ZASTOSOWANIE ETHERNET ALA (ACTIVE LINE ACCESS) W TELEKOMUNIKACYJNYCH SIECIACH DOSTĘPOWYCH

Transkrypt

1 Z a k ł a d S i e c i ( Z - 2 ) ZASTOSOWANIE ETHERNET ALA (ACTIVE LINE ACCESS) W TELEKOMUNIKACYJNYCH SIECIACH DOSTĘPOWYCH Praca nr Warszawa - Miedzeszyn Grudzień 2009 r.

2 Zakład Sieci (Z-2) ZASTOSOWANIE ETHERNET ALA (ACTIVE LINE ACCESS) W TELEKOMUNIKACYJNYCH SIECIACH DOSTĘPOWYCH Praca nr Kierownik projektu: mgr inŝ. Konrad Sienkiewicz Opracował zespół w składzie: mgr inŝ. Konrad Sienkiewicz mgr inŝ. Mariusz Gajewski mgr inŝ. Danuta Latoszek Warszawa - Miedzeszyn Grudzień 2009 r.

3 Strona 1 1 WSTĘP OBECNE SIECI DOSTĘPOWE SIECI TELEFONICZNE TECHNOLOGIA XDSL SIECI TVK USŁUGI HURTOWEGO DOSTĘPU DO INFRASTRUKTURY OPERATORA SMP USŁUGA BSA USŁUGA LLU BUDOWA SIECI NGA IDENTYFIKACJA BARIER ROZWOJU SIECI NGA BARIERY O CHARAKTERZE ORGANIZACYJNYM BARIERY O CHARAKTERZE EKONOMICZNYM ZAGROśENIA DLA ROZWOJU KONKURENCYJNOŚCI RYNKU PODSUMOWANIE PRZEGLĄD ROZWIĄZAŃ ŚWIATOWYCH OPIS KONCEPCJI ETHERNET ALA UWARUNKOWANIA WPROWADZANIA W SIECIACH NGA DOSTĘPU AKTYWNEGO WYBÓR ETHERNETU JAKO TECHNOLOGII DLA INTERFEJSU ALA ETHERNET ALA - CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA ETHERNET ALA DEFINICJA POJĘCIA ETHERNET ALA STAN OBECNY ZAŁOśENIA WYJŚCIOWE DOSTĘPU AKTYWNEGO ETHERNET ALA TERMINOLOGIA PRZYJĘTA DLA OPISU DOSTĘPU AKTYWNEGO (ACTIVE LINE ACCESS-ALA) SCHEMAT IDEOWY ROZWIĄZANIA DOSTĘPU AKTYWNEGO ETHERNET ALA CECHY FUNKCJONALNE ETHERNET ALA IMPLEMENTACJA W SIECI ETHERNETU ALA WYTYCZNE PRZYJĘTE DLA STANDARYZACJI ETHERNETU ALA WYMAGANIA TECHNICZNE DLA ETHERNETU ALA POSTRZEGANIE ETHERNETU ALA STANOWISKO KOMISJI EUROPEJSKIEJ AKTUALNE DZIAŁANIA W ZAKRESIE ROZWIJANIA I STANDARYZACJI ETHERNET ALA PRZEGLĄD ROZWIĄZAŃ ETHERNETOWYCH STOSOWANYCH W SIECIACH DOSTĘPOWYCH ASPEKTY TECHNICZNE ETHERNET W SIECI OPERATORSKIEJ TECHNICZNE ASPEKTY REALIZACJI ETHERNET ALA MULTICAST ANALIZA SWOT STOSOWANIA ETHERNET ALA ZAŁOśENIA ANALIZA SWOT W ZAKRESIE STOSOWANYCH ROZWIĄZAŃ TECHNICZNYCH Mocne strony Słabe strony Szanse ZagroŜenia ANALIZA SWOT W ZAKRESIE WSPIERANIA KONKURENCYJNOŚCI I POLITYKI REGULACYJNEJ Mocne strony Słabe strony Szanse ZagroŜenia PODSUMOWANIE DLACZEGO ETHERNET ALA MOśLIWE ZASTOSOWANIA DLA ETHERNET ALA W POLSCE... 78

4 Strona 2 11 DOKUMENTY ODNIESIENIA WYKAZ SKRÓTÓW... 82

5 Strona 3 1 Wstęp Niniejsza praca dotyczy zastosowania koncepcji Ethernet ALA (Active Line Access) w telekomunikacyjnych sieciach dostępowych. Stanowi ona kolejny głos Instytutu Łączności w toczącej się dyskusji, dotyczącej perspektyw budowy sieci następnej generacji NGN/NGA w Polsce. Koncepcja Ethernet ALA (EALA), opracowana przez brytyjskiego regulatora Ofcom, jest rozwiązaniem w zakresie hurtowego dostępu do infrastruktury dostępowej, które w swych załoŝeniach bazuje na zasadach realizacji usługi BSA. Rozwiązanie to, w porównaniu z BSA, daje znacznie szersze moŝliwości w obszarze kreowania usług przez uŝytkowników EALA. Zgodnie z załoŝeniami, Ethernet ALA moŝna będzie stosować w róŝnych sieciach wykorzystujących róŝne technologie. Jego implementacja ma stwarzać warunki dla rozwoju konkurencji, stwarzać warunki sprzyjające innowacyjności usług oraz zapobiegać segmentacji geograficznej w zakresie świadczonych usług. Koncepcję Ethernet ALA naleŝy traktować jako próbę szukania rozwiązania, które wpłynie na dalszy rozwój konkurencyjności przyszłego rynku telekomunikacyjnego, na którym, w wyniku migracji w kierunku NGA, znacznie pogorszą się warunki do konkurencji infrastrukturalnej. Wydaje się zatem, Ŝe tematyka związana z Ethernet ALA powinna być w kręgu zainteresowań podmiotów krajowych, gdyŝ w najbliŝszym czasie równieŝ w Polsce moŝna się spodziewać migracji, na szerszą skalę, telekomunikacyjnych sieci dostępowych w kierunku NGA. Głównym celem niniejszej pracy była ocena wpływu wprowadzenia Ethernet ALA na likwidację barier rozwoju LLU wynikającą z migracji sieci dostępowych w kierunku FTTx. Realizując ww. cel pracy między innymi: scharakteryzowano obecne sieci dostępowe, dokonano identyfikacji barier rozwoju LLU w Polsce, wykonano przeglądu stosowanych rozwiązań, określono zakres stosowalności EALA, przedstawiono aspekty techniczne, wykonano analizę SWOT stosowania EALA. PowyŜsze analizy przeprowadzone zostały w oparciu o: Dokumenty publikowane przez regulatorów rynku telekomunikacyjnego, w tym: UKE, Ofcom, OPTA, Wyniki najnowszych projektów badawczych w tym obszarze, w tym: o Usługi i sieci teleinformatyczne następnej generacji - aspekty techniczne, aplikacyjne i rynkowe PBZ-MNiS W-02/II/2007, o Ethernet Transport Networks, Architectures of Networking (ETNA), Project Number : (STREP),

6 Strona 4 Dokumenty standaryzacyjne: Broadband Forum, DSL Forum, Metro Ethernet Forum, IEEE, ITU, Inne publicznie dostępne analizy dotyczące budowy NGA. Uzupełnieniem ww. dokumentów w raporcie wykorzystane zostały informacje pozyskane w ramach uczestnictwa autorów raportu w warsztatach: Infrastructure Sharing Potential Consideration of Separation Models organizowanych przez ITU oraz INA Academy, Sieci dostępowe następnej generacji (NGA) - perspektywy rozwoju oraz scenariusze podejścia regulacyjnego, organizowanych przez KIGEiT przy współpracy z firmą WIK-Consult. 2 Obecne sieci dostępowe Dla realizacji szerokopasmowych sieci dostępowych wykorzystywane mogą być róŝne technologie. W Polsce, udział poszczególnych technologii wykorzystywanych do realizacji stacjonarnego dostępu szerokopasmowego według najnowszych danych z 2009r. przedstawia się jak na rysunku poniŝej. Rysunek 1 Udział procentowy liczby łączy w poszczególnych technologiach stacjonarnego dostępu szerokopasmowego na koniec czerwca 2009 Źródło: UKE Z rysunku wynika, Ŝe w Polsce ponad 80% procent aktualnych dostępów szerokopasmowych realizowanych jest w dwóch technologiach: xdsl (56,68%) oraz TVK (26,05%). W kolejnych podrozdziałach krótko scharakteryzowane zostaną obie te technologie. Z innych technologii, znaczący udział mają jeszcze technologie WLAN i LAN, które pozwalają zapewnić uŝytkownikowi bardzo szerokie pasmo (szczególnie LAN). Natomiast technologie takie jak WiMax czy FTTH stanowią w skali kraju nadal niszową część w ogólnej liczbie wszystkich technologii stosowanych przez operatorów telekomunikacyjnych w Polsce.

7 Strona Sieci telefoniczne technologia xdsl Najbardziej rozwiniętą przewodową siecią telekomunikacyjną jest i prawdopodobnie jeszcze długo pozostanie sieć telefoniczna. Sieć telefoniczna budowana jest od kilkudziesięciu lat. Trzeba mieć jednak na względzie, Ŝe pierwotnie sieć ta wykorzystywana była jedynie do przesyłania telefonii analogowej w paśmie do 4kHz. W momencie powstawania sieci telefonicznej nie było potrzeby transmisji danych. Dopiero w ostatnich latach zaczęto wykorzystywać te sieci dla transmisji danych (głównie dla dostępu do Internetu). PoniŜej zamieszczono rysunek, na którym znajduje się typowa architektura sieci dostępowej w telefonii PSTN. Pomimo, Ŝe rysunek ten ma charakter historyczny, to jednak bardzo dobrze obrazuje, na jakie elementy dzieli się sieć dostępowa oraz jak były budowane sieci telefoniczne na odcinku od centrali końcowej do abonenta. Rysunek 2 Sieć dostępowa według ZN-96TPSA-027 Patrząc od centrali telefonicznej w kierunku abonenta moŝemy wyróŝnić: sieć magistralną, sieć rozdzielczą, przyłącza abonenckie (realizowane z wykorzystaniem kabli instalacyjnych). Źródło: ZN-96TPSA-027 Początkowo wszystkie z wymienionych powyŝej segmentów sieci dostępowych budowane były z wykorzystaniem kabli miedzianych. Wraz z rozwojem technik cyfrowych coraz częściej w odcinku magistralnym, a w przypadku sieci budowanych stosunkowo niedawno niekiedy równieŝ na odcinku rozdzielczym, w miejsce par miedzianych zaczęto stosować równieŝ kable światłowodowe. Przyłącze abonenckie w sieci telefonicznej realizowane jest z wykorzystaniem pary miedzianej. Zatem w kaŝdym z moŝliwych przypadków w dostępowej

8 Strona 6 sieci telefonicznej abonent dołączony jest do sieci za pomocą pary miedzianej, której długość moŝe wynosić od kilkuset metrów nawet do kilkunastu kilometrów. Długość sieci dostępowej realizowanej za pomocą pary miedzianej zaleŝy od odległości lokalizacji abonenta od centrali, ale takŝe od technologii, w jakiej wykonana jest sieć dostępowa (wykorzystywanie modułów wyniesionych). Z kolei długość ta ma bardzo duŝe znaczenie w kontekście moŝliwości zapewnienia transmisji szerokopasmowej. Zapewnienie transmisji szerokopasmowej w oparciu o sieć telefoniczną wiąŝe się z wykorzystaniem znacznie szerszego pasma częstotliwości, niŝ w przypadku transmisji głosu. W tym celu opracowanych zostało szereg standardów opisujących metody transmisji cyfrowej w pętli abonenckiej (DSL) i tworzących zbiór technologii określanych mianem xdsl. W tabeli (Tabela 1) zestawiono maksymalne teoretyczne przepływności (z podziałem na kierunki transmisji) poszczególnych wariantów transmisji xdsl. Tabela 1 Standardy xdsl Typ xdsl ITU Rok opracowania Max. przepływności ADSL G Mbps down 800 kbps up ADSL2 G Mb/s down 1 Mb/s up ADSL2plus G Mbps down 1 Mbps up ADSL2-RE G Mbps down SHDSL (zaktualizowany w 2003) 1 Mbps up G Mbps up/down VDSL G Mbps down 15 Mbps up VDSL2-12 MHz long reach G Mbps down VDSL2-30 MHz Short reach 30 Mbps up G Mbps up/down Źródło: DSL Forum Jak moŝna zaobserwować poszczególne standardy xdsl róŝnią się w zakresie oferowanej maksymalnej przepływności. Cechą wspólną jest silna zaleŝność maksymalnej przepływności od długości pętli abonenckiej (patrz Rysunek 3) oraz jakości jej wykonania.

9 Strona 7 Rysunek 3 Przepływności xdsl w funkcji długości pętli lokalnej Źródło: DSL Forum ZaleŜność pomiędzy maksymalną osiąganą przepływnością na łączu xdsl a długością pętli abonenckiej zilustrowana na rysunku (Rysunek 3) pokazuje, Ŝe w pętli miedzianej przepływności na poziomie ok. 20Mbit/s moŝna osiągnąć tylko na odległościach nie przekraczających 1,7 km. W praktyce nawet ten dystans skraca się do ok m ze względu na trudności utrzymania jakości wykonawstwa okablowania w tradycyjnej sieci POTS, a takŝe na problemy z interferencją wewnątrz wiązkową itp. Konieczne jest zatem podjęcie przez operatorów telekomunikacyjnych działań mających na celu skrócenie długości miedzianej pętli abonenckiej. MoŜna to osiągnąć poprzez wymianę istniejącej sieci miedzianej na sieć światłowodową na odcinkach od centrali do szaf kablowych (tzw. sieci magistralnej). MoŜna w ten sposób uzyskać kompromis pomiędzy wysokimi kosztami wymiany całej infrastruktury miedzianej na łącza światłowodowe a przepływnościami na akceptowalnym poziomie. NaleŜy równieŝ podkreślić, Ŝe nieustannemu rozwojowi podlegają równieŝ systemy zapewniające komunikację (przekaz głosu na potrzeby telefonii jak i transmisję danych) i wykorzystujące technologię xdsl. Typowe koncentratory DSLAM, których zadaniem jest głównie multipleksacja strumieni danych od/do abonentów dołączonych za po średnictwem par miedzianych migrują w kierunku wielousługowych węzłów MSAN (Multiservice Access Node). Węzeł MSAN moŝe być wyposaŝony w róŝnego typu karty i pełnić rolę węzła agregującego ruch abonencki związany ze wszystkimi typami usług, świadczonymi na rzecz dołączonych do niego abonentów. 2.2 Sieci TVK Drugą technologią dostępową, pod względem ilości abonentów, jest technologia wykorzystywana w sieciach telewizji kablowych. Operatorzy telewizji kablowej świadcząc usługi swoim abonentom wykorzystują w swoich sieciach coraz częściej systemy HFC (Hybrid Fiber Coax),

10 Strona 8 w których światłowód wykorzystywany jest na odcinkach magistralnych (od stacji czołowych do węzłów koncentrujących przyłącza abonenckie), a kabel współosiowy w sieci budynkowej, rozprowadzającej sygnał TV z węzłów optycznych do abonentów. Rysunek 4 Ogólna architektura infrastruktury sieciowej wykorzystywanej przez operatorów TVK Idea takiego rozwiązania jest zbieŝna z koncepcją FTTC (Fibre To The Curb/Cabinet).W ostatnich latach zaobserwować moŝna przesuwanie się architektury sieci w stronę FTTB czy FTTH przez zbliŝanie węzła optycznego do budynku. Operatorzy telewizji kablowej, juŝ dzisiaj oferują usługi typu Triple-Play (TV, dostęp do Internetu i telefonia stacjonarna), a stosowana przez nich technologia HFC oferuje duŝe moŝliwości w zakresie właściwości transmisyjnych infrastruktury fizycznej. Wzbogacenie oferty dostawców TVK o usługi interaktywne jest moŝliwe, o ile posiadana przez nich infrastruktura sieciowa zapewnia transmisję w kierunku od abonenta. Transmisja danych jest realizowana w sieciach kablowych z wykorzystaniem standardu DOCSIS (Data Over Cable Service Interface Specification) oraz jego europejskiej odmiany - EuroDOCSIS. Kluczowym elementem takiego systemu jest CMTS (Cable Modem Termination System), kontrolujący pracę modemów kablowych, instalowanych u abonentów CM (Cable Modem). Podstawową funkcją modemów kablowych systemu DOCSIS jest przezroczysta transmisja pakietów IP pomiędzy stacją czołową a wyposaŝeniem abonenta, przy czym transmisja danych odbywa się w innym paśmie niŝ transmisja analogowego sygnału telewizyjnego. Standard DOCSIS został przyjęty jako międzynarodowy standard, ITU J.112. DOCSIS normalizuje zasady transmisji danych poprzez dwukierunkowe sieci HFC. Kolejne wersje tego standardu wprowadzają mechanizmy usprawniające świadczenie usług w sieciach TVK. Najnowsza wersja 3.0 zakłada równieŝ wykorzystanie szerszego pasma dosyłowego, co umoŝliwia osiąganie przepływności rzędu 160Mbit/s w kierunku do uŝytkownika z wykorzystaniem posiadanej przez operatora infrastruktury HFC. Ze względu na zaawansowany proces adaptacji infrastruktury operatorów TVK do świadczenia interaktywnych usług szerokopasmowych, wydaje się, Ŝe w przypadku operatorów telewizji kablowej nie są wymagane istotne inwestycje w warstwie sieci dostępowej, o ile operatorzy ci są w posiadaniu infrastruktury HFC zapewniającej obsługę kanału zwrotnego. W przeciwnym wypadku konieczna jest modernizacja polegająca na uzupełnieniu infrastruktury fizycznej o urządzenia aktywne, zapewniające transmisję danych

11 Strona 9 w kierunku od abonenta. Niekiedy będzie to równieŝ związane z koniecznością wymiany medium na odcinku od stacji czołowej do budynku lub wybudowaniem nawet całej infrastruktury od podstaw w przypadku ekspansji operatora na nowych obszarach. 3 Usługi hurtowego dostępu do infrastruktury operatora SMP Europejski, w tym takŝe polski, rynek telekomunikacyjny jest rynkiem regulowanym. Konsekwencją tych regulacji jest między innymi obowiązek, nałoŝony na operatora posiadającego znaczącą pozycję rynkową (tzw. SMP, Significant Market Power), świadczenia innym operatorom usług dostępu do infrastruktury operatora SMP. Celem wprowadzenia takiego obowiązku jest dostrzegana przez regulatora konieczność zwiększenia konkurencji na rynku telekomunikacyjnym. Inwestycje telekomunikacyjne, zwłaszcza w obszarze sieci dostępowych, są bardzo kosztowne oraz rozciągnięte w czasie. Ponadto, bardzo często dla osiągnięcia wymaganego zwrotu z inwestycji wymagane jest osiągniecie tzw. efektów skali i zakresu. Powoduje to, Ŝe operatorom alternatywnym bardzo trudno jest konkurować z operatorem zasiedziałym, który na danym obszarze ma własną infrastrukturę, a co waŝniejsze wielu pozyskanych klientów. Dlatego zmuszenie operatorów zasiedziałych (SMP) do udostępniania własnej infrastruktury operatorom alternatywnym, by ci mogli oferować swoje usługi w oparciu o infrastrukturę operatora SMP, jest niezbędnym krokiem by operatorzy alternatywni mogli zaoferować konkurencyjną ofertę, wobec oferty operatora SMP (na równie szerokim obszarze geograficznym). Zgodnie z teorią tzw. drabiny inwestycyjnej operatorzy alternatywni, którzy rozpoczynają swoją działalność od prostej odsprzedaŝy usług świadczonych przez operatora SMP, stopniowo poszerzają swoją bazę klientów i w coraz większym stopniu świadczą usługi w oparciu o własną infrastrukturę. NajwaŜniejsze usługi w zakresie dostępu do infrastruktury operatora SMP, to: Hurtowa odsprzedaŝ abonamentu (WLR) dla usług głosowych, Hurtowy dostępu do strumienia bitów (BSA), Dostęp do lokalnej pętli abonenckiej (LLU), Kolokacja i dostęp do infrastruktury pasywnej operatora SMP (np.: szaf kablowych, kanalizacji, światłowodów itp.) W kolejnych podpunktach bardziej szczegółowo omówione zostaną usługi BSA i LLU. Z uwagi na fakt, Ŝe niniejsza praca koncentruje się na aspektach technicznych związanych z funkcjonowaniem sieci dostępowych, to bardzo istotne zagadnienia związane z kolokacją i dostępem do infrastruktury pasywnej operatora SMP, jako zagadnienia natury organizacyjnej, w niniejszej pracy nie będą szczegółowo omawiane. Podobnie nie będzie omawiana usługa WLR, która nie jest związana z siecią dostępową. 3.1 Usługa BSA Usługa BSA ( Bitstream Access) jest usługą hurtową polegającą na zapewnieniu dostępu do lokalnej pętli abonenckiej poprzez węzły sieci telekomunikacyjnej na potrzeby sprzedaŝy usług szerokopasmowej transmisji danych, przy wykorzystaniu infrastruktury sieci telekomunikacyjnej, z zastrzeŝeniami dotyczącymi ograniczeń technicznych lokalnych pętli abonenckich. Usługa ta dotyczy tych lokalnych pętli abonenckich, w których jest moŝliwa realizacja szerokopasmowej transmisji danych w technologii xdsl. W Polsce, zgodnie z

12 Strona 10 Ofertą ramową na BSA, TP świadczy dostęp do strumienia bitów (BSA) na czterech poziomach dostępu. Są to: 1. dostęp na poziomie DSLAM, 2. dostęp na poziomie ATM, 3. dostęp na poziomie IP zarządzanym, 4. dostęp na poziomie IP niezarządzany. Istotne równieŝ jest, Ŝe poza wskazanymi powyŝej poziomami dostępu obowiązek ten dotyczy równieŝ zapewnienia dostępu do niegłosowego pasma częstotliwości pętli abonenckiej bez konieczności świadczenia usług w paśmie głosowym (tzw. naked DSL). Rysunek poniŝej przedstawia miejsce dołączenia sieci operatora alternatywnego dla kaŝdego z moŝliwych poziomów dostępu BSA. Rysunek 5 Poziomy dostępu BSA PoniŜej krótko scharakteryzowano kaŝdy z rodzajów dostępu BSA. Dostęp na poziomie DSLAM Źródło: ERG W wariancie tym przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe DSL i przekazuje strumień bitów operatorowi wchodzącemu na rynek bezpośrednio na poziomie DSLAM. W tej opcji nowy operator na rynku jest fizycznie obecny na poziomie DSLAM, sam dostarcza produkt backhaul (ATM, szkielet IP) i moŝe w pełni wykorzystać swoją sieć. UmoŜliwia to mu określanie jakości usługi poprzez sieci szkieletowe (ATM i/lub IP) oraz wykorzystanie wyŝszej jakości produktu backhaul (niŝszy współczynnik overbookingu) i tym samym oferowanie uŝytkownikowi końcowemu usługi DSL o róŝnych charakterystykach technicznych. NaleŜy zwrócić uwagę, Ŝe opcja ta wymaga duŝych inwestycji wstępnych od operatora wchodzącego na rynek, aby mógł on być obecny na poziomie DSLAM. Dostęp na poziomie ATM W wariancie tym przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe DSL oraz usługę backhaul i przekazuje strumień bitów operatorowi wchodzącemu

13 Strona 11 na rynek w punkcie obecności ATM. Operator wchodzący na rynek moŝe oferować uŝytkownikowi końcowemu produkt o róŝnych charakterystykach technicznych, poniewaŝ moŝe zmienić parametry jakości usługi (QoS), takie jak róŝne współczynniki overbooking dostarczane przez przedsiębiorcę zajmującego znaczącą pozycję rynkową. Dostęp na poziomie IP (zarządzany) W wariancie tym przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową operator dominujący dostarcza łącze dostępowe DSL oraz usługę backhaul i przekazuje strumień bitów operatorowi wchodzącemu na rynek na poziomie IP. RozróŜnienie usług jest moŝliwe w stopniu, w jakim operator wchodzący na rynek moŝe negocjować róŝne współczynniki overbooking z przedsiębiorcą zajmującym znaczącą pozycję rynkową (jeŝeli są one oferowane) lub ma inne moŝliwości wpływania na połączenie z uŝytkownikiem końcowym, kiedy kompletuje połączenie detaliczne. Dostęp na poziomie IP (niezarządzany) W wariancie tym przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową dostarcza łącze dostępowe DSL oraz usługę backhaul, a takŝe dostarcza zdolność przyłączeniową do publicznej sieci internetowej. Na tym poziomie produkt, jaki przedsiębiorca zajmujący znaczącą pozycję rynkową sprzedaje operatorowi wchodzącemu na rynek, jest technicznie taki sam, jak ten, który sprzedaje on swoim własnym klientom. Operator wchodzący na rynek nie musi posiadać własnej infrastruktury, jedyne, co musi zrobić to wprowadzić produkt na rynek (pod własną marką), zapewnić dystrybucję i ustanowić własne opłaty. Znaczenie poszczególnych wariantów BSA dla polskiego rynku dobrze oddaje stanowisko Prezesa UKE wyraŝone w decyzji nakładającej na TP obowiązek świadczenia usługi BSA, w której wskazał on, Ŝe z uwagi na obecny etap liberalizacji rynku dostępu szerokopasmowego w Polsce, koniecznym jest zastosowanie pełnego rozwiązania, jakim jest zapewnienie dostępu na wszystkich wymienionych powyŝej poziomach. Dostęp na poziomie ATM umoŝliwia wejście na rynek w pierwszej kolejności operatorom dysponującym rozbudowanymi sieciami transmisji danych, utrudniając lub ograniczając dostęp operatorom lokalnym czy dostawcom usług. Z kolei dostęp na poziomie DSLAM stanowi szansę dla operatorów lokalnych, posiadających własne sieci dostępowe, a tym samym rozbudowaną infrastrukturę w niskich warstwach hierarchii sieci, co moŝe stanowić dla nich prostsze i tańsze rozwiązanie w zakresie przyłączenia swojej sieci do sieci TP S.A. Natomiast dostęp na obu poziomach IP (zarządzanym i niezarządzanym) jest przeznaczony przede wszystkim dla dostawców usług (Service Providers) posiadających ograniczone zasoby własnej infrastruktury telekomunikacyjnej. Intencją Prezesa UKE jest stworzenie warunków do wejścia na rynek zarówno podmiotów zainteresowanych świadczeniem usług na terenie całego kraju, jaki i przedsiębiorców działających lokalnie. Prezes UKE uwaŝa, Ŝe dostęp na poziomie DSLAM i IP mają do odegrania pozytywną rolę na rynku telekomunikacyjnym na tym etapie regulacji rynku szerokopasmowego. Zastosowanie modelu pełnego pozwoli na wykreowanie warunków konkurencyjnych na rynku usług szerokopasmowych na terenie całego kraju. 3.2 Usługa LLU Jak juŝ omówiono wcześniej w ramach usługi BSA operator alternatywny świadczy swoim klientom usługi detaliczne w oparciu o linię abonencką oraz przynajmniej w części sprzęt aktywny (np.: DSLAM) operatora SMP. Zgodnie z teorią drabiny inwestycyjnej kolejnym stopniem zaangaŝowania operatora alternatywnego jest migracja w kierunku usługi LLU, w której nie korzysta on juŝ z elementów aktywnych operatora SMP, a jedynie z infrastruktury

14 Strona 12 pasywnej linii dostępowych. W praktyce oznacza to, Ŝe miejscu sieci gdzie operator SMP posiada DSLAM, operator alternatywny dostawia swój własny DSLAM, do którego dołącza swoich klientów. Oczywiście rozwiązanie to jest duŝo bardziej kosztowne i skomplikowane organizacyjnie od świadczenia usług w oparciu o BSA. Ma jednak dla operatora alternatywnego szereg zalet: Operator alternatywny panuje nad konfiguracją urządzenia DSLAM, co przekłada się na moŝliwość zapewnienia QoS, a tym samym pozwala mu oferować usługę potrójną (głos+dane+tv), Oferując dodatkowe usługi na danym łączu abonenckim daje szanse na zwiększenie przychodów (ARPU); Operator alternatywny moŝe konkurować z operatorem SMP takŝe poprzez oferowanie innych usług (korzystanie z BSA w zasadzie oznacza, ze operator alternatywny moŝe zaoferować tylko te usługi, które ma w swojej ofercie operator SMP). W Polsce usługę dostępu do lokalnej pętli abonenckiej (LLU) zobowiązana jest świadczyć TP. Zgodnie z Oferta ramową w ramach usługi LLU wyróŝniamy: pełny i współdzielony dostęp do lokalnej pętli oraz podpętli abonenckiej, gdzie: Lokalna Pętla Abonencka, to obwód łączący zakończenie sieci bezpośrednio z punktem dostępu do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej, w szczególności z przełącznicą główną lub równowaŝnym urządzeniem. Lokalna Podpętla Abonencka, to obwód łączący zakończenie sieci z pośrednim punktem dostępu do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej, w szczególności z koncentratorem lub innym urządzeniem dostępu pośredniego do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej. Pełny dostęp do lokalnej pętli abonenckiej oznacza korzystanie z pełnego pasma częstotliwości pętli abonenckiej. Współdzielony dostęp do lokalnej pętli abonenckiej oznacza korzystanie z niegłosowego pasma częstotliwości pętli abonenckiej przy zachowaniu moŝliwości korzystania z lokalnej pętli abonenckiej przez jej operatora do świadczenia usług telefonicznych. PoniŜej w sposób skrótowy zostały omówione poszczególne odmiany dostępy do pętli/podpętli abonenckiej. Pełny dostęp do lokalnej pętli abonenckiej Na rysunku poniŝej (Rysunek 6) przedstawiono sposób realizacji pełnego dostępu do pętli abonenckiej.

15 Strona 13 Rysunek 6 Pełny dostęp do lokalnej pętli abonenckiej Źródło: UKE Pełny dostęp do lokalnej pętli abonenckiej zgodnie z definicją oznacza pełny dostęp do całej pętli lokalnej, definiowanej jako odcinek sieci dostępowej pomiędzy siedzibą uŝytkownika końcowego a przełącznicą główną lub równowaŝnym urządzeniem dotychczasowego operatora, gdzie następuje kolokacja. Realizacja praktyczna tego dostępu polega na przekrosowaniu na przełącznicy MDF linii abonenckiej na przełącznicę HDF operatora alternatywnego. Współdzielony dostęp do lokalnej pętli abonenckiej Na rysunku (Rysunek 7) przedstawiono sposób technicznej realizacji współdzielonego dostępu do lokalnej pętli abonenckiej. Rysunek 7 Współdzielony dostęp do lokalnej pętli abonenckiej Źródło: UKE

16 Strona 14 Współdzielony dostęp do lokalnej pętli abonenckiej oznacza dostęp do niegłosowego pasma częstotliwości lokalnej pętli abonenckiej. Dostęp współdzielony realizowany jest z wykorzystaniem splitera, który umieszczony jest przed przełącznicą MDF i ma za zadanie rozdzielenia pasma pętli lokalnej na pasmo głosowe, które kierowane jest do dotychczasowego operatora oraz pasmo niegłosowe, z którego korzysta operator alternatywny. Pełny dostęp do lokalnej podpętli abonenckiej (SLU) Dostęp do lokalnej podpętli abonenckiej oznacza dostęp do pełnego pasma części pętli lokalnej, definiowanej jako odcinek sieci dostępowej pomiędzy siedzibą uŝytkownika końcowego, a przełącznicą dotychczasowego operatora (w szczególności koncentratorem lub innym urządzeniem dostępu pośredniego), gdzie następuje kolokacja. Z dostępem do podpętli abonenckiej mamy najczęściej do czynienia w przypadkach, gdy w lokalizacji przełącznicy MDF nie znajdują się fizyczne zakończenia pętli abonenckich. Ma to miejsce na przykład w przypadku stosowania koncentratorów wyniesionych, kiedy to pary miedziane od abonentów doprowadzone są tylko do koncentratora. Sam koncentrator z resztą sieci operatora moŝe być połączony np.: łączem światłowodowym lub radiowym, które nie moŝe być uwolnione. Na rysunku poniŝej przedstawiono sposób realizacji pełnego dostępu do pętli abonenckiej. Rysunek 8 Pełny dostęp do lokalnej podpętli abonenckiej Źródło: UKE Jak widać na rysunku dostęp do podpętli realizowany jest na przełącznicy DF, która znajduje się znacznie bliŝej abonenta końcowego od przełącznicy MDF. Dla realizacji dostępu do podpętli istotne jest teŝ to, Ŝe do przełącznicy DF dołączonych jest znacznie mniej abonentów niŝ przełącznicy MDF, co sprawia, Ŝe jednostkowe koszty dościa do abonenta w przypadku dostępu do podpętli są wyŝsze niŝ w przypadku dostępu do pętli abonenckiej. Współdzielony dostęp do lokalnej podpętli abonenckiej Współdzielony dostęp do lokalnej podpętli abonenckiej, podobnie jak w przypadku współdzielonego dostęp do lokalnej pętli abonenckiej, realizowany jest z wykorzystaniem splitera. Analogicznie do pełnego dostępu do podpętli abonenckiej miejscem będącym

17 Strona 15 punktem dostępu do usług, gdzie następuje kolokacja, jest przełącznica DF. Sposób realizacji współdzielonego dostępu do podpętli abonenckiej ilustruje Rysunek 9. Rysunek 9 Współdzielony dostęp do lokalnej podpętli abonenckiej 4 Budowa sieci NGA Źródło: UKE W ostatnich latach w Polsce moŝna zaobserwować wzmoŝoną dyskusję dotyczącą migracji obecnych sieci telekomunikacyjnych w kierunku sieci następnej generacji (Next Generation Networks, NGN), których główny nurt koncentruje się wokół budowy/rozbudowy sieci dostępowych. Warto w tym miejscu przypomnieć kilka podstawowych faktów koncepcji sieci NGN. Sieć NGN zgodnie z Zaleceniem ITU-T Y.2001 jest siecią pakietową zapewniającą realizację usług telekomunikacyjnych. Podstawowe cechy sieci NGN to: wykorzystywanie w warstwie transportowej technologii szerokopasmowych posiadających wsparcie mechanizmów QoS, funkcje związane z realizacją usług niezaleŝne od technologii transportowych, dostęp uŝytkownika do usług oferowanych przez róŝnych dostawców usługowych niezaleŝny od technologii dostępowej. Jedną z waŝniejszych cech sieci NGN jest rozdzielenie warstwy transportowej i warstwy usług. W wyniku tego rozdzielenia moŝliwe jest oferowanie tych samych usług uŝytkownikom znajdującym się w róŝnych sieciach dostępowych niezaleŝnie od technologii, w jakiej ta sieć jest wykonana. Kluczowym zagadnieniem dla sieci NGN jest przyjęcie otwartych i standaryzowanych interfejsów między kaŝdą warstwą, a w szczególności między warstwami sterowania i usług, Ŝeby umoŝliwić innym usługodawcom rozwijanie i tworzenie usług niezaleŝnie od sieci. Ponadto sieci te powinny umoŝliwiać realizację szerokiego wachlarza usług telekomunikacyjnych oraz usług mających charakter aplikacji (aplikacji multimedialnych, aplikacji czasu rzeczywistego, aplikacji transakcyjnych i mobilnych), z zapewnieniem wymaganej jakości usług (QoS). Migracja obecnych sieci telekomunikacyjnych do sieci NGN wymaga reorganizacji systemów komutacyjnych

18 Strona 16 funkcjonujących na róŝnych poziomach w sieci operatora. Migracja systemów obsługujących ruch głosowy na szczeblu obecnych central tranzytowych (tzw. softswitch klasy 4) przebiega w inny sposób niŝ migracja central końcowych (odpowiadają im systemy softswitch klasy 5) zapewniających dostęp uŝytkowników do sieci operatorskiej. Z punktu widzenia migracji do sieci NGN/NGA jest to o tyle waŝne, Ŝe uŝytkownik końcowy moŝe być dołączony do sieci NGA na wiele sposobów (np. za pomocą łącza światłowodowego, parą miedzianą z wykorzystaniem dostępu radiowego). Wyboru sposobu dołączenia operator podejmować będzie oczywiście na podstawie analizy finansowej. Sieć dostępową moŝna budować w oparciu o sieci przewodowe lub radiowe. Inwestycje w obszarze w sieci przewodowych dotyczą systemów miedzianych, światłowodowych i systemów telewizji kablowej. W grupie szerokopasmowych miedzianych systemów dostępowych rozwijane są systemy pracujące w technologii xdsl (SDSL, ADSL, VDSL i VDSL2), a w grupie światłowodowych systemów dostępowych - systemy z grupy FITL (Fiber In The Loop), pracujące w technologii EFM, EPON i GPON. Sieci telewizji kablowej budowane są jako systemy HFC (systemy mieszane światłowodowo-współosiowe). Najczęściej spotykane radiowe sieci dostępowe to sieci Wimax, WLAN czy LMDS. Rysunek poniŝej przedstawia schemat przykładowej sieci NGN, w której sieć dostępowa realizowana jest w róŝnych technologiach. Rysunek 10 Przykładowa sieć NGN/NGA Lokalizacje uŝytkownika Sieć rozdzielcza ADSL2+/VDSL2 DSLAM+ONU lub OLT (FTTx) Sieć magistralna z warstwą agregacji niŝszego poziomu Sieć szkieletowa z warstwą agregacji wyŝszego poziomu Warstwa aplikacyjna/ims Serwery treści IPTV i VoD Sieć IP/MPLS Softswitch Voic inne aplikacje FTTB/FTTH Internet OLT Powstanie sieci NGN wymaga zmian i rozbudowy sieci transportowych oraz przygotowania wydajnych platform usługowych. Jednak największym wyzwaniem wydaje się zapewnienie uŝytkownikom dostępu do usług poprzez medium o odpowiednich parametrach technicznych. Niezbędna jest budowa nowego typu sieci dostępowych NGA. Jest to fragment sieci wymagający największych inwestycji kapitałowych i inwestycje te są w największym stopniu podatne na ryzyko. Sieć dostępowa musi bowiem gwarantować przesyłanie zakładanych przepływności, do czego istniejąca sieć dostępowa nie jest przystosowana. Dlatego bardzo istotnym elementem jest zdefiniowanie minimalnej przepływności na łączu do pojedynczego

19 Strona 17 abonenta, gdyŝ implikuje ona moŝliwe techniczne rozwiązania, a tym samym wpływa na poziom kosztów inwestycji. Oszacowanie minimalnej przepływności na łączu dostępowym powinno być przeprowadzone w oparciu o wymagania na przepustowość głównych aplikacji przyszłych sieci NGN. W wyniku takich oszacowań róŝne źródła podają, Ŝe minimalna przepływność na łączu dostępowym powinna być wyznaczona na poziomie Mbit/s. W Polsce w ramach konsultacji Projektu NGA, Prezes UKE zaproponował, by dostęp NGA rozumieć jako rodzaj technologii umoŝliwiającej dostarczenie do kaŝdego z abonentów przepływności bitowej na poziomie nie mniejszym niŝ 30 Mbit/s. Argumentując tą wartość przepływności Prezes UKE stwierdził, Ŝe próg ten wynika z prognoz, iŝ jedną z usług mających szansę na upowszechnienie w oparciu o sieć NGA będzie usługa transmisji video z wykorzystaniem sieci IP. Usługa ta charakteryzować się będzie duŝą konsumpcją ogólnej przepływności bitowej dostarczanej abonentowi, co w połączeniu z jednoczesnym wykorzystaniem przez abonenta pozostałej przepływności bitowej do celów dostępu do Internetu, wymusza określenie minimalnego progu przepływności, poniŝej którego moŝe zajść przypadek pogorszenia poziomu zadowolenia abonenta z korzystania z usług szerokopasmowych. Prezes UKE zwrócił uwagę, Ŝe do abonenta moŝe być dostarczany jednocześnie więcej niŝ jeden kanał TV, opcjonalnie w trybie telewizji o wysokiej rozdzielczości (tzw. telewizji HD), których transmisja wymaga znacznie wyŝszej przepływności bitowej niŝ w przypadku transmitowania kanałów w trybie telewizji opartej na kanałach o rozdzielczości standardowej. Wyjątkowość inwestycji w sieć dostępową następnej generacji NGA polega na tym, Ŝe dotyczy przynajmniej kilku milionów abonentów (dostarczenia usługi w tyle róŝnych miejsc) i z tego powodu jest najbardziej kosztownym elementem budowy. PoniewaŜ sieć dostępowa jest najdroŝszym elementem budowy sieci telekomunikacyjnej i jej budowa/rozbudowa w skali kraju wymaga wiele czasu, to operatorzy zmuszeni są przeprowadzić szczegółową analizę w zakresie wyboru najlepszej, z ich punktu widzenia, technologii dostępu szerokopasmowego. Jak juŝ wcześniej wspomniano od strony technicznej dostęp szerokopasmowy na potrzeby sieci NGA moŝna zrealizować na wiele sposobów, stąd poszczególni operatorzy mogą stosować róŝne technologie. Operatorzy tradycyjnej telefonii dąŝyć będą w maksymalnym stopniu do wykorzystania istniejących par miedzianych poprzez stosowanie transmisji ADSL czy VDSL. Operatorzy TVK w dalszym ciągu rozwijać będą rozwiązania HFC. Natomiast w nowych instalacjach operatorów rozwaŝać naleŝy przede wszystkim doprowadzenie światłowodu do abonenta. Warto w tym miejscu zauwaŝyć teŝ, rosnącą rolę dostępu szerokopasmowego dostarczanego przez sieci mobilne. W ostatnich latach, w wyniku wdroŝenia w sieciach mobilnych technologii 3G, operatorzy telefonii komórkowej na szeroką skalę zaoferowali szerokopasmowy dostęp do Internetu o parametrach porównywalnych z dostępem przewodowym (z teoretyczną przepływnością do 7,2 Mbit/s). To sprawiło, Ŝe część uŝytkowników korzysta z szerokopasmowego dostępu mobilnego jako substytutu dostępu stacjonarnego. MoŜna się równieŝ spodziewać, Ŝe trend ten moŝe się umacniać w najbliŝszych latach, co potwierdza teŝ zamieszczona poniŝej prognoza UKE (Rysunek 11).

20 Strona 18 Rysunek 11 Zakładane udziały technologii w podłączeniu gospodarstw domowych Źródło: UKE Wydaje się jednak, Ŝe dostęp mobilny pomimo, Ŝe moŝe sprostać wymaganiom części uŝytkowników, to nawet realizowany w najnowszej technologii LTE (Long Term Evolution) umoŝliwiający transmisję do 100Mbit/s, nie będzie w stanie zastąpić dostępu przewodowego w perspektywie co najmniej kilku najbliŝszych lat z uwagi na ograniczenia wynikające ze stosowania wspólnego pasma częstotliwości. Prognoza ta pokazuje równieŝ, Ŝe łącza xdsl pomimo stopniowo zmniejszającego się udziału, to pomimo relatywnie niskich przepływności (porównując na przykład z TVK) będzie w dalszym ciągu główną technologią w polskich sieciach dostępowych. Mając na uwadze powyŝsze uwarunkowania, a takŝe obserwując trendy na światowym rynku, z całą pewnością moŝna stwierdzić, Ŝe migracja obecnych sieci dostępowych w kierunku NGA, za wyjątkiem sieci TVK, które juŝ dziś spełniają ogólne wymania sieci NGA, polegać będzie na przebudowie tych sieci zgodnie z koncepcją FTTx. Niewątpliwie technologią, która zapewnia najlepsze parametry, zarówno jeśli chodzi o zasięg, jak i przepływność, są łącza światłowodowe doprowadzane do abonenta (FTTH Fiber to the Home). Główną wadą tego rozwiązania jest konieczność budowy od początku całej infrastruktury dostępowej, co jest procesem czasochłonnym i wiąŝe się z bardzo wysokimi kosztami. RóŜne analizy wykazują, Ŝe koszt budowy dostępowej sieci światłowodowej jest wyŝszy od kosztu dostępowych sieci miedzianych. Analizując prognozowany popyt na usługi wymagające duŝej przepływności oraz moŝliwości transmisji szerokopasmowej z wykorzystaniem łączy miedzianych, okazuje się, Ŝe zazwyczaj wymiana istniejących kabli miedzianych na światłowody na całej drodze do abonenta jest nieuzasadniona ekonomicznie. W takich przypadkach bardzo prawdopodobny scenariusz migracji do sieci NGA, to budowa sieci FTTC, w której na odcinku sieci magistralnej zostanie zamiast kabli miedzianych zastosowane zostaną kable światłowodowe, zaś na pozostałym odcinku sieci dostępowej wykorzystana zostanie technologia VDSL (po parach miedzianych). Za takim rozwiązaniem przemawia znacznie niŝszy koszt (niŝ w FTTH) oraz krótszy czas realizacji. Od strony technicznej oznacza to, Ŝe abonenckie pętle miedziane wykorzystywane będą na odcinku od abonenta do szafy kablowej (a nie jak do tej pory do MDF zlokalizowanego przy centrali abonenckiej), w której zlokalizowany jest DSLAM. Pozwala to skrócić długość miedzianej pętli abonenckiej do kilkuset metrów, a tym samym umoŝliwia transmisję o znacznie większej przepływności. W przypadku budowy nowych sieci dostępowych, w miejscach gdzie nie ma infrastruktury, rekomenduje się zastosowanie technologii FTTH, gdyŝ technologia ta nie jest znacząco droŝsza od budowy kabli miedzianych (poniewaŝ duŝy udział w kosztach budowy nowej linii

21 Strona 19 kablowej związany jest z procesem budowy kanalizacji lub doziemnego ułoŝenia kabli, te w obu przypadkach są podobne i wyŝsze niŝ róŝnica kosztu kabla miedzianego i światłowodowego), a zapewnia duŝo lepsze moŝliwości w zakresie transmisji szerokopasmowej. MoŜna teŝ zakładać, Ŝe budowa światłowodu do abonenta gwarantuje operatorowi zapas pojemności na realizację kolejnych usług, które mogą pojawić się w ciągu następnych kilkudziesięciu lat. Sieci FTTH moŝna realizować na kilka sposobów. Dwie podstawowe odmiany sieci FTTH, to sieci FTTH typu punkt punkt oraz typu punkt wielopunkt. NiezaleŜnie od zastosowanej konfiguracji dostępowe sieci światłowodowe prawie zawsze budowane są jako sieci pasywne (nie wymagające zasilania), natomiast jako protokół warstwy transportowej wykorzystywany jest Ethernet. PoniŜej zostały scharakteryzowane podstawowe cechy obu wymienionych powyŝej rodzajów sieci FTTH ze szczególnym uwzględnieniem technicznych aspektów związanych z uwolnieniem pętli światłowodowej Sieć FTTH typu punkt punkt, Do zapewnienia abonentowi dostępu szerokopasmowego wykorzystane zostanie włókno światłowodowe dedykowane do obsługi wyłącznie jednego abonenta. Technika ta pozwala na dostarczenie usług na odcinku do 20 kilometrów bez konieczności stosowania regeneratorów optycznych na trasie włókna światłowodu. Poglądowy schemat sieci FTTH w topologii punkt punkt zamieszczony został na rysunku poniŝej (Rysunek 12). Rysunek 12 Sieć FTTH typu punkt punkt Z punktu widzenia moŝliwości udostępnienia innym operatorom infrastruktury światłowodowej sieci dostępowej, konfiguracja typu punkt punkt jest optymalnym rozwiązaniem. PoniewaŜ kaŝdemu z abonentów dedykowany jest osobny światłowód, to w prosty sposób moŝna dokonać przełączenia tego światłowodu w obrębie ODF (odpowiednik MDF w sieci miedzianej) do urządzenia OLT operatora alternatywnego. Sieć FTTH typu punkt wielopunkt, Technologia PON pasywna sieć optyczna (Passive Optical Network) stanowi rozwiązanie, w którym pojemność transmisyjna światłowodu jest współdzielona pomiędzy

22 Strona 20 wielu jednoczesnych uŝytkowników poprzez bierne rozdzielanie sygnału optycznego pomiędzy tymi uŝytkownikami. Sygnał jest rozdzielany przez tzw. pasywne splitery optyczne (Passive Optical Splitter), czyli urządzenia pasywne (a więc niezasilane, proste i pozbawione elementów elektronicznych aktywnych), co ma umoŝliwić obniŝenie kosztów sieci. W zaleŝności od rodzaju, splitter optyczny rozdziela sygnał optyczny na 4 do 64 jednostki ONU. MoŜliwe jest łączenie kilku splitterów w kaskady celem efektywniejszego wykorzystania zasobów kablowych. Co istotne, zastosowanie w sieciach PON urządzeń aktywnych jest przewidziane tylko w końcowych węzłach sieci, w wyniku czego moŝliwe jest dostarczenie usług abonentom na odcinku do 20 kilometrów. Rysunek 13 Sieć FTTH w technologii PON Spliter optyczny WspółuŜytkowanie wspólnej części medium optycznego PON wymaga zastosowania odpowiednio dobranej metody zwielokrotnienia (zarówno pomiędzy uŝytkowników, jak i pomiędzy kierunki transmisji do- i od uŝytkowników - downlink i uplink). Najwcześniej powstałe odmiany PON, będące wynikiem prac ITU-T, stosują w tym celu zwielokrotnienie w dziedzinie czasu (Time Division Multiplexing). W przypadku technologii PON wykorzystanie pojedynczego światłowodu we wspólnej (zbiorczej) gałęzi sieci daje oszczędność kosztów w porównaniu z rozwiązaniami punktpunkt. Jednak z drugiej strony znacznie trudniej realizuje się uwalnianie infrastruktury fizycznej (światłowodu do uŝytkownika końcowego). Zastosowanie spliterów, które znajdują się pomiędzy ODF a uŝytkownikiem powoduje, Ŝe w lokalizacji ODF nie jest moŝliwe uwolnienie pętli światłowodowej do pojedynczego uŝytkownika. Przełączenie światłowodu na poziomie przełącznicy ODF wiąŝe się z przełączeniem wszystkich uŝytkowników dołączonych do danej gałęzi sieci PON. W związku z tym jedynym moŝliwym miejscem uwolnienia pętli abonenckiej, jest uwolnienie na poziomie ostatniego stopnia podziału w sieci PON (splitera znajdującego się najbliŝej uŝytkownika końcowego). Co w praktyce często oznacza, Ŝe uwolnienie takiej pętli jest nierealizowalne. Po pierwsze konieczne jest w tym przypadku doprowadzenie sieci operatora alternatywnego do lokalizacji tego splitera, co najczęściej jest nieuzasadnione od strony ekonomicznej, szczególnie gdy nie jest moŝliwa

23 Strona 21 dzierŝawa tzw. ciemnych włókien bądź kanalizacji. Po drugie, z uwagi na fakt, Ŝe splitery optyczne najczęściej zainstalowane są w studzienkach lub szafach kablowych mogą wystąpić problemy związane z brakiem miejsca na kolokację urządzeń operatora alternatywnego. Mając powyŝsze na uwadze wydaje się, Ŝe w przypadku światłowodowych sieci dostępowych PON, racjonalnym pozostaje jedynie dostęp do infrastruktury innego operatora na poziomie strumienia bitów (na poziomie logicznym). Poza wymienionymi powyŝej podstawowymi rodzajami sieci FTTH moŝna równieŝ rozwaŝać budową światłowodowych sieci dostępowych w technologii AON (Active Optical Network) lub WDM-PON. W przypadku sieci AON (w konfiguracji punkt wielopunkt) wykorzystuje się aktywny dzielnik optyczny rozdzielający sygnał główny na strumienie optyczne, których liczba zaleŝy od zapotrzebowania i przeznaczenia rozwiązania. Realizacja techniczna polega na zestawieniu pojedynczego włókna światłowodowego od urządzenia OLT rozpoczynającego bieg włókna światłowodowego po stronie stacyjnej operatora do szafy ONU, zlokalizowanej na danym obszarze geograficznym. Następnie na doprowadzeniu usługi telekomunikacyjnej za pomocą odcinka włókna światłowodowego od szafy ONU do urządzenia ONT zakańczającego włókno światłowodowe u abonenta w lokalu, co juŝ na poziomie elementarnym zagwarantuje poufność danych transmitowanych przez abonenta, inaczej niŝ w przypadku sieci PON typu punkt - wielopunkt. Jedna szafa ONU moŝe obsługiwać kilkuset abonentów co z kolei eliminuje duŝą liczbę spliterów i urządzeń OLT, które naleŝałoby instalować w przypadku sieci światłowodowej PON typu punkt-wielopunkt. Analizując moŝliwości uwolnienia pętli światłowodowej w sieciach FTTH typu AON, to trzeba stwierdzić, Ŝe występują podobne ograniczenia jak w przypadku sieci PON. Koncepcja techniki WDM-PON opiera się na załoŝeniu, w którym dostęp szerokopasmowy jest zapewniany abonentom poprzez rozdział sygnału optycznego dostarczanego za pomocą tzw. spliterów. KaŜdy z abonentów będzie mieć przyporządkowane własne widmo optyczne w postaci jednej długości fali. Na odcinkach od urządzenia ONT do splitera transmitowane byłoby N długości fali natomiast rolą splitera oprócz rozdziału sygnału optycznego byłoby wyselekcjonowanie właściwego widma optycznego i skierowanie jej do pojedynczego abonenta.

24 Strona 22 Rysunek 14 Sieć FTTH w technologii WDM-PON Spliter optyczny Technologia ta uwaŝana jest za bardzo przyszłościową jednak z uwagi na fakt, Ŝe proces standaryzacji WDM-PON obecnie jest jednak jeszcze daleki od zakończenia, w tej technologii nie realizowane są jeszcze wdroŝenia na szeroką skalę. Podsumowując, moŝna z całą pewnością stwierdzić, Ŝe w związku z migracją sieci dostępowych w kierunku NGA naleŝy spodziewać się stopniowej przebudowy sieci dostępowej z wykorzystaniem sieci światłowodowych. W przypadku obecnych sieci telefonicznych najbardziej prawdopodobny wariant zakłada budowę sieci dostępowej w wariancie FTTC, gdzie ostatni odcinek sieci dostępowej realizowany będzie z wykorzystaniem istniejących par miedzianych oraz technologii VDSL. MoŜna równieŝ zakładać, Ŝe nowe sieci budowane będą w technologii FTTH. MoŜna przypuszczać, Ŝe sieci FTTH najczęściej realizowane będą w technologii PON i konfiguracji punkt wielopunkt. Za rozwiązaniem takim na korzyść operatora budującego sieć FTTH przemawia po pierwsze fakt, Ŝe sieć PON jest tańsza w budowie od sieci typu punkt punkt, po drugie w sieci tej trudno realizuje się fizyczne uwolnienie uŝytkownika, co sprawia, Ŝe ma on przewagę konkurencyjną nad swoimi konkurentami. Warto w tym miejscu podkreślić, Ŝe za wyjątkiem światłowodowych sieci dostępowych typu punkt punkt, w sieci NGA uwolnienie pętli abonenckiej (miedzianej bądź światłowodowej) realizowane będzie znacznie bliŝej abonenta niŝ to jest obecnie. To z kolei powoduje, Ŝe kto chce świadczyć swoje usługi w oparciu o uwolnioną infrastrukturę innego operatora zmuszony będzie realizować znacznie więcej punktów styku na niŝszym poziomie sieci, co znacząco wpływa na wzrost kosztów świadczenia usług oraz jest procesem znacznie bardziej skomplikowanym od strony organizacyjno-technicznej.

25 Strona 23 5 Identyfikacja barier rozwoju sieci NGA W poprzednim rozdziale zostały scharakteryzowane uwarunkowania techniczne związane z migracją sieci dostępowych w kierunku sieci NGA. Z procesem tym związanych jest szereg zagroŝeń (barier) zarówno w kontekście samej budowy sieci NGA, jak równieŝ z rozwojem konkurencyjnego rynku telekomunikacyjnego. Bariery te w sposób szczegółowy zostały omówione w niniejszym rozdziale. ZagroŜenia moŝna podzielić na te, które dotyczą: aspektów ekonomicznych, aspektów organizacyjnych, aspektów rynkowych (a tym samym regulacyjnych). 5.1 Bariery o charakterze organizacyjnym Do barier organizacyjnych związanych z budową sieci NGA z pewnością moŝna zaliczyć wszelkie utrudnienia dotyczące etapu przygotowań do inwestycji, w tym przede wszystkim, uzyskanie wszelkich niezbędnych pozwoleń na budowę. Konieczność pozyskania wielu pozwoleń przed faktycznym uruchomieniem inwestycji powoduje, Ŝe proces budowy sieci dostępowych znacznie się wydłuŝa oraz większe są jego koszty. PowyŜsza bariera dotyczy wszystkich operatorów realizujących nowe inwestycje w obszarze sieci dostępowych. W Polsce problem ten w ostatnim czasie był wielokrotnie podnoszony przez osoby reprezentujące róŝne środowiska. NaleŜy mieć jednak nadzieję, Ŝe wprowadzone ostatnio zmiany ustawowe przyczynią się do znacznej likwidacji tej bariery. Rozpatrując proces budowy sieci NGA przez operatora alternatywnego, który w tym celu chce korzystać z usług dostępu do pętli abonenckich sieci NGA operatora zasiedziałego (odpowiednik dzisiejszego LLU), moŝna zidentyfikować szereg kolejnych barier o charakterze organizacyjnym. Jak juŝ wcześniej opisano, migracja do sieci NGA nierozerwalnie wiąŝe się z procesem skracania miedzianej pętli abonenckiej, co z kolei wymaga od operatora alternatywnego realizowania przyłączy własnej sieci transportowej do duŝej liczby punktów styku. To oczywiście wymaga wysokich nakładów inwestycyjnych po stronie operatora alternatywnego. Dlatego operatorzy alternatywni dąŝąc do minimalizacji tych nakładów starają się maksymalnie skorzystać z juŝ istniejącej infrastruktury pasywnej operatora zasiedziałego. Najbardziej poŝądanymi zasobami jest dostęp do ciemnych światłowodów lub dostęp do kanalizacji, w której operator alternatywny moŝe połoŝyć własne światłowody. Niestety w rzeczywistości dość często nie jest moŝliwy dostęp do ww. zasobów operatora zasiedziałego, w wyniku czego operator alternatywny zmuszony jest do budowy od zera własnej kanalizacji kablowej, co jak wcześniej stwierdzono, jest procesem czasochłonnym i kosztownym. Warto zwrócić uwagę na fakt, Ŝe w przypadku budowy nowej sieci telekomunikacyjnej, tylko niewielki procent kosztów, to koszty elementów tej sieci. O wysokim całkowitym koszcie budowy sieci, decydują przede wszystkim koszty budowy kanalizacji. W tym przypadku niewątpliwie moŝna mówić o barierze natury ekonomicznej, niemniej sam brak moŝliwości skorzystania z infrastruktury pasywnej operatora zasiedziałego (światłowody, kanalizacja) naleŝy zakwalifikować jako barierę organizacyjną. Kolejnym problemem natury organizacyjno-technicznej jest fakt, Ŝe w sieci NGA budowanej z wykorzystaniem obecnej sieci telefonicznej dostęp do pętli abonenckiej powinien być realizowany w szafie ulicznej, w której znajdują się zakończenia abonenckich par miedzianych oraz urządzenie ONU/ONT będące zakończeniem sieci światłowodowej.

26 Strona 24 Wymienione powyŝej szafy uliczne są często na tyle małych rozmiarów, Ŝe jest w nich za mało miejsca na instalację dodatkowych urządzeń operatora alternatywnego. W takich przypadkach operator alternatywny zmuszony jest montować własna szafę kablową obok szafy operatora zasiedziałego, co teŝ nie zawsze jest wykonalne uwagi na brak miejsca na dostawienie kolejnej szafy kablowej. 5.2 Bariery o charakterze ekonomicznym Spośród zagroŝeń dla rozwoju sieci NGA największą bariera niewątpliwie jest bariera ekonomiczna. Budowa sieci NGA to ogromne wyzwanie finansowe. Według róŝnych szacunków w przypadku Polski budowa sieci NGA kosztować moŝe od kilkunastu do kilkudziesięciu miliardów złotych. Przez operatorów, którzy mają budować te sieci, budowa sieci NGA postrzegana jest jako inwestycja, która jak kaŝda inwestycja powinna generować przychód dla operatora, który gwarantowałby zwrot z tej inwestycji w moŝliwie nieodległym horyzoncie czasowym. W przypadku, gdy nie jest spełniony powyŝszy warunek są bardzo małe szanse by operator podjął się budowy sieci NGA. Dlatego teŝ, w kontekście budowy sieci NGA, bardzo istotne (o ile nie najwaŝniejsze) są wyniki analizy ekonomicznej dla procesu migracji. Wyniki analiz przeprowadzone w krajach (np.: Niemczech, Anglii, Holandii, Hiszpanii, Włoszech) pomimo występujących róŝnic wskazują, Ŝe budowa sieci NGA w skali kraju jest inwestycją co najmniej wysokiego ryzyka. Ryzyko to wynika z kilku czynników, z których najwaŝniejsze to: wysokie koszty inwestycji, mocna zaleŝność kosztów inwestycji od gęstości zaludnienia, wymagane osiągnięcie efektu skali; brak elastyczności cenowej dla świadczonych usług. Wysokie koszty inwestycji Szacunkowa ocena kosztów związanych z migracją sieci dostępowych w kierunku sieci następnej generacji (NGA) poprzedza proces decyzyjny kaŝdego operatora, który planuje tego typu inwestycje. Ze względu na moŝliwe róŝne kierunki migracji powiązane z wyborem technologii dla istniejących oraz nowych abonentów, tworzone są scenariusze kosztowe, które uwzględniają róŝne warianty migracji. Koszty inwestycji bardzo mocno zaleŝą od zastosowanej technologii. RóŜnice w wysokości nakładów inwestycyjnych bardzo dobrze oddaje wykres zamieszczony poniŝej, który pokazuje wysokość nakładów inwestycyjnych niezbędnych dla budowy sieci NGA w Wielkiej Brytanii (źródło The costs of deploying fibre-based next-generation broadband infrastructure. Final report for the Broadband Stakeholder Group )

27 Strona 25 Rysunek 15 Wielka Brytania - Koszty budowy sieci o zasięgu krajowym z podziałem na koszty stałe i zmienne Źródło: Analysys Mason for BSG RównieŜ wyliczenia autorów raportu The Economics of Next Generation Access, którzy oszacowali nakłady inwestycyjne związane z budową sieci NGA w sześciu krajach potwierdzają zaleŝności cenowe występujące pomiędzy poszczególnymi technologiami dostępowymi. W tabeli poniŝej znajduje się zestawienie niezbędnych kosztów w przeliczeniu na linię, przy załoŝeniu, Ŝe operator posiada łącza do wszystkich gospodarstw domowych na danym obszarze. Tabela 2 Koszty budowy sieci NGA w przeliczeniu na linię abonencką Źródło: The Economics of Next Generation Access Final Raport Jak moŝna zauwaŝyć na podstawie przedstawionych danych najmniej nakładów wymaganych jest przy budowie sieci NGA w technologii VDSL (techniczna realizacja koncepcji FTTC). Analizując koszty budowy sieci FTTH naleŝy odnotować, Ŝe są one znacznie wyŝsze niŝ dla VDSL oraz Ŝe budowa sieci w technologii PON jest o ponad 20% tańsza od budowy sieci FTTH w technologii punkt punkt. W warunkach polskich podobnego oszacowania dokonano m.in. w raporcie Instytutu Łączności pt. Oszacowanie kosztów inwestycji telekomunikacyjnych związanych z budową sieci następnej generacji NGN w Polsce Autorzy raportu oszacowali przybliŝoną wielkość nakładów inwestycyjnych w obszarze systemów xdsl na kwotę zawierającą się w granicach

28 Strona mld zł, co przy 7 mln linii abonenckich oznacza koszt rzędu 2-2,5 tys zł na łącze abonenckie. ZaleŜność nakładów inwestycyjnych od gęstości zaludnienia W przypadku budowy sieci NGA występuje bardzo duŝa zaleŝność kosztów budowy od gęstości zaludnienia obszaru, którego ona dotyczy. Bardzo dobrze zaleŝność tą pokazuje Rysunek 16.,którym znajdują się wartości nakładów inwestycyjnych budowy NGA, w przeliczeniu na gospodarstwo domowe, w róŝnych obszarach Niemiec (na podstawie oszacowania WIK). Rysunek 16 Inwestycje na gospodarstwo domowe (liczone w Euro) w zasięgu sieci w Niemczech (50% udział w rynku) Źródło: The Economics of Next Generation Access Final Raport Na rysunku powyŝej bardzo wyraźnie widać, Ŝe im mniejsza gęstość zaludnienia, tym koszty budowy sieci NGA w przeliczeniu na abonenta są wyŝsze. Co jest równieŝ bardzo istotne, koszty budowy sieci FTTH zwiększają się bardziej (w wartościach bezwzględnych), aniŝeli koszty budowy sieci VDSL (FTTC). W związku z tym oraz z uwagi na małą elastyczność cenową usług świadczonych w sieciach NGN/NGA, najczęściej budowa sieci NGA jest opłacalna na terenach miejskich o gęstej zabudowie. Budowa sieci na terenach wiejskich, szczególnie sieci FTTH, jest nie opłacalna. W tabeli poniŝej zamieszczono dane dla 6 krajów objętych analizą WIK, o opłacalności budowy sieci NGA w róŝnych technologiach.

29 Strona 27 Tabela 3 MoŜliwy zyskowny zasięg sieci NGA budowanej przez operatora zasiedziałego Źródło: The Economics of Next Generation Access Final Raport Jak widać jedynie w przypadku Włoch moŝliwa byłaby zyskowna budowa sieci NGA, ale tylko w technologii VDSL. W pozostałych krajach, Ŝaden z wariantów budowy sieci NGA nie jest zyskowny dla wszystkich gospodarstw domowych. Co równie istotne, budowa światłowodowych sieci FTTH, o których obecnie tak głośno, jest opłacalna jedynie w przypadku nie więcej niŝ 25% gospodarstw domowych. RóŜnice w poszczególnych krajach wynikają z róŝnej gęstości zaludnienia oraz z róŝnych parametrów istniejących sieci telefonicznych (chodzi głównie o długość pętli abonenckiej). Generalny wniosek wynikający z braku rentowności budowy sieci NGA na duŝym obszarze kraju to fakt, Ŝe zasięg sieci NGA przekraczający poziom zyskownego zasięgu moŝe zostać osiągnięty tylko przy pomocy publicznego finansowania lub subsydiów. Konieczność osiągnięcia efektu skali Wszystkie przeprowadzone analizy ekonomiki budowy sieci NGA wskazują na waŝność efektów skali i zakresu, które oznaczają zmniejszenie kosztów jednostkowych przy zwiększeniu skali działalności. Ilustracją tego zjawiska moŝe być wykres poniŝej, który przedstawia koszty budowy sieci NGA (na abonenta) dla trzech wariantów rozwaŝanych w Wielkiej Brytanii. Rysunek 17 Koszt budowy sieci NGA - efekt skali Źródło: Analysys Mason for BSG Jak widać na wykresie (Rysunek 17) koszty budowy sieci NGA, w przeliczeniu na abonenta, zmniejszają się wraz ze wzrostem penetracji we wszystkich rozwaŝanych wariantach.

30 Strona 28 Występowanie efektu skali wpływa równieŝ na mniejszą moŝliwość replikowalności sieci. Z przeprowadzonych analiz wynika, Ŝe tam gdzie to moŝliwe, replikacja sieci NGA operatora zasiedziałego będzie wymagała od operatorów alternatywnych większej skali i wyŝszego udziału w rynku w porównaniu do obecnego modelu biznesowego opartego na LLU, tym sposobem zmniejszając ilość moŝliwych konkurentów na poziomie sieci dostępowej. W raporcie WIK The Economics of Next Generation Access oszacowano równieŝ moŝliwy zyskowny zasięg sieci NGA budowanej przez drugiego inwestora na danym obszarze z załoŝeniem 80% dostępu do infrastruktury operatora zasiedziałego po cenach dostępu opartych na bieŝących kosztach. Wyniki oszacowania zawiera Tabela 4. Tabela 4 Replikowalność sieci NGA 1 Źródło: The Economics of Next Generation Access Final Raport Jak widać moŝliwość replikacji infrastruktury NGA w warunkach rynkowych jest mocno ograniczona, a w niektórych krajach wręcz niemoŝliwa. Warto w tym miejscu dodać, Ŝe autorzy powyŝszych analiz jako replikację sieci NGA traktowali moŝliwość świadczenia usług z wykorzystaniem infrastruktury pasywnej operatora zasiedziałego (odpowiednik dzisiejszego LLU), a nie pełną replikację sieci dostępowej wraz z łączami dostępowymi. Dodatkowo poziom replikacji infrastruktury NGA (w rozumieniu WIK) w znacznym stopniu zaleŝy od stopnia wykorzystania infrastruktury pasywnej operatora zasiedziałego. Największy jest w przypadku, gdy operator moŝe na szeroką skalę korzystać z ciemnych włókien operatora zasiedziałego, mniejsza replikowalność występuje gdy operator alternatywny korzysta jedynie z dostępu do kanalizacji, a najmniejsza gdy musi budować własną kanalizację. ZaleŜność tą obrazuje Tabela 5. W tabeli tej na przykładzie rynku niemieckiego, przedstawiono graniczne udziały w rynku operatora, który jako pierwszy buduje sieć NGA oraz kolejnego operatora inwestującego na danym obszarze (wykorzystującego w róŝnym stopniu zbudowaną wcześniej infrastrukturę), niezbędne do tego by inwestycja była opłacalna. PoniewaŜ udziały w rynku nie mogą przekroczyć 100% (w praktyce nawet mniej), to replikacja moŝliwa jest tylko dla obszarów, gdzie w tabeli suma wymaganych udziałów dla operatora pierwszego i drugiego jest mniejsza od 100%. W pozostałych przypadkach replikacja jest nieuzasadniona ekonomicznie. 1 MoŜliwy zyskowny zasięg sieci NGA budowanej przez drugiego inwestora na danym obszarze z załoŝeniem 80% dostępu do infrastruktury operatora zasiedziałego po cenach dostępu opartych na bieŝących kosztach

31 Strona 29 Tabela 5 Wymagane udziały w rynku, a zwrot z inwestycji - Niemcy Źródło: The Economics of Next Generation Access Final Raport Do podobnych wniosków jak WIK doszła między innymi firma Analysys, która wykonała analizę opłacalności budowy cieci NGA dla holenderskiego regulatora OPTA. Z analiz tych wynika, Ŝe dla uwolnienia podpętli lokalnej (SLU) z podobną atrakcyjnością ekonomiczną do dalszego wykorzystania LLU dla 60% ludności wymagałby jednocześnie: Osiągnięcia udziału w rynku powyŝej 55% wszystkich linii dostępu do internetu szerokopasmowego (włączając operatorów kablowych w ich obszarze zasięgu), Osiągnięcia najwyŝszego oszacowanego dodatkowego przychodu do 2016 roku (wzrost ARPU dla wszystkich klientów o 10 na miesiąc). Podsumowując, zyskowna replikacja sieci VDSL operatora zasiedziałego przez operatorów alternatywnych jest trudniejsza do osiągnięcia w porównaniu do modelu LLU wykorzystywanego obecnie przez tych operatorów. W środowisku sieci NGA opartej o VDSL, czy FTTH dzisiejszy poziom konkurencyjności rynku opartego na LLU nie wydaje się moŝliwy do powtórzenia. Warto na koniec tej części analizy przytoczyć równieŝ jeden z postulatów WIK. Mianowicie zdaniem WIK, regulatorzy powinni równieŝ zmniejszyć przerwę pomiędzy zdefiniowaniem narzędzi regulacyjnych dla sieci NGA i rzeczywistą dostępnością produktów hurtowych. W przypadku LLU opóźnienie we wdroŝeniu wynosiło kilka lat. W przypadku sieci NGA, biorąc pod uwagę znaczenie przewagi pierwszego inwestora, podobne opóźnienie moŝe jeszcze bardziej lub całkowicie zagrozić (ograniczonemu) potencjałowi do replikacji sieci NGA. Brak elastyczności cenowej świadczonych usług Brak elastyczności cen dla usług świadczonych z wykorzystaniem sieci NGA wskazywany jest w większości z przeprowadzonych dotąd analiz. Oznacza on, Ŝe pomimo iŝ zbudowana sieć NGA będzie miała znacznie lepsze parametry, a tym samym uŝytkownikom świadczone będą nowe usługi, to najprawdopodobniej przychód na abonenta (ARPU) pozostanie na poziomie zbliŝonym do dzisiejszego. Potwierdzeniem tego faktu jest szereg przykładów z Francji czy Włoch, gdzie ceny usług oferowanych z wykorzystaniem sieci FTTH nie odbiegają od usług świadczonych z wykorzystaniem dotychczasowych sieci telefonicznych

32 Strona 30 (technologia ADSL2+). Mała elastyczność cen usług świadczonych w sieciach NGA niewątpliwie w duŝej części wynika z faktu, Ŝe oszacowania dotyczące spodziewanej minimalnej przepływności w sieci NGA wynikają z obserwacji trendu, który wskazuje, Ŝe wzrost oferowanej przepływności ma charakter funkcji wykładniczej. Tymczasem wymagania rzędu Mbit/s nie wynikają z zapotrzebowania jakie moŝe kreować integracja telefonii z przesyłem danych. RównieŜ dodanie do szacunku przepływności na kanał do przesyłu audycji wideo w trybie wysokiej jakości wydaje się nie wyczerpywać nawet duŝej części prognozowanego pasma. Dlatego teŝ naleŝy zakładać, Ŝe klient nie będzie skłonny więcej płacić za przepływność, która nie ma uzasadnienia w wymaganiach wykorzystywanych przez niego aplikacji. Przywołane powyŝej argumenty, w zestawieniu z duŝymi kosztami budowy sieci NGA sprawiają, Ŝe budowa sieci NGA jest inwestycją duŝego ryzyka (nie gwarantuje zwrotu z inwestycji w odpowiednim horyzoncie czasowym). RównieŜ fakt, Ŝe kosztowna migracja do NGA nie spowoduje wzrostu przychodu operatorów względem przychodów uzyskiwanych obecnie z wykorzystaniem infrastruktury ADSL sprawia, Ŝe część z operatorów (szczególnie operatorów zasiedziałych posiadających infrastrukturę sieci telefonicznej) nie spieszy się z budową NGA. 5.3 ZagroŜenia dla rozwoju konkurencyjności rynku Jak widać, scenariusz polegający na skracaniu pętli abonenckich bardzo silnie ogranicza moŝliwość promowania konkurencji na bazie usług przy zastosowaniu tzw. drabiny inwestycyjnej. Uwolnienie pętli lokalnej w tym przypadku oznacza konieczność realizowania przyłączy sieci transportowej do znacznie większej liczby punktów styku, a więc poziom zaangaŝowania kapitałowego alternatywnego operatora radykalnie zwiększa się. Z kolei inwestycje w sieci NGA mogą stworzyć znaczącą i trwałą przewagę pierwszego inwestora (najczęściej operatora zasiedziałego), która moŝe ograniczyć moŝliwość osiągnięcia przez drugiego inwestora udziałów rynkowych wymaganych dla replikowalności oraz zyskowności sieci NGA. W związku z powyŝszym naleŝy uznać, Ŝe migracja do sieci NGA, niesie ze sobą zagroŝenie dla konkurencyjności rynku, szczególnie jeśli chodzi o konkurencję infrastrukturalną. To z kolei jest niekorzystne dla dalszego rozwoju rynku, a w konsekwencji dla klientów końcowych. Dla tego bardzo waŝną rolę ma do odegrania regulator rynku telekomunikacyjnego w danym kraju. Wydaje się, Ŝe regulatorzy powinni zapewnić, aby operatorzy zasiedziali nie otrzymali przewagi pierwszego inwestora w budowie sieci NGA i powinni wcześnie zdefiniować swoje podejście regulacyjne dla sieci NGA, aby zapewnić konieczny szkielet regulacyjny i przewidywalność regulacyjną dla wszystkich graczy aby mogli oni efektywnie tworzyć swoje strategie i planować inwestycje w NGA. PoniewaŜ moŝliwość replikacji infrastruktury NGA jest ograniczona, to powoduje, Ŝe szczególnie istotne staje się udostępnienie odpowiednich produktów hurtowych typu bitstream, aby przynajmniej wesprzeć konkurencję w ramach usług opartych o sieci NGA w rzadziej zaludnionych obszarach. Bitstream w oparciu o IP w środowisku NGA powinien być dostępny z moŝliwością oferowania zróŝnicowanych klas usługi tak, aby operatorzy alternatywni mogli oferować zróŝnicowane usługi i produkty łącznie z wszelkimi technicznymi moŝliwościami.

33 Strona Podsumowanie W analizach rozwoju sieci NGN/NGA podnoszona jest kapitałochłonność, szczególnie w obszarze związanym z budową NGA oraz mała rentowność inwestycji nawet w atrakcyjnych pod względem potencjału nabywczego i gęstości zaludnienia obszarach. Dotychczas prowadzone analizy pokazały, Ŝe budowa ogólnokrajowej sieci NGA nie jest zyskowna w Ŝadnym z krajów europejskich (dla Ŝadnej technologii NGA, nawet dla monopolistycznej struktury rynku). Przy czym ekonomika sieci NGA, róŝni się pomiędzy technologiami, architekturami sieci oraz typami obszarów geograficznych w zaleŝności od zagęszczenia abonentów oraz kosztu budowy infrastruktury. Stosując jako kryterium moŝliwość osiągnięcia zwrotu z inwestycji, moŝna stwierdzić, Ŝe sieć NGA charakteryzuje mała replikowalność infrastruktury. Stąd teŝ zyskowna replikacja sieci NGA operatora zasiedziałego przez operatorów alternatywnych jest trudniejsza do osiągnięcia, w porównaniu do wykorzystania dostępu w oparciu o model LLU stosowany obecnie przez tych operatorów. Tym samym w środowisku sieci NGA dzisiejszy poziom konkurencyjności rynku opartego na LLU wydaje się niemoŝliwy do powtórzenia. Dodatkowo w przypadku, gdy jako pierwszy w sieć NGA zainwestuje operator zasiedziały, moŝe to oznaczać znaczącą i trwałą przewagę, która moŝe ograniczyć moŝliwość osiągnięcia przez drugiego inwestora udziałów rynkowych wymaganych dla replikowalności oraz zyskowności sieci NGA. Wiele analiz wskazuje, Ŝe operatorzy zasiedziali są w lepszej pozycji niŝ operatorzy alternatywni jeśli chodzi o moŝliwość inwestowania w sieci NGA na duŝą skalę ze względu na wykorzystanie istniejących elementów sieci, moŝliwość uzyskania przychodów ze sprzedaŝy MDF'ów, efekty skali i zakresu oraz niŝszy koszt pozyskania kapitału. Z kolei dla operatorów alternatywnych kluczowym elementem do realizacji inwestycji w NGA jest moŝliwość skorzystania z infrastruktury pasywnej operatora zasiedziałego przez: dostęp do kanalizacji oraz ciemnych włókien moŝliwość kolokacja w szafkach ulicznych, uwolnienie pętli światłowodowej oraz podpętli miedzianej, dostęp do okablowania wewnątrzbudynkowego. Dostęp do wymienionych powyŝej zasobów operatora zasiedziałego stwarza szansę operatorom alternatywnym konkurowania na rynku NGA i to tylko na obszarach gęsto zaludnionych. W przypadku terenów słabo zaludnionych budowa sieci NGA nie jest opłacalna, nawet zakładając 100% udziałów w rynku. Co za tym idzie, nawet jeśli w wyniku subsydiowania budowy sieci NGA na tych terenach (np.: z wykorzystaniem środków strukturalnych UE), jest bardzo mało prawdopodobne, by na terenach tych wystąpiła jakakolwiek konkurencja infrastrukturalna w obszarze sieci NGA. Stąd teŝ, szczególnie istotne staje się udostępnienie przez operatora zasiedziałego odpowiednich produktów hurtowych typu bitstream. Bardzo istotne jest by usługa bitstream w środowisku NGA oferowana była z moŝliwością zróŝnicowanych klas usług tak, aby operatorzy alternatywni mogli oferować zróŝnicowane usługi i produkty łącznie z wszelkimi technicznymi moŝliwościami. Tak zdefiniowana usługa bitstream u moŝe przyczynić się do rozwoju konkurencji na rynku (oczywiście pod warunkiem, Ŝe opłata za tę usługę będzie do zaakceptowania zarówno przez operatora oferującego, jak i kupującego).

34 Strona 32 6 Przegląd rozwiązań światowych W Europie i na świecie jednym z najbardziej aktualnych tematów dyskusji, opracowywanych i przyjmowanych modeli technicznych, biznesowych, podejmowanych działań inwestycyjnych oraz działań regulacyjnych jest proces transformacji sieci dostępowych tak, aby stały się one sieciami NGA. Zaawansowanie prac na rzecz budowy tych sieci jest w poszczególnych krajach bardzo zróŝnicowane. Poza krajami takimi jak np. Korea Południowa czy Japonia, które są liderami w dziedzinie wdraŝania NGA, większość krajów (w tym europejskich) dopiero przystępuje do tego procesu. Od 2007 roku moŝna zaobserwować intensyfikację róŝnorodnych działań strategicznych, dotyczących rozwoju w obszarze sieci dostępowych, w tym działań inwestycyjnych i regulacyjnych. We wrześniu 2007 regulator brytyjski Ofcom rozpoczął konsultacje na temat sieci NGA, podejmując kwestie techniczne, rynkowe i regulacyjne. Konsultacje te odbiły się szerokim echem w Europie i przyniosły rozeznanie w zakresie budowy NGA oraz wiele cennych opinii i postulatów dotyczących regulacji. Prowadzone przez Ofcom konsultacje wykazały, Ŝe w krajach członkowskich, co prawda powoli, ale rozpoczął się proces tworzenia NGA. Konsultacje wykazały jak istotne są kwestie regulacyjne w tworzeniu sieci NGA. Budowa NGA wymaga stosowania na duŝą skalę sieci światłowodowych, które wymagają duŝych nakładów inwestycyjnych. Występują róŝnorodne bariery i ryzyka inwestycyjne. Istotne jest to, w jaki sposób regulator powinien zachęcać do inwestycji w sieci NGA. Generalnie Ofcom przewiduje zachowanie trzech zasad przy regulacjach dla sieci dostępowych następnej generacji: konkurencyjności, uwzględniania ryzyka w stopie zwrotu, stabilności przepisów regulacyjnych. Obecnie w 2009r., w wielu krajach przyjęto strategie i rozpoczyna się budowa NGA. Ponadto prowadzone są działania mające na celu wypracowanie ogólnoeuropejskich wytycznych odnośnie budowy tych sieci i ich regulacji. PoniŜej przytoczono przykłady polityki w zakresie NGA i związanej z tym problematyki. Wielka Brytania Wielka Brytania jest krajem, który w Europie jest jednym z liderów w zakresie budowy sieci NGN, a brytyjski regulator Ofcom jest inicjatorem wielu działań w skali europejskiej i światowej związanych z budową sieci następnej genreacji. Operator British Telecom juŝ w 2004 zaplanował szybką migrację do sieci NGN przez budowę do 2011r. sieci w pełni opartej na protokole IP (zwanej 21CN). Obecnie ma mocno zawansowany ten proces, mimo wielu napotykanych barier technicznych i regulacyjnych oraz ogólnoświatowego kryzysu. Intensywne działania w zakresie NGA rozpoczęto juŝ w roku Dla wypracowania stanowiska w kwestiach migracji sieci, szerokiego zapoznania z nowymi wyzwaniami operatorów telekomunikacyjnych oraz zapewnienia jasności i pewności w podejściu regulacyjnym do NGA, Ofcom wydawał publikacje w tym zakresie i prowadził konsultacje dokumentów dotyczących NGA, co przyczyniło się do wzrostu zainteresowania tą tematyką w Europie i wielu krajach na świecie. Zdaniem regulatora brytyjskiego powinny być prowadzone intensywne działania regulacyjne w obszarze NGA. Głównymi zadaniami regulacyjnymi w opinii Ofcom będzie wspieranie

35 Strona 33 konkurencji, likwidowanie barier regulacyjnych (w szczególności pomiędzy dostępem przewodowym a bezprzewodowym) oraz zabezpieczenie interesu abonentów. Ofcom stoi na stanowisku, Ŝe podejście rynkowe do NGA i obecność konkurencji będą korzystne dla konsumentów, co wpłynie na rozwój rynku. Celem regulacji jest zapewnienie rzeczywistej konkurencji przez umoŝliwienie operatorom alternatywnym niedyskryminowanego dostępu do sieci operatora dominującego. Operator dominujący powinien zapewniać całościowe usługi konkurującym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym. Zdaniem Ofcom większość decyzji biznesowych i preferencji co do wyboru technologii, powinna być w gestii jedynie operatorów telekomunikacyjnych.. W opinii Ofcom operatorzy telekomunikacyjni, w zaleŝności od przyjętego planu biznesowego, będą wybierać róŝne rozwiązania techniczne przy inwestycjach w NGA. W przypadku nowych inwestycji budowlanych (głównie na terenach zaludnionych) będzie najczęściej stosowana technologia FTTH, natomiast w istniejących budynkach przewidywane jest stosowanie technologii FTTC. Będzie równieŝ wzrastać wykorzystywane moŝliwości sieci kablowowych unowocześnianych dla oferowania wyŝszych przepływności. Operatorzy telekomunikacyjni będą stosować równieŝ stale udoskonalane technologie dostępu bezprzewodowego. British Telecom zamierza zmodernizować infrastrukture swojej sieci tak, aby umoŝliwić dostęp głównie za pomocą technologii FTTC i wykorzystać na ostatnim odcinku przewody miedziane, a takŝe chce przyłączać wszystkich nowych uŝytkowników bezpośrednio łączem optycznym (FTTH). Dla zrealizowania tych planów British Telecom (BT), po pilotaŝowym programie w Ebbsfleet, którego celem było oferowanie FTTH do nowo wybudowanych domów, zapowiedział w 2008r. inwestycje w NGA na poziomie 1,5 miliardów funtów do roku 2012, przy wykorzystaniu kombinacji technologii FTTC i FTTH. Silny konkurent BT, Operator Virgin Media, dysponujący siecią kablową przedstawił plan modernizacji 66% tej sieci do standardu DOCSIS 3 dla umoŝliwienia uzyskania przepływności do 50 Mbp dla 9 milionów posesji. Obecnie działania modernizacji swoich sieci dostępowych podejmują takŝe inni opertorzy dziąłający w Wielkiej Brytanii. Ofcom zwraca uwagę, Ŝe na rozprzestrzenienie się sieci NGA istotnie będą wpływać nie tylko technologia i regulacje, ale równieŝ czynniki wynikające z uwarunkowań lokalnych, środowiskowych np. gęstość zaludnienia, obecność konkurencyjnych sieci i platform szerokopasmowych (np. sieci telewizji kablowych). Zdaniem Ofcom poza trudnościami natury technicznej (np. przy wdraŝaniu nowych rozwiązań) występuje brak wiedzy wśród klientów o usługach w NGA i korzyściach, jakie z nich wynikają dla uŝytkowników (np. lepsza jakość, szersze pasmo, szersza oferta), co negatywnie wpływa na rozwój rynku i rodzi pytanie czy i w jakim stopniu klienci będą zainteresowani nowymi ofertami usługowymi w NGA, a w rezultacie czy budowa sieci NGA, zwłaszcza w miejscach o słabszym zaludnieniu moŝe być opłacalna? DuŜa niepewność inwestycji i wysokie ryzyko ponoszone na starcie istotnie zniechęca wielu inwestorów i według Ofcom wskazane jest wprowadzanie róŝnego rodzaju zachęt dla inwestorów. Nowi operatorzy preferują rozwiązania oparte na współdzieleniu infrastruktury. Wielka Brytania jest liderem w tej dziedzinie. Regulator Ofcom dostrzegając róŝnice uwarunkowań lokalnych i istotną rolę czynników geograficznych, podzielił rynek łączności szerokopasmowej na kilka rynków regionalnych i proponuje róŝne rozwiązania regulacyjne w zaleŝności od poziomu konkurencji na tych rynkach.

36 Strona 34 Obecnie w sieciach dostępowych mamy do czynienia głównie z tzw. dostępem pasywnym. W opinii Ofcom oferta szerokopasmowa powinna być ofertą hurtową, natomiast uwolnienie pętli światłowodowej prawdopodobnie nie będzie zasadne ekonomicznie. Ofcom, rozpoznając problemy, jakie niesie wdraŝanie NGA, stoi na stanowisku, Ŝe w sieciach nowej generacji naleŝy poszukiwać nowych rozwiązań w zakresie dostępu do sieci, w oparciu o tzw. dostęp aktywny. W konsekwencji wymienionego stanowiska, Ofcom opracował projekt rozwiązania takiego aktywnego dostępu zwany Ethernet Active Line Access (ALA), który ma na celu zapewnienie dostawcom usług nie posiadającym infrastruktury moŝliwości oferowania konkurencyjnych usług w miejscach, gdzie dostęp do infrastruktury pasywnej nie jest moŝliwy lub praktyczny. Holandia Holandia była jednym z pierwszych krajów w Europie, który rozpoczął pod koniec 2005 r. migrację do sieci nowej generacji tak w obszarze sieci szkieletowej jak i dostępowej. Proces ten rozpoczął dysponujący siecią stacjonarną operator KPN, wykorzystujący technologie ADSL2+ i mający wtedy 45% udziału w detalicznym rynku dostępu szerokopasmowego i duŝą konkurencję na tym rynku ze strony operatorów sieci kablowych (40% rynku). Dla uzyskania przewagi wobec występującej na rynku skutecznej konkurencji sieci kablowych KPN zaplanował budowę NGN i migrację do sieci,,all-ip oraz wykorzystanie światłowodów, dotychczas mało stosowanych w Holandii. W obszarze dostępowym zaplanowano wykorzystanie głównie technologii FTTC/VDSL. W ramach przyjętej strategii KPN zaplanował bardziej efektywne wykorzystanie istniejącej infrastruktury i obniŝenie kosztów operacyjnych m.in. przez likwidację części central telefonicznych. Dla osiągnięcia tego celu KPN miał doprowadzić kable światłowodowe do szafek ulicznych i uwolnić podpętlę abonencką oraz stopniowo rezygnować z PG..Planowane stopniowe wycofywanie z uŝycia przełącznic PG stało się przeszkodą dla operatorów, którzy poczynili inwestycje w urządzenia telekomunikacyjne zlokalizowane na poziomie przełącznic PG, gdyŝ po usunięciu PG nie mogliby świadczyć usług swoim klientom na podstawie usługi LLU świadczonej im przez KPN. W tej sytuacji regulator rynku telekomunikacyjnego w Holandii OPTA wezwała na początku 2007 r. KPN do przedstawienia rozwiązania, które będzie zadowalające zarówno dla KPN jak i operatorów alternatywnych korzystających z usługi LLU na poziomie PG. W rezultacie negocjacji operatorzy alternatywni zaakceptowali przejście KPN do sieci NGA/NGN i dalszą współpracę z operatorem zasiedziałym pod warunkiem, Ŝe KPN będzie utrzymywał dostęp do swojej infrastruktury na poziomie przełącznic PG na obszarze obejmującym 50% holenderskich gospodarstw domowych, a ponadto KPN zobowiązał się a umoŝliwić operatorom alternatywnym skorzystanie z hurtowego dostępu szerokopasmowego (WBA Wholesale Broadband Access) tak, aby mogli kontynuować swój model biznesowy oparty na uzyskaniu dostępu na przełącznicach PG. Na początku 2008 r. KPN podjął decyzję o wdroŝeniu technologii FTTH. Jednocześnie zawarło joint venture z Reggefiber. Reggefiber z jednej strony dąŝy do rozwoju pasywnej sieci optycznej w Holandii, a z drugiej zamierza zapewnić dostęp do tej infrastruktury operatorom telekomunikacyjnym. Operatorzy będą mogli świadczyć usługi detaliczne w oparciu o infrastrukturę Reggefiber. Rozwój infrastruktury Reggefiber odbywa się z wykorzystaniem technologii FTTH (point-to-point Ethernet) i polega na doprowadzeniu dwóch kabli światłowodowych do danej lokalizacji. Operatorzy alternatywni w Holandii mogą świadczyć swoje usługi z wykorzystaniem róŝnych modeli działania. Mogą rozwijać własne sieci FTTH, mogą przy tym wykorzystywać

37 Strona 35 kanalizację teletechniczną KPN/Reggefiber. Ponadto mogą oni zakupić od KPN/Reggefiber hurtowe usługi dostępu do uwolnionego światłowodu (FU fibre unbundling) i świadczyć usługi swoim klientom czy teŝ, zakupić od KPN/Reggefiber hurtową usługę dostępu szerokopasmowego (WBA - Wholesale Broadband Access). OPTA - regulator rynku telekomunikacyjnego w Holandii, nałoŝył w 2008r. na KPN obowiązek zapewnienia dostępu na poziomie: 1) przełącznicy PG (tzw. PG Access), 2) podpętli abonenckiej w przypadku wyboru wariantu FTTC (tzw. SDF Access), 3) pętli światłowodowej w przypadku wyboru wariantu FTTH (tzw. ODF Access), a ponadto obowiązek stosowania zasady niedyskryminacji, przejrzystości, kalkulacji kosztów i rachunkowości regulacyjnej. Aktualnie w Holandii infrastrukturę telekomunikacyjną rozbudowują nie tylko operatorzy, ale równieŝ samorządy. OPTA dąŝy do osiągnięcia równowagi pomiędzy rozszerzaniem konkurencji a zachęcaniem do inwestycji w sieć NGA. W grudniu 2008 r. OPTA przedstawiła projekt dokumentu, w którym przedstawiono zasady ustalania taryf za uwolniony dostęp do infrastruktury światłowodowej oraz projekt decyzji dotyczącej tej samej kwestii. Dokumenty te zostały poddane publicznym konsultacjom zakończonym w styczniu 2009 r. Szwecja Szwecja jest jednym z krajów o wysokim wskaźniku penetracji dostępu światłowodowego FTTB/FTTH. W trzecim kwartale 2008 r. dostęp do Internetu szerokopasmowego realizowany był głównie za pomocą technologii xdsl (61% rynku). Telewizja kablowa posiadała w tym czasie 24% udziału w rynku, natomiast dostęp światłowodowy LAN stanowił 15% wszystkich dostępów szerokopasmowych. Operator zasiedziały TeliaSonera posiada 58% udziału w rynku telefonii stacjonarnej oraz 39,5% udziału w rynku stacjonarnego dostępu szerokopasmowego (wg danych 14 Raportu Implementacyjnego). Dla dostarczania Internetu TeliaSonera stosowała w sieci technologię xdsl. JednakŜe w marcu 2008 r. operator ten podjął plany rozbudowy sieci do sieci NGA w oparciu o dostęp światłowodowy z technologią VDSL2. W zaleŝności od warunków lokalnych projektowane jest uŝycie technologii P2P, PON lub VDSL2 z istniejących central lokalnych. W zakresie migracji do NGA Oferta ramowa LLU zezwala operatorowi TeliaSonera na likwidację PG bez Ŝadnej kompensacji dla operatorów alternatywnych korzystających z nich. JednakŜe do chwili obecnej TeliaSonera nie wykorzystuje tej moŝliwości. Operator TeliaSonera jest zobowiązany do zapewnienia dostępu do podpętli abonenckiej. Operatorzy alternatywni korzystają z tego w bardzo ograniczonym zakresie, co jest związane z kosztami rozbudowy ich sieci. Według informacji od operatorów alternatywnych TeliaSonera udziela mało informacji o szafkach ulicznych oraz nie oferuje w nich kolokacji. Ponadto, TeliaSonera nie zapewnia sieci backhaul do tych szafek oraz ogranicza wykorzystanie VDSL z szafek. Szwedzki regulator PTS nałoŝył na TeliaSonera obowiązek dostarczania ciemnych światłowodów jako sieci backhaul do PG, jednakŝe sąd administracyjny uchylił tę decyzję i

38 Strona 36 obecnie TeliaSonera nie ma Ŝadnych obowiązków związanych z ciemnymi światłowodami. Przez jakiś czas TeliaSonera sama oferowała na zasadach komercyjnych dostęp do ciemnych światłowodów, ale obecnie zaprzestała tej działalności. Obecnie brak jakichkolwiek obowiązków regulacyjnych nałoŝonych na TeliaSonera w zakresie dostępu do kanalizacji kablowej. RównieŜ samo współkorzystanie z kanalizacji kablowej nie jest w Szwecji świadczone. 7 Opis koncepcji Ethernet ALA 7.1 Uwarunkowania wprowadzania w sieciach NGA dostępu aktywnego Regulatorzy zwykle preferują dostęp pasywny, poniewaŝ zapewnia on dostawcom usług najwięcej moŝliwości instalowania własnych urządzeń, zarządzania i nadzoru nad infrastrukturą podkładową. W rezultacie dostarcza on największego zakresu narzędzi dla innowacji, zwykle pozwala dostawcom usług zredukować koszty i dostarczać nowe produkty przynoszące realne korzyści klientom. Aktualnie przedmiotem uwagi i szczegółowych analiz są metody dostępu pasywnego takie jak uwolnienie podpętli czy współdzielenie kanalizacji. Z analiz Ofcomu wynika, Ŝe dostarczanie w oparciu o dostęp pasywny dostępu szerokopasmowego o duŝej przepływności będzie bardziej kosztowne niŝ dostarczanie usług szerokopasmowych obecnie. Z uwagi na to metody dostępu aktywnego będą miały większe znaczenie dla konkurencyjności w obszarze NGA. Dodatkowo, jest wiele opcji w zakresie infrastruktury nowej generacji dostępu szerokopasmowego a wybór zaleŝy od uwarunkowań lokalnych. W związku z tym powstające sieci NGA mogą mieć charakter wysp technologicznych o róŝnych technologiach i w przypadku braku dostępu aktywnego Active Line Access (ALA), moŝe to powodować ograniczenia w skali ekonomicznej, zniechęcając dostawców usług do oferowania usług na mniejszych rynkach. Ewolucja architektury sieci powoduje, Ŝe dla istnienia i rozwoju konkurencyjności w zakresie sieci dostępowej obecnie stosowane formy dostępu mogą nie być dłuŝej uzasadnione techniczne i ekonomicznie. W tej sytuacji, regulatorzy powinni rozwaŝyć dopuszczenie róŝnych metod oferowania na warunkach konkurencyjnych dostępu w powstających sieciach NGA, uwzględniając takŝe dostęp aktywny. PoniŜej zamieszczony diagram (Rysunek 18) pozycjonuje róŝne moŝliwe do realizacji w obecnych sieciach metody dostarczania dostępu (z zakresu dostępu pasywnego i dostępu aktywnego): - dostęp do kanalizacji teletechnicznej (Duct access) i dostęp do słupów (Pole access), - dostęp do ciemnych włókien światłowodowych (Dark fibre) i uwolnionej podpętli (Sub loop unbundling), - dostęp do uwalnianej długości fali w światłowodzie (Wavelength unbundling), - aktywny dostęp do pętli (Active line access), - zagregowany dostęp aktywny do pętli (Aggregated active line access). i porównuje je pod kątem zakresu innowacyjności jaki dostarczają.

39 Strona 37 Rysunek 18 Dostępne metody dostępu pasywnego i aktywnego źródło: Ofcom Brytyjski regulator Ofcom analizując problemy jakie występowały w sieciach dostępowych migrujących do nowych technologii i funkcjonujących w obecnych realiach rynkowych i regulacyjnych w W. Brytanii, a takŝe w innych krajach, stwierdził, Ŝe w sieciach NGA, poza dostępem pasywnym, powinien być równieŝ oferowany dostęp aktywny i rozpoczął proces opracowania koncepcji i wyboru technologii, za pomocą której ten rodzaj dostępu miałby być realizowany. Po konsultacjach w środowisku telekomunikacyjnym wskazana została technologia Ethernetu. 7.2 Wybór Ethernetu jako technologii dla interfejsu ALA Jednym z zasadniczych aspektów w procesie tworzenia przez Ofcom koncepcji ALA było wytypowanie technologii, która byłaby najlepsza do zastosowania dla realizacji interfejsu ALA. W tym wyborze uwzględniano zasadę neutralności technologicznej oraz przyjęte załoŝenia odnośnie technologii dla interfejsu, a mianowicie: aby umoŝliwiała ona niezaleŝność interfejsu od istniejącej infrastruktury oraz aby była łatwa do zastosowania i umoŝliwiała dostarczanie szerokiego zakresu usług. Bardzo istotny był równieŝ warunek, aby wybrana technologia była ogólnie dostępną, ugruntowaną technologią, którą moŝna wykorzystywać w róŝnych sieciach i która stwarzała najlepsze warunki do konkurencji dla róŝnych podmiotów na rynku telekomunikacyjnym, na jak najniŝszym poziomie infrastruktury sieci, a w wyniku wpływa na osiąganie korzyści z zastosowania rozwiązania przez uŝytkowników końcowych (z powodu obniŝania cen i dostarczania nowych usług). Przy obecnym poziomie rozwoju technologii sieciowych, koncepcja interfejsu ALA mogłaby być zrealizowana w róŝnych technologiach, dlatego w procesie wyboru jednej wspólnej technologii dla ALA rozwaŝano takie technologie jak: IP, ATM, Ethernet. Uznano, Ŝe technologia IP dostarcza funkcjonalności na zbyt wysokim poziomie zawansowania, przez co mogłaby hamować innowacyjność, podobnie uznano, Ŝe ze względu na bogactwo funkcjonalne technologii ATM, urządzenia w tej technologii w ofercie na rynku klientów indywidualnych byłyby relatywnie zbyt drogie. Po przeprowadzeniu analizy i w wyniku licznych konsultacji z przemysłem Ofcom zarekomendował technologię Ethernet jako technologię dla realizacji ALA. W skali światowej Ethernet jest obecnie jedną z najpopularniejszych technologii sieciowych. Jest technologią (w istocie - grupą technologii) dobrze znormalizowaną, dojrzałą w wyniku wieloletniego i powszechnego stosowania w sieciach LAN, od lat równieŝ w sieciach MAN, a

40 Strona 38 obecnie takŝe wprowadzaną w wersjach Gigabit Ethernet do sieci rozległych WAN. Rysunek 19 obrazuje obszary zastosowań Ethernetu we współczesnych sieciach. Rysunek 19 Zastosowanie Ethernetu w róŝnych segmentach sieci Źródło: ETNA Popularność Ethernetu wynika z głównie z jego prostoty i łatwości obsługi, niskiego kosztu urządzeń, niskiego kosztu instalacji i rozbudowy, niezawodności, duŝej elastyczności i wstecznej zgodności, co pozwala na dostosowywanie się do nowych wersji technologii i stopniową migrację nie wymagającą kompleksowej wymiany sprzętu. Technologia Ethernet dostarcza duŝe moŝliwości w zakresie zapewnienia wymaganych szybkości transmisji w sieciach, gdyŝ jest stale rozwijana w kolejnych jej wersjach, wraz z rosnącymi wymaganiami na przepływności w sieciach. Po pojawieniu się nowego medium, którym był światłowód, technologia Ethernet została przystosowana do wykorzystania oferowanej przez niego większej szerokości pasma. Technologia Ethernet umoŝliwia dostarczanie w sposób elastyczny wymaganego pasma, zapewnia moŝliwość współpracy róŝnych sieci, pozwala na zapewnienie bezpieczeństwa i jakości usług. Funkcje Ethernetu są realizowane w niskiej warstwie modelu OSI (w warstwie 2), co pozwala na innowacyjność w zakresie usług i sprawia, Ŝe standard Ethernetu jest wykorzystywany przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych na całym świecie dla transportu usług opartych na IP. W ostatnich latach wzrasta się zainteresowanie,,carrier Ethernetem, rosną inwestycje, postępuje standaryzacja prowadzona przez takie organizacje standaryzacyjne jak: IEEE, ITU-T, MEF. Rozwój Carrier Ethernet oraz jego standaryzacja przyczyniły się do wzrostu zainteresowania tą technologią operatorów telekomunikacyjnych. Organizacje opracowujące standardy przeznaczone dla środowiska operatorskiego duŝy nacisk kładą na opracowanie

41 Strona 39 mechanizmów adaptujących tę technologię do potrzeb operatorów oraz zapewniających jej kompatybilność z wcześniejszymi implementacjami. Idąc w tym kierunku MEF podporządkował proces standaryzacji usług pięciu kluczowym dla Carrier Ethernet czynnikom. NaleŜą do nich: standardowe usługi oparte na technologii Ethernet, skalowalność, niezawodność, QoS oraz zarządzanie usługami. Charakterystyka tych czynników w kontekście standardów Carrier Ethernet została zamieszczona poniŝej. Standardowe usługi Skalowalność Niezawodność Quality of Service Usługi typu E-LINE, E-LAN są realizowane w sieci Ethernet w postaci połączeń zapewniających transparentność przekazywanych danych, funkcjonalność łącza dzierŝawionego, wirtualnego łącza dzierŝawionego jak równieŝ wirtualnej sieci LAN Usługi o zasięgu lokalnym i globalnym bazujące na technologii Ethernet są realizowane z uŝyciem sprzętu opartego na standardach Implementacja usług zazwyczaj nie wymaga zmian w wyposaŝeniu LAN po stronie klienta Dostosowanie do obsługi róŝnego typu danych (głos, video, dane) DuŜy wybór opcji usług i moŝliwości ich dopasowania do oczekiwań klienta, głównie w zakresie przepływności oraz QoS Wysoka skalowalność w zakresie liczby dołączanych uŝytkowników oraz w zakresie zastosowań w róŝnych segmentach rynku Szeroki wachlarz zastosowań w róŝnych segmentach sieci operatorskiej jak równieŝ z wykorzystaniem róŝnego typu medium MoŜliwość dostosowania przepływności w szerokim zakresie (od 1Mb/s to 10Gb/s) Obecność mechanizmów zapewniających detekcję uszkodzeń oraz ich eliminację bez wpływu na obsługę ruchu dołączonych uŝytkowników MoŜliwość tworzenia architektur zapewniających uŝytkownikom wysokie wartości współczynników niezawodności Krótkie czasy rekonfiguracji po awarii i przywracania poprawnego funkcjonowania (50ms) Szeroki wybór oraz granulacja w zakresie dostępnego pasma oraz ustawień QoS MoŜliwość stosowania umów SLA oraz weryfikacji parametrów jakościowych dla usług dostarczanych end-to-end Provisioning bazujący na umowach SLA określających podstawowe parametry jakościowe dla usług świadczonych endto-end (CIR, utrata pakietów, opóźnienia, jitter)

42 Strona 40 Zarządzanie usługami DuŜe moŝliwości w zakresie monitorowania, diagnozowania oraz centralnego zarządzania siecią z wykorzystaniem standardowych narzędzi niezaleŝnych od producenta Dostępność funkcji OAM dla sieci operatorskiej MoŜliwość szybkiego kreowania i konfigurowania usług Ethernet dla klientów Wymienione zalety technologii Ethernet jej rozwój i powszechność zastosowania, mogą stanowić istotny czynnik w rozwoju dostępu aktywnego ALA, dlatego po licznych konsultacjach ta technologia została przyjęta do zastosowania w interfejsach ALA. W rozwijającym się na całym świecie procesie przechodzenia do sieci nowej generacji (NGN) przez modernizację istniejących sieci lub budowę nowych sieci bazujących na IP, wielu operatorów wykorzystuje technologię Ethernetu jako podkładową technologię świadczenia usług opartych na protokole IP. Relatywnie wysokie koszty zastosowania technologii ATM w istotny sposób wpływają na powszechne stosowanie Ethernetu w dostępie do sieci. Był to jeden z zasadniczych argumentów podnoszonych podczas konsultacji i przemawiający z tym, aby dla realizacji dostępu aktywnego ALA stosowana była technologia Ethernetu. Obecnie na świecie funkcjonuje konkurencyjny, dobrze rozwinięty rynek kompatybilnych urządzeń w technologii Ethernet, co zapewnia redukcję kosztów inwestycji i dostępność sprzętu. Ethernetowy interfejs pakietowy jest uniwersalny i moŝe być dostarczony przy zastosowaniu róŝnego rodzaju fizycznego medium (np. kabli miedzianych i technologii xdsl, kabli światłowodowych i technologii P2P czy PON, transmisji w technologii bezprzewodowej Wi-Fi). Operatorzy infrastrukturalni, niezaleŝnie od tego jaką siecią NGA aktualnie dysponują, będą mogli wprowadzać i oferować Ethernet ALA jako produkt hurtowy. Ponadto technologia Ethernetu ułatwia współpracę róŝnych sieci, czyli zapewnia w wysokim stopniu tzw. interoperacyjność sieci, upraszczając realizacje połączeń międzysieciowych. Ethernet pozwala dostawcom usług na innowacyjność w zakresie usług IP niezaleŝnie od właściwości danej technologii infrastruktury. Pozwala na przydzielanie róŝnego pasma i jego skalowanie przy wykorzystaniu małych zakresów, co pozwala na elastyczność i skalowalność oferowanych usług. Ethernet stwarza warunki dla świadczenia róŝnych usług np. VoIP, Video, IP VPN przez to samo medium fizyczne i przez róŝnych dostawców usług. Technologia ta pozwala na dostarczanie strumieni danych do abonenta od róŝnych dostawców. Jest wiele istniejących standardów, które określają dla Ethernetu zasady zapewnienia pozostałych wymagań określonych dla interfejsu ALA, takich jak QoS, bezpieczeństwo transmisji danych (np. separacja strumienia ruchu uŝytkownika ALA) i protokoły zarządzania (np. OAM).

43 Strona Ethernet ALA - charakterystyka ogólna Ethernet Active Line Access jest przedstawioną przez Ofcom w 2007r. koncepcją nowej formy dostępu do zastosowania w sieciach dostępowych następnej generacji - dostępu aktywnego, który zgodnie z załoŝeniami ma umoŝliwić dostarczanie usług w sposób podnoszący konkurencyjność i stymulujący innowacyjność. Koncepcja Ethernet ALA powstała w sytuacji powszechnego korzystania w sieciach dostępowych z dostępu pasywnego, który wobec zmian w sieciach dostępowych związanych z migracją tych sieci do sieci NGA, nie zawsze jest rozwiązaniem dostosowanym do występujących uwarunkowań. Koncepcja ethernetowego dostępu aktywnego została opracowana w celu umoŝliwienia dostarczania usług poprzez hurtowy dostęp do strumienia danych, dostęp realizowany na róŝnych poziomach sieci (Rysunek 20) z wykorzystaniem infrastruktury pasywnej i aktywnej. Rysunek 20 Dostęp aktywny i pasywny poziomy dostępu źródło: Ofcom W załoŝeniach dostęp Ethernet ALA powinien być realizowany na moŝliwie najniŝszym poziomie w warstwowej hierarchii sieci modelu OSI tj. moŝliwie jak najbliŝej warstwy fizycznej. Aktywny dostęp do infrastruktury sieci dostępowej innego operatora powinien oferować dostawcom usług moŝliwość tworzenia konkurencyjnych usług i zarządzania nimi w stopniu nie mniejszym niŝ taki, jaki mieli oni w przypadku bezpośredniego dostępu do infrastruktury pasywnej, dlatego właśnie funkcjonalności oferowane przez rozwiązanie Ethernet ALA powinny być jak najbliŝsze funkcjonalnościom infrastruktury podkładowej. Ethernet ALA jest dedykowany szczególnie tam, gdzie dostęp do pasywnej infrastruktury nie jest moŝliwy lub ze względów praktycznych nie jest wskazany. W takim modelu dostępu operator sieci (najczęściej przedsiębiorca telekomunikacyjny o znaczącej pozycji rynkowej) zarządza infrastrukturą fizyczną i urządzeniami aktywnymi, za pomocą których tworzona jest warstwa łącza danych (Data link layer) z której korzystają wszyscy dostawcy usług dostarczający usługi za pośrednictwem tego samego medium fizycznego. Kluczową sprawą jest to, Ŝe operator zasiedziały dysponujący infrastrukturą w dalszym ciągu moŝe być zainteresowany inwestowaniem w swoją sieć i unowocześnianiem infrastruktury dla polepszania warunków technicznych stwarzanych dla konkurujących miedzy sobą dostawców usług.

44 Strona Ethernet ALA definicja pojęcia Ethernet ALA - to aktywny dostęp hurtowy do szerokopasmowej transmisji danych (ang. Wholesale Bitstream Access) z wykorzystaniem protokołu Ethernet, realizowany na róŝnych poziomach sieci, przy uŝyciu infrastruktury pasywnej i aktywnej. W polskiej nomenklaturze aktualnie brak jest jednoznacznie ustalonego określenia dla angielskiego pojęcia Ethernet ALA. Stosowane są określenia:,,usługa BSA nowej generacji świadczona za pomocą protokołu Ethernet,,, dostęp aktywny w technologii Ethernet, a takŝe określenie,,ethernetowy dostęp aktywny, które będzie takŝe uŝywane w niniejszym opracowaniu. 7.5 Ethernet ALA stan obecny Ethernet ALA, na obecnym etapie przygotowania, to opracowana przez Ofcom i poddana konsultacjom z przemysłem i innymi gremiami telekomunikacyjnymi ogólna koncepcja rozwiązania oparta na kilku wypracowanych kluczowych załoŝeniach (przytoczonych poniŝej) oraz zbiór przyjętych ogólnych wymagań technicznych, które wytyczają jej zakres oraz określają kierunki dalszych prac koniecznych dla urzeczywistnienia i wdroŝenia ethernetowego dostępu aktywnego. Zakres najpilniejszych działań obejmuje prace nad standaryzacją Ethernet ALA, dalsze uzgodnienia i wybór szczegółowych rozwiązań w poszczególnych obszarach określonych w załoŝeniach (takich jak np. bezpieczeństwo, zapewnienie QoS, mulitcast, dołączanie urządzeń klienckich CPE). 7.6 ZałoŜenia wyjściowe dostępu aktywnego Ethernet ALA Konsultacje i analizy przeprowadzone przez Ofcom wykazały, Ŝe aby dostęp aktywny Ethernet ALA był rozwiązaniem efektywnym i stwarzającym warunki dla rozwoju konkurencji, powinien spełniać cztery podstawowe niŝej wymienione warunki, przyjęte jako załoŝenia wyjściowe przy tworzeniu koncepcji dostępu ALA: 1. Dostęp aktywny ALA powinien dostarczać maksimum właściwości umoŝliwiających innowacyjność i w związku z tym powinien być implementowany w moŝliwie najniŝszej warstwie modelu OSI. 2. Dostęp aktywny ALA powinien być zostać znormalizowany, aby ujednolicić jego implementację w róŝnych sieciach i zapobiec segmentacji geograficznej w zakresie świadczenia usług. 3. WdraŜanie dostępu ALA powinno mieć na celu minimalizację dodatkowych, związanych z tym kosztów, ponoszonych zarówno przez dostawców usług jak i przez operatorów sieci oraz powinien zapewniać kompleksowość implementacji. 4. Zasadnicze (rdzeniowe) funkcjonalności interfejsu ALA powinny być właściwe dla dostarczania usług przeznaczonych dla uŝytkowników indywidualnych (domowych) (Residential services). To jednak nie powinno wykluczać moŝliwości dodania dodatkowych funkcjonalności w celu dostarczania usług przeznaczonych dla klientów biznesowych.

45 Strona Terminologia przyjęta dla opisu dostępu aktywnego (Active Line Access-ALA) Podstawowe pojęcia stosowane w opisie ethernetowego dostępu aktywnego to: - dostawca dostępu aktywnego - dostawca ALA (ALA - provider), - uŝytkownik dostępu aktywnego - uŝytkownik ALA (ALA user), - końcowy odbiorca usług - uŝytkownik końcowy (end -user). 1. Dostawca ALA (ALA - provider) dostawca odpowiedzialny za dostarczenie infrastruktury pasywnej i aktywnej, za pomocą której dostęp ALA jest realizowany. Dostawca ALA udostępnia znormalizowany interfejs, do którego moŝe się dołączyć uŝytkownik ALA i poprzez ten interfejs dostawca ALA dostarcza przeznaczony do uŝytkownika ALA ruch, który jest kierowany do tzw. domeny ALA. Domena ALA rozciąga się od wyposaŝenia uŝytkownika końcowego do punktu dołączenia (Interconnect point) znajdującego się powyŝej w hierarchii sieci. Dostawcami ALA mogą być zarówno dostawca infrastruktury sieci stacjonarnej jak i bezprzewodowej. Mogą oni posiadać lub dzierŝawić pasywną i aktywną infrastrukturę sieci tzn. dostawca - ALA moŝe np. posiadać urządzenia aktywne a dzierŝawić infrastrukturę pasywną. 2. UŜytkownik ALA (ALA user) dostawca usług uzyskujący od dostawcy ALA, w wyniku zawartej z nim umowy, dostęp aktywny do węzłów sieci, dzięki czemu moŝe dostarczać róŝnorodne usługi (takie jak głos, wideo czy dostęp do Internetu) do uŝytkownika końcowego. UŜytkownik ALA jest bezpośrednio powiązany z dostawcą ALA w wyniku zawartej umowy. UŜytkownik ALA równieŝ moŝe mieć bezpośrednie powiązanie (w wyniku zawartej umowy o świadczenie usług) z uŝytkownikiem końcowym lub z innym dostawcą usług (na zasadzie hurtowej). UŜytkownikiem ALA moŝe być np. dostawca ISP czy operator usługi Triple-Play. 3. UŜytkownik końcowy (end - user) jest końcowym odbiorcą usług dostarczanych przez dostęp ALA. Określenie,,uŜytkownik końcowy obejmuje zarówno uŝytkownika domowego (klienta indywidualnego) jak i klienta biznesowego. 7.8 Schemat ideowy rozwiązania dostępu aktywnego Ethernet ALA Schemat przedstawiony na poniŝszym rysunku (Rysunek 21) uwidacznia zasadnicze elementy koncepcji dostępu aktywnego Ethernet ALA.

46 Strona 44 Rysunek 21 Schemat ideowy rozwiązania dostępu aktywnego Ethernet ALA źródło:ofcom W rozwiązaniu Ethernet ALA po jednym (tym samym) medium fizycznym do urządzeń klienckich CPE mogą być przekazywane usługi od róŝnych uŝytkowników ALA. Stwarza to korzystne warunki dla rozwoju konkurencji, ale teŝ nastręcza problemy natury technicznej. Dostarczanie róŝnych usług i w efekcie strumieni ruchu do urządzeń CPE przez róŝnych uŝytkowników ALA moŝe powodować niepoŝądane efekty wzajemnego oddziaływania w zakresie transmisji pakietów (np. utratę pakietów, opóźnienia pakietów). Te efekty mogą być i powinny być minimalizowane np. poprzez standaryzację w zakresie algorytmów i polityki dotyczącej ruchu pakietowego oraz stosowanie certyfikowanych urządzeń. Udostępnienie moŝliwości dostarczania usług od kilku uŝytkowników ALA po tym samym medium fizycznym do urządzenia klienckiego CPE wymaga zastosowania separacji logicznej dla ruchu pochodzącego od poszczególnych uŝytkowników ALA. 7.9 Cechy funkcjonalne Ethernet ALA Wymienione wyŝej załoŝenia były podstawą dla określenia pięciu charakterystycznych właściwości (cech), jakie powinien mieć Ethernet ALA, aby mógł zapewniać wymagany poziom i zakres funkcjonalności potrzebnych na konkurencyjnym rynku NGA. Stanowiły one podstawę do wypracowania przez Ofcom zbioru wymagań technicznych poddanych następnie konsultacjom i dalszym pracom w ramach róŝnych specjalizowanych grup roboczych. Te pięć charakterystycznych właściwości Ethernetu ALA to: 1) Zapewnienie bezpieczeństwa,

47 Strona 45 2) Zapewnienie jakości usług (QoS), 3) MoŜliwość świadczenia usług w trybie Mulitcast, 4) MoŜliwość obsługi róŝnorodnych urządzeń klienckich (CPE), 5) Elastyczność w zakresie dołączania i współpracy z róŝnymi sieciami (tzw. elastyczność w zakresie interkonnektu). Wymienione cechy odnoszą się do interfejsu pomiędzy siecią uŝytkownika ALA a siecią dostawcy ALA i dostarczają uŝytkownikowi ALA takich moŝliwości w zakresie poziomu innowacji oraz tworzenia konkurencyjnych usług i zarządzania nimi, jakie są niedostępne w przypadku dostępu pasywnego. Wyznaczenie właściwości, jakie powinien mieć Ethernet ALA ma na celu zapewnienie elastycznego doboru punktów agregacji ruchu, stosownie do aktualnych potrzeb dostawcy usług. Ponadto ma to na celu zagwarantowanie warunków, aby dane były bezpiecznie przenoszone przez sieć i aby była zapewniona jakość usług w sposób zadawalający uŝytkownika końcowego oraz aby moŝliwa była ekonomicznie korzystna dystrybucja w trybie multicastu usług zawierających treści audio wideo. Istotna jest moŝliwość dołączenia róŝnorakich urządzeń CPE, stosownie do potrzeb klienta i bez konieczności ponoszenia przez klientów kosztów na zakup nowych urządzeń Implementacja w sieci Ethernetu ALA Zgodnie z zaproponowaną przez Ofcom koncepcją dostępu aktywnego ALA, będzie istniała moŝliwość dołączania sieci uŝytkownika ALA do sieci dostawcy na kilku poziomach sieci, w wyznaczonych przez dostawcę ALA punktach połączenia sieci. W koncepcji ALA wyodrębniono interfejs fizyczny tzn. fizyczny punkt (port) dołączenia sieci oraz interfejs logiczny dla włączania ruchu transmisji danych, a ponadto wyodrębniono interfejs do zarządzania. Dalsze uŝywanie określenia,,interfejs w kontekście opisu ALA odnosi się do interfejsu logicznego (chyba, Ŝe będzie inaczej określone) i odnosi się do dwu lokalizacji do punktu dostępu do sieci (Network interconnnection point) i do punktu dołączenia urządzenia uŝytkownika końcowego (End user premises). Na rysunku (Rysunek 22) przedstawiono schemat ideowy określający implementację Ethernetu ALA w strukturze sieci oraz umiejscowienie ww. interfejsów.

48 Strona 46 Rysunek 22 Implementacja w sieci rozwiązania Ethernet ALA źródło:ofcom UŜytkownik ALA moŝe być zostać dołączony przy wykorzystaniu dostępu aktywnego ALA z róŝnych lokalizacji. Te lokalizacje mogą być w obrębie lokalnym, regionalnym, na terenie kraju. JednakŜe mogą wystąpić uwarunkowania, z powodu których moŝe nie być praktyczne lub ekonomicznie uzasadnione udostępnianie dostępu do sieci ze wszystkich moŝliwych w danej sieci lokalizacji. Przewiduje się, Ŝe te uwarunkowania mogą się zmieniać w czasie. Koncepcja ALA zakłada się, Ŝe Ethernet ALA powinien być dostosowanych do obsługi wielu kompleksowych modeli biznesowych, a prosty przykład relacji pomiędzy dostawcą - ALA a uŝytkownikiem - ALA jest następujący: Dostawca - ALA dostarcza (udostępnia) fizyczny i logiczny interfejs dostępu do sieci i to zarówno w aktywnym punkcie dostępu do sieci jak i w punkcie dołączenia urządzenia uŝytkownika końcowego. Następnie uŝytkownik ALA nabywa ten produkt jako hurtowy produkt (lub serię takich produktów) i jest on wykorzystywany do dostarczania usług do uŝytkownika końcowego. Dostawca ALA jest odpowiedzialny za transport i dostarczenie usług pomiędzy tymi dwoma interfejsami. UŜytkownik ALA powinien mieć moŝliwość dostarczania usług do róŝnych wyposaŝeń przez róŝnorodną infrastrukturę (VDSL, PON, PtP fibre, WiFi i inne) bez konieczności istotnej zmiany swojej oferty. To pozwala osiągnąć maksymalną innowacyjność i konkurencyjność oraz pozwala zapobiegać tworzeniu się wysp technologicznych, w których obszarach moŝe dochodzić do redukowania zakresu dostarczania usług oraz wzrostu cen oferowanych usług. JeŜeli natomiast uŝytkownik ALA moŝe dostarczać specyficzne produkty do miejsc o róŝnej lokalizacji geograficznej, czyli na duŝą skalę to powstają bardziej korzystne warunki ekonomiczne dla oferowania produktów. Wspólny interfejs poprzez całą infrastrukturę sieci będzie ułatwiał dostarczanie usługi powszechnej. Ofcom uwaŝa, Ŝe będą róŝnorodne wyzwania związane z dostarczaniem dostępu aktywnego ALA poprzez kaŝdy z rodzajów infrastruktury stosowany w NGA. I choć podaje przykłady w odniesieniu do technologii VDSL lub GPON, które są obecnie najczęściej stosowane w

49 Strona 47 rozwiązaniach FTTC i FTTH to nie zmienia faktu, Ŝe wymagania stawiane przed ALA powinny być technologicznie obojętne Wytyczne przyjęte dla standaryzacji Ethernetu ALA W procesie przechodzenia do sieci NGN bardzo istotna jest standaryzacja w obszarze sieci dostępowej NGA. Sprawa ta jest uznawana za element krytyczny w transformacji sieci, gdyŝ mimo zalet nowych rekomendowanych rozwiązań technicznych, nie mogą być one wdraŝane na duŝa skalę, jeŝeli nie są zestandaryzowane. Podkładowe funkcjonalności i technologie Ethernetu ALA powinny być zgłaszane przez przemysł do standaryzacji w stosownych organizacjach. Ofcom uwaŝa, Ŝe wiele obecnie istniejących standardów moŝe być wykorzystanych w procesie definiowania i standaryzacji interfejsu Ethernetu ALA. JednakŜe, naleŝy zwrócić uwagę fakt, Ŝe jeŝeli wykorzystywane standardy są przeznaczone dla usług biznesowych to mogą one wprowadzać funkcjonalności wymagające do ich realizacji nakładów, które nie są konieczne w przypadku usług dla uŝytkowników domowych. Na obecnym etapie tj. w I kwartale 2009r w dokumencie [1], określone zostały (w formie draftu) główne wytyczne dla standaryzacji interfejsu ALA, które niŝej wymieniono w celu przybliŝenia idei Ethernetu ALA. Dla kaŝdej z wymieniony w tym dokumencie wytycznych wskazano działania do dalszego wykonania i/lub standardy, jakie moŝna zastosować spośród tych, które juŝ są przyjęte i wykorzystywane. Wytyczne przyjęte dla standaryzacji interfejsu ALA 1. Interfejs ALA powinien być niezaleŝny od infrastruktury podkładowej Interfejs ALA powinien być niezaleŝny od infrastruktury podkładowej, dając właścicielom infrastruktury wolność wyboru technologii dostępowej w ich sieciach dostępowych. Interfejs ALA powinien dostarczać ustalonych interfejsów w technologii GPON, VDSL, PtP. HFC, Wi-Fi, WiMax i w innych technologiach sieciowych. Interfejs ALA powinien zapewniać wspólny interfejs logiczny dla uŝytkowników ALA w punkcie połączenia sieci i w punkcie dołączenia urządzeń CPE. Obecnie zakłada się moŝliwość przewodowego i bezprzewodowego dołączania CPE. W trakcie ustaleń padały postulaty aby w przyszłości wprowadzić warunek o przewodowym dołączaniu CPE, co będzie oznaczało zmianę technologii interfejsu UNI. Zalecone dla realizacji tej wytycznej standardy lub działania zawarto w wymaganiach technicznych określonych w dokumencie [1]. 2. Interfejs ALA powinien być dostarczony na najniŝszym (o ile to moŝliwe z praktycznego i ekonomicznego punktu widzenia) poziomie warstw modelu OSI dla zapewnienia dostarczania usług,,od końca do końca. Interfejs ALA powinien bazować na technologii Ethernet Daje to uŝytkownikom ALA moŝliwość duŝej swobody w tworzeniu swoich innowacyjnych produktów. Interfejs ALA powinien być oparty na Ethernecie. W dokumencie [1] zalecano, aby zastosowane standardy obejmowały standardy IEEE i IEEE

50 Strona Standaryzacja i implementacja Ethernetu ALA powinna mieć na celu minimalizację dodatkowych kosztów i kompleksowość dla dostawców ALA i uŝytkowników ALA, gdziekolwiek jest to moŝliwe. Ma to na celu zapewnienie moŝliwie jak najlepszych warunków konkurencji oraz minimalizację barier przy wprowadzaniu usług, a konieczność inwestowania w urządzenia powinna być zminimalizowana zarówno po stronie dostawcy ALA jak i uŝytkownika ALA. Ponadto dzięki standaryzacji interfejsu będzie moŝna zapobiec segmentacji geograficznej oferowania usług. W dokumencie [1] zalecano aby grupy standaryzacyjne rozwaŝyły wybór standardów i dalszych działań. 4. Standaryzacja funkcjonalności w zakresie warstwy rdzeniowej powinna przebiegać w zakresie w jakim wymaga tego proces dostarczania usług dla uŝytkowników domowych. Standaryzacja rdzeniowych funkcjonalności Ethernetu ALA powinna być ukierunkowana na zapewnienie funkcjonalności umoŝliwiających dostarczanie usług do uŝytkowników domowych. JednakŜe w przyszłości, róŝnica pomiędzy uŝytkownikiem domowym a uŝytkownikiem biznesowym moŝe się coraz bardziej zacierać, dlatego w dokumencie [1] zalecono, aby grupy standaryzacyjne zadbały o to, Ŝeby uŝytkownikowi ALA nie uniemoŝliwiano dodawania dodatkowych funkcjonalności dla oferowania usług biznesowych Wymagania techniczne dla Ethernetu ALA Określone przy opracowaniu koncepcji Ethernetu ALA pięć charakterystycznych właściwości stanowiły podstawę do wypracowania przez Ofcom, przy współpracy z przedstawicielami przemysłu, zbioru wymagań technicznych poddanych następnie konsultacjom i dalszym pracom w ramach róŝnych specjalizowanych grup roboczych. Ostatnia zaktualizowana wersja tych wymagań została opublikowana 3 marca 2009r. Dla poszczególnych pięciu właściwości Ethernetu ALA wymieniono kluczowe wymagania i odniesiono się do sposobu ich realizacji. W odniesieniu do części z tych wymagań zalecono zastosowanie istniejących standardów. Opracowanie ww. wymagań (choć w wielu zapisach dość ogólnych) uściśla koncepcję Ethernetu ALA i stanowi podstawę do działań standaryzacyjnych, a ponadto juŝ tworzy podstawy do przygotowywania przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych własnych produktów hurtowych, bazujących na wspólnych załoŝeniach a przez to w zasadniczych aspektach spójnych, co zapobiega geograficznemu zróŝnicowaniu produktów powstających w sieciach NGA. Ponadto stwarza podstawy dla regulatorów do rozwaŝenia i przygotowania działań o charakterze regulacyjnym. PoniŜej zaprezentowano w sposób ogólny podejście do określenia wymagań w zakresie ww. pięciu głównych cech Ethernetu ALA. Wymagania dotyczą interfejsów pomiędzy sieciami uŝytkowników ALA a sieciami dostawców ALA. 1. Zapewnienie bezpieczeństwa Zapewnienie bezpieczeństwa usług jest bardzo waŝnym wymaganiem na dzisiejszym rynku telekomunikacyjnym.

51 Strona 49 Ethernet ALA powinien umoŝliwiać uŝytkownikom ALA dostarczanie usług w sposób spełniający wymagane zasady bezpieczeństwa, w tym powinien zapewniać moŝliwość uwierzytelniania uŝytkowników końcowych. Ethernet ALA powinien umoŝliwiać separowanie róŝnych strumieni ruchu i umoŝliwiać uŝytkownikom ALA sprawdzanie poziomu bezpieczeństwa. Wymaganie w zakresie moŝliwości separowania strumieni ruchu zostało przyjęte, jednakŝe w trakcie ustaleń były róŝniące się opinie, co do tego, jakie rozwiązanie techniczne powinno być zastosowane dla realizacji ww. celu. Uzgodniono, Ŝe dodatkowe działania na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa (w tym zakresie separacji ruchu) powinny być pozostawione uŝytkownikom ALA. 2. Zapewnienie jakości usług (QoS Zapewnienie jakości usług (QoS) zarówno usług głosowych jak i wideo jest istotnym obecnie aspektem konkurencyjności (umoŝliwia zróŝnicowa nie w zakresie oferowania usług i przez to zwiększa konkurencyjność), dlatego dostawca Ethernet ALA powinien zapewniać QoS zgodnie z aktualnymi obowiązującymi odnośnymi standardami i udostępniać uŝytkownikom ALA informacje o moŝliwościach, jakie oferuje w tym zakresie. UŜytkownik ALA powinien mieć moŝliwość etykietowania dostarczanego ruchu. W przypadku, gdy uŝytkownikowi końcowemu dostarczane są róŝne usługi od róŝnych uŝytkowników ALA, to powinien on mieć moŝliwość ustalania priorytetu dla poszczególnych usług. W zakresie zarządzania QoS przyjęto uŝywanie standardu 802.1p wraz moŝliwością znakowania własnego ruchu przez uŝytkownika ALA. 3. MoŜliwość świadczenia usług w trybie Mulitcast Działanie w trybie Mulitcast ekonomika dystrybucji przekazu treści audio -video (tzw. kontentu) wymaga funkcjonalności umoŝliwiających obsługę trybu Multicast, dlatego powinny być one zapewnione w dostępie Ethernet ALA. Wymagane jest, aby funkcjonalności te były zaimplementowane zarówno po stronie dostawcy- ALA jak i uŝytkownika ALA. Docelowo Ethernet ALA powinien obsługiwać multicast statyczny i dynamiczny. 4. MoŜliwość obsługi róŝnorodnych urządzeń klienckich (CPE) Elastyczne dołączanie urządzeń klienckich (CPE) jest istotnym elementem w kontekście bezpośrednich doświadczeń uŝytkownika końcowego, dlatego w załoŝeniach interfejs ALA powinien dostarczać moŝliwość stosowania i dołączania róŝnorodnych urządzeń CPE. W trakcie ustaleń przyjęto wymaganie na wspólny interfejs ethernetowy dla dołączania dostępnych urządzeń CPE wykonanych w róŝnych technologiach. Ustalenie liczby portów w urządzeniu CPE wymaga dalszych dyskusji. W trakcie uzgodnień postulowano dopuszczenie w przyszłości tylko przewodowego dołączania CPE. 5. Elastyczność w zakresie dołączania i współpracy z róŝnymi sieciami Powinny być zapewnione warunki techniczne umoŝliwiające dołączanie sieci uŝytkowników ALA do sieci dostawcy ALA na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym. Na poziomie krajowym i regionalnym powinny to być interfejsy zagregowane. To, na jakim poziomie (do którego punku styku sieci) jest dołączany uŝytkownik ALA powinno wynikać z

52 Strona 50 uwarunkowań ekonomicznych i praktycznych oraz powinno być ustalane w ramach wzajemnych umów. W dokumencie wymagań zostały zalecone róŝne standardy dla zapewnienia kompatybilności wyposaŝenia w punkcie dołączenia do sieci Postrzeganie Ethernetu ALA Brytyjski regulator Ofcom uwaŝa, Ŝe opracowana przez niego koncepcja hurtowego dostępu do sieci szerokopasmowych następnej generacji - Ethernet ALA moŝe mieć znaczący wpływ na rynek usług szerokopasmowych i ma nadzieję, Ŝe podana konsultacjom i dalszym pracom przy aktywnym udziale przedsiębiorców telekomunikacyjnych zamieni się w światowy standard. Podobnie jak większość europejskich regulatorów, Ofcom uwaŝa, Ŝe przedsiębiorcy telekomunikacyjni będący dostawcami usług mają wtedy najlepsze warunki do opracowywania nowych produktów i konkurowania, jeśli nie mają zainstalowanego własnego sprzętu w sieci operatora. W sytuacji powstających sieci NGA,radykalnie odmienne struktury sieci mogą przyczyniać się do obniŝania konkurencji na rynkach telekomunikacyjnych. Ponadto mogą wystąpić problemy związane z łączeniem czy współpracą sieci. W rezultacie, wg brytyjskiego regulatora, moŝe dochodzić do powstawania wysp o niskiej konkurencji i wyŝszych cenach. Koncepcja dostępu aktywnego ALA ma na celu rozwiązanie ww. problemów. Technologia dostępu aktywnego ma oferować dostawcom usług podobne moŝliwości w zakresie tworzenia nowych usług jakie mieli oni przy zastosowaniu dostępu pasywnego. Jeśli operatorzy NGA będą oferować dostęp określony przez standard, to łatwiej będzie dostawcom usług dołączać się do sieci operatorów. Ofcom jest przekonany, Ŝe dostęp aktywny będzie miał bardziej istotne i trwałe miejsce w sytuacji nasilenia konkurencji w przyszłości. Ze względu na problemy występujące w przypadku pasywnego dostępu do sieci NGA wielu dostawców usług, którzy obecnie oferują swoje usługi w lokalnej pętli abonenckiej będzie musiało korzystać z aktywnego dostępu do sieci następnej generacji. Pojawiają się opinie, Ŝe dostęp ALA spowoduje powstanie nowych rodzajów dostawców usług medialnych. Do tej pory jedynie dostawcy usług, który przeznaczyli duŝe środki na inwestycje w usługi świadczone w uwolnionych pętlach mogą mieć nadzieję na rentowność na rynku takich usług jak IPTV. Elastyczność ALA moŝe umoŝliwić nowemu podmiotowi działania bez inwestycji (czy bez tak duŝych inwestycji) w infrastrukturę, jakie są teraz często konieczne przy tworzeniu i dostarczaniu usług (np. w przypadku usług związanych z przekazywaniem treści, usług multimedialnych czy IPTV). Nowymi podmiotami, które będą mogły oferować usługi uŝytkownikom sieci NGA będą mogły być firmy dotychczas nie oferujące usług w sieciach telekomunikacyjnych (np. znane sieci supermarketów), poszukujące sposobów zarabiania, bazując na posiadaniu znanych marek i korzystając z moŝliwości przekazu poprzez nowoczesne sieci telekomunikacyjne swoich usług i informacji o produktach. W ocenie Ofcom u i gremiów promujących dostęp aktywny, Ethernet ALA stworzy nowe moŝliwości dostawcom usług, gdyŝ pozwoli na działanie w skali ogólnoeuropejskiej, a nawet globalnej.

53 Strona 51 Stopniowo narasta zainteresowanie regulatorów europejskich Ethernetem ALA. Niestety, nie wszyscy regulatorzy krajowi oraz operatorzy nawet na największych rynkach telekomunikacyjnych Europy są przekonani do koncepcji Ethernet ALA. Regulator hiszpański nie wyraził obecnie zgody na oferowanie hurtowych produktów Ethernet ALA przez krajowego operatora zasiedziałego Telefonicę, do czasu zakończenia zaplanowanych na okres dwóch lat analiz hurtowego rynku dostępu szerokopasmowego. We Francji, regulator ARCEP postawił głównie na promowanie dostępu pasywnego, nie akcentując aktywnego dostępu do sieci. Pojawiają się teŝ opinie, Ŝe skoro obecnie w Europie to dopiero początek budowy NGA to powinny być rozwaŝone, opracowane i dopuszczone do stosowania inne opcje (rozwiązania) dostępu aktywnego do tych sieci, a nie tylko zgodne z koncepcją Ethernet ALA. Pojawienie się koncepcji Ethernet ALA powoduje krytyczne podejście do propozycji dostępu oferowanych przez operatorów zasiedziałych. Dla przykładu, wśród niemieckich dostawców usług pojawiają się opinie, Ŝe ogłoszone przez Deutsche Telekom usługi dostępu w ofercie dla NGA nie są tak elastyczne, jak Ethernet ALA. Aktualnie regulator niemiecki BNetzA rozpatruje zasadność stosowania aktywnego dostępu do sieci NGA w sieci Deutsche Telekom Stanowisko komisji europejskiej Doprowadzenie do harmonizacji regionów i transgranicznej konkurencji w branŝy usług telekomunikacyjnych jest jednym z celów działania organów regulacyjnych Unii Europejskiej. Obecnie, w dalszym ciągu w tej dziedzinie występują duŝe róŝnice w poszczególnych krajach zarówno, gdy chodzi o oferowane produkty (usługi) bazujące na dostępie pasywnym jak i aktywnym. Występuje często zbyt duŝe zróŝnicowanie i szereg róŝnych odmiennych uwarunkowań regulacyjnych i rynkowych, aby dostawcy usług mogli wprowadzić lub utrzymać dobrze prosperujące przedsiębiorstwa poza granicami kraju. W opinii Ofcom u Ethernet ALA moŝe przyczynić się do zmiany takiej sytuacji. Komisja Europejska ogłosiła 18 września 2008 r. publiczne konsultacje projektu Zalecenia w sprawie regulowanego dostępu do sieci dostępowych nowej generacji. W czerwcu 2009 r. wydana została do opiniowana kolejna wersja tego dokumentu [14], a ostateczne stanowisko w spawie sieci dostępowych Komisja Europejska ma przedstawić dopiero w przyszłym roku. Opiniowanie dokumentu wykazało jak trudno jest ustalić wspólne dla całej UE podejście i przyjąć odgórne wytyczne odnośnie budowy sieci NGA oraz spójne zasady regulacji w tym obszarze, gdyŝ kaŝdy z krajowych rynków europejskich jest specyficzny. Operatorzy, którzy na nich działają, mają róŝne uwarunkowania i strategie w zakresie NGA i często juŝ rozpoczęte ich wdraŝanie. W tej sytuacji nie moŝne być stosowany jednakowy model dla wszystkich, tym niemniej zapowiadany dokument KE moŝe wnieść istotny wkład w porządkowanie działań w zakresie NGA. Opiniowane Zalecenie Komisji Europejskiej odnosi się do regulacji rynku dostępu hurtowego. Ofcom postuluje, aby w ostatecznej wersji ww. dokumentu akcentowane były aspekty aktywnego dostępu do sieci NGA.

54 Strona Aktualne działania w zakresie rozwijania i standaryzacji Ethernet ALA Ethernet ALA, choć jest rozwiązaniem, dla którego określono załoŝenia, wymagania techniczne konsultowane w środowisku telekomunikacyjnym jest na dzień dzisiejszy w dalszym ciągu koncepcją rozwiązania, która wymaga jeszcze wielu działań, prac uzgodnień w tym działań standaryzacyjnych. Dlatego Ofcom wspierany przez róŝnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych prowadzi intensywne działania informacyjne na forum europejskim i ogólnoświatowym mające na celu upowszechnianie tematyki aktywnego dostępu ethernetowego. Koncepcja ta znajduje m.in. duŝe zainteresowanie w krajach takich jak Nowa Zelandia, Malezja, Australia. Regulator brytyjski prowadzi liczne działania wśród regulatorów europejskich, w celu zachęcenia ich do wprowadzenia w krajowych sieciach dostępu aktywnego Ethernet ALA. Przedstawił gotowe wytyczne dla operatorów i regulatorów wskazując, jakie naleŝy podejmować działania, aby taki rodzaj dostępu do sieci wprowadzić.obecnie rozwój koncepcji dostępu aktywnego jest wspierany przez działanie kilku organizacji w tym: - Metro Ethernet Forum (MEF), która zainicjowała utworzenie grup roboczych dla prac w zakresie dostępu Ethernet ALA, - NICC, która utworzyła grupę roboczą zajmującą się poszukiwaniem aktualnie dostępnych standardów do zastosowania na potrzeby normalizacji dostępu Ethernet ALA, - Broadband Forum (dawniej DSL Forum), która zobowiązała się do przekształcenia wymagań technicznych Ofcom dla ALA w normy techniczne i rozpoczęła prace w wielu obszarach z zakresu koncepcji Ethernet ALA. Ofcom, ma nadzieję, Ŝe takŝe Komisja Europejska zajmie przychylne stanowisko odnośnie ethernetowego dostępu aktywnego i zwróci się do Europejskiego Instytutu Standardów Telekomunikacyjnych (ETSI) o przyjęcie standardu dla Ethernet ALA. Narasta takŝe zainteresowanie Ethernet ALA wśród operatorów i dostawców usług w krajach europejskich poza Wielką Brytanią np. w Holandii, Szwecji, Norwegii, Danii a takŝe w krajach poza europejskich np. w USA, w Nowej Zelandii, Malezji, Australii. Np. Swedish Association of Fibre Networks (SSNf), który w Szwecji reprezentuje wiele miejskich sieci NGA prowadzi prace nad wprowadzeniem dostępu aktywnego wg koncepcji Ethernet ALA oraz podejmuje współpracę w tym zakresie z podobnymi podmiotami w Danii i Norwegii, w celu zachęcenia większej liczby dostawców usług do korzystania w swoich sieciach z tej formy dostępu Przegląd rozwiązań Ethernetowych stosowanych w sieciach dostępowych W ramach prac nad cechami Ethernetu ALA, Ofcom wraz z konsultantami CSMG (Cambridge Strategic Management Group), przeprowadził rozpoznanie w skali globalnej - w jakim zakresie i w jaki sposób stosowany jest obecnie w sieciach dostępowych Ethernet oraz jakie usługi są oferowane przy wykorzystaniu tej technologii i jakim klientom (biznesowym czy indywidualnym).

55 Strona 53 Następnie dokonał analizy wybranych 7 przykładów takich usług z róŝnych krajów w celu porównania cech tych obecnie dostarczanych usług z właściwościami (głównymi charakterystycznymi cechami) Ethernetu ALA. Miało to słuŝyć ocenie czy i w jakim stopniu obecnie dostępne usługi są zgodne z koncepcją aktywnego dostępu zaproponowana przez Ofcom (tzn. w jakim stopniu spełniają podstawowe wymagania określone dla Ethernetu ALA). W wyniku dokonanego przeglądu stwierdzono, Ŝe Ethernet jest stosowany w róŝnych rozwiązaniach technicznych, które poglądowo przedstawiono na rys. (Rysunek 23), gdzie podano równieŝ ich główne cechy oraz wymieniono dla jakich klientów przeznaczone są usługi realizowane wg przestawionych modeli oraz wymieniono przykładowych operatorów, którzy je w swoich sieciach stosują. Rysunek 23 Typowe rozwiązania techniczne w sieciach dostępowych bazujące na technologii Ethernetu źródło: GSMG W wyniku tej analizy stwierdzono, Ŝe wśród obecnie oferowanych w sieciach dostępowych rozwiązań i usług opartych na technologii Ethernetu są takie, które juŝ obecnie w pewnym stopniu spełniają wymagania techniczne określone dla ELA. PoniŜej przedstawiono graficzne zobrazowanie wyników (Rysunek 24 ) porównania tych usług w zakresie zgodności z pięcioma charakterystycznymi cechami określonymi dla Ethernetu ALA.

56 Strona 54 Rysunek 24 Porównanie cech wybranych usług z pięcioma charakterystycznymi cechami określonymi dla Ethernetu ALA źródło: CSMG Z zestawienia wynika, Ŝe juŝ obecnie są przypadki oferowania usług, które w pewnym stopniu spełniają zasadnicze wymagania określone w koncepcji Ethernet ALA, co ją uwiarygodnia i potwierdza moŝliwość stosowania w sieciach dostępowych. Tym bardziej, Ŝe są przykłady usług ethernetowych takie jak: produkt GEA (Generic Ethernet Access) i produkt oferowany przez dostawcę INFL (w W. Brytanii)), które w znacznym zakresie mają cechy wymagane w rozwiązaniu Ethernet ALA. W analizowanych przypadkach w najmniejszym stopniu spełnione były wymagania w zakresie moŝliwości świadczenia usług w trybie Mulitcast i moŝliwości obsługi róŝnorodnych urządzeń klienckich (CPE). Wiele sieci ma problemy z dostarczaniem usług w trybie mulitcast, jeŝeli są oferowane to głównie dla klientów indywidualnych. Natomiast brak moŝliwości dołączania róŝnorodnych urządzeń CPE wynika z powszechnej praktyki stosowania w sieciach róŝnorodnych i indywidualnych urządzeń klienckich (Rysunek 25). Dotychczas kaŝdy z operatorów oferował klientowi własne rozwiązanie w zakresie NTE, o róŝnym stopniu skomplikowania (od prostych urządzeń do przełączników ethernetowych). Podobnie dostawcy usług dodawali własne CPE, zwykle routery dla dostępu do Internetu i usług VPN lub przełączniki ethernetowe (pracujące w zakresie warstwy drugiej).

57 Strona 55 Rysunek 25 Dołączanie urządzeń CPE źródło: CSMG Z przeprowadzonej analizy wybranych usług wynika, Ŝe najbardziej zbliŝone cechy do właściwości Ethernetu ALA ma hurtowy produkt oferowany przez Openreach w W. Brytanii pod nazwą Generic Ethernet Access (GEA) oraz produkt hurtowy (Wholesale Access Product) dostawcy brytyjskiego IFNL. Ponadto produkt hurtowy UBA (w Nowej Zelandii) czy Wholesale Ethernet Access Service (WEAS) dostępny w sieci KPN spełnia wiele wymagań technicznych określonych dla Ethernetu ALA. PoniŜej zaprezentowano (w formie schematów ideowych) kilka przykładów rozwiązań wybranych przez CSMG usług. Rysunek 26 Generic Ethernet Access (GEA) oferowany przez Openreach w Wielkiej Brytanii źródło: Openreach GEA stanowi platformę mającą na celu umoŝliwienie dostępu do sieci nowej generacji dostawcom usług (CPs). Została opracowana przez Openreach w wyniku licznych konsultacji z dostawcami usług. Na zakres funkcjonalności, jakie obecnie oferuje GEA wpływ miała

58 Strona 56 opublikowana przez Ofcom koncepcja Ethernet ALA. Choć nie udało się w pełni zapewnić zgodności z wymaganiami EALA, GEA wśród obecnie oferowanych produktów zapewniających dostęp do sieci i bazujących na Ethernecie, w duŝym stopniu zapewnia funkcjonalności przewidziane w koncepcji przedstawionej przez Ofcom. Openreach deklaruje uzyskanie w przyszłości pełnej zgodności swojego produktu z Ethernet ALA. Obecnie GEA jest juŝ produktem na tyle dopracowanym, Ŝe udostępniany jest przez Openreach do zastosowania w sieciach FTTC i FTTH oraz wdraŝane są wersje pilotaŝowe. Informacje moŝliwościach i dostępnych wariantach zastosowania GEA i zasadach udostępniania dostępne są na stronie na stronie internetowej Openreach. Rysunek 27 Usługa Wholesale Ethernet Access Service (WEAS) dostępna w sieci KPN źródło: CSMG KPN oferuje produkt o nazwie WEAS (Wholesale Ethernet Access Service), który przeznaczony jest dla dostarczania usług klientom biznesowym, przy wykorzystaniu standardowego interfejsu ethernetowego. Dołączenie urządzeń klienckich tylko za pomocą interfejsów przewodowych w technologii FTTH. Przedmiotem analiz GSMG była równieŝ usługa dostępu hurtowego BSA oferowana w Nowej Zelandii -UBA (Unbundled Bitstream Access). Obecnie Telecom New Zealand przygotował i udostępnia od lutego 2009 roku nowszą (wzbogaconą) wersje tej usługi EUBA (Ehanced Unbundled Bitsrim Access) umoŝliwiająca równolegle dostarczanie do uŝytkownika końcowego, po jednym medium fizycznym, nowoczesnych usług bazujących na protokole IP, oferowanych przez róŝnych dostawców. EUBA to rozwiązanie wykorzystujące technologię Ethenetu i ADSL2+, interfejs ETP (External Termination Point) dla dołączania urządzeń uŝytkownika końcowego. Jest produktem przewidzianym do wprowadzania w sieci Telecom New Zealand na masowa skalę.

59 Strona 57 Rysunek 28 Rozwiązanie EUBA w Nowej Zelandii źródło: Telecom Wholesale 8 Aspekty techniczne 8.1 Ethernet w sieci operatorskiej W ostatnim czasie notowany jest dynamiczny rozwój rynku transmisji danych opartych na technologii Ethernet, która znajduje równieŝ zastosowanie poza obszarem sieci LAN, dla którego początkowo była dedykowana. W stosunkowo krótkim okresie wyparł pozostałe technologie z segmentu sieci lokalnych i zaczął być coraz częściej stosowany równieŝ w sieciach operatorskich. Dynamiczny rozwój standardów tzw. Ethernetu operatorskiego (Carrier Ethernet) opracowywanych m.in. przez takie organizacje jak IEEE oraz MEF wskazuje, Ŝe istnieje na rynku duŝy popyt na tę technologię. Wzrost zainteresowania na rynku operatorskim technologia Ethernet spowodowany został przede wszystkim wzrostem szybkości w kolejnych standardach, róŝnorodnością medium fizycznego dla którego zdefiniowano standardy jak równieŝ coraz bogatszą funkcjonalnością wprowadzaną w kolejnych standardach. Producenci sprzętu są w stanie w dość krótkim czasie zaadaptować opracowane standardy i dostarczyć na rynek gotowe urządzenia. Jest to moŝliwe równieŝ dzięki temu, Ŝe globalny rynek producentów tego typu sprzętu jest duŝy i panuje na nim silna konkurencja w zakresie ceny i funkcjonalności dostarczanego sprzętu. Dzięki temu nabywcy urządzeń pracujących w standardzie Ethernet praktycznie nie muszą martwić się z powodu problemów współpracy urządzeń pochodzących od róŝnych producentów, o ile tylko posiadają one zaimplementowane funkcjonalności przewidziane standardami. Istotną cechą technologii Ethernet, istotną z punktu widzenia operatorów jest kompatybilność urządzeń wykorzystujących funkcjonalności zdefiniowane w kolejnych standardach. Oznacza to, Ŝe podstawowy format ramki jest akceptowany przez wszystkie urządzenia wspierające tę technologię. Cecha ta umoŝliwia wykorzystanie sprzętu wycofywanego z innych segmentów sieci ze względu na rosnące wymagania w zakresie wydajności czy teŝ z powodu wymagania dodatkowych mechanizmów obsługi ruchu (np. podział na sieci VLAN, priorytetyzacja ramek, zagnieŝdŝona kapsulacja etykiet, itp.). Dla warstw 1 i 2 modelu OSI RM w segmentach dostępowym i brzegowym zostały określone standardy IEEE m.in w, opisujący zasady działania protokołu RSTP (Rapid Spanning Tree Protocol) i 802.ls MSTP (Multiple Spanning Tree Protocol). Z kolei organizacja Metro Ethernet Forum (MEF) w tych segmentach zaproponowała standardy E- LAN i E-LINE, umoŝliwiające implementację usług w sieciach miejskich MAN opartych na