/dm 3 C m 3 /h 1 Gostynin GT jura dolna 143, Toruñ TG *** jura dolna 107, **** 3 Kleszczów GT jura dolna 6, **** 4 Poddêbice GT kreda dolna > 0, Lidzbark Warmiñski GT jura dolna Tarnowo Podgórne GT jura dolna Piaseczno GT jura dolna Trzêsacz GT jura dolna * Temperatura wody termalnej wyp³ywaj¹cej z otworu. ** Wydajnoœæ wynikaj¹ca z pompowania pomiarowego. *** G³êbokoœæ zalegania ujêtych warstw wodonoœnych, koñcowa g³êbokoœæ otworu wynosi 2925 m. **** Wydajnoœæ wynikaj¹ca z przeprowadzonego pompowania eksploatacyjno-zat³aczaj¹cego (wykonany dublet geotermalny). Mineralizacja ogólna wody termalnej w badanych otworach zmienia siê od wody pitnej Poddêbice GT-1 (Karska, Hajto 2009; Smêtkiewicz 2010) do ponad 143 g/dm 3 zanotowanej w otworze Gostynin GT-1 (Biernat i in. 2008). Bardzo ciekawym jest fakt uzyskania w Poddêbicach wody s³odkiej, gdy w oddalonej o oko³o 16 km Geotermii Uniejów mineralizacja z tej samej warstwy wodonoœnej i bardzo zbli onej g³êbokoœci otworu wynosi 7 g/dm 3. G³êbokoœæ otworu w Poddêbicach wynosi 2101 m, natomiast w Geotermii Uniejów g³êbokoœæ otworu eksploatacyjnego wynosi 2065 m. Podczas prowadzonych badañ notowano doœæ istotn¹ zmiennoœæ temperatury wody termalnej mierzonej na wyp³ywie z poszczególnych otworów geotermalnych. Zmienia³a siê ona od 82 o C w otworze Gostynin GT-1 do 24 o C w otworze Lidzbark Warmiñski GT-1. Nale y tutaj nadmieniæ, e otwór Gostynin GT-1 zlokalizowany zosta³ na skraju zachodniej czêœci niecki warszawskiej i ujmuje najg³êbiej po³o one warstwy wodonoœne utworów jury dolnej. Jego g³êbokoœæ wynosi 2734 m (Biernat i in. 2008). Bardzo wysok¹ temperaturê na poziomie 72 o C jak na utwory kredy dolnej uzyskano w otworze Poddêbice GT-2. Wszystkie otwory badawczo-eksploatacyjne wykonane w ostatnich piêciu latach s¹ otworami zafiltrowanymi. Wyj¹tek stanowi tutaj otwór Kleszczów GT-1, który jest otworem bosym. Otwory przed zafiltrowaniem, w celu poprawienia wydajnoœci eksploatacyjnej, zosta³y poszerzone w warstwie wodonoœnej, a po ich zafiltrowaniu wykonano 78

5 obsypkê wirow¹. Zabiegi te mog³y siê przyczyniæ do uzyskania bardzo dobrych wydajnoœci eksploatacyjnych wody termalnej na poziomie od 120 do 350 m 3 /h. Najwy sz¹ wydajnoœæ eksploatacyjn¹ zanotowano w otworze Toruñ TG-1, która wynosi 350 m 3 /h i jest to wydajnoœæ wynikaj¹ca z pompowania eksploatacyjno-zat³aczaj¹cego. Badanie ch³onnoœci warstwy wodonoœnej w Toruniu mo na by³o przeprowadziæ z uwagi na wykonany ju otwór ch³onny Toruñ GT-2. Badanie ch³onnoœci warstwy wodonoœnej zosta³o przeprowadzone równie w Kleszczowie, gdzie w po³owie 2011r. zosta³ wykonany otwór ch³onny Kleszczów GT-2. Wydajnoœæ na poziomie 150 m 3 /h wynika z mo liwoœci zat³aczania wody termalnej do górotworu. Kolumny eksploatacyjne we wszystkich otworach z przeznaczeniem jako eksploatacyjne wykonano w technologii rur stalowych. Wyj¹tek stanowi otwór Toruñ GT-1, gdzie komora pompowa zosta³a wykonana z rur z tworzywa sztucznego wzmocnionego w³óknem szklanym. Obydwa otwory ch³onne Toruñ GT-2 i Kleszczów GT-2 oraz ruroci¹gi t³oczne, wykonywane s¹ z rur z tworzywa sztucznego wzmocnionego w³óknem szklanym. Jak wynika z obserwacji korozja rur stalowych postêpuje znacznie szybciej w otworach zat³aczaj¹cych ni w otworach eksploatacyjnych (Biernat i in. 2010b, c). 2. NOWE MO LIWOŒCI POZYSKIWANIA ENERGII GEOTERMALNEJ NA NI U POLSKIM We wszystkich nowo planowanych na terenie Ni u Polskiego ciep³owniach geotermalnych eksploatacja wody termalnej powinna odbywaæ siê za pomoc¹ dubletów geotermalnych. Jedyny wyj¹tek mo e stanowiæ woda termalna pochodz¹ca z otworu Poddêbice GT-2. Poniewa jest to woda pitna, po sch³odzeniu bêdzie mog³a byæ przet³aczana do miejskiego systemu wodoci¹gowego. Podobne rozwi¹zanie jest obecnie stosowane w Geotermii Mazowieckiej. W ramach prezentowanej pracy za³o ono, e wody termalne z przeznaczeniem do celów ciep³owniczych bêd¹ wydobywane otworami w Gostyninie, Toruniu, Kleszczowie, Poddêbicach, Tarnowie Podgórnym i Piasecznie. Dublety geotermalne wykonane s¹ w Toruniu i Kleszczowie. Otwór ch³onny Toruñ GT-2 zakoñczono w grudniu 2009 r., a otwór ch³onny Kleszczów GT-2 oddano w lipcu 2011 r. Za pomoc¹ nowych otworów geotermalnych wykonanych w ostatnim czasie na Ni u Polskim mo na bêdzie pozyskiwaæ ciep³o wnêtrza Ziemi kaskadowo sch³adzaj¹c wody termalne. W ramach opracowania zaproponowano sch³adzanie dwustopniowe. Pierwszy stopieñ bêdzie stanowi³ wymiennik ciep³a WC-1 (rys. 2), natomiast drugim stopniem kaskadowego sch³adzania bêdzie wymiennik WC-2 i absorpcyjna pompa ciep³a. Wydobywana otworem eksploatacyjnym woda termalna bêdzie najpierw kierowana na wymiennik ciep³a WC-1 (rys. 2), który bêdzie stanowi³ pierwszy stopieñ kaskady sch³adzania wody termalnej. Iloœæ odebranego ciep³a geotermalnego bêdzie uzale niona od 79

6 Rys. 2. Uproszczony schemat kaskadowego sch³adzania wód termalnych Fig. 2. The scheme of the thermal waters cascade cooling temperatury wody termalnej i temperatury wody powracaj¹cej z sieci ciep³owniczej. Iloœæ odebranego od wody termalnej ciep³a bêdzie tym wy sza im ni sza bêdzie temperatura wody powracaj¹cej z sieci ciep³owniczej. Przy systemie niskotemperaturowym sieci ciep³owniczej 60/40 o C temperatura powrotu z sieci w granicach o C bêdzie wynikaæ z iloœci przekazanego ciep³a. Przy za³o eniu, e œrednia temperatura wody powracaj¹cej z sieci ciep³owniczej bêdzie wynosi³a oko³o 36 o C bezpoœrednio od wody termalnej mo na bêdzie odebraæ od 1 do ponad 10 MW ciep³a geotermalnego (tab. 2). Sch³odzona wstêpnie na wymienniku WC-1 woda termalna bêdzie przepompowywana na wymiennik WC-2, gdzie bêdzie nastêpowa³o jej dalsze sch³adzanie. W tym przypadku woda termalna bêdzie sch³adzana za pomoc¹ absorpcyjnej pompy ciep³a, stanowi¹c jej dolne Ÿród³o ciep³a. Na wymienniku WC-2 woda termalna mo e byæ sch³odzona do temperatury o C i skierowana bêdzie do otworu ch³onnego celem jej zat³oczenia do warstwy wodonoœnej, z której zosta³a pobrana. Przy za³o eniu sch³odzenia wody termalnej do temperatury 20 o C mo na bêdzie pozyskaæ od 2,1 do 6,5 MW ciep³a geotermalnego. Instalacja geotermalna, gdzie ciep³o geotermalne bêdzie pozyskiwane bez udzia³u absorpcyjnej pompy ciep³a, jest obecnie realizowana na terenie Poddêbic i Kleszczowa. Instalacja geotermalna w Kleszczowie jest o tyle ciekawa, e ciep³o od wody termalnej bêdzie odbierane bezpoœrednio u jego odbiorców (Noga, Biernat 2011). Woda termalna bêdzie doprowadzana bezpoœrednio do wêz³ów ciep³owniczych zlokalizowanych u poszczególnych odbiorców, którymi bêd¹ obiekty dydaktyczno-sportowe zlokalizowane w kompleksie SOLPARK. 80

7 Nr Tabela 2 Mo liwoœci pozyskiwania energii geotermalnej za pomoc¹ nowych otworów wykonanych na terenie Ni u Polskiego Table 2 The possibilities of obtaining the geothermal energy from the new geothermal wells located on the Polish Lowlands Otwór eksploatacyjny Bezpoœrednio od wody termalnej Za pomoc¹ pmpy ciep³a Razem moc geotermalna MW MW MW 1 Gostynin GT-1 6,1 2,2 8,4 2 Toruñ GT-1 10,6 6,5 17,1 3 Kleszczów GT-1 2,5 0,0* 2,5 4 Poddêbice GT-2 4,5 0,0* 4,5 5 Lidzbark Warmiñski GT-1 0,0** 0,0** 0,0** 6 Tarnowo Podgórne GT-1 1,5 4,1 5,6 7 Piaseczno GT-1 1,0 2,2 3,2 8 Trzêsacz GT-1 0,0** 0,0** 0,0** Razem 26,3 15,0 41,3 * Instalacja geotermalna w której zrezygnowano z pomp ciep³a. ** Zbyt niska temperatura wody termalnej, aby zastosowaæ j¹ do ogrzewania bezpoœredniego lub jako dolne Ÿród³o ciep³a dla absorpcyjnej pompy ciep³a; w tym przypadku wskazane jest energetyczne wykorzystanie wody termalnej w rolnictwie lub jako dolnego Ÿród³a ciep³a dla sprê arkowej pompy ciep³a. Odebrane na obydwóch stopniach kaskadowego sch³adzania wody termalnej ciep³o bêdzie przekazywane do sieci ciep³owniczej. Temperatura zasilania sieci ciep³owniczej bêdzie uzale niona g³ównie od temperatury wody termalnej. W zale noœci od temperatury eksploatacyjnej i wydajnoœci wody termalnej mo na bêdzie w sumie z poszczególnych otworów pozyskaæ od 2,5 do 17,1 MW (tab. 2). Jeœli wszyscy inwestorzy posiadaj¹cy geotermalne otwory badawczo-eksploatacyjne zdecyduj¹ siê na pozyskiwanie ciep³a od wód termalnych, na terenie Ni u Polskiego mo na bêdzie pozyskaæ dodatkowo oko³o 43 MW ciep³a geotermalnego. Najwiêcej, bo ponad 28 MW nowej mocy geotermalnej mo na bêdzie zainstalowaæ na obszarze niecki warszawskiej. Obecnie dzia³a tutaj Geotermia Mszczonów z zainstalowan¹ moc¹ geotermaln¹ na poziomie 1,75 MW (rys. 3). Ponad 7 MW ciep³a geotermalnego mo na bêdzie dodatkowo zainstalowaæ w niecce mogileñsko-³ódzkiej. W tej strukturze geologicznej obecnie zlokalizowana jest Geotermia Uniejów z moc¹ zainstalowan¹ z geotermii na poziomie 4,2 MW. Najmniejsz¹ moc ciepln¹ na poziomie ponad 5 MW, pochodz¹c¹ od wód termalnych, na dzieñ dzisiejszy mo na bêdzie zainstalowaæ w niecce szczeciñskiej, gdzie obecnie zlokalizowane s¹ dwie ciep³ownie geotermalne. Pierwsz¹ z nich jest Geotermia Pyrzyce z moc¹ zainstalowan¹ z geotermii na poziomie 12,8 MW, drug¹ z moc¹ 14 MW jest Geotermia Stargard Szczeciñski. 81

8 Rys. 3. Zainstalowana i mo liwa do zainstalowania moc geotermalna w podziale na struktury geologiczne Ni u Polskiego Fig. 3. The geothermal energy, installed and possible to install, divided into geological structures of Polish Lowlands PODSUMOWANIE Mo liwoœci pozyskiwania ciep³a geotermalnego na Ni u Polskim pojawi³y siê na prze- ³omie 2007/08 r., kiedy wykonano otwór badawczo-eksploatacyjny Gostynin GT-1. Otrzymane parametry eksploatacyjne wody termalnej pozwalaj¹ na jej bezpoœrednie wykorzystanie w systemach ciep³owniczych szczególnie niskoparametrowych. Kolejne wykonywane otwory daj¹ mo liwoœci pozyskiwania wód termalnych do celów ciep³owniczych. Najwiêcej nowego ciep³a z wnêtrza Ziemi bo na poziomie 17,1 MW mo na bêdzie pozyskiwaæ za pomoc¹ instalacji geotermalnej, która obecnie jest budowana w Toruniu. S¹ tutaj wykonane dwa otwory geotermalne i by³y ju przeprowadzane próby eksploatacji wody z otworu Toruñ TG-1 i zat³aczania jej do otworu Toruñ GT-2. W wyniku uruchomienia nowych otworów geotermalnych najwiêksza moc ciep³a geotermalnego mo e byæ zainstalowana na obszarze niecki szczeciñskiej. W tym przypadku suma ju istniej¹cej i nowo zainstalowanej bezpoœrednio z geotermii mocy cieplnej mo e wynosiæ ponad 32 MW. Niewiele mniej, bo ponad 30 MW ju zainstalowanej i mo liwej do pozyskania bezpoœrednio z geotermii nowej mocy cieplnej mo e byæ w niecce warszawskiej. Na obszarze niecki mogileñsko-³ódzkiej pozyskiwanie ciep³a geotermalnego mo e siê w sumie zwiêkszyæ do ponad 11 MW. Generalnie na Ni u Polskim pozyskiwanie ciep³a geo- 82

9 termalnego mo e siê zwiêkszyæ o ponad 41 MW w stosunku do obecnie zainstalowanej mocy cieplnej pochodz¹cej z geotermii, daj¹c w sumie ponad 74 MW. Obecnie po Geotermii Poddêbice najbli ej uruchomienia jest ciep³ownia geotermalna w Kleszczowie. Wykonany jest ju otwór eksploatacyjny Kleszczów GT-1 i otwór ch³onny Kleszczów GT-2. Otwory te po³¹czone s¹ ruroci¹giem t³ocznym. Obecnie prowadzone s¹ prace zwi¹zane z adaptacj¹ ciep³owni w kompleksie dydaktyczno-sportowym SOLPARK, celem jej przystosowania do odbioru ciep³a od wody termalnej. Wszystko wskazuje na to, e bêdzie to szósta ciep³ownia geotermalna uruchomiona na terenie Ni u Polskiego i siódma na terenie Polski. LITERATURA BALCER M., 2007 Zak³ad Geotermalny w Mszczonowie wybrane aspekty pracy, doœwiadczenia, perspektywy. Technika Poszukiwañ Geologicznych Geotermia Zrównowa ony Rozwój nr 2, s BIERNAT H., BENTKOWSKI A., POSYNIAK A., 2005 Dokumentacja hydrogeologiczna zasobów eksploatacyjnych ujêcia wód termalnych z utworów jury dolnej w Stargardzie Szczeciñskim. Archiwum PG POLGEOL S.A. BIERNAT H., BENTKOWSKI A., POSYNIAK A., 2008 Dokumentacja hydrogeologiczna ujêcia wód termalnych z utworów jury dolnej w otworze Gostynin GT-1. Archiwum PG POLGEOL S.A. BIERNAT H., KULIK S., NOGA B., 2010a Instalacja geotermalna w Pyrzycach jako przyk³ad pozyskiwania czystej i odnawialnej energii w ciep³ownictwie oraz wód termalnych do balneologii i rekreacji. Przegl¹d Geologiczny Tom 58, Nr 8, s BIERNAT H., KULIK S., NOGA B., 2010b Problemy zwi¹zane z eksploatacj¹ ciep³owni geotermalnych wykorzystuj¹cych wody termalne z kolektorów porowych. Technika Poszukiwañ Geologicznych. Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 1 2, s BIERNAT H., KULIK S., NOGA B., KOSMA Z., 2010c Problemy korozji przy zat³aczaniu wykorzystanych wód termalnych. Modelowanie In ynierskie Tom 8, Nr 39, s GÓRECKI W. (red.), 2006 Atlas zasobów geotermalnych formacji mezozoicznej na Ni u Polskim. AGH, Kraków. KARSKA A., HAJTO M., 2009 Mo liwoœci zagospodarowania z³ó wód termalnych w rejonie miasta Poddêbice. Technika Poszukiwañ Geologicznych, Geotermia, Zrównowa ony Rozwój nr 2, s MARSZCZEK T., P OCHNIEWSKI Z., 1989 Wody geotermalne Polski stan rozpoznania, potrzeby i kierunki dalszych badañ. Technika Poszukiwañ Geologicznych Geosynoptyka i Geotermia nr 6, s NOGA B., BIERNAT H., 2011 Koncepcja optymalnego wykorzystania pozyskiwanych otworami Kleszczów GT-1 i Kleszczów GT-2 wód termalnych i zagospodarowania energii geotermalnej. Archiwum PG POLGEOL S.A. NOGA B., KOSMA Z., 2011 Obecny stan wykorzystania wód termalnych i energii geotermalnej w Polsce. Logistyka nauka nr 6, s NOGA B., KOSMA Z., BIERNAT H., 2011 Przegl¹d obecnie realizowanych projektów wykorzystania wód termalnych i energii geotermalnej na Ni u Polskim. Logistyka nauka nr 6, s SMÊTKIEWICZ K., 2010 Geotermia w Poddêbicach ju coraz bli ej gor¹cych wód. GLOBEnergia nr 5, s

10 SZEWCZYK J., 2010 Geofizyczne oraz hydrogeologiczne warunki pozyskiwania energii geotermalnej w Polsce. Przegl¹d Geologiczny vol. 58, nr 7, s USTAWA z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. Nr 163, Poz. 981). POSSIBILITY OF OBTAINING MORE GEOTHERMAL HEAT IN THE VIEW OF THE NEW INVESTMENTS COMPLETED ON POLISH LOWLAND ABSTRACT The paper analyzes the possibility of obtaining a new thermal water and geothermal energy in the Polish Lowlands, where since 2008, the eight new operational wells were drilled. These wells can now form the basis for the construction of the new geothermal plants using the heat from the earth inside. Several of them can be used as an independent source of heat for low temperature heating systems. In order to obtain a maximum cooling in all cases the use of an absorption heat pump was recommended. Water extracted from two of the new wells is designed mainly for recreation and therapy and as a heat source for the heat pump compressor. KEY WORDS Geothermal energy, thermal water, heat, geothermal wells, Polish lowland