PREZES URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Anna Streżyńska. Warszawa, dnia 2006r. DECYZJA

Transkrypt

1 PREZES URZĘDU KOMUNIKACJI ELEKTRONICZNEJ Anna Streżyńska DRTD-SMP- /06 Warszawa, dnia 2006r. DECYZJA Na podstawie art. 24 ust. 1 w związku z art. 25 ust. 2 i 4, art. 34, art. 36, art. 38, art. 39, art. 40, art. 42 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 171, poz z późn. zm.) zwanej dalej Prawo telekomunikacyjne i 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (Dz. U. Nr 242, poz. 2420) zwanego dalej rozporządzeniem Ministra Infrastruktury oraz w związku z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2006 r. Nr 12, poz. 66), art. 4 i art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2005 r. Nr 267, poz. 2258), art. 206 ust. 1 i art. 206 ust. 2a ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz art ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz z późn. zm.): I. ustalam, że na rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w 2 pkt 4 i 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury nie występuje skuteczna konkurencja; II. wyznaczam Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie jako przedsiębiorcę telekomunikacyjnego zajmującego znaczącą pozycję na rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w pkt 4 i 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury; III. nakładam na Telekomunikację Polską S.A. z siedzibą w Warszawie następujące obowiązki regulacyjne: 1. obowiązek, o którym mowa w art. 34 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na uwzględnianiu uzasadnionych wniosków przedsiębiorców telekomunikacyjnych o zapewnienie im dostępu telekomunikacyjnego, w tym użytkowania elementów sieci oraz udogodnień towarzyszących, w celu świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z 1

2 wyłączeniem usług, o których mowa w 2 pkt 4 i 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury poprzez: a) zapewnienie możliwości zarządzania obsługą użytkownika końcowego przez uprawnionego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego i podejmowanie rozstrzygnięć dotyczących wykonywania usług na jego rzecz b) zapewnienie określonych elementów sieci telekomunikacyjnej, c) przyznawanie dostępu do interfejsów, protokołów lub innych kluczowych technologii niezbędnych dla interoperacyjności usług, d) zapewnienie infrastruktury telekomunikacyjnej, kolokacji oraz innych form wspólnego korzystania z budynków, e) zapewnienie funkcji sieci niezbędnych do zapewnienia pełnej interoperacyjności usług, f) zapewnienie połączenia sieci lub urządzeń telekomunikacyjnych oraz udogodnień z nimi związanych, g) prowadzenie negocjacji w sprawie dostępu telekomunikacyjnego w dobrej wierze oraz utrzymywaniu uprzednio ustanowionego dostępu telekomunikacyjnego do określonych sieci telekomunikacyjnych, urządzeń lub udogodnień towarzyszących, oraz przez zapewnienie każdej innej formy korzystania z urządzeń telekomunikacyjnych, udogodnień towarzyszących lub usług świadczonych przez innego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego, w celu świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w 2 pkt 4 i 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury; 2. obowiązek, o którym mowa w art. 36 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na równym traktowaniu przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostępu telekomunikacyjnego w celu świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w pkt 4 i 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury, w szczególności przez oferowanie jednakowych warunków w porównywalnych okolicznościach, a także oferowaniu usług oraz udostępnianiu informacji na warunkach nie gorszych od stosowanych w ramach własnego przedsiębiorstwa lub w stosunkach z podmiotami zależnymi; 3. obowiązek, o którym mowa w art. 38 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na prowadzeniu rachunkowości regulacyjnej w sposób umożliwiający identyfikację przepływów transferów wewnętrznych, związanych z działalnością w zakresie dostępu telekomunikacyjnego, zgodnie z przepisami art ustawy Prawo telekomunikacyjne i odpowiednimi aktami wykonawczymi; 4. obowiązek, o którym mowa w art. 37 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na ogłaszaniu informacji w sprawach zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego, dotyczących specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki sieci, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci, a także opłat, przy czym: zakres ogłaszanych informacji obejmuje wszystkie informacje dotyczące specyfikacji technicznych sieci i urządzeń telekomunikacyjnych, charakterystyki sieci, zasad i warunków świadczenia usług oraz korzystania z sieci a także opłat, niezbędne do przygotowania przez zainteresowanych operatorów wniosku w sprawie zapewnienia dostępu telekomunikacyjnego, 2

3 publikacja wskazanych powyżej informacji nastąpi w formie elektronicznej na oficjalnej stronie internetowej (www) Telekomunikacji Polskiej S.A., informacje należy ogłosić niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie miesiąca od dnia doręczenia niniejszej decyzji, a w przypadku zmiany zakresu bądź treści publikowanej informacji należy ją ogłosić niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 1 tygodnia od wprowadzonej zmiany; przy czym obowiązek ten będzie stosowany do czasu publikacji na koszt operatora zatwierdzonych przez Prezesa UKE lub samodzielnie przez niego ustalonych ofert ramowych lub ich zmian w Biuletynie UKE; 5. obowiązek, o którym mowa w art. 39 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na: 1. kalkulacji uzasadnionych kosztów świadczenia dostępu telekomunikacyjnego, według metody zorientowanych przyszłościowo długookresowych kosztów przyrostowych, zgodnie z przepisami odpowiednich aktów wykonawczych, według zatwierdzonego przez Prezesa UKE opisu kalkulacji kosztów; 2. stosowaniu opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego, uwzględniających zwrot uzasadnionych kosztów operatora; 6. obowiązek, o którym mowa w art. 40 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na ustalaniu opłat z tytułu dostępu telekomunikacyjnego w oparciu o ponoszone koszty operatora; przy czym obowiązek ten będzie stosowany do momentu przekazania wyników kalkulacji kosztów z opinią biegłego rewidenta z badania, stwierdzającą prawidłowość wyników tej kalkulacji; 7. obowiązek, o którym mowa w art. 42 ustawy Prawo telekomunikacyjne, polegający na przygotowaniu i przedstawieniu w terminie 3 miesięcy od dnia wydania niniejszej decyzji, oferty ramowej o dostępie telekomunikacyjnym o treści zgodnej z Załącznikiem nr 1, stanowiącym integralną część niniejszej decyzji. IV. Decyzja niniejsza podlega natychmiastowemu wykonaniu. UZASADNIENIE Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji (Dz. U. Nr 267 poz. 2258), do zakresu działania Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej przechodzą dotychczasowe zadania i kompetencje Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (zwanego dalej Prezesem URTiP), chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Z kolei, zgodnie z art. 16 ust. 1 ww. ustawy, sprawy wszczęte przez Prezesa URTiP w zakresie zadań przejmowanych przez Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej (zwanego dalej Prezesem UKE lub Regulatorem) i niezakończone przed dniem wejścia w życie ustawy toczą się przed Prezesem UKE według przepisów ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne Dz. U. Nr 171, poz z późń. zm. Ponadto, w dniu 9 lutego 2006 r. weszła w życie ustawa z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2006 r. Nr 12, poz. 66) i stan prawny ustalony wskazaną ustawą został uwzględniony w niniejszej decyzji. 3

4 1. Implementacja procedury regulacji ex ante do polskiego porządku prawnego. Podstawowe zasady i reguły nowego reżimu regulacyjnego dla rynku usług i sieci łączności elektronicznej, w tym również procedurę regulacji ex ante określa przede wszystkim dyrektywa 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 marca 2002 r. w sprawie wspólnych ram regulacyjnych sieci i usług łączności elektronicznej (dyrektywa ramowa). Zgodnie z art. 15 dyrektywy ramowej, po przeprowadzeniu publicznej konsultacji oraz konsultacji z krajowymi organami regulacyjnymi (NRA), Komisja Europejska miała przyjąć zalecenia określające rynki produktów i usług sektora łączności elektronicznej, których cechy mogą usprawiedliwiać nałożenie obowiązków regulacyjnych, określonych w dyrektywach szczegółowych. Rynki te miały zostać określone zgodnie z przepisami prawa konkurencji. Jednocześnie Komisja miała opublikować wytyczne dotyczące analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej. Mając na uwadze treść zaleceń i wytycznych, NRA mają definiować rynki właściwe zgodnie z prawem konkurencji i stosownie do okoliczności występujących w danym państwie, a w szczególności mają definiować rynki geograficzne w obrębie danego terytorium. Art. 16 dyrektywy ramowej stanowi, że niezwłocznie po uchwaleniu zalecenia lub jego zmian, NRA są zobowiązane do przeprowadzenia analizy odnośnych rynków. Analiza ta powinna zostać przeprowadzona w miarę potrzeb we współpracy z organem ds. konkurencji. Jeżeli wyniki analizy wskażą, że na rynku występuje skuteczna konkurencja, wtedy NRA nie będzie nakładał obowiązków regulacyjnych, a istniejące zostaną zniesione. Jeżeli wyniki analizy określą, iż dany rynek nie jest skutecznie konkurencyjny, wtedy NRA wskaże przedsiębiorstwo lub przedsiębiorców posiadających znaczącą pozycję rynkową oraz nałoży, zmieni lub utrzyma istniejące obowiązki regulacyjne. Jednocześnie dyrektywa ramowa przewiduje, że dla rozstrzygnięć związanych z nałożeniem obowiązków regulacyjnych należy zastosować mechanizm konsultacji określony w art. 6 dyrektywy, a także mechanizm odnoszący się do konsolidacji wewnętrznego rynku w zakresie łączności elektronicznej, wskazany w art. 7 dyrektywy ramowej. Mając na uwadze postanowienia dyrektywy ramowej, Komisja Europejska wydała: Zalecenie Komisji Europejskiej 2003/311/W z dnia 11 lutego 2003 r. w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante (Zalecenie) - wskazujące na przesłanki uzasadniające poddanie rynku właściwego regulacji ex ante, a także określające listę rynków produktów i usług sektora łączności elektronicznej, których cechy mogą uzasadniać wprowadzenie regulacji ex ante; Notę Wyjaśniającą do Zalecenia Komisji Europejskiej w sprawie właściwych rynków produktów i usług w sektorze łączności elektronicznej podlegających regulacji ex ante zgodnie z Dyrektywą 2002/21/WE Parlamentu Europejskiego i rady w sprawie Ram regulacyjnych sieci i łączności elektronicznej (Nota Wyjaśniająca) 1 ; Wytyczne Komisji Europejskiej 2002/C165/03 w sprawie analizy rynku i oceny znaczącej pozycji rynkowej zgodnie z ramami regulacyjnymi Wspólnoty dotyczącymi sieci i usług łączności elektronicznej (Wytyczne) - skupiające się przede wszystkim na kwestiach związanych z definiowaniem rynków, ich analizą 1 n1_2003_497.pdf. 4

5 pod kątem występowania podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej, a także procedurach konsultacyjnych. Wskazana powyżej procedura regulacji ex ante została zaimplementowana do polskiego porządku prawnego. Prawo telekomunikacyjne przewiduje następujący tryb regulacji rynku: a) wydanie rozporządzenia ministra właściwego do spraw łączności w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa UKE (art. 22 ust. 1 Prawa telekomunikacyjnego); b) wszczęcie i przeprowadzenie przez Prezesa UKE postępowania w sprawie określenia, czy na rynku właściwym, określonym w rozporządzeniu, występuje skuteczna konkurencja (art. 23 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne); c) w przypadku stwierdzenia występowania na rynku skutecznej konkurencji wydanie przez Prezesa UKE postanowienia w sprawie stwierdzenia, że na analizowanym rynku występuje skuteczna konkurencja (art. 23 ust. 3 Prawa telekomunikacyjnego); d) w przypadku ustalenia, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja przygotowanie przez Prezesa UKE decyzji wyznaczającej przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz nakładającej obowiązki regulacyjne przewidziane w ustawie (art. 24 ust. 1 Prawa telekomunikacyjnego); e) poddanie projektu rozstrzygnięcia w sprawie wyznaczenia podmiotu lub podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej i nałożenia określonych obowiązków regulacyjnych postępowaniu konsultacyjnemu oraz konsolidacyjnemu (art. 15 i art. 18 Prawa telekomunikacyjnego; f) wydanie postanowienia przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - zwanego dalej Prezesem UOKiK w sprawie przyjętego przez Prezesa UKE projektu rozstrzygnięcia w kwestii ustalenia istnienia skutecznej konkurencji, wyznaczenia podmiotu lub podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych w trybie art. 106 Kodeksu postępowania administracyjnego (art. 206 ust. 4 Prawa telekomunikacyjnego); g) wydanie decyzji wyznaczającej podmiot o znaczącej pozycji rynkowej oraz nakładającej obowiązki regulacyjne (art. 25 ust. 4 Prawa telekomunikacyjnego). Zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego, wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy tj. przed dniem 9 lutego 2006 r. postępowania w sprawie ustalenia czy na rynku właściwym występuje skuteczna konkurencja, stają się postępowaniami w sprawie ustalenia czy na rynku właściwym występuje skuteczna konkurencja, wyznaczenia przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych przewidzianych w Prawie telekomunikacyjnym. Mając powyższe na uwadze należy stwierdzić, że niniejsza decyzja stanowi realizację etapów procesu regulacyjnego wskazanych w punktach d g, z uwzględnieniem zapisów art. 3 ust. 2 cytowanej wyżej ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego. 2. Przebieg postępowania w sprawie wyznaczenia czy na rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w 2 pkt 4 i 11 rozporządzenie Ministra 5

6 Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (Dz. U. Nr 242, poz występuje skuteczna konkurencja, wyznaczenia przedsiębiorcy telekomunikacyjnego o znaczącej pozycji rynkowej oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych przewidzianych w ustawie. 1. Pismem z dnia 20 grudnia 2004 r. (znak: DRT-WAI /04(1)) Prezes URTiP na podstawie art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne wszczął z urzędu postępowanie w sprawie ustalenia, czy na zgodnym z obszarem kraju rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w pkt 4 i 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (Dz. U. Nr 242, poz. 2420) występuje skuteczna konkurencja. 2. Przedmiotowe postępowanie nie zostało zakończone. 3. Wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 29 grudnia 2005 r. o zmianie ustawy Prawo telekomunikacyjne oraz ustawy Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2006 r. Nr 12, poz. 66), tj. z dniem 9 lutego 2006 r., postępowanie w sprawie ustalenia, czy na zgodnym z obszarem kraju rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w pkt 4 i 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (Dz. U. Nr 242, poz. 2420) występuje skuteczna konkurencja stało się z mocy prawa postępowaniem w sprawie ustalenia, czy na zgodnym z obszarem kraju rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w 2 pkt 4 i 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa Urzędu Regulacji Telekomunikacji i Poczty (Dz. U. Nr 242, poz. 2420) występuje skuteczna konkurencja, wyznaczenia przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji na poszczególnych rynkach właściwych oraz nałożenia obowiązków regulacyjnych. 4. W związku z prowadzonym postępowaniem Prezes URTiP zwrócił się do przedsiębiorców telekomunikacyjnych o wypełnienie formularzy informacyjnych. Dane i informacje przekazane przez wskazanych operatorów były następnie w odpowiedzi na kolejne pisma Regulatora uzupełniane i doprecyzowane. Do analizy użyto także informacji udostępnianych przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych na ich stronach internetowych. 3. Definicja rynku właściwego Prawne podstawy dla analizy rynków właściwych Przez rynek właściwy rozumie się zgodnie z art. 4 pkt 8 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów - Dz. U. z 2003 r. Nr 86, poz. 804 z późn. zm. (zwana dalej: ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów), do której odsyła art. 21 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne - rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty, oraz są oferowane na obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. 6

7 Rynki właściwe poddane analizie przez Prezesa UKE, a następnie w przypadku braku skutecznej konkurencji poddane regulacji, określa w drodze rozporządzenia minister właściwy do spraw łączności. W dniu 25 października 2004 r. Minister Infrastruktury, działając na podstawie art. 22 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, wydał stosowne rozporządzenie, w którym wymienił rynki, podlegające analizie. Jednym z nich jest odnoszący się do wyrobów i usług telekomunikacyjnych koniecznych dla przedsiębiorców telekomunikacyjnych do świadczenia usług na rzecz użytkowników końcowych [szczebel hurtowy] rynek świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w pkt 4 i 11 rozporządzeniu Ministra Infrastruktury. Rynek ten, zgodnie z 3 rozporządzenia Ministra Infrastruktury, ma wymiar krajowy. Jakkolwiek rynek właściwy został określony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury, to w akcie tym brak jest wskazania szczegółowego zakresu produktowego tego rynku. Mając na względzie powyższe, Prezes UKE uznał za celowe przeanalizowanie w szczególności, jakie usługi i produkty wchodzą w skład rynku właściwego, jak również odniesienie się do wskazanego w rozporządzeniu rynku geograficznego. Wytyczne, którymi zgodnie z art. 23 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne, powinien kierować się Prezes UKE przy analizie rynków właściwych i ustalania pozycji znaczącej przewidują, iż na mocy nowych ram regulacyjnych, rynki, które mają być regulowane, definiuje się zgodnie z zasadami europejskiego prawa konkurencji, które zostały określone przez Komisję w Zaleceniu dotyczącym właściwych rynków produktów i usług Rynek produktowy na szczeblu detalicznym. Zgodnie ze stanowiskiem wyrażonym przez Komisję Europejskiej Punktem wyjścia dla definicji i określenia rynków jest scharakteryzowanie rynków detalicznych w perspektywie czasowej z uwzględnieniem substytucji po stronie popytu i po stronie podaży. Po scharakteryzowaniu i określeniu rynków detalicznych, czyli rynków, na których odbywa się gra podaży i popytu użytkowników końcowych, należy określić właściwe rynki hurtowe, czyli rynki, na których odbywa się gra popytu i podaży produktów dla osób trzecich zaopatrujących użytkowników końcowych. 3 Mając na uwadze powyższe, Prezes UKE przed określeniem zakresu produktowego rynku hurtowego, dokonał przeglądu odpowiadającego mu rynku na szczeblu detalicznym. Zdaniem Komisji Zwiększone korzystanie z sieci Internet w przypadku różnego typu usług łączności stworzyło rynki detaliczne o potencjalnie szerokim zakresie, oferujące usługi dostępu do danych i usługi towarzyszące w lokalizacjach stacjonarnych 4. Mając na uwadze Wytyczne Komisji oraz stan faktyczny istniejący na rynku detalicznym należy stwierdzić, iż obecnie można wyodrębnić trzy podstawowe, formy dostępu do sieci Internet: usługa dostępu wydzwanianego (tzw. Internet wąskopasmowy), usługi dostępu do sieci Internet o wyższych szerokościach pasma lub szerokopasmowe, polegające na udostępnienieniu transmisji danych przekraczającej 128 kbit/s., 2 Wytyczne Komisji punkt Nota wyjaśniająca do Zalecenia Komisji (par ) 4 ibidem 7

8 usługi dostępu do wyższych szerokości pasma z wykorzystaniem innych technologii takich jak: technologie abonenckich łączy cyfrowych (lub ekwiwalentów) lub modemów kablowych; dostęp do sieci Internet poprzez telewizję i modem kablowy, satelitarne technologie transmisji danych, mobilne formy dostępu. W przypadku abonentów indywidualnych i użytkowników będących małymi przedsiębiorstwami łączących się z Internetem z lokalizacji stacjonarnych bardzo popularną formą dostępu jest nadal dostęp z wykorzystaniem połączeń wdzwanianych, łącznie z dostępem wdzwanianym poprzez analogowe łącza telefoniczne i modemy oraz poprzez łącza cyfrowe (ISDN). W miarę wzrostu popytu na transmisję danych oraz w miarę spadku cen detalicznych usług inne możliwości dostępu w lokalizacji stacjonarnej zyskują na atrakcyjności, oferując szersze pasma transmisji i nieograniczony czas transmisji. Również dostęp do Internetu poprzez sieci telewizji kablowych staje się coraz bardziej powszechny. Także technologie bezprzewodowe i technologie linii elektroenergetycznych mogą być wykorzystywane do dostępu w lokalizacji stacjonarnej. Badanie dostępnych usług i pakietów na szczeblu detalicznym pokazuje szeroki zakres usług pod względem szerokości pasma, czasu przebywania on-line, ceny, dozwolonej ilości otrzymywanych i wysyłanych danych, jakości, a także usług towarzyszących. Dostęp do Internetu daje możliwość korzystania z usług poczty elektronicznej i komunikatora, ustanawiania połączeń z innymi użytkownikami końcowymi, wymiany plików, przeglądania witryn internetowych i dokonywania transakcji. Mogą być także dostępne inne specjalistyczne usługi, łącznie z różnego typu usługami głosowymi i usługami video. Użytkownik końcowy, dla którego priorytetem jest długi czas korzystania z Internetu, a nie szerokość pasma, może wybrać ofertę z wąskim pasmem i ryczałtem lub produkt z szerszym pasmem (i ryczałtem), o ile te dwie oferty są dostępne. Użytkownik końcowy mający wyższe wymagania co do szerokości pasma, ale ograniczone potrzeby w zakresie czasu korzystania, może wybrać ofertę z szerszym pasmem, udostępnianym poprzez DSL lub modem kablowy (lub jego ekwiwalent). Istnieje szereg parametrów technicznych dostępu o większej szybkości i szerokości pasma, które sprawiają, że z wielu aplikacji internetowych oferowanych w sieci nie da się korzystać poprzez dostęp wąskopasmowy. W oparciu o te przesłanki techniczne, jak również z punktu widzenia szerokości pasma, usługi wąskopasmowe powinny zatem stanowić odrębny rynek, ponieważ usługi te i cechy jakości usług (łącznie z prędkością połączenia), które mogą być oferowane z wykorzystaniem połączenia wąskopasmowego, nie są postrzegane jako możliwe substytuty z punktu widzenia użytkownika końcowego korzystającego z połączenia szerokopasmowego. Prezes UKE, badając rynek dostępu do Internetu, zwrócił przede wszystkim uwagę na obecnie stosowane przez przedsiębiorców telekomunikacyjnych technologie świadczenia usługi dostępu do Internetu. Ich powszechność przedstawia poniższy wykres: 8

9 Technologie dostępu do Internetu gospodarstw domowych w latach ,odsetek wszystkich osób korzystających w domu DSL 27% 37% Dial-up Telewizje kablowe Inne 7% 6% 4% 14% 26% 48% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% Źródło: Na podstawie opracowania The telecommunications market in Poland przygotowanego PMR Mając na uwadze powyższe, dla celów niniejszej analizy Prezes UKE wyróżnił podstawowe składniki detalicznego rynku dostępu do Internetu. Wskazane działanie pozwoli również określić w jakim stopniu poziom konkurencyjności na rynku detalicznym może być powiązany z występowaniem lub brakiem skutecznej konkurencji na rynku hurtowym. Analizie zostały poddane następujące elementy rynku usług detalicznych: A. Usługi dostępu wdzwanianego (dostęp wąskopasmowy) Użytkownicy końcowi korzystający z usług krajowych połączeń telefonicznych mają możliwość korzystania z usług połączenia komutowanego, wdzwanianego do sieci Internet. Jest to dostęp wąskopasmowy pozwalający na korzystanie w sposób funkcjonalny z podstawowych usług Internetowych takich jak poczta elektroniczna, wymiana plików, przeglądanie witryn internetowych i dokonywanie transakcji. Dostęp ten nie zapewnia wysokiej jakości usług i nie daje możliwości korzystania ze specjalistycznych usług takich jak usługi telefonii internetowej VoIP czy usługi video. Warto podkreślić, że wdzwaniany, wąskopasmowy dostęp do sieci Internet nie pozwala na ciągły dostęp do usług internetowych, co również w zasadniczy sposób różni tę formę dostępu od dostępu dedykowanego, szerokopasmowego. B. Usługi dostępu szerokopasmowego Parametry technologiczne wąskopasmowego dostępu do sieci Internet nie pozwalają na korzystanie z szeregu aplikacji i usług oferowanych w sieci Internet. Jedynie korzystanie z technologii zapewniających szerokopasmowy dostęp umożliwia pełne użytkowanie usług oferowanych w sieci Internet. W oparciu o przesłanki techniczne, jak również z punktu widzenia szerokości pasma, usługi szerokopasmowego dostępu do sieci Internet powinny stanowić odrębny rynek, ponieważ usługi te oraz cechy usług, które mogą być oferowane z wykorzystaniem usług dostępu szerokopasmowego, nie są postrzegane jako możliwe substytuty z punktu widzenia użytkownika końcowego korzystającego z połączenia wąskopasmowego. Usługa szerokopasmowego dostępu do sieci Internet polega na udostępnieniu użytkownikom końcowym stałego, dedykowanego łącza telekomunikacyjnego o określonych, 9

10 podwyższonych parametrach transmisji sygnału przekraczających 128 kbit/s, pomiędzy dwoma punktami sieci telekomunikacyjnej. Mając na uwadze stały dostęp i wysoką przepustowość łącza zasadnym wydaje się włączenie do tego rynku usług dostępu do sieci Internet poprzez technologię xdsl oraz poprzez modem kablowy. Zapewnienie do usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu możliwe jest również poprzez inne, alternatywne technologie takie jak technologie dostępu bezprzewodowego czy poprzez technologie umożliwiające transmisję danych przez sieć elektroenergetyczną. Niemniej jednak z uwagi na technologiczne uwarunkowania (o których będzie mowa w dalszych częściach niniejszej analizy) technologie te w obecnej sytuacji odgrywają marginalną rolę na rynku usług szerokopasmowego dostępu do Internetu. Mając na uwadze istniejący wyraźny podział również na rynku polskim, na dostęp wąskopasmowy oraz dostęp szerokopasmowy oferowany poprzez łącza xdsl i modem kablowy, można przyjąć za zasadne konieczność wyodrębnienia na badanym poziomie detalicznym usług dostępu szerokopasmowego, świadczonych poprzez łącza xdsl i modem kablowy, od innych usług internetowych dostępnych na terenie kraju. 3.3 Rynek produktowy na poziomie hurtowym Zalecenie Komisji wyodrębniło na poziomie hurtowym rynek usługi dostępu szerokopasmowego obejmujący tzw.: usługi transmisji strumienia bitowego (usługi dostępu bitstreamowego) pozwalające na szerokopasmową transmisje danych w obu kierunkach oraz inne rodzaje dostępu hurtowego świadczone przy pomocy innej infrastruktury, jeżeli i kiedy zapewniają one funkcjonalność równoważną dostępowi bitstreamowemu. 5 Dostęp bitstreamowy jest produktem hurtowym polegającym na zapewnieniu mocy transmisyjnych w taki sposób, aby zapewnić nowym operatorom kontrolę nad charakterystyką techniczną usług świadczonych użytkownikom końcowym oraz możliwość oferowania klientom własnych usług o wartości dodanej. Usługi strumienia bitów mogą zostać zdefiniowane jako dostawa zdolności transmisji pomiędzy użytkownikiem końcowym podłączonym do łącza telefonicznego a punktem połączeń międzyoperatorskich dostępnym dla operatora wchodzącego na rynek. Dostawcami przedmiotowej usługi są przedsiębiorcy telekomunikacyjni posiadający sieci telekomunikacyjne, kontrolujący infrastrukturę, których łącza umożliwiają dostęp szerokopasmowy do użytkowników końcowych i zapewniają szerokopasmową transmisję danych. Instalują oni łącza dostępowe wysokiej prędkości do lokalu konsumenta, a następnie udostępniają to łącze dostępowe innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym, aby umożliwić im dostarczanie klientom usług dostępu do sieci Internet o wysokiej prędkości. Klientami na tym rynku są przedsiębiorcy telekomunikacyjni, którzy chcą świadczyć usługi szerokopasmowe, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, użytkownikom końcowym nie podłączonym bezpośrednio do ich własnej sieci telekomunikacyjnej. Jak stwierdza Komisja: Aby zapewnić, by pakiety danych wysyłane przez użytkowników końcowych docierały do celu i by otrzymywali oni dane przychodzące, przedsiębiorstwa 5 Nota wyjaśniająca do Zalecenia Komisji (par ) 10

11 muszą zawrzeć niezbędne porozumienia zezwalające na łączność ze wszystkimi innymi użytkownikami końcowymi Internetu lub przynajmniej z sieciami, z których oni korzystają. 6 Dostęp do strumienia bitów zapewnia operatorom wchodzącym na rynek zdolność transmisji w sposób pozwalający na oferowanie użytkownikom końcowym swoich własnych usług o wartości dodanej. Aby móc świadczyć usługi dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w oparciu o usługę dostępu do strumienia bitów, przedsiębiorcy ci muszą mieć dostęp do punktu, gdzie mogą bezpośrednio lub pośrednio kontrolować określone parametry techniczne usługi świadczonej użytkownikowi końcowemu, będąc tym samym w stanie kontrolować i zmieniać jakość usług dostarczanych do swojego klienta. Mając dostęp do strumienia bitów operator wchodzący na rynek ma możliwość zróżnicowania produktu kupionego od operatora świadczącego usługę bitstream, co oznacza, że jest w stanie pod względem technicznym zmienić parametry, cechy i profil, oferowanych przez siebie usług w taki sposób, aby stworzyć dla użytkownika końcowego własną usługę, która różni się od usługi oferowanej przez operatora, do sieci którego podłączony jest użytkownik końcowy. Usługi świadczone na rynku Usługi oferowane na tym rynku pozwalają na szerokopasmową transmisję danych i są świadczone przez operatorów dostarczających publiczne sieci telekomunikacyjne lub udogodnienia towarzyszące. Usługi te umożliwiają przedsiębiorcy telekomunikacyjnemu nie posiadającemu własnej sieci telekomunikacyjnej świadczenie usług transmisji danych (np. dostępu do sieci Internet) użytkownikom końcowym bez konieczności posiadania przez niego urządzeń takich jak, np. DSLAM czy przełączniki ATM. Dostęp szerokopasmowy jest wykorzystywany głównie do świadczenia usługi dostępu do sieci Internet, nie wyklucza się jednak wykorzystywania go do innych celów związanych z transmisją danych np. usługi typu video na żądanie (VoD). W praktyce europejskiej uznaje się, iż usługi dostępu szerokopasmowego oraz szerokopasmowego dostępu do Internetu (usługa hurtowa i detaliczna) muszą umożliwiać przepływność w kierunku dosyłowym do użytkowników końcowych powyżej 128 kbit/s., Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że według oficjalnej definicji ITU (International Telecommunication Union) mianem dostępu szerokopasmowego można określić dopiero usługę o przepływności minimalnej 256 kbit/s w kierunku dosyłowym do użytkowników końcowych. W warunkach polskich przyjęcie jednakże takiej definicji nie byłoby zasadne, gdyż usługi o takiej przepływności nie są obecnie powszechne. Na poziomie hurtowym głównymi technologiami zapewniającymi hurtowy dostępu do usług szerokopasmowych są: XDSL a w szczególności ADSL asymetryczna cyfrowa linia abonencka. Technologia ta opiera się na wykorzystaniu miedzianych pętli abonenckich i ze względu na to cechuje się ograniczeniem pod względem zasięgu. Jest ona dostępna w rejonach, gdzie lokalne centrale telefoniczne zostały przystosowane do świadczenia usług w technologii DSL. Technologia ADSL jest jedną z rozwiązań cyfrowych technologii DSL umożliwiających szerokopasmowy dostęp do publicznych sieci telekomunikacyjnych i Internetu. Podstawową cechą ADSL jest zróżnicowanie przepływności łącza w zależności od kierunku transmisji jest ona większa w kierunku do użytkownika końcowego niż w kierunku przeciwnym. 6 ibidem 11

12 Dostęp kablowy - dostępny jest tylko w rejonach, które posiadają infrastrukturę kablową, jednakże nie wszystkie sieci telewizji kablowej spełniają techniczne wymagania umożliwiające świadczenie usług dostępu szerokopasmowego, w tym usług szerokopasmowej transmisji danych. Dostęp satelitarny (dostęp z wykorzystaniem satelity) dostępy do publicznej sieci transmisji danych, gdzie nie ma możliwości doprowadzenia naziemnej sieci transmisji danych; dwukierunkowy lub jednokierunkowy. W przypadku dostępu jednokierunkowego transmisja w kierunku do abonenta realizowana jest z wykorzystaniem technologii satelitarnej, a transmisja w kierunku od abonenta wykorzystuje inne technologie, np. wdzwaniany dostęp modemowy. W przypadku dostępu dwukierunkowego transmisja w obu kierunkach odbywa się drogą satelitarną. Ze względu na charakterystykę technologii, usługi dostępu satelitarnego mogą być niedostępne dla niektórych grup klientów. Stały dostęp radiowy dwukierunkowy kanał transmisji danych przy wykorzystaniu dostępu radiowego. Technologia ta opiera się na wykorzystaniu stacji bazowych i stacji terminalnych zainstalowanych w lokalizacjach abonentów. Z uwagi na częstotliwości używanych kanałów radiowych technologia ta wymaga niejednokrotnie line-of-sight 7 pomiędzy stają bazową i terminalną. Stały dostęp radiowy jest obecnie wykorzystywany w większych aglomeracjach miejskich. Dostęp z wykorzystaniem linii elektroenergetycznych w tej technologii dla dostępu szerokopasmowego wykorzystywane są końcowe odcinki linii sieci elektroenergetycznej o niskim napięciu. Dostęp światłowodowy - technologia ta wykorzystywana jest głównie w celu świadczenia usług symetrycznej transmisji danych o dużej przepływności. Zgodnie z powyższym wszystkie wskazane powyżej technologie wchodzą w potencjalny zakres rynku produktowego na poziomie hurtowym. Niemniej jednak należy stwierdzić, iż usługi świadczone w innej technologii niż technologia xdsl i dostęp kablowy nie odgrywają jeszcze istotnej roli na analizowanym rynku właściwym. Pomimo, iż można zaobserwować stały rozwój różnych alternatywnych technologii, żadna z nich, mając na uwadze aspekt techniczny, praktyczny i ekonomiczny, nie może jeszcze zostać obecnie uznana za równoważna dostępowi do strumienia bitów świadczonego za pomocą łączy xdsl i modemów kablowych. Podobne stanowisko wyraziła Komisja Europejska w dokumencie informacyjnym dla ERG z dnia 20 września 2004 r. Potwierdzeniem dominującej roli technologii xdsl oraz modemów kablowych (TVK) jest analiza przeprowadzona przez Prezesa UKE w zakresie udziałów rynkowych poszczególnych technologii. 7 Ang.Line of sight transmission jest używane w odniesieniu do łączy telekomunikacyjnych zapewniających transmisję sygnału o dużej przepustowości w zasięgu wzroku pomiędzy anteną przesyłającą a anteną odbiorczą. Powyższe odnosi się transmisji radiowej działającej w oparciu o zakres częstotliwości GHz, gdzie ścieżka radiowa jest dosyć krótka. 12

13 Technologie dostępu do sieci Internet w roku 2005 TVK 24% pozostali 7% xdsl 69% Usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu w 93% świadczone są w technologiach xdsl oraz TVK, przy czym dwukrotnie więcej jest użytkowników xdsl niż TVK. xdsl Zgodnie z tym co zostało wskazane powyżej, technologia xdsl opiera się na wykorzystaniu miedzianych pętli abonenckich i ze względu na to cechuje się ograniczeniem pod względem zasięgu, do ok. 5 km. Jest ona dostępna w rejonach, gdzie lokalne centrale telefoniczne zostały przystosowane do świadczenia usług DSL. Do grupy technologii xdsl należy zaliczyć: - HDSL (High DSL) technologia o podwyższonej przepływności, - IDSL (ISDN DSL) - technologia zintegrowana, - ADSL (Asymetric DSL) asymetryczna DSL, - CDSL (Consumer DSL) powszechna DSL, - SDSL (Symertic DSL) symetryczna DSL, - RADSL (Rate Adaptive DSL) adaptacyjna DSL, - VDSL (Very high speed DSL) wysokiej przepływności DSL. W dokumencie Komisji Europejskiej pt.: OPEN NETWORK PROVISION COMMITTEE Working Document Subject: High Speed Bitstream access (ONPCOM01-18Rev1) szybki dostęp do strumienia bitów został zdefiniowany w następujący sposób: Szybki dostęp do strumienia bitów odnosi się do sytuacji, gdzie operator dominujący instaluje łącze dostępowe wysokiej prędkości do lokalu konsumenta (np. poprzez zainstalowanie preferowanego przez niego sprzętu ADSL i konfigurację w lokalnej sieci dostępowej), a następnie udostępnia to łącze dostępowe stronom trzecim, aby umożliwić im dostarczanie klientom usług o wysokiej prędkości. Operator dominujący może także dostarczać usługi transmisyjne swoim konkurentom, aby przenieść ruch na wyższy poziom w hierarchii sieci, gdzie operatorzy wchodzący na rynek mogą już być w jakiś sposób obecni (np. posiadać centralę tranzytową). Usługi strumienia bitów mogą zostać zdefiniowane jako dostawa zdolności transmisji (kanały od i kanał do mogą być asymetryczne) pomiędzy użytkownikiem końcowym podłączonym do łącza telefonicznego a punktem połączeń międzyoperatorskich dostępnym 13

14 dla operatora wchodzącego na rynek. COCOM03-04Rev1 8 dodaje co następuje: Strumień bitów zależy częściowo od PSTN i może obejmować inne sieci takie jak sieć ATM, dostęp do strumienia bitów jest produktem hurtowym, który polega na dostarczaniu zdolności transmisji w sposób pozwalający operatorom wchodzącym na rynek na oferowanie klientom swoich własnych usług o wartości dodanej. Aby być w stanie odróżnić swoje usługi od tych oferowanych przez operatora dominującego, operatorzy wchodzący na rynek muszą mieć dostęp do punktu, gdzie mogą kontrolować określone parametry techniczne usługi dla użytkownika końcowego i/lub w pełni wykorzystać swoją własną sieć (lub alternatywną ofertę sieci), będąc tym samym w stanie zmienić jakość (np. szybkość transmisji danych lub inne cechy) dostarczaną klientom. Główne elementy definiujące dostęp do strumienia bitów to: łącze dostępowe o wysokiej prędkości w pomieszczeniach klienta dostarczane przez operatora dominującego; zdolność transmisyjna dla danych szerokopasmowych w obu kierunkach pozwalająca operatorom nowym na rynku oferowanie swoich własnych usług o wartości dodanej użytkownikom końcowym; operatorzy nowi na rynku mają możliwość odróżnienia swoich usług poprzez zmianę (bezpośrednio lub pośrednio) charakterystyk technicznych i/lub wykorzystanie swojej własnej sieci; dostęp do strumienia bitów jest produktem hurtowym składającym się z części DSL (połączenie dostępowe) i usługi backhaul szkieletowej sieci (danych) (ATM, szkielet IP). Dostęp do strumienia bitów jest zatem definiowany jako produkt hurtowy odpowiadający usługom DSL (usługi o wysokiej prędkości). Jednakże, definicja ta nie określa, w jakim punkcie ruch jest przekazywany, jako że są różne punkty przekazania dla ruchu DSL pomiędzy operatorem dominującym a OLO/ISP (OLO = inny licencjonowany operator, ISP = dostawca usług internetowych), oznaczone cyframi 1-4 na poniższym rysunku: Schemat przedstawiający możliwe punkty dostępu (przekazania ruchu) (x)dsl - Dostęp Transport ruchu sieć szkieletowa DSLAM Modem splitter M D F ATM BRAS Sieć szkieletowa, zarządzane IP WWW (Internet) POTS/ISDN (*opcjonalnie) Punkty dostępu do usługi Poziom DSLAM Poziom ATM Poziom IP (zarządzany) Poziom IP (niezarządzany) Źródło: Dostęp do strumienia bitów - dokument tymczasowy ERG, 20/21 listopad 2003 roku 8 Bitstream Access ERG Consultation Document, July 14th

15 MODEM KABLOWY (TVK) Druga z najczęściej używanych technologii szerokopasmowego dostępu do Internetu to dostęp kablowy (TVK). Szerokopasmowy dostęp kablowy dostępny jest w rejonach, które posiadają infrastrukturę kablową, jednakże nawet w takim przypadku nie wszystkie kable nadają się do zapewniania usług szerokopasmowych. Systemy szybkiej transmisji danych (HSD - High Speed Data) umożliwiają świadczenie w sieciach TVK nowoczesnych interaktywnych usług multimedialnych, do których należą: - Szybki dostęp do zasobów sieci Internet; - Usługi transmisji danych o gwarantowanych parametrach; - Sieci korporacyjne: VPN (Virtual Private Network), telekonferencje; - Usługi telefonii IP; - Audio i Video na Żądanie - systemy pozwalające na odpłatne korzystanie z pozycji biblioteki filmów i utworów muzycznych w sieci kablowej; - Gry on-line - system odpłatnego korzystania z zasobów serwerów gier. Kluczowym elementem systemu szybkiej transmisji danych w sieci kablowej jest CMTS (Cable Modem Termination System) kontrolujący pracę modemów kablowych, instalowanych u abonentów. Aby realizować usługi dodatkowe w sieci kablowej system transmisji danych musi zapewnić niezawodność pracy oraz odpowiednią jakość transmisji. Technologia transmisji danych i zapewnienia jakości są zdefiniowane przez odpowiedni standard. Najbardziej rozpowszechnionymi standardami są DOCSIS (Data Over Cable Service Interface Specification) oraz jego europejska odmiana - EuroDOCSIS. Przesyłanie danych w sieciach TVK odbywa się w sposób podobny do retransmisji normalnego programu telewizyjnego. Do stacji czołowej umieszczonej w centrali operatora sieci TVK podłączony jest specjalny modem centralny, wyposażony w zestaw tzw. modulatorów QAM 9. Zamieniają one sygnał cyfrowy (dane komputerowe) na sygnał analogowy zajmujący podobne pasmo jak normalny program telewizyjny. Abonent jest wyposażony w specjalny modem kablowy podłączony do sieci w taki sam sposób jak telewizor, który zamienia odebrany sygnał z powrotem na postać cyfrową. Dzięki stosowanej modulacji QAM oraz znacznej ilości pasma przeznaczonego na transmisję (8 MHz) możliwości przesyłowe sieci telewizji kablowej znacznie wykraczają poza możliwości zwykłych modemów analogowych (dziesiątki i setki Mb/s). Transmisja danych w kierunku od abonenta do operatora (upstream) wykorzystuje tzw. kanał zwrotny w sieci TVK. 10 Ze względu na stosowanie w całym torze kablowym wzmacniaczy, jedyną możliwością jest wykorzystanie transmisji z podziałem częstotliwości, czyli dosył jest realizowany w zakresie kanałów telewizyjnych, a transmisja do stacji czołowej w zakresie od 5-65MHz. Ze względu na specyfikę tego rodzaju transmisji wymagane jest stosowanie modulacji odpornych na zakłócenia. Zazwyczaj są to modulacje BPSK11 i QPSK12. Podstawowymi zaletami jest duża odporność na zakłócenia oraz prostota modulatorów i demodulatorów. Są to najprostsze modulacje fazy, z dwuwartościowym i czterowartościowym kodowaniem danych. Współczynnik wykorzystania pasma wynosi 1 b/hz/s dla BPSK i 2 b/hz/s dla QPSK QAM - Quadrature Amplitude Modulation, jest kombinacją modulacji amplitudy i fazy 10 Mapa sieci szerokopasmowej Województwa Małopolskiego opis tekstowy i graficzna wizualizacja, opracowanie wykonane przez TEL.P.P. dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, s.8 11 BPSK - Binary Phase Shift Keying 12 QPSK- Quadrature Phase Shift Keying

16 W praktyce europejskiej uznaje się, iż usługi dostępu szerokopasmowego oraz szerokopasmowego dostępu do Internetu muszą umożliwiać przepływność w kierunku dosyłowym do użytkowników końcowych powyżej 144 kbit/sek. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że według oficjalnej definicji ITU (International Telecommunication Union) mianem dostępu szerokopasmowego można określić dopiero usługę o przepływności minimalnej 256 kbit/s w kierunku dosyłowym do użytkowników końcowych. Biorąc pod uwagę powyższe, analiza rynku usług dostępu szerokopasmowego, w tym szerokopasmowej transmisji danych została ograniczona do usług świadczonych z wykorzystaniem łączy DSL i poprzez modem TVK z przepływnościami w kierunku abonenta powyżej 144 kbit/s. Mając na uwadze istniejącą sytuację na rynku, a w szczególności brak substytucyjności ze strony technologii alternatywnych i zarazem śladowy udział tych technologii na analizowanym rynku właściwym, Prezes UKE uznał, iż zakres produktowy rynku hurtowego dostępu do usług szerokopasmowych obejmuje usługi dostępu do strumienia bitów świadczone w oparciu o technologie xdsl w sieciach PSTN oraz w sieciach telewizji kablowych poprzez modem TVK 3.4. Rynek geograficzny. Zgodnie z Wytycznymi Komisji właściwy rynek geograficzny obejmuje obszar, na którym dane przedsiębiorstwa są zaangażowane w proces popytu i podaży właściwych produktów i usług, na którym to obszarze warunki konkurencji są podobne lub wystarczająco jednorodne i który to obszar można odróżnić od obszarów sąsiadujących, gdzie przeważające warunki konkurencji są znacząco różne. Podobną definicję rynku geograficznego zawiera art. 4 pkt 8 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, do której to ustawy odsyła art. 21 ust. 2 ustawy Prawo telekomunikacyjne. Zgodnie z tą definicją rynek geograficzny oznacza obszar, na którym, ze względu na rodzaj i właściwości towarów, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Zakres geograficzny rynku podlegającego analizie przez Prezesa UKE został określony w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury jako krajowy, czyli jego zasięg geograficzny obejmuje terytorium całego kraju. Analiza przeprowadzona przez Prezesa UKE, potwierdziła stanowisko Ministra Infrastruktury. Na obszarze Polski brak jest wewnętrznych barier w zakresie dostępu do rynku usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w pkt 4 i 11 rozporządzenia Ministra Infrastruktury. Brak jest też różnic w zależności od obszaru geograficznego w preferencjach odbiorców usług. Nie występują również w obrębie kraju różnice w opłatach czy kosztach przesyłu sygnału. Należy także podnieść, że nie znaleziono podstaw do uznania, że mógłby to być rynek szerszy, niż krajowy. Uwarunkowania technologiczne, koszty, jak i bariery prawne w obrębie poszczególnych państw, determinują uznanie, że zasadne jest określenie niniejszego rynku wyłącznie na poziomie krajowym. Z tych względów Prezes UKE potwierdza zasadność wyodrębnienia w ujęciu geograficznym rynku krajowego, obejmującego terytorium Polski. 4. Struktura podmiotowa rynku właściwego. Na analizowanym rynku właściwym, w badanym okresie ( ), żaden z działających operatorów nie miał w swojej ofercie, usług hurtowego dostępu szerokopasmowego. 16

17 W dniu 10 maja 2006 r. podpisana została przez Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej decyzja administracyjna obligująca Telekomunikację Polską S.A. do wprowadzenia oferty ramowej określającej warunki dostępu do lokalnej pętli abonenckiej poprzez dostęp do węzłów sieci telekomunikacyjnej na potrzeby usług szerokopasmowej transmisji danych. Powyższe oznacza, że niemożliwa była analiza ofert hurtowych na rynku właściwym za okres Należy jednocześnie zauważyć, iż brak usług na rynku hurtowym stwarza bariery do rozwoju rynku detalicznego dostępu szerokopasmowego do sieci Internet. Ograniczenie dostępu operatorów alternatywnych do infrastruktury innych operatorów w dużym stopniu przyczynia się do istnienia niewystarczającej konkurencji na rynku detalicznym. Z tych względów analizie zostanie poddany rynek detaliczny szerokopasmowego dostępu do sieci Internet w Polsce, jako rynek potencjalnych usługobiorców na rynku hurtowym. Istnienie dużej liczby małych, detalicznych dostawców usług telekomunikacyjnych dostępu do sieci Internet świadczy o istnieniu zapotrzebowania na usługi hurtowe Podmioty prowadzące działalność na analizowanym rynku W związku z brakiem podmiotów oferujących usługi na rynku hurtowym, poniższa lista zawiera podmioty działające na rynku detalicznym świadczące usługi dostępu do sieci Internet w Polsce. Lista podmiotów występujących na rynku detalicznym dostępu do sieci Internet 14 LP. Nazwa przedsiębiorcy 1. Telekomunikacja Polska S.A. 2. Netia S.A. 3. Telefonia Dialog S.A. 4. Petrotel Sp. z o.o. 5. Telekomunikacja Kolejowa Sp. z o.o. 6. MULTIMEDIA POLSKA - DĘBICA 7. MULTIMEDIA POLSKA - BRZESKO 8. MULTIMEDIA POLSKA - POŁUDNIE 9. RST "El-Net" S.A. 10. Konsorcjum Sieci Multimedialnych KSM Sp. z o.o. 11. MULTIMEDIA POLSKA - CENTRUM 12. MULTIMEDIA POLSKA - MIELEC 13. MULTIMEDIA POLSKA - ZACHÓD 14. ATS Sp. J. M. Nosek, S. Sumiński, S. Wietrzyński 15. Okręgowa Spółdzielnia Telefoniczna w Tyczynie 16. MNI S.A. 17. Telefony Podlaskie S.A. w Sokołowie Podlaskim 18. UPC Polska Sp. z o.o. 19. MULTIMEDIA POLSKA 20. Aster City Cable Sp. Z o.o. 21. VECTRA S.A. 22. Internet Cable Provider Sp. z o.o. 23. Regionalna Telewizja Kablowa "AUTOCOM" Sp. z o.o. 24. SAT FILM Sp. z o.o. 14 Przedsiębiorcy telekomunikacyjni, którzy na koniec 2005 roku świadczyli usługi dostępu do sieci Internet więcej niż 1 tys. abonentów w technologii xdsl oraz TVK. Dane pochodzą z formularzy sprawozdawczych za rok

18 LP. Nazwa przedsiębiorcy 25. Przedsiębiorstwo Elektronczno-Mechaniczne ELPOS Sp. z o.o. 26. Zakład Usług Antenowych "SAT-MONT-SERVICE" Jacek Mruk Krzysztof Mruk s.j. 27. ASTA-NET Małdziński, Ryczek spółka jawna w Pile 28. Przedsiębiorstwo Broker Service Sp. z o.o. 29. Przedsiębiorstwo Broker Service Sp. z o.o. 30. Spółdzielnia "DOLSAT" w likwidacji 31. SAV Sp.z o.o. 32. Śląska Telewizja Kablowa Sp. z o.o. 33. Telewizja Kablowa DIPOL Sp. z o. o. 34. "TEL-KAB" BIT Ewa Diehl 35. STELLA Zakład Instalatorstwa Teleelektrycznego Zdzisław Gawęcki 36. CATV SP. z O.O. 37. RST "El-Net" S.A. 38. STREAM COMMUNICATIONS 39. TELKONET SP. Z O.O. 4.2 Podmioty, których udział w rynku detalicznym przekracza 1%, ich obszar działania i struktura własnościowa Analizując nadesłane formularze Prezes UKE wyodrębnił grupę wiodących operatorów działających na rynku, których udział w detalicznym rynku szerokopasmowego dostępu do Internetu przekracza 1%. Poniższa analiza dokładniej prezentuje tych operatorów. TELEKOMUNIKACJA POLSKA S.A. Telekomunikacja Polska S.A. powstała na podstawie aktu notarialnego z dnia 4 grudnia 1991 roku w wyniku przekształcenia zorganizowanej części mienia państwowej jednostki organizacyjnej działającej do tej pory pod nazwą Polska Poczta, Telegraf i Telefon (PPTiT) w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Telekomunikacja Polska S.A. posiada znaczącą pozycję na krajowym rynku usług telefonicznych świadczonych w stacjonarnych publicznych sieciach telefonicznych, na krajowym rynku usług dzierżawy łączy telekomunikacyjnych, jak również na krajowym rynku połączeń międzyoperatorskich, zgodnie z przepisami poprzednio obowiązującej ustawy Prawo Telekomunikacyjne z dnia 21 lipca 2000 roku. Zgodnie z decyzją Prezesa UKE z dnia 10 lipca 2006 r. TP S.A. została wyznaczona jako przedsiębiorca posiadający pozycję znaczącą na krajowym rynku świadczenia usługi rozpoczynania połączeń w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej 18

19 Obecnie struktura własnościowa Telekomunikacji Polskiej S.A. przedstawia się następująco. Akcjonariusz Liczba posiadanych akcji Udział w kapitale zakładowym Udział w ogólnej liczbie głosów France Telecom S.A ,50% 47,50% Posiadacze GDR reprezentowani przez Bank of New York ,98% 9,98% Skarb Państwa ,87% 3,87% Pozostali akcjonariusze ,65% 38,65% RAZEM ,00% 100,00% Źródło: Dane ze strony z dnia 15 marca 2006r. Struktura akcyjna TP S.A. 38,65% 47,50% 3,87% 9,98% France Telecom S.A. Posiadacze GDR reprezentowani przez Bank of New York Skarb Państwa Pozostali akcjonariusze Źródło: opracowanie własne Prezesa UKE na podstawie danych ze strony z dnia 15 marca 2006r. Spółka prowadzi działalność na terenie całego kraju. Jest dostawcą usług dostępu do sieci Internet i jednocześnie świadczy usługi detaliczne w zakresie połączeń krajowych i międzynarodowych w sieci stacjonarnej. Jest również operatorem działającym na rynkach hurtowych telefonii stacjonarnej. Telekomunikacja Polska S.A. stoi na czele grupy kapitałowej, której podmioty prowadzą działalność także w zakresie: telefonii ruchomej (PTK Centertel Sp. z o.o.), usług związanych z dostępem do Internetu (TP Internet Sp. z o.o., Wirtualna Polska S.A.), radiokomunikacji (TP Emitel Sp. z o.o.). Telefonia DIALOG S.A. Telefonia Dialog S.A. (zwana dalej Dialog S.A.) spółka powstała 12 sierpnia 1997 roku pod nazwą Telefonia Lokalna S.A. z siedzibą w Lubinie (obecnie siedziba spółki znajduje się we Wrocławiu). Po 50 procent udziałów w Spółce objęły grupa kapitałowa KGHM Polska Miedź S.A. (poprzez swoje spółki zależne: Dolnośląska Spółka Inwestycyjna S.A. - 49,5 19

20 proc udziałów i Cuprum 2000 sp. z o.o.- 0,5 proc udziałów) oraz grupa kapitałowa Polskich Sieci Elektroenergetycznych S.A. (wraz ze swoją spółką zależną Tel-Energo S.A. - odpowiednio 30 i 20 % udziałów). Jedynym właścicielem Spółki jest obecnie KGHM Polska Miedź S.A. siódma spółka na świecie w zakresie produkcji miedzi i druga co do wielkości produkująca srebro. Dialog S.A. prowadzi działalność w zakresie świadczenia usług telefonii stacjonarnej oraz dostępu do Internetu. Oprócz podstawowych łączy analogowych, posiada szybkie cyfrowe łącza ISDN, pocztę głosową NON STOP DIALOG oraz konkurencyjne cenowo połączenia międzystrefowe, międzynarodowe i do sieci komórkowych poprzez prefiks Obecnie obszar, na którym istnieje sieć spółki Dialog S.A. stanowi ok. 13 % powierzchni kraju, a zamieszkany jest przez ponad 6 mln ludzi. Zasięg działalności Dialog S.A. obejmuje 7 rejonów i przedstawia się następująco (ciemniejszy kolor na mapie): Zasięg działalności Dialog S.A. Źródło: opracowanie własne Prezesa UKE na podstawie informacji ze strony oraz danych uzyskanych od operatora. NETIA S.A. Netia S.A. jest spółką giełdową, która została założona pod firmą R.P. Telekom Sp. z o.o. w 1990 roku przez polskich przedsiębiorców przy udziale kilku inwestorów zagranicznych. Jej struktura akcyjna jest bardzo zróżnicowana, a żaden z akcjonariuszy nie posiada 50% głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy. Poniższa tabela przedstawia strukturę akcjonariatu Netii S.A. Akcjonariusz Udział w Liczba Udział w ogólnej posiadanych kapitale liczbie akcji zakładowym głosów SISU Capital Ltd ,75% 5,75% Griffin Capital Management Ltd ,96% 4,96% Pioneer Pekao Investment Management SA ,92% 4,92% 20

21 Novator Telecom Poland II S.a.r.l ,35% 22,35% Obrót publiczny GPW ,02% 62,02% Kapitał zakładowy % 100% Źródło: strona stan na 1 marca 2006 roku Struktura akcyjna spółki NETIA S.A. 5,75% 4,96% 4,92% 22,35% 62,02% Obrót publiczny GPW Novator Telecom Poland II S.a.r.l. SISU Capital Ltd. Griffin Capital Management Ltd. Pioneer Pekao Investment Management SA Źródło: opracowanie własne Prezesa UKE na podstawie danych ze strony internetowej Netii S.A. Grupa Netia obejmuje grupę spółek zależnych od spółki Netia S.A. Jako grupa spółek, Netia jest operatorem telefonii stacjonarnej w Polsce. Działa na bazie własnej, nowoczesnej światłowodowej sieci szkieletowej oraz bazie lokalnych sieci dostępowych, obejmują swoim zasięgiem największe polskie miasta. Netia S.A. świadczy szeroką gamę usług telekomunikacyjnych, w tym telefoniczne usługi głosowe, usługi transmisji danych oraz sieciowe usługi hurtowe. Swoje usługi oferuje przede wszystkim klientom biznesowych. Ponadto w skład Grupy Netia wchodzą następujące spółki prowadzące działalność telekomunikacyjną: Netia SA (100%) RST El-Net SA (100%) spółki z grupy Netia Świat SA (100%) Uni-Net Sp. z o.o. (58%) 21

22 Schemat sieci szkieletowej Netia S.A. Źródło: Strona Obszar działalności Netia S.A. Źródło: Strona UPC Polska Sp. z o.o. UPC Polska (zwana dalej UPC Sp. z o.o. ) jest największym w Polsce dostawcą potrójnej usługi: telewizji kablowej, szerokopasmowego dostępu do Internetu i usług telefonicznych tzw. triple-play. W zasięgu sieci telewizji kablowej UPC znajduje się ponad 1,9 mln 22

23 gospodarstw domowych w ośmiu największych aglomeracjach miejskich i wielu mniejszych miastach. UPC Polska ma ponad milion abonentów telewizji kablowej. UPC Sp. z o.o. jest częścią spółki Liberty Global Inc. Posiada udziały w spółkach oferujących szerokopasmowe usługi telewizyjne i telekomunikacyjne oraz zawartość programową poza Stanami Zjednoczonymi, w szczególności w Europie, Azji i Ameryce Łacińskiej. Poprzez swoje spółki zależne Liberty Global jest największym operatorem telewizji kablowej poza Stanami Zjednoczonymi pod względem liczby abonentów. Zgodnie z danymi finansowymi z 30 września 2005 roku (z pominięciem NTL Ireland) w zasięgu sieci Liberty Global znajdowało się około 23,6 mln gospodarstw domowych, a liczba wykupionych abonamentów na poszczególne usługi wynosiła 15,2 mln, w tym ok. 10,7 mln abonamentów telewizji kablowej, 2,6 mln szerokopasmowego dostępu do Internetu oraz 1,9 mln usług telefonicznych. VECTRA S.A. VECTRA S.A. jest operatorem telewizji kablowej. Stanowi trzon Grupy Kapitałowej VECTRA, w której pełni funkcję spółki-matki. Kluczowe dla działalności Grupy to spółki: VECTRA Technologie S.A., VECTRA Inwestycje S.A. VECTRA S.A. odpowiada za strategię funkcjonowania Grupy. Wykorzystując uprawnienia właścicielskie nadzoruje działalność spółek zależnych oraz świadczy kompleksowe usługi doradcze na ich rzecz. Ponadto, po przejęciu spółki Telewizja Kablowa VECTRA S.A., zadaniem spółki VECTRA S.A. jest dostarczanie abonentom usług oferowanych przez Grupę VECTRA: programów telewizyjnych i radiowych, dostępu do Internetu oraz telefonii cyfrowej. Podstawowymi zadaniami VECTRA Technologie S.A. są: rozbudowa, modernizacja oraz bieżąca techniczna eksploatacja infrastruktury technicznej, w oparciu o którą VECTRA S.A. świadczy swoje usługi. Grupa Kapitałowa VECTRA świadczy usługi w 114 miastach w Polsce. Jest drugim, pod względem liczby abonentów telewizji kablowej operatorem TVK w kraju, w sumie ma ponad 620 tys. abonentów, w tym sama VECTRA S.A. ma ponad 440 tys. abonentów, pozostali abonenci telewizji kablowej korzystają z usług mniejszych operatorów telewizyjnych przejętych przez Grupę VECTRA. MULTIMEDIA POLSKA S.A. W 1996 r. firmy KTvK Tele-Cal Spółka z o.o. oraz PUH Kaltel Sp. z o.o. dzięki udziałowi kapitału zagranicznego, przekształciły się w Multimedia Polska S.A. ogólnopolską organizację holdingową - Multimedia Polska S.A. Multimedia Polska S.A., to pierwszy operator w Polsce, który na skalę komercyjną wprowadził do swojej oferty spakietyzowaną usługę Triple Play ( 3 w 1 ), czyli telewizję kablową, Internet i telefon pod nazwą handlową multipak. Było to możliwe dzięki unikalnemu na rynku połączeniu spółek TeleNet Polska z Multimedia Polska S.A., które nastąpiło w 2004 r. Spółka obejmuje swoim zasięgiem ponad lokali (HP) 15 objętych siecią koncentryczną w 90 miastach, w tym lokali (ok. 80%) objętych siecią dwukierunkową, umożliwiającą świadczenie usług dostępu do Internetu. Posiadając ponad 450 tys. abonentów zajmuje pod tym względem trzecią pozycję w kraju wśród operatorów telewizji kablowej. Ponadto, w 2001 r. nastąpiło połączenie spółek SzelSat z Gdyni oraz Multimedia Polska z Kalisza. Multimedia Polska po przyłączeniu SzelSatu dysponowała potencjałem 340 tys. abonentów TVK. W tym samym roku rozpoczęto 15 HP Human Potential 23

24 wdrożenie usługi dostępu do szerokopasmowego Internetu. W ciągu niespełna 4 lat spółka Multimedia Polska pozyskała ponad 90 tys. internautów. ASTER CITY CABLE Sp. z o. o. Właścicielem Grupy Aster jest fundusz inwestycyjny Mid Europa Partners LLP.W skład Grupy ASTER wchodzą Aster City Cable Sp. z o.o. w Warszawie, Aster City Cable Sp. z o.o. w Krakowie i Aster City Cable Sp. z o.o. w Zielonej Górze. Aster City Cable Sp. z o.o. w Warszawie (zwana dalej Aster City) powstała w 1994 r. i mając ponad 280 tys. abonentów, jest największym operatorem telewizji kablowej w stolicy. Aster City w Krakowie (do października 2005 r. AUTOCOM) powstała w 1990 roku. Swym zasięgiem Aster City obejmuje niemal cały Kraków oraz Skawinę, docierając ze swoją ofertą do ponad 135 tys. mieszkań. Aster City w Zielonej Górze (Zielonogórska Telewizja Przewodowa Sp. z o.o.) istnieje na rynku od 1990 roku (wcześniej jako Zielonogórska Telewizja Przewodowa Sp. z o.o.) i posiada ok. 32 tys. abonentów telewizji kablowej. 4.3 Powiązania z innymi rynkami telekomunikacyjnymi wskazanie innych rynków telekomunikacyjnych, na których podmiot świadczy usługi Poniższa tabela prezentuje rynki powiązane na których działają przedsiębiorcy podlegający przedmiotowej analizie. Podmiot TP S.A., Dialog S.A, NETIA S.A. UPC Sp. z o.o., Vectra S.A., Multimedia Polska S.A., Aster City Rynek 1. rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla konsumentów i dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; 2. rynek świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów i dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; 3. rynek świadczenia usługi międzynarodowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów i dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; 4. rynek świadczenia usługi rozpoczynania połączeń w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej; 5. rynek świadczenia usługi zakańczania połączeń w poszczególnych stacjonarnych publicznych sieciach telefonicznych; 6. rynek świadczenia usługi tranzytu połączeń w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej; 7. rynek świadczenia usługi zapewnienia części lub całości minimalnego zestawu łączy dzierżawionych o przepustowości do 2 Mbit/s włącznie. 1. rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla konsumentów i dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; 2. rynek świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów i dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; 3. rynek świadczenia usługi międzynarodowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów i dla użytkowników końcowych, z wyłączeniem konsumentów; Oprócz rynków właściwych wymienionych powyżej wszyscy uczestnicy rynku świadczą detaliczne usługi transmisji danych i dostępu do sieci Internet, które to usługi nie są 24

25 wydzielone jako rynki właściwe zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury, jednak stanowią istotne dla użytkowników końcowych usługi, jak również których ocena służy ocenie rynku właściwego w niniejszym postępowaniu. 5. Analiza rynku pod kątem konkurencyjności i występowania znaczącej pozycji rynkowej 5.1. Prawne podstawy do wyznaczenia pozycji rynkowej na rynku właściwym. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy Prawo telekomunikacyjne, jeżeli Prezes UKE ustali, że na rynku właściwym nie występuje skuteczna konkurencja, wyznacza przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych o znaczącej pozycji na rynku właściwym oraz nakłada obowiązki regulacyjne przewidziane w ustawie. Powyższa ustawa zawiera definicje pozycji znaczącej oraz kolektywnej pozycji znaczącej. Zgodnie z art. 24 ust. 2 ustawy znaczącą pozycję rynkową zajmuje przedsiębiorca telekomunikacyjny, który na rynku właściwym samodzielnie posiada pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Z kolei kolektywną pozycję znaczącą definiuje art. 24 ust. 4 ustawy Prawo telekomunikacyjne. Stosownie do tego przepisu, dwóch lub więcej przedsiębiorców telekomunikacyjnych zajmuje kolektywną pozycję znaczącą na rynku właściwym, jeżeli nawet przy braku powiązań organizacyjnych lub innych związków między nimi, posiadają na rynku właściwym pozycję ekonomiczną odpowiadającą dominacji w rozumieniu przepisów prawa wspólnotowego. Prawo telekomunikacyjne zobowiązuje Prezesa UKE do stosowania przy ocenie pozycji znaczącej szeregu kryteriów, pozwalających na ustalenie, czy podmioty działające na rynku posiadają pozycję znaczącą. Kryteria te określone zostały jako katalog otwarty w art. 24 ust. 3 i 24 ust. 5 ustawy. Jednocześnie należy zauważyć, iż zgodnie z art. 24 ust. 6 uznanie przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych za posiadających znaczącą pozycję rynkową następuje na podstawie wyników oceny kryteriów, o których mowa w art. 24 ust. 3 i 5, przy czym kryteria te nie muszą być spełnione łącznie. Powyższe regulacje są zgodne z zapisami prawa wspólnotowego w kwestiach związanych z pojęciem dominacji, o której mowa w art. 82 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (zwanego dalej traktatem lub TWE) z dnia 25 marca 1957 r. Jak wynika z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (zwanego dalej ETS) w sprawie United Brands Company and United Brands Continental Bv v Commission 16 : Pozycja dominująca, o której mowa w tym artykule [82 TWE], oznacza pozycję siły ekonomicznej posiadanej przez danego przedsiębiorcę, która umożliwia mu powstrzymanie skutecznej konkurencji na danym rynku poprzez swobodę zachowania się w dużej mierze niezależnie od konkurentów, klientów (dostawców) i w końcu konsumentów. Stanowisko powyższe zostało powtórzone w wyroku w sprawie Hoffman La Roche & Co AG v Commission, 17 zgodnie z którym: Taka pozycja nie wyłącza istnienia pewnej konkurencji, jak ma to miejsce w przypadku monopolu i quasi-monopolu, lecz umożliwia przedsiębiorcy, który czerpie z tego tytułu korzyści, jeżeli nie określać, to co najmniej w znaczący sposób wpływać na warunki rozwoju konkurencji, a w każdym razie działać, nie licząc się z nią tak długo, jak takie 16 Case 27/76; [1978] ECR 207; [1978] 1 CMLR 429 za Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów: Problem nadużywania pozycji dominującej w świetle przepisów i orzecznictwa wspólnotowego, Warszawa 2003, str Case 85/76), [1979] ECR 461; [ 1979] 3 CMLR 211 za Urzędem Ochrony Konkurencji i Konsumentów: Problem nadużywania pozycji dominującej w świetle przepisów i orzecznictwa wspólnotowego, Warszawa 2003, str

26 działania nie przynoszą mu strat. Pozycję dominującą należy odróżnić od rodzajów paralelnych zachowań charakterystycznych dla oligopoli poprzez to, iż w oligopolu zachowania przedsiębiorców współgrają, podczas gdy w przypadku przedsiębiorcy zajmującego pozycję dominującą zachowanie przedsiębiorcy, który czerpie z tej pozycji korzyści, w znacznej mierze ustalane jest jednostronnie. Istnienie pozycji dominującej może wynikać z wielu czynników, które ujmowane osobno, nie są decydujące, jednak spośród nich bardzo ważnym są wysokie udziały w rynku. W punkcie 5 Wytycznych, stwierdza się, że Komisja oraz NRA muszą: opierać się na zasadach prawa konkurencji i metodologiach służących definiowaniu rynków, podlegających regulacji ex-ante oraz określeniu czy przedsiębiorstwo posiada znaczącą pozycję rynkową na tych rynkach. Jak podkreślają to Wytyczne Komisji na podstawie zasad wywodzących się z orzecznictwa, udział w rynku przedsiębiorstwa stanowi zasadnicze kryterium, odzwierciedlające siłę rynkową, to znaczy pozycję dominującą na tym rynku. Orzecznictwo wspólnotowe wychodzi z założenia, że dysponowanie dużymi udziałami w rynku przekraczającymi 50 % - pozwala, poza wyjątkowymi okolicznościami, określić daną pozycję jako dominującą. Poza tym, ewolucja odpowiednich udziałów w rynku przedsiębiorstwa i jego konkurentów stanowi dodatkowy czynnik przy ocenie posiadania pozycji dominującej na danym rynku. Udziały w rynku mogą zostać oszacowane na podstawie wielkości fizycznych lub obrotów, a najbardziej właściwy wskaźnik winien zostać określony w zależności od charakterystyk każdego rynku. Poza tym, zgodnie z Wytycznymi Komisji, wymiar dynamiczny i przyszłościowy analiz oznacza, że wymagane informacje obejmują okres odpowiednio długi. Niemniej jednak samo kryterium dotyczące udziałów w rynku nie może wystarczać do ustalenia pozycji znaczącej przedsiębiorstwa. Należy zatem wziąć pod uwagę inne wskaźniki, o charakterze jakościowym. Art. 24 ust. 3 Prawo telekomunikacyjne wymienia w szczególności: - brak technicznej i ekonomicznej zasadności budowy alternatywnej infrastruktury telekomunikacyjnej, - istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy, - brak albo niewielki poziom równoważącej siły nabywczej, - łatwy bądź uprzywilejowany dostęp przedsiębiorcy do rynków kapitałowych bądź zasobów finansowych, - ekonomie skali, - ekonomie zakresu, - zintegrowanie pionowe przedsiębiorcy, - poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży przedsiębiorcy, - brak potencjalnej konkurencji, - istnienie barier dla dalszego rozwoju przedsiębiorcy oraz rynku właściwego, - istnienie barier wejścia na rynek właściwy. Ponadto, należy zauważyć, że niniejsza analiza, prowadzona jest w aspekcie przyszłościowym, mając na celu określenie możliwości regulacyjnych ex-ante na rynku. Może więc prowadzić do wyników odmiennych niż te, które wynikałyby z zastosowania reguł konkurencji ex post. Przedmiotem niniejszej analizy nie jest badanie sposobu postępowania w przeszłości, nadużywanie pozycji dominującej lub zawieranie niedozwolonych przez prawo konkurencji porozumień. Analiza dokonana przez NRA różni się także od rodzaju analizy, która może być prowadzona ex-ante podczas badania fuzji ekonomicznej przez organ ds. 26

27 konkurencji, ponieważ wtedy chodzi o ocenę ryzyka dla struktury rynku, dotyczącego pewnego zdarzenia, a nie wypowiadania się na temat struktury rynkowej jako takiej. Powyższe potwierdzają Wytyczne, w punkcie 27, zgodnie z którym punktem wyjściowym dla przeprowadzenia analizy rynku dla celów art. 15 Dyrektywy Ramowej nie jest istnienie porozumienia czy praktyk uzgodnionych, objętych zakresem art. 81 TWE ani koncentracja objęta zakresem rozporządzenia o fuzji, ani też domniemane nadużycie dominacji rynkowej objęte zakresem art. 82 TWE, lecz podstawą powinna być kompleksowa, zorientowana przyszłościowo ocena struktury i funkcjonowania badanego rynku. Jednocześnie należy podkreślić, że wyznaczenie przedsiębiorstwa jako posiadającego znaczącą pozycję rynkową na rynku zdefiniowanym dla celów regulacji ex-ante nie oznacza automatycznie, iż przedsiębiorstwo to zajmuje także dominującą pozycję na rynku określaną dla celów art. 82 TWE lub podobnych przepisów krajowych. (...). Po prostu wskazuje ono na to, iż z perspektywy strukturalnej i w krótkim bądź średnim okresie operator ma i będzie miał na zidentyfikowanym rynku właściwym wystarczającą pozycję rynkową, aby móc zachowywać się do pewnych granic, niezależnie od konkurencji, klientów i konsumentów. 18 Stwierdzić zatem trzeba, że chociaż ustalanie, czy na danym rynku właściwym występują podmioty zajmujące znaczącą pozycję, ma być oparte na zasadach prawa konkurencji, to różni się ono zasadniczo od stwierdzenia istnienia pozycji dominującej przez organy ochrony konkurencji Udział przedsiębiorcy w rynku właściwym. Punktem wyjścia do analizy występowania podmiotu bądź podmiotów o znaczącej pozycji rynkowej jest analiza udziałów rynkowych. Wskaźnik ten jest najczęściej wykorzystywanym kryterium oceny posiadania pozycji znaczącej na rynku właściwym, a jednocześnie stanowi bardzo wiarygodny i ważny argument w analizie siły rynkowej przedsiębiorców. Do analizy udziałów w rynku badanych przedsiębiorców wykorzystane zostały dane z rynku detalicznego. Spowodowane jest to specyficzną sytuacją dla rynku polskiego tj. brakiem rynku usług stanowiących ekwiwalent dla usług typu BSA (Bitstream Access) na poziomie hurtowym. Zgodnie z tym co zostało wskazane wcześniej, do dnia 10 maja 2006 r. TP S.A. nie miała obowiązku świadczenia takich usług, nie świadczyła ich również z własnej woli. Przedsiębiorcy chcący korzystać z infrastruktury TP S.A. w celu dalszej odsprzedaży usług dotychczas traktowani byli jako detaliczni klienci biznesowi. Wobec powyższego stanu faktycznego analiza skupia się na analizie udziałów przedsiębiorców telekomunikacyjnych na detalicznym rynku dostępu do sieci Internet. 18 Punkt 30 Wytycznych 27

28 5.2.1 Udziały badanych przedsiębiorców na rynku dostępu do sieci Internet w Polsce Udział w rynku dostępu do sieci Internet wybranych operatorów w 2005 r. (w technologii xdsl i TVK) VECTRA 3% MULTIMEDIA POLSKA 5% ASTER CITY 4% pozostali 8% UPC 7% NETIA 2% Dialog S.A. 2% TP S.A. 69% Źródło: opracowanie własne Prezesa UKE na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Powyższy rysunek wskazuje na udziały przedsiębiorców w rynku świadczenia usług dostępu do sieci Internet świadczonych poprzez dwie technologie wskazane w definicji rynku właściwego, (xdsl, modem TVK) bez rozróżnienia na szybkość transmisji danych tj.: obejmuje również dostęp do Internetu o prędkości poniżej 144 kbs. Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że TP S.A. posiada 69% udział w rynku. Poddane analizie przedsiębiorstwa posiadają w sumie 92% rynku pod względem technologii xdsl i TVK. Poniżej przedstawiono udziały wybranych operatorów w rynku usług dostępu szerokopasmowego w technologii xdsl w 2005 roku. Udział w rynku dostępu do sieci Internet wybranych operatorów w technologii xdsl, dane za 2005 r. Dialog S.A. 3% NETIA 3% pozostali 2% TP S.A. 92% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Rynek dostępu do sieci Internet poprzez technologię xdsl w Polsce zdominowany jest przez jednego operatora - TP S.A., który posiada 92% udziałów w rynku pod względem liczby abonentów Internetu. Pozostali najwięksi operatorzy tj. Netia S.A. i Dialog S.A. posiadają po 3% udziałów. Łącznie przeanalizowani operatorzy posiadają 98% udziału w rynku. 28

29 W ostatnich latach nastąpił wzrost znaczenia dostępu do sieci Internet realizowanego przez sieci TVK. Jednak należy zaznaczyć, że obecność operatorów telewizji kablowej nie wpływa w sposób znaczący na zwiększenie konkurencyjności na rynku dostępu do sieci Internet. Spowodowane jest to ograniczonym obszarem działalności tego typu przedsiębiorstw zazwyczaj są to obszary dużych aglomeracji. Udział w rynku dostępu do sieci Internet wybranych operatorów w technologii TVK, dane za 2005 r. pozostali 24% UPC 28% ASTER CITY 16% MULTIMEDIA POLSKA 19% VECTRA 13% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Wśród operatorów świadczących usługi dostępu do sieci Internet poprzez modem kablowy TVK największy udział sięgający 28% wykazuje UPC Sp. z o.o., drugie miejsce zajmuje Multimedia Polska S.A. 19%, następne Aster City -16% i Vectra S.A.- 13%. Łącznie abonenci czterech wybranych operatorów stanowią 76% ogólnej liczby abonentów Internetu korzystających z modemów TVK. Na podstawie przedstawionych danych należy stwierdzić, iż udział rynkowy TP S.A. wynosi ponad 60% na detalicznym rynku dostępu do Internetu bez rozróżnienia na technologie. Ograniczając rynek właściwy, zgodnie z wcześniejszymi założeniami jedynie do technologii xdsl i TVK udział TP S.A. na analizowanym rynku wynosi 69%. Dodatkowo należy wskazać, iż wydzieliwszy usługi świadczone jedynie w technologii xdsl, udział ten przekracza 90%. Powyższe dane jednoznacznie wskazują, że Telekomunikacja Polska S.A. posiada pozycję znaczącą na analizowanym rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego. Wskazać należy również, że technologia xdsl jest technologią, która jest obecna na terenie całego kraju, niezależnie od poziomu urbanizacji. Dlatego też zakres geograficzny usług dostępu szerokopasmowego opartych o łącza xdsl bardziej niż usług dostępu szerokopasmowego opartych o sieci TVK odpowiadają krajowemu zasięgowi badanego rynku. 29

30 5.2.2 Udziały badanych przedsiębiorców w rynku dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w Polsce Poniższe dane przedstawiają liczbę abonentów usług Internetu szerokopasmowego i dotyczą rynku detalicznego dostępu szerokopasmowego do Internetu w technologii xdsl i świadczonego za pomocą modemów TVK. Procentowy udział badanych przedsiębiorców pod względem liczby abonentów Internetu szerokopasmowego w technologii xdsl i TVK. Nazwa Rok TP S.A. 79% 64% 66% Dialog S.A. 0% 2% 4% NETIA S.A. 1% 2% 2% UPC Sp. zo.o. 19% 13% 14% VECTRA S.A. 0% 3% 3% MULTIMEDIA POLSKA S.A. 0% 4% 3% ASTER CITY 1% 12% 8% Udziały w rynku dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w latach ,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% TP S.A. Dialog S.A. NETIA UPC VECTRA MULTIMEDIA POLSKA ASTER CITY Źródło: opracowanie własne Prezesa UKE na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Mając na uwadze powyższe dane należy stwierdzić, iż pozycja TP S.A., mimo spadku udziału w 2004 roku do 64%, nadal jest niezagrożona i utrzymuje poziom powyżej 60%. Spadek udziałów TP S.A. spowodowany był głównie zwiększeniem udziałów przez operatora telewizji kablowej Aster City, której udziały wzrosły z 1% w 2003 r. do 12% w 2004 r. Spowodowane było to zwiększeniem przepływności w pakiecie Twój Dom oferowanym przez Aster City w 2004 roku (powyżej 144 kbit/s.). Trend spadkowy TP S.A. został przełamany w 2005 r., kiedy to nastąpił wzrost udziału w rynku tego operatora o 2 punkty procentowe. W celu dokładniejszego zobrazowania rynku usług na poniższych wykresach przedstawione zostały udziały poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych w każdym z badanych lat. 30

31 Udziały w rynku dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w roku 2003 NETIA 1% UPC 19% VECTRA 0% MULTIMEDIA POLSKA 0% ASTER CITY 1% TP S.A. 79% Dialog S.A. 0% Źródło: opracowanie własne Prezesa UKE na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Udziały w rynku dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w roku 2004 MULTIMEDIA POLSKA 4% ASTER CITY 12% VECTRA 3% TP S.A. 64% UPC 13% NETIA 2% Dialog S.A. 2% Źródło: opracowanie własne Prezesa UKE na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. 31

32 Udziały w rynku dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w roku 2005 VECTRA 3% UPC 14% MULTIMEDIA POLSKA 3% ASTER CITY 8% TP S.A. 66% NETIA 2% Dialog S.A. 4% Źródło: opracowanie własne Prezesa UKE na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Powyższe dane wskazują, że TP S.A. z udziałem na rynku detalicznym pod względem liczy abonentów na przełomie lat sięgającym powyżej 60%, a w roku 2005 dokładnie - 66%, zajmowałaby indywidualną pozycję znaczącą na detalicznym rynku dostępu szerokopasmowego. Stanowi to podstawę do tego by przyjąć, iż operator ten posiada indywidualną pozycję na rynku hurtowym świadczenia usług szerokopasmowego dostępu do Internetu Udziały przedsiębiorców w rynku pod względem liczby posiadanych zakończeń sieci Poniższa analiza obrazuje kształtowanie udziałów rynkowych badanych przedsiębiorców telekomunikacyjnych pod względem liczby posiadanych zakończeń sieci. 19 Przedstawione dane są źródłem analizy potencjalnych możliwości zdobycia nowych abonentów, jakie posiadają analizowane przedsiębiorstwa. Są to potencjalni klienci, którym mogą być w każdej chwili zaoferowane usługi dostępu do sieci Internet. 19 Zakończenie sieci zgodnie z definicją w Prawie telekomunikacyjnym jest to fizyczny punkt, w którym abonent otrzymuje dostęp do publicznej sieci telekomunikacyjnej 32

33 Udziały mierzone liczbą posiadanych zakończeń sieci w 2005r. NETIA 3% Dialog S.A. 2% VECTRA UPC 4% 8% MULTIMEDIA POLSKA 4% ASTER CITY 2% TP S.A. 77% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Na podstawie liczby zakończeń abonenckich analizowanych przedsiębiorców wynika, że w roku 2005 największy udział, sięgający 77%, posiadała Telekomunikacja Polska S.A., pozostałe firmy osiągały udziały w przedziale od 2% ( Dialog S.A. i Netia S.A.) do 8% UPC Sp. z o.o Udziały poszczególnych przedsiębiorstw w przychodach na rynku dostępu szerokopasmowego do sieci Internet. Warto przyjrzeć się rynkowi detalicznemu usług szerokopasmowego dostępu do sieci Internet pod kątem osiągania na nim przychodów z prowadzonej działalności, gdyż obraz ten w dużej mierze będzie znajdował swoje odzwierciedlenie na rynku hurtowym w momencie gdy usługi hurtowe zaczną być świadczone. Poniżej przedstawione dane zawierają sumę przychodów ze świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, świadczonej w technologii xdsl oraz przez modem kablowy TVK na rynku detalicznym, łącznie z przychodami za podłączenie. Udziały poszczególnych operatorów zostały policzone w stosunku do sumy przychodów wszystkich badanych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Udziału w przychodach za usługi dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w latach ,00% 80,00% 60,00% 40,00% 20,00% 0,00% TP S.A. Dialog S.A. NETIA UPC VECTRA MULTIMEDIA POLSKA Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. ASTER CITY 33

34 Na podstawie powyższego wykresu można zauważyć, iż zdecydowana większość przychodów z działalności na tym rynku należy do TP S.A. W celu dokładniejszego zobrazowania przychodów z rynku dostępu szerokopasmowego na poniższych wykresach przedstawione zostały udziały poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych w każdym z badanych lat. Udziały w przychodach za usługi dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w 2003r. UPC 15,90% VECTRA 3,77% MULTIMEDIA POLSKA 0,22% ASTER CITY 1,36% NETIA 11,17% Dialog S.A. 1,26% TP S.A. 66,32% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. Udziały w przychodach za usługi dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w 2004r. VECTRA 4% MULTIMEDIA POLSKA 1% ASTER CITY 10% UPC 9% NETIA 5% Dialog S.A. 1% TP S.A. 70% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. 34

35 Udziały w przychodach za usługi dostępu szerokopasmowego do sieci Internet w 2005r. VECTRA 5% UPC 10% MULTIMEDIA POLSKA 2% ASTER CITY 8% NETIA 8% Dialog S.A. 4% TP S.A. 63% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Udziały w przychodach uzyskanych ze świadczenia usług dostępu szerokopasmowego do sieci Internet przedstawiają analogiczny obraz, jak dane dotyczące liczby abonentów tych usług, a zatem potwierdzają, że TP S.A. z udziałami powyżej 60% w całym okresie poddanym analizie, posiada znaczącą pozycję na rynku dostępu szerokopasmowego. Oprócz Aster City w 2004 roku i UPC Sp. z o.o. w 2005 żadna z firm nie przekroczyła w analizowanym przedziale czasowym 10% udziału w przychodach i nie może stanowić realnej konkurencji dla operatora zasiedziałego. Te dwie ostatnie spółki jednak koncentrują się na obszarach zurbanizowanych. Podsumowując, powyższa analiza rynku detalicznego szerokopasmowego dostępu do sieci Internet wyraźnie wskazuje na to, iż podmiotem o znaczącej pozycji na rynku właściwym jest TP S.A. Operator ten, w każdym z badanych lat i pod kątem każdego z analizowanych wskaźników dotyczących udziałów rynkowych zajmuje pozycję na rynku detalicznym. Dla zobrazowania tego podsumowania wyniki zaprezentowano w poniższej tabeli. Procentowe udziały TP S.A w poszczególnych latach według kryteriów Kryterium Udziały w rynku dostępu do sieci Internet TP S.A. bd bd 60% Pozostali bd bd 40% Udziały w rynku dostępu do sieci Internet w TP S.A. bd bd 69% technologii xdsl i TVK Pozostali bd bd 31% Udziały w rynku dostępu do sieci Internet w TP S.A. bd bd 92% technologii xdsl Pozostali bd bd 8% Udziały w rynku dostępu szerokopasmowego TP S.A. 79% 64% 66% do sieci Internet Pozostali 21% 36% 34% Udziały mierzone liczbą zakończeń sieci TP S.A. bd bd 77% Pozostali bd bd 23% Udziały w przychodach za usługi dostępu TP S.A. 67% 70% 63% szerokopasmowego do sieci Internet Pozostali 33% 30% 37% W powyższej tabeli brak jest danych za lata , które dotyczą całego rynku dostępu stałego do sieci Internet. Spowodowane jest to faktem, iż Urząd w tych latach nie zbierał danych dotyczących dostępu do sieci Internet z takim podziałem jak zostało to przedstawione 35

36 w powyższej tabeli i w związku z tym nie jest możliwe dokonanie porównania danych obejmujących także przepustowości poniżej 144 kbit/s za lata Mając na uwadze brak podmiotów świadczących usługi na poziomie hurtowym oraz powyżej przedstawione udziały w rynku na poziomie detalicznym należy stwierdzić, iż sytuacja taka wskazuje na konieczność wprowadzenia odpowiednich regulacji na rynku hurtowym tak, aby umożliwić wzrost konkurencyjności na rynku detalicznym poprzez zwiększenie dla konsumentów wyboru potencjalnych operatorów świadczących usługi dostępu do Internetu. W chwili obecnej niewielu użytkowników końcowych ma dostęp do operatorów telewizji kablowych czy innych operatorów telefonii stacjonarnej niż TP S.A., konieczne jest zatem pojawienie się dostawców usług, którzy przyczyniliby się do wzrostu konkurencyjności na rynku usług dostępu szerokopasmowego do sieci Internet. Brak realnej konkurencji dla TP S.A. na rynku dostawców usług dostępu do Internetu powoduje brak motywacji dla tego operatora do działań pro rynkowych, brakuje tzw. walki o klienta. W roku 2006 pewne obowiązki pro abonenckie zostały narzucone TP S.A. jako wynik przeprowadzonej przez Prezesa UKE kontroli działalności tego operatora. Prezes UKE w wyniku przeprowadzonej kontroli ustalił, że usługa telekomunikacyjna pod nazwą neostrada tp 20 dostępna jest tylko dla użytkowników końcowych, którym TP S.A. świadczy usługę telefoniczną lub w ramach uruchamiania usługi dostępu do Internetu rozpocznie świadczenie usługi telefonicznej. Powyższe działania sprzeczne były w opinii Prezesa UKE z art. 57 ust. 1 pkt 1 Prawa telekomunikacyjnego, zgodnie z którym dostawca usług nie może uzależniać zawarcia umowy o świadczenie publicznie dostępnych usług telekomunikacyjnych od zawarcia przez użytkownika końcowego umowy o świadczenie innych usług lub nabycia urządzenia u określonego dostawcy. Po zakończonej kontroli w dniu 4 lipca 2006 r. Prezes UKE wydał zalecenia pokontrolne wzywające TP S.A. do usunięcia w terminie 30 dni stwierdzonych nieprawidłowości. TP w piśmie z dnia 24 lipca 2006 r. uznała powyższą decyzję za naruszenie prawa. 5.3 Posiadanie przez przedsiębiorcę kontroli nad trudną do powielenia infrastrukturą telekomunikacyjną (techniczna i ekonomiczna zasadność powielania istniejącej infrastruktury telekomunikacyjnej) Kryterium to bada, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny posiada na danym rynku właściwym kontrolę nad infrastrukturą telekomunikacyjną, która jest trudna do powielenia przez innych operatorów działających na tym rynku bądź przez operatorów mogących na niego wejść w badanym okresie. Posiadanie przez przedsiębiorcę na danym rynku właściwym kontroli nad trudno powielarną infrastrukturą telekomunikacyjną wzmacnia jego pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im trudniejsza do powielenia jest ta infrastruktura oraz im pełniejsza jest kontrola nad nią konkretnego przedsiębiorcy, tym większe jest prawdopodobieństwo, że zajmuje on pozycję znaczącą na tym rynku. Kryterium to dotyczy kontroli przedsiębiorcy nad taką infrastrukturą, która pozwala mu na działalność niezależną od innych operatorów. Pojęcie infrastruktura telekomunikacyjna oznacza tu sieć, część sieci lub elementy sieci, które są używane do dostarczania produktów lub usług na danym rynku właściwym. Kontrola natomiast może oznaczać własność, posiadanie, wykorzystywanie lub wpływ na infrastrukturę. Trudności w powieleniu istniejącej 20 Neostrada tp (128 kbit/s., 256 kbit/s., 512 kbit/s., 1024 kbit/s 2048 kbit/s., 6144 kbit/s ) to stały i szybki dostęp do internetu bez blokowania linii telefonicznej. Usługa umożliwia przesyłanie dużych ilości informacji, korzystanie z multimediów i poczty elektronicznej, a także zakładanie własnych stron www. 36

37 infrastruktury telekomunikacyjnej mogą wynikać zarówno z wysokich kosztów jej utworzenia jak i z fizycznych i technicznych parametrów sieci oraz ze strukturalnych i prawnych ograniczeń istniejących na danym rynku. Wydatki jakie musi ponieść nowo wchodzący przedsiębiorca na stworzenie infrastruktury służącej do świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych są istotną barierą i w wielu przypadkach uniemożliwiają zaistnienie na ww. rynku nowym przedsiębiorcom. Na koszty związane z budową infrastruktury składają się między innymi koszty budowy kanalizacji, rurociągów magistralnych, kabli, sieci rozdzielczej, przyłączy abonenckich, pionów i sieci wewnątrz budynków, studni kablowych, złączy, słupów, central końcowych i międzystrefowych, spliterów, przełącznic głównych, punktów styku z innymi operatorami telekomunikacyjnymi posiadającymi sieci telekomunikacyjne itp. Posiadanie przez jednego przedsiębiorcę rozległej sieci pokrywającej swoim zasięgiem cały kraj jest zdecydowanie równoznaczne z posiadaniem infrastruktury trudnej do powielenia dla innych przedsiębiorców. Budowa takiej infrastruktury wymaga wiele czasu i ogromnych nakładów finansowych. Telekomunikacja Polska S.A. Przedsiębiorca ten przekazując stosowne informacje do Prezesa UKE zastrzegł cześć informacji dotyczących posiadanej infrastruktury. Niemniej jednak, nie prezentując objętych tajemnica przedsiębiorstwa informacji, można stwierdzić, iż posiada on najlepiej rozbudowaną infrastrukturę sieciową obejmującą całe terytorium kraju. Z informacji przekazanych przez TP S.A. wynika, że jej sieć komutacyjna umożliwia świadczenie usług na terenie całego kraju, a w związku z tym pokrycie geograficzne sieci TP S.A. w stosunku do powierzchni kraju wynosi 100%. Dialog S.A. Jak wynika z informacji podanych przez operatora, sieć Telefonii Dialog S.A. obejmuje obecnie 8 sieci lokalnych: o Region Dolny Śląsk Wschód (dawne woj. wrocławskie i dawne woj. wałbrzyskie), o Region Dolny Śląsk Zachód (dawne woj. jeleniogórskie i dawne woj. legnickie), o Region Północny (dawne woj. elbląskie), o Region Zachodni (dawne woj. zielonogórskie), o Region Południowy (dawne woj. bielskie), o Region Polska Centralna (dawne woj. łódzkie), W każdej z tych stref wybudowany został główny węzeł telekomunikacyjny, od którego rozchodzą się ringi światłowodowe do poszczególnych obszarów sieci, w których zainstalowane są obiekty wyniesione umożliwiające przyłączenie abonentów. W skład ringów światłowodowych opartych głównie na kablach 32 włóknowych, wchodzą moduły wyniesione centrali, które w znacznej mierze stanowią urządzenia umieszczone w wolnostojących szafach dostępowych zewnątrz budynkowych. Od szafy dostępowej do abonenta możliwa jest transmisja zarówno cyfrowa, jak i analogowa na bazie łączy miedzianych oraz w szczególnych przypadkach, na łączach światłowodowych lub radiowych. Sieć światłowodowa stanowi km kabla. Kable te łączą się ze sobą w strukturach ringowych 660 węzłów, od których promieniście rozchodzi się sieć rozdzielcza oparta na 7 37

38 100 km kabla miedzianego do punktów dystrybucyjnych. Zarówno kable światłowodowe, jak i miedziane prowadzone są w gęstej sieci kanalizacji kablowej. Sieć teletransmisyjna Dialog S.A. pracuje w oparciu o synchroniczną hierarchię cyfrową SDH (STM-1, STM-4)21. W celu przyłączenia obszarów, do których Dialog S.A. nie doprowadził jeszcze własnej sieci kablowej, stosowane są radiolinie (w systemach PDH lub SDH) lub ma miejsce dzierżawa zasobów transmisyjnych innych operatorów. W części obszarów zastosowanie znalazły wąskopasmowe systemy radiodostępowe. Dla potrzeb realizacji transmisji danych oraz łączności międzystrefowej, hosty połączone są łączami, za pomocą wybudowanej w 2002 roku własnej sieci światłowodowej, szkieletowej lub łączami dzierżawionymi od innych operatorów. Obszary, na których budowana jest sieć Dialogu S.A. stanowią ok. 13% powierzchni kraju, a zamieszkuje je ponad 6 mln ludzi22. Netia S.A. Obiekty transmisyjne Netii S.A. występują w 100 powiatach, co stanowi ponad 19% powierzchni Polski. Podstawowe systemy dostępowe w Netii S.A. realizowane są w następujących technologiach: o Dostęp w sieci stałej miedzianej: S 12 - Alcatel 5 ESS - Lucent FITL Marconi ADSL EDA Eriksson SDSL (BDI) Lucent o Dostęp w radiowej sieci wąskopasmowej i szerokopasmowej DECT Wireless System A9800 Alcatel DECT Wireless System DRA1900 Eriksson MGW InnoWave Tadiran Telecommunications Wireless Systems LTD DMS Marconi o Systemy transmisyjne SDH Alcatel Mini Link Eriksson City Link Nera DWDm Siemens o Sieci inteligentne ATM Lucent, Cisco IP Cisco, Jupiter. Najważniejszymi łączami w sieci Netii S.A. są Ring DWDM o przepływności 10 Gb Ethernet oraz STM sieci szkieletowej tego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego. 21 STM-1 przepływność 155,52 Mbit/s, STM-4 przepływność 622,08 Mbit/s. 22 Źródło: r. 23 STM (Synchronous Transport Module - Synchroniczny Moduł Transportowy), podstawowa jednostka transportowa SDH (Synchronous Digital Hierarchy), czyli Synchronicznej Hierarchii Systemów Cyfrowych, technologia sieci transportu informacji, charakteryzująca się tym, że wszystkie urządzenia działające w sieci SDH, pracujące w trybie bezawaryjnym, są zsynchronizowane zarówno do nadrzędnego zegara (PRC) jak i do 38

39 Ponadto Netia S.A. posiada światłowodową sieć szkieletową o długości około 5 tysięcy kilometrów. 24 Jej schemat został zamieszczony poniżej. Schemat sieci szkieletowej Netia S.A. Źródło: r. Posiadanie i kontrola nad trudną do powielenia infrastrukturą telekomunikacyjną, przez przedsiębiorców działających na polskim rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych stanowi dla potencjalnych konkurentów istotną barierę wejścia na ten rynek. Bazując na danych firmy Alcatel można zauważyć, że koszty budowy sieci rozkładają się następująco: Koszty budowy sieci telekomunikacyjnej. Sieć dostępowa Wyższe warstwy sieci Źródło: Konferencja Miasta w Internecie, Zakopane 2001, Alcatel siebie nawzajem (w odróżnieniu od takich technologii jak, np. ATM).STM-N w czasie zwielokrotniania ma przepływność, będącą N-tą wielokrotnością STM-1 (155,52 Mbit/s). 24 Źródło: r. 39

40 Jak widać z przedstawionego wykresu koszty budowy sieci dostępowej stanowią ok. 75% kosztów budowy całej infrastruktury telekomunikacyjnej. Główną infrastrukturę dostępową stanowią przede wszystkim kable z torami miedzianymi łączące urządzenia końcowe zainstalowane w lokalu klienta z koncentratorem lub przełącznicą główną. Przede wszystkim kable oraz technologia ich instalowania stanowią infrastrukturę trudną do powielenia, a koszty poniesione na nią są praktycznie nie do odzyskania. Koszty budowy sieci dostępowej Infrastruktura kablowa Urządzenia aktywne Źródło: Konferencja Miasta w Internecie, Zakopane 2001, Alcatel Jak widać na powyższym grafie ok. 75% kosztów budowy sieci dostępowej stanowią koszty infrastruktury kablowej. Kable są prowadzone pod ziemią w specjalnej kanalizacji kablowej (rury PCV, studzienki i szafki kablowe) wzdłuż ciągów komunikacyjnych (szczególnie w miastach). Rozpoczęcie budowy wymaga wykonania i uzgodnienia projektu z właściwymi organami geodezyjnymi - jest to proces czasochłonny i kosztowny chociażby ze względu na zagęszczenie różnego typu instalacji (gazowe, wodne, energetyczne czy kanalizacyjne i konieczność spełnienia wymagań prowadzenia instalacji w takim otoczeniu). Trudności i koszty dodatkowo podnosi konieczność przeprowadzania kanalizacji pod ulicami. Sama budowa wymaga uwzględnienia interesów uczestników ruchu drogowego oraz poniesienia kosztów przywrócenia stanu sprzed budowy. 40

41 Koszty budowy sieci kablowej Prace ziemne Koszt kabli telekomunikacyjnych Źródło: Konferencja Miasta w Internecie, Zakopane 2001, Alcatel Na największą cześć kosztów budowy infrastruktury kablowej składają się koszty prac ziemnych, a nie koszty kabli telekomunikacyjnych. Analizując sytuację największych przedsiębiorców telekomunikacyjnych na polskim rynku dostępu do sieci Internet, pod względem kontrolowanej przez nich infrastruktury telekomunikacyjnej i możliwości prowadzenia przez nich działalności w sposób niezależny od innych przedsiębiorców, zbadane zostały udziały poszczególnych przedsiębiorców pod względem posiadanej przez nich infrastruktury. W dalszej części opracowania przeanalizowane zostały udziały przedsiębiorców telekomunikacyjnych w elementach infrastruktury telekomunikacyjnej pod względem liczby urządzeń DSLAM, a w przypadku operatorów telewizji kablowej aktywnych urządzeń CMTS. Ze względu na inną technologię stosowaną do świadczenia takich samych usług w sieciach TVK i stacjonarnych dalsza analiza przeprowadzona została oddzielnie dla operatorów telefonii stacjonarnej i oddzielenie dla operatorów telewizji kablowej TVK. DSLAM (Digital Subscriber Line Access Multiplexer) to dostępowy multiplexer cyfrowych linii abonenckich. Urządzenie agregujące i kończące obwody DSL. Zawiera wieloelementową jednostkę centralną, centrale ADSL tzw. ADSL transmission unit i pewien rodzaj interfejsu sieciowego do łączenia z sieciowym punktem dostępowym. 25 W DSLAM znajdują się karty ADSL, które odbierają sygnał z pętli lokalnej (kabli miedzianych). Multiplekser stawiany z reguły w obiektach centrali telefonicznej, lub coraz częściej w tzw. "szafach dostępowych", umożliwia dodanie do standardowej usługi analogowej wykorzystującej zakres częstotliwości Hz, usługi szerokopasmowej, wykorzystującej pasmo powyżej 3400 Hz do ok. 1,1 MHz. Pasmo przesyłania sygnału analogowego oddziela od przedziału wykorzystywanego na usługę szerokopasmową tzw. "wolne" pasmo stanowiące pewnego rodzaju bufor zabezpieczający. Zakłócenia z urządzeń 25 B. Dunsmore, T. Skandier, Cisco technologie telekomunikacyjne, Wydawnictwo Mikom, Warszawa 2003, s

42 analogowych są ograniczane filtrami dodawanymi zarówno po stronie centrali telefonicznej jak i po stronie abonenta.26 CMTS (ang. Cable Modem Termination System) to urządzenie przeznaczone dla sieci kablowych, służące do transmisji danych - zwykle zapewnienia abonentom dostępu do Internetu pracujące zgodnie ze standardem DOCSIS lub EuroDOCSIS. CMTS wraz z modemami kablowym znajdującymi się u abonentów tworzy sieć IP, która opiera się na fizycznej sieci telewizji kablowej HFC, a więc hybrydowej sieci światłowodowo-miedzianej. CMTS nadaje używając jednego (DOCSIS 1.0/1.1/2.0) lub wielu (DOCSIS 3.0) kanałów o szerokości 6 MHz (DOCSIS) lub 8 MHz (EuroDOCSIS), używając modulacji QAM - 64 lub 256 oraz MPEG-2/ATM do wszystkich modemów w obrębie jednej domeny MAC. Aby rozpocząć pracę, modem musi najpierw znaleźć kanał dosyłowy czyli tzw. downstream - wybrany do nadawania fragment pasma o szerokości 6 lub 8 MHz. W tym celu przeszukuje kanały TV zgodnie z rastrem PAL lub NTSC, przesuwając się odpowiednio o 6 lub 8 MHz. Jeśli nie znajdzie kanału dosyłowego na dobrze znanych częstotliwościach według rastra - przechodzi do skanowania dokładnego co 1 MHz. Po odnalezieniu sygnału dosyłowego modem dokonuje ekstrakcji danych z paczki MPEG-2 - informacji o torze zwrotnym tzw. upstream. Informacje te to m.in. częstotliwość na której może nadawać (np: 35 MHz), szerokość kanału oraz sloty czasowe, w których może przeprowadzić transmisję. Po wynegocjowaniu mocy nadawania modem przechodzi do części IP - pobiera przez DHCP27 adres IP, następnie plik konfiguracyjny z TFTP 28 i czas z serwera ToD. Opcjonalnie włączane jest także szyfrowanie danych (zwykle DES lub 3DES) które w DOCSIS nazywa się BPI+ (z ang. Baseline Privacy Interface). CMTS autoryzuje modem, który odszukuje w strumieniu dane które są kierowane do urządzeń podłączonych poprzez porty Ethernet lub USB i przekazuje je dalej (jako bridge) na podstawie adresu MAC. Urządzenie podłączone do modemu może wtedy pobrać adres z DHCP i rozpocząć normalną pracę. W przypadku podłączenia przez USB modem rozpoznawany jest jako urządzenie klasy sieciowej - karta sieciowa.29 Urządzenia typu DSLAM agregując ruch od użytkowników końcowych różnią się między sobą znacznie pod względem możliwości technicznych. Urządzenia typu DSLAM w zależności od wielkości są przystosowane do przyjęcia określonej ilości par kabli miedzianych. Z tego względu uznaje się za stosowne przedstawienie danych jako średniej liczby abonentów przypadającej na każde urządzenie. Poniższy wykres przedstawia średnią liczbę użytkowników, korzystających z dostępu do sieci Internet w technologii xdsl, przypadającą na jedno urządzenie typu DSLAM. W przypadku TP S.A. do ogólnej liczby DSLAM dołączono również architektury typu FITL - światłowód w pętli abonenckiej (Fiber In The Loop), wyposażone w karty ADSL. Aby infrastruktura sieci telekomunikacyjnej była przystosowana do dostarczania użytkownikowi końcowemu usług najwyższej jakości i w jak najszerszym zakresie, architektura sieci 26 z dnia DHCP (ang. Dynamic Host Configuration Protocol) to protokół komunikacyjny umożliwiający komputerom uzyskanie od serwera danych konfiguracyjnych, np. adresu IP hosta, adresu IP bramy sieciowej, adresu serwera DNS. 28 TFTP to skrót od angielskiego Trivial File Transfer Protocol. Jest to protokół standardu TCP/IP (uproszczona wersja FTP) służący do przesyłania plików za pomocą datagramów UDP (port 69).TFTP charakteryzuje się prostotą i małymi wymaganiami i z tego powodu jest stosowany na przykład w bezdyskowych stacjach roboczych do ściągnięcia systemu operacyjnego przed rozpoczęciem pracy z dnia

43 w obszarze dostępowym może wykorzystywać światłowód jako jedyne szerokopasmowe medium transmisyjne. Liczba abonentów Internetu w technologii xdsl przypadąca na jedno urządzenie typu DSLAM w 2005 r TP S.A. Dialog S.A. NETIA Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Urządzenia typu DSLAM w TP S.A. agregują największą średnią liczbę abonentów modemów DSL. W 2005 roku na jeden multiplexer dostępowy przypadało ponad 140 użytkowników Internetu. W Dialogu S.A. było to odpowiednio siedmiokrotnie mniej, a w Netii S.A. czternastokrotnie mniej. Tak duża różnica w liczbie użytkowników przypadających na jedno urządzenie kończące obwody DSL świadczy o tym, że TP S.A. ma lepiej rozbudowaną infrastrukturę dostępową, dzięki której może obsługiwać większą liczbę abonentów wykorzystując do tego celu mniejszą liczbę urządzeń typu DSLAM. Biorąc pod uwagę dodatkowo ogólną liczbę abonentów jaką posiada TP S.A. należy stwierdzić jednoznacznie, iż świadczy to o posiadaniu przewagi technologicznej i infrastrukturalnej przez operatora zasiedziałego nad innymi operatorami posiadającymi własną infrastrukturę telekomunikacyjną służącą do świadczenia usług telefonii stacjonarnej. Operator zasiedziały dysponuje stosunkowo niewielką liczbą urządzeń DSLAM, ale przystosowane są one do pracy z proporcjonalnie większą liczbą kart ADSL niż ma to miejsce w przypadku pozostałych dwóch firm. Netia S.A. wykazuje, mimo porównywalnej z Dialogiem liczby abonentów Internetu w technologii xdsl, niemal trzykrotnie większą liczbę urządzeń kończących obwody DSL niż Dialog S.A. Świadczy to o bardziej rozproszonej sieci zakończeń abonenckich w przypadku Netii S.A. biorąc pod uwagę obszar geograficzny. Poniższy wykres przedstawia średnią liczbę użytkowników, korzystających z dostępu do sieci Internet za pomocą modemów kablowych TVK, przypadającą na jedno urządzenie typu CMTS. 43

44 Liczba abonentów Internetu w technologii modemów TVK przypadąca na jedno urządzenie typu CMTS w 2005 r ASTER CITY UPC MULTIMEDIA POLSKA VECTRA Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. W przypadku operatorów telewizji kablowej nie występuje taka znacząca różnica w średniej liczbie użytkowników przypadająca na dane urządzenie zapewniające abonentom dostęp do sieci Internet. Wielkość ta w przypadku Vectry S.A. przekracza 1200 użytkowników i sięga w Aster City ponad W przypadku operatorów TVK zauważyć można, iż ci operatorzy, którzy działają głównie w dużych aglomeracjach, Aster City i UPC Sp. z o.o., wykorzystują dane urządzenie CMTS do świadczenia usług dostępu do sieci Internet większej grupie użytkowników niż Multimedia Polska S.A. czy Vectra S.A., które świadczą swoje usługi również w mniejszych miastach. Reasumując, należy stwierdzić, że pod względem kryterium posiadania przez przedsiębiorcę kontroli nad trudną do powielenia infrastrukturą telekomunikacyjną wyłania się jednoznaczny obraz przewagi nad pozostałymi uczestnikami rynku operatora zasiedziałego TP S.A., który posiada najlepiej rozbudowaną infrastrukturę telekomunikacyjną i największą liczbę zakończeń sieci obejmującej swym zasięgiem terytorium niemal całego kraju. Budowa przez jakiegokolwiek innego operatora podobnej, przybliżonej pod względem pokrycia geograficznego sieci telekomunikacyjnej, jest w rzeczywistości nierealna i nie znajduje uzasadnienia ekonomicznego. Należy jednoznacznie stwierdzić, że TP S.A. posiadając przewagę technologiczną i infrastrukturalną zajmuje indywidualną pozycję znaczącą na rynku hurtowym dostępu szerokopasmowego, na którym to mogłaby udostępniać swoją sieć pozostałym dostawcom usług telekomunikacyjnych. 5.4 Istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy Kryterium to bada, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny posiada na danym rynku właściwym przewagę technologiczną nad innymi operatorami działającymi na tym rynku bądź mogącymi na niego wejść w badanym okresie. Posiadanie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego na danym rynku właściwym przewagi technologicznej nad innymi operatorami wzmacnia jego pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im większa jest ta przewaga, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca ten zajmuje pozycję znaczącą na tym rynku. 44

45 O istnieniu przewagi technologicznej konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego możemy mówić, jeśli posiada on na danym rynku właściwym taką technologię, która umożliwia mu tańsze lub efektywniejsze świadczenie usług albo dostarczanie w dotychczasowej cenie produktów lub usług nowocześniejszych i posiadających więcej funkcji lub zastosowań od dostarczanych do tej pory. Istnienie przewagi technologicznej przedsiębiorcy na danym rynku właściwym może świadczyć o posiadaniu przez nie pozycji znaczącej na tym rynku, ponieważ zniwelowanie takiej przewagi przez konkurentów jest kosztowne i czasochłonne. Spełnianie tego kryterium przez konkretnego przedsiębiorcę może stanowić dla konkurentów istotną barierę wejścia na dany rynek właściwy. Zgodnie z tym co zostało wskazane w punkcie 5.3 niniejszej decyzji TP S.A - w porównaniu z innymi działającymi na rynku przedsiębiorstwami posiada najlepiej rozbudowaną infrastrukturę dostępową, dzięki której może obsługiwać większą niż konkurencja liczbę abonentów, korzystając ze stosunkowo mniejszej liczby urządzeń typu DSLAM. Świadczy to niewątpliwie o posiadaniu przez TP S.A. przewagi technologicznej. Wszyscy działający na rynku operatorzy posiadają podobne rozwiązania technologiczne i żaden z nich nie dysponuje taką innowacją technologiczną, która umożliwiałaby mu zyskanie istotnej przewagi technologicznej nad konkurentami. Usługi świadczone w technologii xdsl świadczone są przy wykorzystaniu urządzeń typu DSLAM, natomiast w sieciach telewizji kablowej wykorzystywane są modemy kablowe. TP S.A. nie posiada innych możliwości świadczenia usług szerokopasmowych z wykorzystaniem innych technologii takich jak: dostęp bezprzewodowy (FWA - Fixed Wireless Access), dostęp satelitarny. Dostęp światłowodowy (FTTH - Fibre to the Home) czy dostęp oparty o sieci elektryczne (PLC Power line Communications). Niemniej jednak pewna przewaga technologiczna operatora zasiedziałego wiąże się z rozbudowaną siecią dostępową i dzięki której może w sposób bardziej efektywny wykorzystywać modemy DSLAM. 5.5 Poziom równoważącej siły nabywczej Kryterium to bada, czy poziom siły nabywczej klientów konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych jest wystarczająco wysoki, aby zrównoważyć pozycję tego lub tych przedsiębiorców jako dostawców usług na danym rynku właściwym. Niski poziom równoważącej siły nabywczej na danym rynku właściwym, czyli brak klientów lub grup klientów o silnej pozycji negocjacyjnej w stosunku do konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych wzmacnia ich pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im niższy jest poziom równoważącej siły nabywczej klientów konkretnego przedsiębiorcy lub przedsiębiorców na danym rynku, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca lub przedsiębiorcy ci zajmują indywidualną lub kolektywną pozycję znaczącą na tym rynku. Brak funkcjonowania rynku hurtowego świadczenia usług dostępu szerokopasmowego, w tym szerokopasmowej transmisji danych w Polsce powoduje, że dane kryterium nie może zostać poddane analizie w odpowiedni sposób. Z powodu braku jakiegokolwiek odzwierciedlenia rynku detalicznego dostępu szerokopasmowego w porównaniu z hurtowym rynkiem właściwym w aspekcie przedmiotowego kryterium, uznano za właściwe zrezygnowanie z badania tego wskaźnika na podstawie danych z rynku detalicznego dostępu do sieci Internet. Koszty ponoszone przez klientów na rynku detalicznym w przypadku zmiany operatora, nie miałyby żadnego powiązania z kosztami ponoszonymi przez dostawców usług (klientów) na rynku hurtowym. Niemniej jednak, oceniając sytuację na rynku detalicznym, na którym TP S.A. udziałem w rynku przekraczającym 60 % zajmuje 45

46 pozycje znaczącą, należy uznać za mało prawdopodobne, by w perspektywie dwóch lat pojawił się na rynku podmiot o zbliżonej do TP S.A sile rynkowej, który mógłby stanowić alternatywę w świadczeniu usługi dostępu szerokopasmowego dla użytkowników końcowych, a tym samym, który byłby w stanie zaoferować alternatywny dostęp szerokopasmowy innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym. 5.6 Łatwy bądź uprzywilejowany dostęp do rynków kapitałowych/zasobów finansowych Do kryteriów, które służą zbadaniu pozycji rynkowej przedsiębiorcy telekomunikacyjnego zalicza się także łatwy bądź uprzywilejowany dostęp do rynków kapitałowych lub zasobów finansowych. Kryterium to bada, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny posiada na danym rynku właściwym łatwiejszy bądź bardziej uprzywilejowany dostęp do rynków kapitałowych, bądź zasobów finansowych niż inni operatorzy działający na tym rynku. Posiadanie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego na danym rynku właściwym łatwiejszego dostępu do źródeł finansowania niż inni operatorzy wzmacnia jego pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im bardziej uprzywilejowany dostęp ma konkretny przedsiębiorca do środków finansowych, tym większe jest prawdopodobieństwo, że posiada on uprzywilejowaną pozycje względem konkurentów, a tym samym zajmuje pozycję znaczącą na danym rynku. W latach wartość księgowa aktywów firmy TP S.A. kształtowała się na średnim poziomie 32,5 mld złotych, co oznacza, że była ona prawie 12 razy większa aniżeli wartość księgowa aktywów drugiej pod tym względem Netii S.A. i 20 razy większa niż Dialogu S.A. Zestawienie wyników finansowych netto wybranych przedsiębiorców telekomunikacyjnych w latach Przedsiębiorca Rok TP S.A Dialog S.A Netia S.A UPC Polska Sp. z o.o Vectra S.A Multimedia Polska Sp. z o.o Aster City Cable Sp. z o.o Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. TP S.A. ma też najwyższy rating finansowy wśród wszystkich przedsiębiorstw telekomunikacyjnych na polskim rynku i w bardzo zaawansowany sposób wykorzystuje nowoczesne instrumenty finansowe, także za pośrednictwem własnych, wyspecjalizowanych w inżynierii finansowej podmiotów zależnych (np. TPSA Eurofinance B.V. z siedzibą w Amsterdamie jednostka zależna od TP).. Ogromne znaczenie dla sytuacji TP ma nie tylko jej wysoki rating, w skali ocen od AAA do D, ocena BBB+/Stable/-30 z roku 2005 wg S&P (Standard & Poor s - jedna z najbardziej znanych na świecie agencji ratingowych, która prowadzi swój własny, publicznie znany system ratingu), ale również fakt, że należy do jednej z najsilniejszych grup kapitałowych

47 branży telekomunikacyjnej na świecie, jaką jest grupa France Telecom (która sama ma bardzo wysoki rating S&P obecna ocena to A-/Pozytywna). TP S.A. jest traktowana przez France Telecom jako inwestycja, której celem strategicznym jest utrzymanie pozycji lidera na rynku krajowym w możliwie największej liczbie obszarów działalności. Dlatego TP S.A. może liczyć na silne wsparcie ze strony swojego głównego akcjonariusza, któremu sprzyja realizowana strategia rozwojowa całej grupy. Ponadto cała Grupa TP, do której należy TP S.A. w latach zanotowała wzrost przychodów. Przychody te wzrosły z milionów złotych w 2001 roku do milionów złotych w 2004 roku. Jedynie w 2005 roku Grupa TP zanotowała nieznaczny spadek przychodów, które wyniosły miliony. Ponadto Grupa TP w latach 2001/2002 odnotowała duży wzrost zysku netto z 688 do 919 milionów złotych. W latach 2002/2003 wzrósł on z 919 do 960 milionów złotych, a na przestrzeni lat 2003/2004 Grupa TP zanotowała duży wzrost zysku netto z 960 do milionów. Jedynie w 2005 roku zysk netto spadł do milionów złotych. 31 Analizując sytuację grupy France Telecom widać, że podobnie jak Grupa TP, uzyskuje ona dobre wyniki finansowe. Na przestrzeni lat skonsolidowany przychód grupy France Telecom zwiększył się z mln euro do mln euro, co dało wzrost w wysokości 6,2%. Także wzrost zysku netto osiągniętego przez grupę France Telecom w 2005 roku w wysokości milionów świadczy o tym, że grupa ta ma silną i stabilną pozycję na rynku, gdyż w porównaniu do 2004 roku, w którym wynosił on milionów euro, wzrósł on aż o 89,2% 32. Dialog S.A. znajduje się w grupie kapitałowej KGHM. Od początku był traktowany jako inwestycja finansowa, z której inwestor będzie chciał wyjść w dogodnym dla siebie momencie. Dlatego przebieg finansowania działalności spółki należy rozpatrywać z punktu widzenia celu, jakiemu było ono podporządkowane. Oficjalny komunikat zarządu KGHM z września 2005 r. mówi o wyborze doradcy dla procesu wycofania się z inwestycji. Wśród potencjalnych inwestorów wymienia się Netię S.A., która byłaby gotowa odkupić Dialog S.A. jeśli cena nie byłaby wygórowana. W porównaniu z TP S.A. czy Netią S.A., Dialog S.A. ma bardzo ograniczone możliwości finansowania swojego rozwoju (z uwagi na uzależnienie decyzyjne od jedynego akcjonariusza KGHM), mimo że znajduje się w silnej jak na polskie realia grupie kapitałowej. Z analizy parametrów finansowych wyłania się obraz firmy o aktywach kształtujących się w latach na średnim poziomie 1,58 mld złotych. W porównaniu z TP S.A., której aktywa są prawie 22 razy większe, Dialog S.A. jest mniej atrakcyjnym partnerem dla rynków finansowych. 33 W 2005 roku aktywa firmy zmniejszyły się i wyniosły 1,27 mld złotych. Przychody Dialogu S.A. z usług telekomunikacyjnych wynoszą prawie 374 mln złotych rocznie średnia dla lat Wykazują one przy tym tendencję wzrostową: wzrost wyniósł ponad 20% w roku 2004 w stosunku do roku wyjściowego Firmie udało się odzyskać rentowność i uzyskać pozytywne wyniki finansowe netto w latach , (odpowiednio ponad 261 i 51 mln zł). Mając na uwadze tendencje rynkowe oraz uzyskane wyniki widać, że operator ten po chwilowej poprawie swej sytuacji finansowej w 2003 roku stopniowo zaczyna notować coraz gorsze wyniki finansowe. 31 Skrócony rachunek zysków i strat Grupy TP, _14fev2006Strategy.pdf, Analiza przedsiębiorstw telekomunikacyjnych pod kątem posiadania bądź nie posiadania znaczącej pozycji indywidualnej lub kolektywnej na rynkach określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa URTiP wykonana dla URTiP przez firmę Audytel, grudzień 2005 r. 47

48 Z analizy parametrów finansowych Netii S.A. wyłania się obraz firmy o aktywach kształtujących się w latach na średnim poziomie 2,75 mld złotych. Przychody z usług telekomunikacyjnych na przełomie badanego okresu wynoszą średnio ponad 487 mln złotych. Wykazują one słabą tendencję spadkową (spadek poniżej 4% w roku 2004 w stosunku do roku wyjściowego 2002). Po zapaści finansowej w latach firmie udało się odzyskać rentowność i uzyskać wynik finansowy netto w wysokości ponad 159 mln zł. W relacji do TP S.A., której aktywa są prawie 13 razy większe, Netia S.A. jest dużo mniej atrakcyjnym partnerem dla rynków finansowych, co powoduje, że ma trudniejszy dostęp do rynków kapitałowych.34 Przedsiębiorstwo to koncentruje się na świadczeniu usług klientom z rozwijającego się sektora biznesowego. Zgodnie ze strategią Netii S.A. i planem biznesowym na lata Netia S.A. wzmacnia swoją bazę klientów biznesowych i dodaje nowy potencjał wzrostu, pochodzący z działalności z zakresu fuzji i przejęć. W kwietniu 2003 roku Netia S.A. nabyła spółkę Świat Internet SA (dawniej "TDC Internet Polska SA"), dostawcę usług internetowych. W styczniu 2004 roku Netia S.A. nabyła spółkę RST El-Net SA, niezależnego operatora telekomunikacyjnego działającego w Warszawie i Bydgoszczy. 35 W dniu 19 maja 2005 roku został przyznany Netii S.A. rating korporacyjny przez wspomnianą już wyżej agencje ratingową Standard & Poor s. Netia S.A. otrzymała ocenę B+/Stable/-. W porównaniu z TP S.A., która uzyskała ocenę BBB+/Stable/-, ocena Netii S.A. jest znacznie słabsza. Spółka Netia S.A. upatruje szanse na dalszy rozwój firmy w świadczeniu usług telefonii 3G oraz bezprzewodowemu dostępowi do Internetu w technologii WiMAX. W dniu 9 maja 2005 roku P4 Sp. z o.o., spółka działająca wcześniej jako Netia Mobile Sp. z o.o., została ogłoszona zwycięzcą przetargu na częstotliwości UMTS (decyzje o rezerwacji częstotliwości zostały wręczone spółce przez Prezesa URTiP w dniu 24 sierpnia 2005 roku). Netia S.A. uczestniczyła w przetargu wraz z partnerem finansowym (Novator) oraz w ścisłej współpracy z międzynarodowymi dostawcami sprzętu telekomunikacyjnego. Udziałowcami P4 Sp. z o.o. są Netia S.A (30%) i Novator (70%). P4 Sp. z o.o. przygotowuje się do uruchomienia usług komórkowych już pod koniec 2006 roku. Ponadto w dniu 25 lipca 2005 roku dwie spółki zależne Netii S.A. Netia Globe i Netia Świat wygrały przetarg na częstotliwości w paśmie 3,6-3,8 GHz, które mogą być wykorzystane do budowy sieci WiMAX, na którą firma ta planuje przeznaczyć prawie połowę z mln złotych wydatków inwestycyjnych. 36 UPC Sp. z o.o. jest częścią Liberty Global, Inc. W 2004 roku sytuacja finansowa spółki uległa zdecydowane poprawie. Po stracie netto wynoszącej w 2003 roku blisko 30 mln złotych UPC S.A. w 2004 poprawiła swój wynik finansowy osiągając ponad 111 mln zysku. Zysk z działalności operacyjnej również znacząco się polepszył i wyniósł 45,3 mln złotych wobec 13,5 mln złotych zysku za rok Spółka posiada długoterminowe zobowiązania z tytułu otrzymanych pożyczek od innych spółek z Grupy Kapitałowej UPC Poland Holding BV w kwocie 302,2 milionów złotych. W zakresie źródeł finansowania, Spółka polega wyłącznie na swoim jedynym udziałowcu, Poland Cablevision (Netherlands) B.V. ( PCBV"), spółce należącej do Grupy Kapitałowej 34 Op. cit Op. cit. 48

49 UPC Poland Holding BV ( Grupa"), której jednostką dominującą jest UPC Poland Holding BV. W ramach realizacji planu konsolidacji podmiotów z grupy UPC Polska, Spółka nabyła udziały w Poltelkab Sp. z o.o. z dniem 28 listopada 2003 roku oraz 100 % udziałów w Telewizji Kablowej Gosat Sp. z o.o. z dniem 29 marca 2004 r. Następnie 30 czerwca 2004 roku doszło do połączenia UPC Polska Sp. z o.o. z wyżej wymienionymi podmiotami. Połączenie zostało zrealizowane poprzez przejęcie przez Spółkę majątków podmiotów: Poltelkab Sp. z o.o. oraz Telewizja Kablowa Gosat Sp. z o.o. Strategia UPC Sp. z o.o. jest ukierunkowana na zwiększenie przychodów poprzez zwiększenie średniego przychodu na abonenta, wprowadzanie nowych produktów oraz ograniczenie kosztów operacyjnych 37. VECTRA S.A. stanowi trzon Grupy Kapitałowej VECTRA, w której pełni funkcję spółkimatki. Kluczowe dla działalności Grupy to spółki: VECTRA Technologie S.A., VECTRA Inwestycje S.A. Spośród badanych operatorów TVK posiadała w 2004 roku najwyższą wartość aktywów, których poziom sięgał ponad 604 mln złotych. W latach Spółka wykazywała dodatni zysk netto, który jednak malał z roku na rok, aby osiągnąć poziom 365 tys. złotych w 2004 roku, tj. prawie dziesięciokrotnie mniej niż dwa lata wcześniej, kiedy to wyniósł ponad 3,6 mln złotych. Inaczej wyglądała sytuacja z zyskiem z działalności operacyjnej, który w 2002 roku kształtował się na poziomie 1,9 mln złotych, w 2003 roku wzrósł dwukrotnie a w ostatnim badanym okresie spadł do poziomu 1,6 mln złotych. W całym badanym okresie kapitały własne spółki praktycznie nie zmieniły się i kształtują się na poziomie 535 mln złotych. W roku 2003 wartość zobowiązań bieżących spadła o 30% w porównaniu do roku 2002 do wysokości 23 mln złotych, jednak w następnym roku wzrósł o ponad 100% i na koniec roku 2004 wynosił 48 mln złotych. Multimedia Polska S.A. powstała po przekształceniu się w 1996 r., dzięki udziałowi kapitału zagranicznego, firmy KTvK Tele-Cal Spółka z o.o. oraz PUH Kaltel Sp. z o.o. w ogólnopolską organizację holdingową Multimedia Polska. Spółka przez cały badany okres wykazywała dodatni poziom zysku netto, który rósł z poziomu 3 mln złotych w 2002 roku przez 7,8 mln złotych w kolejnym roku do wartości prawie 30 mln w roku W tym samym czasie poziom aktywów wzrósł dwukrotnie, z niecałych 170 mln złotych w roku 2002 do ponad 320 mln dwa lata później. Na dzień 31 grudnia 2004 roku zysk z działalności operacyjnej Multimedia Polska S.A. znacząco się zwiększył i wyniósł 31,6 mln złotych, wzrost wyniósł prawie 50% w porównaniu do roku poprzedniego. 37 UPC Polska Sp. z o.o. Wprowadzenie do sprawozdania finansowego za rok kończący się 31 grudnia 2004 roku 49

50 Z kolei w całym badanym okresie wartość zobowiązań krótkoterminowych przewyższała wartość majątku obrotowego a różnica ta wzrosła w ciągu poddanego analizie okresu z 6 mln złotych do 28 mln. Zarząd Spółki jest przekonany, że powyższa kwestia nie stanowi jednak zagrożenia dla kontynuacji działalności przedsiębiorstwa, ponieważ ma ona bardzo dobre przepływy pieniężne, które zapewniają środki na bieżące finansowanie. Aster City od 2003 roku wchodzi w skład Grupy Aster City Cable Holding, właścicielami jednostki dominującej Aster City Cable Holding (Luxemburg) S.A. były trzy fundusze inwestycyjne:; AIG Infrastructure Fund i Argus Capital. W dniu 12 stycznia 2005 roku fundusz Hicks, Muse Tate & Furt wykupił udziały od pozostałych funduszy stając się większościowym udziałowcem jednostki dominującej. Aster City zakończyła rok 2003 wynikiem finansowy netto prawie dwukrotnie wyższym niż w roku poprzednim w wysokości 27,7 mln złotych. W następnym roku wzrost nie był już taki duży i zysk netto wyniósł nieco ponad 30 mln złotych. W latach aktywa Spółki rosły z roku na rok prawie o 100% i w ostatnim badanym roku były równe ponad 581 mln złotych. Zysk netto z działalności operacyjnej wzrastał przez kolejne lata niemalże o taką samą wartość, tj o ponad 20 mln złotych aby wynieść w 2004 roku 63,7 mln. Wartość ujemna kapitału własnego w 2002 roku wynosząca 650 tys. złotych przez kolejne dwa lata przybrała wartość dodatnią i wyniosła 63 mln w ostatnim badanym okresie rozliczeniowym. W 2002 roku wartość zobowiązań bieżących była wyższa od wartości majątku obrotowego o blisko 100 mln, sytuacja ta jednak uległa poprawie i w latach następnych wartość majątku obrotowego była już znacznie wyższa od wartości zobowiązań krótkoterminowych, mianowicie w 2004 roku różnica wyniosła ponad 120 mln na korzyść majątku oborowego. Poniższy wykres przedstawia kształtowanie się poziomu aktywów poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnym poddanych badaniu w latach Aktywa ogółem w latach MLN PLN , , , , , , ,00 0,00 TP S.A. Dialog S.A. NETIA UPC Polska Sp. z o.o. Vectra S.A. Multimedia Polska Sp. z o.o. Aster City Cable Sp. z o.o

51 Podsumowując powyższą analizę sytuacji finansowej poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych wyraźnie uwidacznia się przewaga TP S.A., która dzięki powiązaniom z silną grupą kapitałową branży telekomunikacyjnej ma łatwy dostęp do rynków finansowych, co potwierdza twierdzenie o tym, że TP S.A. zajmuje indywidualną pozycję znaczącą na badanym rynku. Z posiadanych danych wynika, że operator zasiedziały TP S.A. z najwyższym ratingiem finansowym wśród badanych przedsiębiorstw na poziomie BBB+/Stable/-, cieszy się wysokim poziomem wiarygodności kredytowej. Powyższe wskazuje iż przedsiębiorca ten ma łatwy dostęp do zasobów finansowych. 5.7 Korzyści skali (Ekonomia skali) Kryterium to bada, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny osiąga korzyści skali na danym rynku właściwym. Korzyści skali powstają, gdy rosnąca produkcja powoduje obniżenie średnich kosztów na jednostkę produkcji. Zjawisko to występuje, gdy zwiększenie wolumenu produkcji przez przedsiębiorcę powoduje spadek średnich kosztów produkcji, czyli obniżenie jednostkowego kosztu wytworzenia danego produktu lub usługi. Ma to miejsce w sytuacji, gdy jednostkowy koszt średni przedsiębiorcy (średni koszt wytworzenia jednostki produktu lub usługi) jest wyższy niż koszt krańcowy (koszt wytworzenia dodatkowej jednostki produktu lub usługi ponad obecnie produkowaną ilość). Korzyści skali występują zazwyczaj w sytuacji, gdy proces produkcji wymaga wysokich kosztów stałych, co często ma miejsce na rynkach sektora łączności. Nie budzi wątpliwości, że rynek telekomunikacyjny, podobnie jak inne rynki o charakterze sieciowym charakteryzują się występowaniem korzyści skali. Sieciowy charakter rynku świadczenia usług dostępu szerokopasmowego, w tym usług szerokopasmowej transmisji danych, determinuje występowanie także na nim ekonomii skali. Ekonomia skali nie musi koniecznie stanowić bariery rynkowej - ponieważ teoretycznie mogłoby z niej korzystać każde przedsiębiorstwo, powodują jednak, że nowy operator musi wejść na rynek z dużą produkcją, aby być konkurencyjnym pod względem kosztów w stosunku do przedsiębiorców istniejących na rynku. Rozwój sieci dostępowej 38, alternatywnej w stosunku do TP S.A. wiąże się z wysokimi kosztami stałymi, które powodują że ekonomia skali nabiera dużego znaczenia. Znaczna część tych kosztów to koszty utracone, tzn. część kosztów niezbędnych do poniesienia celem wejścia na rynek, które nie mogą zostać odzyskane w momencie wyjścia z rynku (koszty te zostały omówione w punkcie niniejszej decyzji). Konieczne jest, by decyzja o podjęciu działalności na danym rynku przez operatora alternatywnego brała pod uwagę ww. koszty, które operator zasiedziały zdążył już ponieść z uwagi na monopol wynikający z historycznych rozwiązań prawnych, co tworzy asymetrię na rynku pomiędzy TP S.A. a operatorami alternatywnymi. W tym kontekście należy zauważyć, iż żaden operator alternatywny nie zbuduje własnej sieci jedynie w celu świadczenia usługi szerokopasmowego dostępu do Internetu, gdyż to co stanowi dla niego impuls do inwestycji, to zyskowność na rynku detalicznym. Wobec braku usług hurtowych na badanym rynku właściwym, powyższe kryterium można również ocenić, rozważając zmiany poziomu cen detalicznych usług xdsl świadczonych przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego. Liczne kolejne obniżki cen najpopularniejszej usługi DSL neostrada tp w latach z ponad 200 zł miesięcznie i zbliżonego kosztu aktywacji do promocyjnych opłat abonamentowych w wysokości 1 zł netto za wszystkie warianty przepływności (aż do 6144 kb/s) przez 60 lub 180 dni w zależności od okresu obowiązywania umowy (odpowiednio na 12 i 24 miesiące) oraz aktywacji usługi za 1 38 Poprzez sieć dostępową rozumie się wszelką infrastrukturę, która pozwala na transmisję sygnałów do użytkownika końcowego od punktu komutacyjnego w sieci telekomunikacyjnej najbliższemu temu użytkownikowi. 51

52 zł netto wskazują, że TP S.A. ma ogromne rezerwy kosztowe w świadczeniu tej usługi nawet uwzględniając charakter tych promocji mających na celu zdobywanie udziału rynkowego. Wobec zbliżającej się pełnej cyfryzacji sieci TP S.A. - wymiana niemal wszystkich central z analogowych na cyfrowe zakończyła się wraz z końcem 2005r. - infrastruktura techniczna będzie umożliwiała świadczenie usługi dla ponad 90% sieci, wszędzie tam, gdzie umożliwiają to odległości od centrali publicznej oraz istnienie tzw. czystych łączy od centrali do abonenta bez koncentratorów (ale z wyjątkiem łączy ISDN wobec wybranego przez operatora wariantu technicznego usługi) Korzyści zakresu (Ekonomia zakresu) Korzyści zakresu powstają, gdy średnie koszty w odniesieniu do jednego produktu spadają dzięki wytwarzaniu go wraz z innymi produktami przez tę samą firmę. Obniżenie kosztów można uzyskać poprzez zastosowanie wspólnego procesu produkcyjnego. Korzyści zakresu występują zazwyczaj tam, gdzie istnieje sieć, gdyż wydajność sieci dzieli się na różnego typu produkty. Korzyści zakresu mogą stanowić barierę wejścia na rynek, jak również przewagę nad istniejącą konkurencją. Kryterium to bada, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny osiąga korzyści zakresu na danym rynku właściwym. Ekonomia zakresu występuje, gdy przedsiębiorca może osiągnąć spadek średnich kosztów produkcji, czyli obniżenie jednostkowego kosztu wytworzenia danego produktu lub usługi, dzięki wytwarzaniu go łącznie z innym produktem lub usługą. Osiąganie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego korzyści zakresu na danym rynku właściwym wzmacnia jego pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im większe korzyści zakresu osiąga konkretny przedsiębiorca, tym większe jest prawdopodobieństwo, że zajmuje on pozycję znaczącą na danym rynku. Z ekonomią zakresu najczęściej mamy do czynienia, gdy produkty lub usługi wytwarzane lub dostarczane prze konkretnego przedsiębiorcę telekomunikacyjnego opierają się o wspólne procesy bądź infrastrukturę. Korzyści zakresu występują często u tych przedsiębiorców, którzy posiadają rozległą sieć telekomunikacyjną, gdyż może ona być wykorzystywana do dostarczania jednocześnie wielu produktów bądź usług takich jaki np.: - usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania jej w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych; - usługi krajowych i międzynarodowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej - usługi rozpoczynania połączeń w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej; - usługi zakańczania połączeń w poszczególnych stacjonarnych publicznych sieciach telefonicznych; - usługi tranzytu połączeń w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej; - usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usług szerokopasmowej transmisji danych. Przedsiębiorcy dzięki tym usługom generują dodatkowe przychody bez konieczności inwestycji w istniejącą sieć. Osiąganie korzyści zakresu przez konkretnego przedsiębiorcę może stanowić dla konkurentów istotną barierę wejścia na dany rynek właściwy. 39 Analiza przedsiębiorstw telekomunikacyjnych pod kątem posiadania bądź nie posiadania znaczącej pozycji indywidualnej lub kolektywnej na rynkach określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa URTiP wykonana dla URTiP przez firmę Audytel, grudzień 2005 r. 52

53 Przedsiębiorcą telekomunikacyjnym, który posiada najbardziej rozbudowaną infrastrukturę, która może służyć do świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym szerokopasmowej transmisji danych jest TP S.A. Dzięki rozbudowanej infrastrukturze osiąga on dodatkowe korzyści zakresu i jest w stanie redukować koszty usług związanych z udostępnianiem łączy abonenckich. Bez wątpienia TP S.A. ma najbogatszą ofertę usług świadczonych na bazie jednolitej infrastruktury. Rozbudowana oferta grup usług i planów taryfowych umacnia pozycję rynkową operatora i jednocześnie pozwala na osiąganie znaczących korzyści skali i zakresu. Koszty w przeliczeniu na jednego abonenta są od 11 do 44% niższe od kosztów konkurencji. Duże rezerwy wydajnego call-center oraz poważne zasoby gotówkowe (wolny strumień gotówki FCF tylko z segmentu stacjonarnego w 2004 r. wyniósł ponad 4,5 mld zł 40) i infrastrukturalne dają względną łatwość w tworzeniu i oferowaniu nowych usług. Potwierdzeniem tego faktu jest najwyższa penetracja usług ADSL w bazie klientów TP S.A. (6,8% - wobec 4,1% w Netii i 3,5% w Dialogu dane na koniec 2004 r.). Biorąc pod uwagę bezwzględne liczby abonentów ADSL w wymienionych sieciach przewaga korzyści skali i zakresu TP S.A. uwidacznia się jeszcze bardziej Pionowe zintegrowanie przedsiębiorcy O posiadaniu przez TP S.A. pozycji znaczącej na omawianym rynku świadczy również zintegrowanie pionowe przedsiębiorcy w zakresie oferowanych usług. Dzięki możliwości rozporządzania swoją infrastrukturą, która obejmuje obszar całej Polski, TP S.A. oferuje większą liczbę usług hurtowych oraz detalicznych niż jej konkurenci. Posiada najlepiej rozbudowaną sieć i dysponuje w związku z tym bardzo dużymi możliwościami w odniesieniu do realizacji własnych usług telekomunikacyjnych. Przedsiębiorstwo to oferuje obszerne portfolio zarówno na płaszczyźnie odbiorców końcowych, jak i na płaszczyźnie usług hurtowych.42.jeśli przedsiębiorca telekomunikacyjny jest pionowo zintegrowany, może to wzmacniać jego pozycję na danym rynku na dwa sposoby. Pierwszy z nich polega na tym, że dzięki kontroli nad rynkami powiązanymi (rynkami dostawców oraz hurtowych odbiorców) przedsiębiorca może utrudniać nowym konkurentom wejście na dany rynek właściwy, a operatorom już działającym na tym rynku utrudniać skuteczną konkurencję i powiększenie udziałów rynkowych. Drugim sposobem jest ograniczanie przez przedsiębiorcę warunków konkurencyjności na kontrolowanych rynkach powiązanych dzięki powielaniu na te rynki swojej pozycji znaczącej z rynku właściwego. Przy analizie tego kryterium należy również wziąć pod uwagę ewentualne pionowe zintegrowanie konkretnego przedsiębiorcy w ramach grupy kapitałowej. Dla oceny stopnia zintegrowania pionowego istotne więc będą informacje o udziałowcach analizowanego operatora oraz o jego ewentualnych spółkach zależnych. Określenie, czy konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny jest pionowo zintegrowany w sposób utrudniający skuteczną konkurencję może zostać dokonane na podstawie stwierdzenia obecności tego przedsiębiorcy na rynkach powiązanych z danym rynkiem właściwym. Rynki powiązane z danym rynkiem właściwym oznaczają w tym przypadku rynki znajdujące się powyżej (upstream markets) lub poniżej (downstream markets) 40 Raport roczny TP za 2004 r. 41 Źródło: Analiza przedsiębiorstw telekomunikacyjnych pod kątem posiadania bądź nie posiadania znaczącej pozycji indywidualnej lub kolektywnej na rynkach określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa URTiP wykonana dla URTiP przez firmę Audytel, grudzień 2005 r. 42 Źródło: Analiza przedsiębiorstw telekomunikacyjnych pod kątem posiadania bądź nie posiadania znaczącej pozycji indywidualnej lub kolektywnej na rynkach określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa URTiP wykonana dla URTiP przez firmę Audytel, grudzień 2005 r. 53

54 w łańcuchu dostaw (łańcuchu powstawania produktu lub usługi). Upstream markets to np. rynki półproduktów lub rynki hurtowe, a downstream markets to np. rynki produktów końcowych lub rynki detaliczne. Biorąc powyższe pod uwagę należy określić rynki powiązane z rynkiem świadczenia usługi zakańczania połączeń w poszczególnych stacjonarnych publicznych sieciach telefonicznych. Ze względu na fakt, że rynek ten należy do grupy rynków hurtowych, a opierając się na powyższej definicji należy uznać, że rynkami powiązanymi dla rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń w poszczególnych stacjonarnych publicznych sieciach telefonicznych będą rynki określone w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 roku jako rynki detaliczne. Są to: Rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla konsumentów (Rynek nr 1); Rynek świadczenia usługi przyłączenia do stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej i utrzymania w gotowości do świadczenia usług telekomunikacyjnych dla użytkowników końcowych nie będących konsumentami (Rynek nr 2); Rynek świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów (Rynek nr 3); Rynek świadczenia usługi międzynarodowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla konsumentów (Rynek nr 4); Rynek świadczenia usługi krajowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów (Rynek nr 5); Rynek świadczenia usługi międzynarodowych połączeń telefonicznych w stacjonarnej publicznej sieci telefonicznej dla użytkowników końcowych z wyłączeniem konsumentów (Rynek nr 6); Rynek świadczenia usługi zapewnienia części lub całości minimalnego zestawu łączy dzierżawionych o przepływnościach do 2 Mbit/s włącznie (Rynek nr 7). Poniższa tabela przedstawia udział przedsiębiorców telekomunikacyjnych, będących uczestnikami rynku świadczenia usługi zakańczania połączeń w poszczególnych stacjonarnych publicznych sieciach telefonicznych, w rynkach powiązanych. Nazwa Operatora Rynek nr 1 Rynek nr 2 Rynek nr 3 Rynek nr 4 Rynek nr 5 Rynek nr 6 Rynek nr 7 Telekomunikacja Polska S.A Telefonia Dialog S.A Netia S.A UPC Sp. z o.o.,, Vectra S.A., Multimedia Polska S.A Aster City Cable Sp. Z o.o Legenda: 0 - operator nie posiada udziałów w przedmiotowym rynku właściwym powiązanym z badanym rynkiem właściwym; 1 operator posiada udziały w przedmiotowym rynku właściwym powiązanym z badanym rynkiem właściwym; 54

55 5.10 Poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży przedsiębiorcy Kryterium to bada poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego na danym detalicznym rynku właściwym w porównaniu z innymi operatorami działającymi na tym rynku. Posiadanie przez przedsiębiorcę telekomunikacyjnego lepiej rozwiniętej, w porównaniu z innymi operatorami, sieci dystrybucji i sprzedaży na danym rynku właściwym wzmacnia jego pozycję na tym rynku i stanowi czynnik utrudniający skuteczną konkurencję. Im lepiej rozwinięta jest ta sieć, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorca ten zajmuje pozycję znaczącą na danym rynku. Poziom rozwoju sieci dystrybucji i sprzedaży konkretnego przedsiębiorcy telekomunikacyjnego gra kluczową rolę w dostarczaniu przez niego produktów i usług klientom zwłaszcza na rynkach detalicznych. Może on umożliwiać efektywniejszą dystrybucję, a co za tym idzie, intensywniej wpływać na decyzje i wybory klientów. Dobrze rozwinięta sieć dystrybucji i sprzedaży jest kosztowna do stworzenia oraz utrzymania, a nawet z powodu strukturalnych lub prawnych ograniczeń może być niemożliwa do powielenia, toteż przedsiębiorca telekomunikacyjny posiadający taka sieć może z tego tytułu zajmować pozycję znaczącą na danym rynku właściwym. Jednym ze wskaźników służących do badania tego kryterium jest wysokość rocznych wydatków poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych na promocję i reklamę produktów i usług oferowanych przez nich na rynku. Poniższy wykres przedstawia wydatki badanych przedsiębiorców telekomunikacyjnych na promocję i reklamę w 2005 roku. TP S.A. zastrzegła, iż nie jest w stanie wyodrębnić tych nakładów z ogólnej sumy wydatków marketingowych. Jednak ich suma jest na tyle duża, że powyższe zastrzeżenie nie wpływa znacząco na wynik analizy. Z uwagi na fakt, iż części danych została zastrzeżona przez przedsiębiorców poniższy wykres prezentuje jedynie proporcje odzwierciedlające wydatki ponoszone przez przedsiębiorców w związku z promocją i reklamą Wydatki na promocję i reklamę w 2005 r. TP S.A. NETIA Dialog S.A. UPC ASTER CITY VECTRA Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. 55

56 Udziały w sumie wydatków na promocję i reklamę w 2005 r. NETIA 6,1% Dialog S.A. 4,1% UPC 2,9% ASTER CITY 0,9% VECTRA 0,3% TP S.A. 85,8% Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji uzyskanych od operatorów. Z powyższego wykresu wynika, że z sumy wydatków poniesionych przez wszystkie badane firmy w 2005 roku ponad 85% należało do TP S.A. Netia S.A. i Dialog S.A przeznaczyły na ten cel odpowiednio 14 i 21 razy mniejsze kwoty. Z pozostałych operatorów jedynie UPC Sp. z o.o. wydatkowało powyżej 2% ogólnej kwoty. Taka różnica w poziomie wydatków przeznaczonych na promocję i reklamę odbija się w znacznym stopniu na efektywności, rozmiarze i skuteczności podjętych działań marketingowych. Dodatkowo należy stwierdzić, że TP S.A. posiada największa liczbę punktów detalicznych sprzedaży usług, a także największą liczbę pracowników bezpośrednio zaangażowanych w obsługę konsumentów. Mając na uwadze powyższe, należy uznać, iż analiza przedmiotowego wskaźnika potwierdza zajmowanie przez TP S.A. pozycji znaczącej na analizowanym rynku Brak potencjalnej konkurencji Celem analizy przedmiotowego kryterium jest zbadanie prawdopodobieństwa pojawienia się na danym rynku właściwym nowych przedsiębiorców świadczących usługi wchodzące w skład rynku produktowego. Przy analizie tego kryterium należy założyć, że przedsiębiorcy nie działający w chwili obecnej na tym rynku mogą w perspektywie krótkookresowej (1 rok) zdecydować się na wejście na ten rynek, na skutek wystąpienia na nim niewielkiego, lecz stałego wzrostu cen. Największą barierą wejścia na rynek świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym szerokopasmowej transmisji danych, dla nowych przedsiębiorców, są znaczne koszty utracone związane z budową infrastruktury niezbędnej aby dotrzeć do takiej liczby klientów oraz tego zasobu klientów, którym dysponuje TP S.A. Uznać bowiem należy, że klienci TP S.A. tworzą potencjalny popyt dla operatorów konkurencyjnych. Potencjalna dodatkowa penetracja, zgodnie z informacją o liczbie osób oczekujących na przyłączenie do sieci, wynosi w TP S.A osób, co świadczy, że walka rynkowa rozgrywa się o istniejących już w sieci klientów, a potencjalne pozyskiwanie nowych klientów uzależnione jest mocno od pozyskania klientów spośród klientów TP S.A. Jeśli jakaś firma zdecyduje się na inwestycje w nową sieć służącą do świadczenia ww. usług w Polsce, to w przypadku niepowodzenia, znaczna część poniesionych nakładów będzie nie do odzyskania. Nie będzie np. możliwa 56

57 sprzedaż znacznej części infrastruktury czy środków produkcji na rynku wtórnym, tak jak to ma miejsce w przypadku wielu innych rodzajów działalności gospodarczej. Koszty te będą rosły proporcjonalnie do wielkości sieci, tzn. jej zasięgu i pojemności Koszty utracone Koszty utracone, to koszty które nie mogą być wycofane w przypadku wyjścia z rynku. Typowymi kosztami utraconymi mogą być koszty związane z budową infrastruktury niezbędnej do prowadzenia działalności. Jeśli jakaś firma zdecyduje się na inwestycje w nową sieć szkieletową, to w przypadku niepowodzenia, pewna część nakładów będzie nie do odzyskania. Koszty te będą rosły proporcjonalnie do wielkości sieci, tzn. jej zasięgu i pojemności. Budowa infrastruktury telekomunikacyjnej jest bardzo kosztownym i złożonym przedsięwzięciem. Wymaga opracowania szczegółowych planów, kosztorysów oraz przede wszystkim poniesienia ogromnych nakładów inwestycyjnych. Na niezbędne elementy infrastruktury składa się kanalizacja pierwotna, rurociąg magistralny, kanalizacja wtórna, kable, sieć rozdzielcza, przyłącza abonenckie, piony i sieci wewnątrz budynków, studnie kablowe, złącza, słupy itd. Zgodnie z tym co zostało wskazane przy analizie kryterium trudnopowielalnej infrastruktury koszty budowy sieci dostępowej stanowią ok. 75% kosztów budowy całej infrastruktury telekomunikacyjnej. Główną infrastrukturę dostępową stanowią przede wszystkim kable z torami miedzianymi łączące urządzenia końcowe zainstalowane w lokalu klienta z koncentratorem lub przełącznicą główną. Przede wszystkim kable oraz technologia ich instalowania stanowią infrastrukturę trudną do powielenia, a koszty poniesione na nią są praktycznie nie do odzyskania. Utracone koszty stanowią istotną barierę wejścia, gdyż operatorzy od lat działający na rynku większość wydatków inwestycyjnych ponoszą w związku z utrzymaniem i rozbudową istniejącej sieci natomiast nowo wchodzący dostawcy usług muszą dokonać znacznych inwestycji w związku z budową nowej sieci. Wybudowana sieć nie może być wykorzystana do innych celów niż usługi opisane w punkcie 3.3. Jeżeli nie zostanie ona wykorzystana do świadczenia usług telekomunikacyjnych to poniesione koszty są nie do odzyskania. Nowo wchodzący dostawcy usług muszą podjąć znaczne ryzyko w związku z dużym nakładem inwestycyjnym wiążącym się z wejściem na rynek. Bez poniesienia wysokich kosztów utraconych nie możliwe jest wejście, zaistnienie i konkurowanie na omawianym rynku Wysokość kosztów inwestycyjnych, jakie ponieśli istniejący operatorzy Wydatki na infrastrukturę Telekomunikacji Polskiej S.A. mają inny charakter niż wydatki ponoszone przez działających krócej na rynku operatorów alternatywnych. Spowodowane jest to długoletnim istnieniem tego operatora na rynku w związku z czym większość wydatków inwestycyjnych związanych z tworzeniem i rozbudową sieci została poniesiona we wcześniejszych latach. Obecnie ponoszone na infrastrukturę wydatki mają charakter odtworzeniowy. Można oczekiwać, że przyszłe inwestycje Telekomunikacji Polskiej S.A. będą dotyczyły przede wszystkim utrzymania i poprawy jakości oraz ewentualnej modernizacji sieci. Natomiast operatorzy alternatywni działający na rynku zaledwie od kilku lat musieli ponieść znaczne koszty związane z budową niezbędnej infrastruktury. By 57

58 zwiększyć swój potencjał konkurencyjny wciąż muszą rozbudowywać posiadane sieci telekomunikacyjne, a tym samym będą oni ponosić również znaczne koszty utracone. Wydatki inwestycyjne największych badanych przedsiębiorców telekomunikacyjnych świadczących usługi na rynku dostępu szerokopasmowego w technologii xdsl i TVK. (dane zastrzeżone) Przedsiębiorca TP S.A. Dialog S.A. NETIA UPC Polska Sp. z o.o. Vectra S.A. Multimedia Polska Sp. z o.o. Aster City Cable Sp. Z o.o. Źródło: opracowanie własne na podstawie formularzy do analizy konkurencyjności Vectra S.A. nie wykazuje nakładów inwestycyjnych gdyż korzysta ona z infrastruktury należącej do firmy Vectra Technologie S.A., która należy do tej samej grupy kapitałowej. W celu zobrazowania proporcji nakładów inwestycyjnych ponoszonych przez poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych przedstawiono poniższy wykres. Wydatki inwestycyjne w latach TP S.A. Dialog S.A. NETIA UPC Polska Sp. z o.o. Multimedia Polska Sp. z o.o Źródło: opracowanie własne na podstawie formularzy do analizy konkurencyjności W odróżnieniu od pozostałych przedsiębiorców telekomunikacyjnych wydatki TP S.A. w badanym okresie zmniejszają się. Świadczyć to może o tym, iż operator ten przy silnie rozbudowanej infrastrukturze telekomunikacyjnej, przeznacza coraz mniej środków na jej rozbudowę, zmniejszając tym samym swe obciążenia finansowe. Dzięki posiadaniu wybudowanej już infrastruktury operator ten w chwili obecnej ponosi w większości koszty związane z utrzymaniem sieci, a poprzez wydatki inwestycyjne może ulepszać swą sieć polepszając standardy usług oraz oferując nowe usługi, podczas gdy pozostali operatorzy na 58

59 rynku zmuszeni są do rozbudowy swej infrastruktury, gdyż nie mają oni sieci o takim zasięgu jak TP S.A. Konkurujący z TP S.A. operatorzy chcąc pozyskać nowych klientów stoją zatem nie tylko przed problemem poniesienia kosztów związanych z rozbudową swej sieci, lecz także z zaoferowaniem usług, które będą w stanie funkcjonalnością oraz standardem konkurować z usługami świadczonymi przez TP S.A. co z kolei ponosi za sobą dodatkowe koszty. Dzięki takiej sytuacji mimo, że TP S.A. ma w dalszym ciągu największe wydatki inwestycyjne, to ich wielkość systematycznie maleje a ich struktura, jak wspomniano powyżej, różni się od wydatków inwestycyjnych pozostałych operatorów na rynku. Pozwala to TP S.A. na osiąganie znacznej przewagi nad pozostałymi przedsiębiorcami działającymi na rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego. Zgodnie z informacjami przekazanymi Prezesowi UKE w formularzach informacyjnych nakłady inwestycyjne ponoszone przez TP S.A. przeznaczane są na wdrażanie nowych usług telekomunikacyjnych nieobecnych dotychczas na rynku (np. uwolnienie pętli lokalnej czy SMS przez telefon stacjonarny) lub na rozbudowę infrastruktury w miejscach wcześniej nie objętych zasięgiem sieci TP. Operator zasiedziały nie ma potrzeby ponoszenia dużych inwestycji na rozbudowę czy powiększanie obszaru wykorzystywanej infrastruktury telekomunikacyjnej, gdyż posiada najbardziej rozległą infrastrukturę na rynku, umożliwiającą obsługę niemalże każdego klienta, który chciałby skorzystać ze świadczonych przez niego usług. Natomiast każdy inny operator chcąc zaistnieć na rynku telekomunikacyjnym musi ponieść albo bardzo wysokie koszty budowy własnej infrastruktury telekomunikacyjnej a przynajmniej sieci dostępowej albo koszty dzierżawy łączy telekomunikacyjnych wykorzystywanych do świadczenia usług. Wskazane wcześniej koszty utracone, charakteryzujące analizowany rynek stanowią istotną, wysoką i trwałą barierę wejścia na rynek. Podjęcie działalności na tym rynku wiąże się z istotnymi nakładami, które w przypadku wyjścia z rynku, np. w wyniku braku powodzenia inwestycji nie zostaną odzyskane. Bariery te mają przy tym charakter trwały, gdyż analiza krótkookresowa nie wskazuje, aby w tym zakresie nastąpiły jakiekolwiek zmiany obniżające w sposób odczuwalny poziom kosztów utraconych. Biorąc z kolei pod uwagę możliwe substytuty usługi dostępu szerokopasmowego, w tym szerokopasmowej transmisji danych należy zauważyć, iż pewnych możliwości pojawienia się potencjalnej konkurencji należy spodziewać się po wprowadzeniu technologii bezprzewodowych. Pozwolą one w przyszłości na ominięcie pętli lokalnej i przyspieszenie rozwoju usług opartych na dostępie szerokopasmowym. Dotyczy to technologii takich jak: dostęp z wykorzystaniem transmisji danych wykorzystującej protokół (WiFi/WLAN w paśmie niekoncesjonowanym 2,45 GHz) oraz rozwijającego się dopiero segmentu transmisji danych wykorzystującej protokół (pre-wimax i WiMAX koncesjonowane pasma 3,6-3,8 GHz.). Niewątpliwie, po wejściu na rynek uczestników świadczących usługi w oparciu o te technologie konkurencyjność rynku właściwego, zarówno na szczeblu detalicznym, jak i hurtowym może ulec poprawie 43. W opinii Prezesa UKE taka sytuacja jest realna w perspektywie kilku lat, zważywszy na fakt, iż procedury przetargowe zmierzające do udostępnienia częstotliwości w paśmie MHz zostały wstrzymane z powodu pojawienia się poważnych wątpliwości co do prawidłowości rozstrzygnięć 43 Analiza przedsiębiorstw telekomunikacyjnych pod kątem posiadania bądź nie posiadania znaczącej pozycji indywidualnej lub kolektywnej na rynkach określonych w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 października 2004 r. w sprawie określenia rynków właściwych podlegających analizie przez Prezesa URTiP wykonana dla URTiP przez firmę Audytel, grudzień 2005 r. 59

60 podjętych przez komisje przetargowe w poszczególnych oddziałach okręgowych UKE 44, a po ich podjęciu inwestycje, konieczne do zbudowania sieci, wymagać będą także wielu lat dla uzyskania porównywalnej penetracji Bariery dla dalszego rozwoju przedsiębiorców oraz rynku właściwego (Możliwości zwiększenia produkcji lub świadczenia usług przez przedsiębiorców) Kryterium to bada, w perspektywie krótkookresowej (1 rok), możliwości dalszego rozwoju i zwiększenia produkcji lub świadczenia usług przez przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym rynku właściwym. Rozwój przedsiębiorcy telekomunikacyjnego działającego na danym rynku właściwym oznacza wzrost wolumenu sprzedaży produktów lub usług tego przedsiębiorcy na tym rynku. Brak dodatkowych mocy produkcyjnych u przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym rynku właściwym, czyli istnienie barier dla ich dalszego rozwoju, zwiększa prawdopodobieństwo istnienia na nim kolektywnej pozycji znaczącej wynikającej z nieformalnego porozumienia pomiędzy tymi przedsiębiorcami, ponieważ nie mają oni w takim przypadku technicznych możliwości zwiększenia zysków poprzez wzrost produkcji oraz sprzedaży i tym samym nie są zainteresowani skutecznym konkurowaniem w celu osiągnięcia większego udziału w rynku. Z kolei istnienie barier dla dalszego rozwoju tylko niektórych przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym rynku wzmacnia pozycję konkurencyjną tego operatora, który takich barier nie posiada, gdyż może on wtedy podnieść ceny bez ryzyka utraty klientów na rzecz konkurencji. Analiza powyższego kryterium sprowadziła się do zbadania stopnia wykorzystania infrastruktury telekomunikacyjnej posiadanej przez badanych przedsiębiorców i używanej przez nich do świadczenia usług dostępu do sieci Internet jak również dostępu szerokopasmowego na rynku detalicznym. Poniższy wykres prezentuje liczbę posiadanych zakończeń sieci oraz liczbę abonentów usług dostępu szerokopasmowego w roku W okresie od 21 września 2005 r. do chwili obecnej, początkowo przed Prezesem URTiP, a obecnie Prezesem UKE, toczy się 317 postępowań przetargowych MHz. Każde postępowanie przetargowe dotyczy rezerwacji dwóch kanałów dupleksowych (o szerokości 2 x 3,5 MHz, czyli łącznie 14 MHz widma) w służbie radiokomunikacji stałej lądowej, z przeznaczeniem na cyfrowe sieci radiowego dostępu abonenckiego (np. dla usług szerokopasmowego dostępu do Internetu). Rezerwacja ma uprawniać do wykorzystania tych częstotliwości na danym obszarze przetargowym (obszar zbliżony do samorządowego powiatu) do dnia 31 grudnia 2020 r. Ogółem do Prezesa UKE wpłynęło 1201 ofert. Przetargi te były prowadzone przez Oddziały Okręgowe URTiP/UKE. Na przełomie stycznia i lutego 2006 r. komisje przetargowe zakończyły etap I badania ofert, tj. etap badania formalnego Warunkiem zakwalifikowania oferty do etapu II jest spełnienie warunków i wymagań sprawdzanych w etapie I. Po zapoznaniu się z wynikami I etapu badania ofert pojawiły się poważne wątpliwości, co do prawidłowości podjętych przez Komisje Przetargowe decyzji. W wyniku wstępnej analizy protokołów ustalone zostało, że komisje przetargowe działające w zakresie właściwości poszczególnych Oddziałów Okręgowych UKE podejmowały różne rozstrzygnięcia w stosunku do ofert składanych przez tych samych oferentów w poszczególnych obszarach przetargowych. Powyższe powoduje konieczność przeprowadzenia badania w zakresie zgodności z procedurami przetargowymi, które powoduje iż rozstrzygnięcia w zakresie rezerwacji częstotliwości nie zostaną podjęte do końca 2006 r. 60

61 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. Telekomunikacja Polska S.A. posiada niemal dziesięciokrotnie więcej zakończeń sieci niż druga w kolejności UPC Sp. z o.o., która deklaruje posiadanie miliona zakończeń abonenckich sieci telekomunikacyjnej. Jeśli chodzi o pozostałe przedsiębiorstwa poddane analizie, liczba zakończeń ich sieci waha się od ok. 300 tys. (Aster City, Netia S.A., Dialog S.A.) do ponad 400 tys. - dwaj operatorzy telewizji kablowej - Vectra S.A. i Multimedia Polska S.A. Podsumowując powyższe należy wskazać, iż TP S.A. nie tylko posiada najwyższe udziały na rynku usług szerokopasmowego dostępu do sieci Internet, ale posiada również największe potencjalne możliwości zwiększenia w przyszłości liczby użytkowników. Zwiększenie liczby abonentów Internetu nie wymagałoby ze strony TP S.A. zbyt dużych nakładów technicznych i finansowych. Wiązałoby się jedynie z kosztami związanymi z aktywacją takiej usługi, nie wymagałoby natomiast nakładów finansowych na kablową infrastrukturę telekomunikacyjną. Żaden z analizowanych na tym rynku przedsiębiorców nie ma możliwości konkurowania z TP S.A. w takim wymiarze, aby móc zagrozić jej pozycji i udziałom na analizowanym rynku pod względem potencjału sieci. Poniższy wykres przedstawia udział procentowy wykorzystania posiadanych łączy abonenckich przez operatorów do świadczenia usługi dostępu do sieci Internet. Jest to ważny wskaźnik, który świadczy o istniejących możliwościach zdobycia kolejnych klientów na dodatkowe usługi. 61

62 Odsetek abonentów Internetu wśród abonentów ogółem w 2005r. 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 26% 19% ASTER CITY MULTIMEDIA POLSKA 13% 12% 12% 12% 11% VECTRA UPC NETIA TP S.A. Dialog S.A. abonenci Internetu abonenci ogółem Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. Tylko dwa przedsiębiorstwa z siedmiu poddanych analizie posiadają liczbę abonentów Internetu na poziomie ok. 20% i więcej ogólnej liczby abonentów. Aster City jako jedyne przedsiębiorstwo świadczy usługi internetowe ponad ¼ swoich klientów. Wynik taki wskazuje na wyraźnie ukierunkowanie się tego przedsiębiorstwa na rynek usług połączonych. Trzy firmy o najmniejszych odsetku to firmy telefonii stacjonarnej. Fakt ten może świadczyć z jednej strony o mniej atrakcyjnych warunkach, na jakich Netia S.A., TP S.A. i Dialog S.A. oferują usługi dostępu do sieci Internet, z drugiej zaś pokazuje, jak duże są jeszcze niewykorzystane zasoby, jeśli chodzi o liczbę łączy abonenckich, na których takie usługi można świadczyć. W przypadku operatora zasiedziałego TP S.A. - liczba ta waha się w granicach 9 mln abonentów Istnienie barier wejścia na rynek właściwy Kryterium to bada występowanie oraz istotność barier, które mogą utrudnić lub uniemożliwić w perspektywie krótkookresowej (1 rok) wejście na dany rynek właściwy nowych operatorów. Istnienie barier wejścia na dany rynek właściwy wzmacnia pozycję przedsiębiorców telekomunikacyjnych już obecnych na tym rynku, co stanowi czynnik utrudniający rozwój skutecznej konkurencji. Im większe są te bariery, tym większe jest prawdopodobieństwo, że przedsiębiorcy działający na tym rynku zajmują na nim indywidualną lub kolektywną pozycję znaczącą. Potencjalne zagrożenie ze strony nowych konkurentów powstrzymuje przedsiębiorców telekomunikacyjnych działających na danym rynku właściwym przed nieuzasadnionym podnoszeniem cen. Istnienie barier wejścia na rynek ogranicza tę presję i umożliwia operatorom już na nim obecnym podnoszenie cen i osiąganie przez dłuższy czas nieuzasadnionych, dodatkowych zysków wynikających z braku skutecznej konkurencji. Istnieją dwie kategorie barier wejścia strategiczne (behawioralne) i absolutne (strukturalne). Absolutne bariery wejścia na dany rynek właściwy istnieją, jeśli przedsiębiorcy telekomunikacyjni już obecni na tym rynku posiadają lub mają uprzywilejowany dostęp do 62

63 kluczowych zasobów albo aktywów, które nie są dostępne na podobnych zasadach dla potencjalnych nowych operatorów chcących wejść na ten rynek. Strategiczne bariery wejścia na dany rynek właściwy wynikają natomiast z samych działań przedsiębiorców już obecnych na tym rynku np. z ich polityki cenowej lub aktywnej polityki inwestycyjnej czy promocyjnej. Znaczenie barier wejścia jest największe w przypadku rynków dojrzałych, rozwijających się powoli oraz takich, które są zdominowane przez jednego dużego operatora, ponieważ nowy przedsiębiorca telekomunikacyjny wchodzący na taki rynek może zwiększać swój udział głównie poprzez przejmowanie klientów istniejących operatorów. Istnienie utrudnień w dostępie do danego rynku właściwego ma z kolei mniejszy wpływ na ograniczanie konkurencyjności, jeśli rynek ten z natury wymaga ciągłych zmian technologicznych oraz innowacji. Potencjalni nowi konkurenci na badanym rynku, aby na nim zaistnieć, będą musieli wybudować infrastrukturę telekomunikacyjną, która umożliwi im świadczenie usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych. Wybudowanie takiej infrastruktury, jak już wcześniej zostało to wskazane jest niezmiernie kosztowne, ponosi za sobą znaczne nakłady finansowe. Poniesione koszty mogą się zwrócić dopiero w dłuższym okresie, co powoduje, że nowowchodzący operator będzie musiał ponieść w pierwszym okresie działalności znaczne obciążenia finansowe. Sam fakt wybudowania odpowiedniej infrastruktury nie gwarantuje mu odniesienia sukcesu na badanym rynku, gdyż będzie on musiał konkurować z działającymi już na tym rynku operatorami. Jak widać z danych dotyczących udziałów w badanym rynku pod względem poszczególnych kryteriów, udziały wybranych operatorów pozostawały na niemal tym samym poziomie, zmiany wynosiły zaledwie kilka punktów procentowych. Nowemu operatorowi będzie zatem trudno zaistnieć na badanym rynku, a tym bardziej zdobyć udziały w rynku na poziomie udziałów największych operatorów na nim występujących. Inną barierą wejścia będzie możliwość osiągnięcia potencjalnych zysków przez przedsiębiorcę. Jest to uzależnione od chęci zmiany dostawcy usług detalicznych przez użytkowników końcowych. Liczba takich abonentów musi być na tyle duża, aby przedsiębiorca/klient osiągnął wystarczające zyski na badanym rynku. Poniżej zostały przedstawione wyniki badania konsumenckiego przeprowadzonego przez TNS OBOP dla URTiP w październiku 2004 roku, które m.in. pokazały rozważaną zmianę głównego operatora telefonii stacjonarnej. Według nich ponad 80% abonentów TP S.A. nie rozważała zmiany na innego operatora telefonii stacjonarnej. Wiąże się to w dużej mierze z trudnościami przy zmianie operatora a nie z poziomem zadowolenia z usług. Taka sytuacja świadczy o trudności w pozyskaniu nowych abonentów, jaką mógłby napotkać nowowchodzący przedsiębiorca telekomunikacyjny. Trudność w pozyskaniu nowych oraz korzystających z usług innego operatora abonentów, dotyczy zarówno nowych jak i obecnych już na rynku operatorów telefonii stacjonarnej. 63

64 Rozważana rezygnacja z głównego operatora. Podstawa: Osoby, dla których dany operator jest głównym operatorem telefonu stacjonarnego Tak Nie Nie wiem Ogółem, N=774 11,0 80,1 8,9 Telekomunikacja Polska, N=702 Netia, N=20 11,4 79,8 100,0 8,7 Dialog, N=25 3,2 84,3 12,4 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100 % Źródło: Raport dla URTiP pt. Rynek telekomunikacji w Polsce wykonany przez TNS OBOP w Listopadzie 2004 roku. Na podstawie powyższego badania można wnioskować, iż podobnie kształtowałyby się wyniki również w przypadku zmiany operatora świadczącego usługi dostępu do sieci Internet. Przy analizie tego kryterium trzeba również wziąć pod uwagę, czy potencjalni nowi operatorzy na danym rynku właściwym będą mogli wywrzeć wystarczająco silny wpływ na warunki konkurencyjności na nim panujące w krótkim czasie (1 rok). W związku z brakiem ofert ze strony operatorów telekomunikacyjnych na rynku hurtowym dostępu szerokopasmowego, w tym szerokopasmowej transmisji danych w Polsce, w dniu 10 maja 2006 r. podpisana została przez Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej decyzja administracyjna wprowadzająca do stosowania przez Telekomunikację Polską S.A. ofertę ramową określającą warunki dostępu do lokalnej pętli abonenckiej poprzez dostęp do węzłów sieci telekomunikacyjnej na potrzeby usług szerokopasmowej transmisji danych. Dzięki tej decyzji perspektywy rozwojowe tego rynku są duże i ograniczone jedynie całkowitą wielkością istniejącej infrastruktury dostępowej będącej w dyspozycji operatorów oraz ich własną aktywnoścą. Jeśli chodzi o stronę techniczną tego typu usług, nie ma żadnych przeszkód, aby operator zasiedziały mógł w swojej ofercie umieścić usługi udostępniania własnej infrastruktury innym przedsiębiorcom telekomunikacyjnym w celu świadczenia usług dostępu szerokopasmowego. Należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że operatorzy korzystający z takiej infrastruktury są jednak konkurentami operatorów udostępniających tą infrastrukturę, nie bezpośrednio na badanym rynku, ale na rynkach detalicznych, na których konkurują z operatorami udostępniającymi. Na omawianym rynku mamy więc do czynienia z możliwością stosowania działań antykonkurencyjnych nakierowanych na konkurencję na innych rynkach, czyli ze zjawiskiem przeniesienia działań antykonkurencyjnych. Także konieczność wykonania złożonych działań technicznych (połączenie sieci, zagadnienia kolokacji urządzeń) powoduje, że prawdopodobieństwo zablokowania konkurencji metodami techniczno-organizacyjnymi przez operatora zasiedziałego jest bardzo duże i może zostać zniwelowane jedynie poprzez podjęcie odpowiedniej interwencji regulacyjnej Trendy cen na rynku Celem analizy trendów cenowych jest porównanie poziomu cen oferowanych użytkownikom na danym rynku właściwym przez poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Wyższy od konkurentów poziom cen oferowanych użytkownikom przez przedsiębiorcę lub przedsiębiorców telekomunikacyjnych na danym rynku właściwym może wskazywać na ich 64

65 silną pozycję na rynku i sygnalizować brak skutecznej konkurencji. Im większa jest różnica w poziomie cen oferowanych przez przedsiębiorców działających na danym rynku, tym większe jest prawdopodobieństwo, że ci z nich, którzy oferują najwyższe ceny, zajmują pozycję znaczącą na tym rynku. Zdolność do utrzymywania przez dłuższy czas cen na poziomie gwarantującym zysk znacznie przewyższający standardowy jest bardzo ważnym wskaźnikiem, że konkretny przedsiębiorca telekomunikacyjny posiada pozycję znaczącą na danym rynku właściwym. Oceniając to kryterium należy zbadać, czy konkretni przedsiębiorcy mają możliwość podniesienia cen bez ryzyka zmniejszenia się ich wolumenu sprzedaży lub wartości przychodów. Na rynku, na którym panuje efektywna konkurencja, przedsiębiorcy telekomunikacyjni nie powinni bowiem być w stanie długotrwale utrzymywać cen na poziomie znacznie przewyższającym koszty i osiągać z tego tytułu nadzwyczajnych zysków. Na poniższych wykresach przedstawiono wysokość opłat abonamentowych usług oferowanych przez badanych przedsiębiorców telekomunikacyjnych na przełomie lat Usługi podzielono na trzy grupy o określonych przepływnościach: 256 kbit/s, 512 kbit/s oraz 1024 kbit/s. W przedziale przepływności 512 kbit/s oferty operatorów różniły się pod względem parametrów przepustowości. Dane Netii S.A. w latach , odnoszą się do oferty firmy na przepływność do 640 kbit/s, a dane UPC Sp. z o.o. i Multimedia Polska S.A. w roku 2004 dotyczą przepływności do 768 kbit/s. Multimedia Polska S.A. jako jedyna w 2004 roku w swojej ofercie miała usługę dostępu do sieci Internet o przepływności do 200 kbit/s, którą na potrzeby niniejszej analizy zaliczono do przedziału przepustowości 256 kbit/s. Podane ceny nie zawierają 22%-wego podatku VAT, który został wprowadzony na usługi dostępu do sieci Internet w 2005 roku. Opłaty abonamentowe za dostęp do Internetu z przepływ nością do 256 kbit/s 120 zł 100 zł 80 zł 60 zł 40 zł 20 zł 0 zł TP S.A. Dialog S.A. NETIA UPC VECTRA MULTIMEDIA POLSKA ASTER CITY Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. 65

66 Opłaty abonamentowe za dostęp do Internetu z przepływ nością do 512 kbit/s 200 zł 180 zł 160 zł 140 zł 120 zł 100 zł 80 zł 60 zł 40 zł 20 zł 0 zł TP S.A. Dialog S.A. NETIA UPC VECTRA MULTIMEDIA POLSKA ASTER CITY Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. Opłaty abonamentow e za dostęp do Internetu z przepływ nością do 1024 kbit/s 250 zł 200 zł 150 zł 100 zł 50 zł 0 zł TP S.A. Dialog S.A. NETIA UPC VECTRA MULTIMEDIA POLSKA ASTER CITY Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. Analizując poszczególne dane zwraca uwagę, przede wszystkim rosnąca liczba ofert w kolejnych latach i tendencja ta dotyczy każdej z przepustowości. W roku 2003 usługę dostępu szerokopasmowego o przepływności do 256 kbit/s oferowała jedynie Vectra S.A., ale już w 2005 roku oferowali ją prawie wszyscy z wyjątkiem Aster City. Jedynie Dialog S.A. utrzymał swoje opłaty abonamentowe na tej samej wysokości, poza tym wszyscy operatorzy, którzy świadczyli tego typu usługi, obniżyli ceny. Usługi o przepływności do 512 kbit/s świadczyło w 2003 roku trzech operatorów, natomiast w 2005 roku miało ją w swojej ofercie aż sześciu z siedmiu badanych przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Na przełomie lat spadek cen wahał się od 20 zł do prawie 48 zł. Dostęp szerokopasmowy o przepustowości do 1024 kbit/s w 2005 roku oferowali wszyscy operatorzy. Przy cenach abonamentu w 2004 wahających się od 149 zł w przypadku Dialogu S.A. do 199 zł w przypadku Multimedia Polska S.A., w 2005 roku najwyższa opłata za tą przepustowość wynosiła już 187 zł i znalazła się w ofercie TP S.A. 66

67 W celu przedstawienia kształtowania się cen zaprezentowano na poniższym wykresie średnie ceny określonych przepustowości w latach W celu obliczenia średniej ceny posłużono się średnią arytmetyczną z usług oferowanych przez poszczególnych przedsiębiorców w danym czasie. Średnie ceny za abonament w latach zł 180 zł 160 zł 140 zł 120 zł 100 zł 80 zł 60 zł 40 zł 20 zł 0 zł 256 kbit/s 512 kbit/s 1024 kbit/s Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. Analizując powyższy wykres widać wyraźnie spadek cen w kolejnych latach dla poszczególnych przepustowości. Jedynie w przypadku przedziału przepływności do 1024 kbit/s cena za abonament w 2004 była wyższa niż rok wcześniej. Należy jednak zwrócić uwagę na to, że przyczyną tego było pojawienie się w roku 2004 większej ilości usług o tych parametrach oferowanych przez operatorów po wyższych cenach niż miało to miejsce rok wcześniej. Najmniejszy spadek średnich cen za abonament na przełomie badanych trzech lat odnotowano w przypadku przepływności 256 kbit/s a największy w przypadku przepływności do 512 kbit/s, wyniosły one odpowiednio 17,4% i 33,3%. Jeśli chodzi o przepływność 1024 kbit/s spadek cen wyniósł 17,9 %. Poniżej zostały zaprezentowane dane dotyczące cen za abonament dla poszczególnych przedsiębiorców telekomunikacyjnych z uwzględnieniem średniej ceny policzonej jak opisano powyżej. W celu dokładniejszego zobrazowania tych danych, wyniki podzielono na wcześniej określone przedziały przepustowości. 67

68 Ceny netto za abonament w 2005 roku przepływ ność 256 kbit/s 120 zł 100 zł 80 zł 60 zł 40 zł 20 zł 0 zł TP S.A. Dialog S.A. cen średnia MULTIMEDIA POLSKA UPC NETIA VECTRA Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. Ceny netto za abonament w 2005 roku przepływność 512 kbit/s 160 zł 140 zł 120 zł 100 zł 80 zł 60 zł 40 zł 20 zł 0 zł TP S.A. NETIA cen średnia Dialog S.A. MULTIMEDIA POLSKA VECTRA ASTER CITY Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. 68

69 Ceny netto za abonament w 2005 roku przepływność 1024 kbit/s 200 zł 180 zł 160 zł 140 zł 120 zł 100 zł 80 zł 60 zł 40 zł 20 zł 0 zł TP S.A. Dialog S.A. NETIA MULTIMEDIA POLSKA ASTER CITY VECTRA UPC Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji z uzyskanych od operatorów. Jak wynika z danych przedstawionych na powyższych wykresach, TP S.A., w roku 2005 oferowała swoje usługi w badanych przedziałach przepływności, po cenach wyższych od średnich cen obliczonych dla danych przepustowości. W badanym okresie cena usługi Telekomunikacji Polskiej S.A., jeśli chodzi o przepustowość 256 kbit/s, była o 19,8% wyższa od średniej i o 32,36% wyższa od najniższej oferowanej na rynku w tym czasie. W wartościach bezwzględnych różnice wynosiły odpowiednio 20,37 zł oraz zł. Oferta o najniższej cenie należała do Vectry S.A. W tym przedziale oprócz TP S.A. jedynie Dialog S.A. oferował swoją usługę powyżej ceny średniej. Z kolei usługa o przepływności do 512 kbit/s, oferowana przez operatora zasiedziałego w 2005 roku, była na poziomie 138 zł i była droższa od średniej o 28,1% a różnica wyniosła 38,77 zł. W porównaniu do najniższej ceny za tę usługę, która wyniosła 69 zł i należała do Aster City, oferta TP S.A. była dwukrotnie wyższa, a różnica wyniosła 69,15 zł. Badając najwyższą, z wziętych pod uwagę przepustowości, sytuacja wyglądała podobnie jak wyżej. Najdroższą ofertą była usługa TP S.A. Neostrada tp opcja 1024, której cena wynosi 187 zł była o 30,6% wyższa od średniej dla rynku. Natomiast najtańsza oferta, należąca do UPC Sp. z o.o., była aż o 50% niższa od usługi Telekomunikacji Polskiej S.A., a różnica wynosiła 93,56 zł. Podsumowując należy stwierdzić, że TP S.A. utrzymuje ceny swoich usług zdecydowanie na wyższych poziomach niż pozostali - poddani analizie operatorzy. Różnice pomiędzy ofertami operatora zasiedziałego, a najtańszymi na rynku oferowanymi przez badanych przedsiębiorców telekomunikacyjnych sięgają nawet 50%. Wyższy od konkurentów poziom cen usług oferowanych przez TP S.A. abonentom Internetu szerokopasmowego na rynku detalicznym, wskazuje na silną pozycję na rynku i wyraźnie sygnalizuje brak skutecznej konkurencji. Duża różnica cen świadczy o tym, że operator zasiedziały posiada zdolność utrzymywania tych cen na poziomie gwarantującym mu zysk znacznie przewyższający 69

70 standardowy czy średni na rynku i że posiada on znaczącą pozycję na rynku detalicznym usług dostępu do sieci Internet. Mając na uwadze powyższe dane dotyczące trendów cenowych należy je zestawić i porównać z trendami cenowymi w innych krajach europejskich. W celu wskazania europejskich trendów cenowych Prezes UKE wykorzystał Raport przygotowany przez Centrum im. Adama Smith`a Ceny dostępu do Internetu w Polsce na tle wybranej grupy krajów europejskich III, IV kwartał 2005 r. i I kwartał 2006 r 45. Z przedstawionych informacji wynika, że koszty dostępu do Internetu mierzone według siły nabywczej obywateli w 2005 r. nieco spadły w porównaniu z poprzednimi latami w segmencie ofert o przepustowości do 512 Kb/s. W wielu krajach o większym rozwoju rynku telekomunikacyjnego niż rynek polski oferty dostępu do Internetu o przepustowości poniżej 512 Kb/s zostały zastąpione przez dające szersze możliwości dostępy o większych przepustowościach. W segmencie tych usług ceny usług oferowanych w Polsce kształtują się na najwyższym poziomie

71 Jakkolwiek nie należy zapominać, iż przedstawione powyżej wyniki obrazują sytuację na rynku detalicznym, to jednak zdaniem Prezesa UKE należy uznać za zasadne twierdzenie, iż odzwierciedlają one również sytuację na rynku hurtowym, gdzie całość usług dostępu do usług szerokopasmowych, w tym szerokopasmowej transmisji danych może być potencjalnie świadczona wyłącznie przez działających na rynku przedsiębiorców telekomunikacyjnych. Powyższe oznacza, iż zajmowanie przez TP S.A. pozycji znaczącej na rynku detalicznym odzwierciedla jej pozycję na rynku hurtowym Brak skutecznej konkurencji na rynku właściwym Jak wskazała powyższa analiza, liderem na rynku świadczenia usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych jest Telekomunikacja Polska S.A. Operator ten dysponuje znaczącą przewagą nad swoimi konkurentami i kontrahentami. Źródłem jego siły rynkowej jest fakt, iż przez kilkadziesiąt lat był on naturalnym monopolistą na rynku telekomunikacyjnym. Rozbudował wtedy swoją infrastrukturę, systematycznie poszerzał liczbę użytkowników, miał zapewnioną również protekcyjną politykę państwa. W porównaniu ze swoimi konkurentami TP S.A. dysponuje, ogromnym zapleczem finansowym, technologicznym i zdecydowanie przeważającą liczbą użytkowników. Dodatkowo należy przypomnieć, iż w analizowanym okresie Telekomunikacja Polska S.A. nie oferowała innym przedsiębiorcom produktów hurtowych odpowiadających detalicznym usługom DSL. Takie działania uniemożliwiały innym, konkurencyjnym przedsiębiorcom świadczenie usług szerokopasmowego dostępu do Internetu z wykorzystaniem sieci dostępowej TP S.A. i prowadziły do sytuacji, w której rynek hurtowego, szerokopasmowego dostępu do Internetu w ogóle nie funkcjonował. Taka sytuacja stanowi kluczową przeszkodę do rozwoju i powstania skutecznej konkurencji na rynku. O skutecznej konkurencji można mówić wówczas, gdy na rynku na równych zasadach i prawach konkurują między sobą przedsiębiorcy. Nie sposób zaś mówić o skutecznej konkurencji w sytuacji, kiedy rynek nie 71

72 funkcjonuje, gdy podmiot o najsilniejszej pozycji rynkowej istotnie blokuje i ogranicza możliwości powstania i rozwoju konkurencji. Poniższy wykres prezentujący wskaźnik penetracji rynku łączy szerokopasmowych wyraźnie wskazuje, na bardzo niski poziom rozwoju analizowane rynku w Polsce, co sprawia iż podjęcie regulacji ex-ante jest jak najbardziej uzasadnione Wnioski odnośnie podmiotu posiadającego pozycję znaczącą na rynku właściwym. Analiza kryteriów służących do oceny pozycji znaczącej wskazuje wyraźnie, że największy na rynku przedsiębiorca, TP S.A., posiada znaczącą przewagę w świadczeniu usługi dostępu szerokopasmowego, w tym usługi szerokopasmowej transmisji danych, z wyłączeniem usług, o których mowa w pkt 4 i 11 rozporządzenia. Decydującym kryterium jest bardzo wysoki udział w rynku, utrzymujący się na poziomie przewyższający 60%, co bezsprzecznie oznacza posiadanie znaczącej pozycji na rynku właściwym. Mimo posiadania przez TP S.A. tak wyraźnej przewagi rynkowej wyrażającej się znaczną przewagą udziałów rynkowych, Prezes UKE przeanalizował również dodatkowe kryteria. Analiza każdego z dodatkowych kryteriów potwierdza wnioski wynikające z analizy udziałów rynkowych i wskazuje na posiadanie przez Telekomunikację Polską S.A. pozycji znaczącej na rynku właściwym. Kryterium Udział pod względem liczby użytkowników w rynku: TP S.A. dostępu do Internetu w 2005 roku 60% dostępu do Internetu w 2005 roku (technologia xdsl i TVK) 69% dostępu do Internetu w 2005 roku technologia xdsl 92% szerokopasmowego dostępu do Internetu w latach: % % % 72