Ocena jakości projektów systemowych

Transkrypt

1 Ocena jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania PO KL Cel badania W okresie od kwietnia do sierpnia 2011 r. firma GHK zrealizowała na zlecenie Departamentu Zarządzania Europejskiego Funduszu Społecznego (DZF) w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego (MRR) badanie dotyczące jakości projektów systemowych realizowanych w ramach Poddziałania Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL). Celem badania było dokonanie analizy i oceny wyników uzyskanych w ramach badań ewaluacyjnych przeprowadzonych na zlecenie powiatowych urzędów pracy w 2010 r., przygotowanie spójnych wniosków oraz wynikających z nich rekomendacji. Charakterystyka projektów systemowych w Poddziałaniu Projekty systemowe PUP zasadniczo nie róŝnią się od pozostałych działań urzędów pracy podejmowanych w obszarze aktywizacji zawodowej osób bezrobotnych. Wsparcie udzielane w ramach projektów ograniczone jest do form do wymienionych w ustawie z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.). Środki EFS pozwalają natomiast na realizację zadań statutowych dla szerszej grupy bezrobotnych. Dzięki nim zwiększa się skala działań i zasięg aktywnych polityk rynku pracy. To, co wyróŝnia projekty współfinansowane z EFS to większe ukierunkowanie środków na wybrane grupy społeczne (osoby poniŝej 25 roku Ŝycia, powyŝej 50 roku Ŝycia, osoby niepełnosprawne, osoby pochodzące z obszarów wiejskich) oraz nacisk na efektywność zatrudnieniową - czyli określanie minimalnego odsetka uczestników, którzy podejmą zatrudnienie po udziale w projekcie. W latach 2009 i 2010 udział w projek-tach systemowych urzędów pracy rozpoczęło łącznie prawie 315 tys. osób. W skali kraju, w 2009 roku projektami systemowymi objętych zostało 7,08% osób bezrobotnych, podczas gdy w 2010 roku ten wskaźnik zwiększył się do 9,26%. W 2010 roku największy udział uczestników Poddziałania wśród ogółu bezrobotnych odnotowany został w województwie opolskim (13,87%), podczas gdy najmniejszy w województwach pomorskim (6,48%) oraz mazowieckim (5,27%). Udział osób bezrobotnych w projektach systemowych wg płci (dane w %) Ogółem 7,08 9,26 kobiety 8,07 10,17 mężczyźni 6,04 8,28 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych MPiPS za lata 2009 i 2010 Zdecydowana większość uczestników uwaŝa, Ŝe projekt, w którym brali udział nie miał słabych punktów (69%). Wśród słabych stron, jeśli juŝ się pojawiały, wymieniano: mało praktyczny charakter szkoleń, zbyt zróŝnicowany poziom grup, niskie kompetencje wykładowców, niskie wynagrodzenie za staŝ oraz zbyt niską wysokość jednorazowych środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Podsumowanie słabych i mocnych stron projektów systemowych Europejskiego Funduszu Społecznego 1

2 Rezultaty projektów systemowych w Poddziałaniu W momencie prowadzenia badań zleconych przez urzędy pracy, pracowało lub prowadziło własną firmę 54% osób, które w 2009 r. zakończyły udział w projekcie, w tym 18% badanych uczestników prowadziło własną działalność gospodarczą). 41% osób, które w momencie badania pracowało lub prowadziło działalność gospodarczą jest zdania, Ŝe to właśnie projekt systemowy realizowany przez PUP przyczynił się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym. W jakim stopniu uzyskana pomoc przyczyniła się do zmian w Pana/i życiu zawodowym? (wskazania bardzo skuteczna oraz raczej skuteczna ) staż 78% środki na działalność gospodarczą 76% szkolenie / kurs / warsztat 72% przygotowanie zawodowe 64% prace interwencyjne 61% inna 37% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= ) W porównaniu z sytuacją sprzed udziału w projekcie obecna sytuacja zawodowa uległa poprawie u 53% badanych (w tym 21% widzi zdecydowaną poprawę). 62% osób po zakończeniu udziału w projekcie lepiej radzi sobie w Ŝyciu zawodowym niŝ przed przystąpieniem do niego. Dla uczestników największe znaczenie w projekcie urzędu pracy miała moŝliwość podniesienia własnych kwalifikacji i umiejętności (39%). Ten aspekt projektów ma większe znaczenie dla kobiet 43% (wobec 34% męŝczyzn), osób młodych do 25 roku Ŝycia (47%), osób posiadających wykształcenie ogólnokształcące lub wyŝsze (45% wobec 31% osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym). Dla 17% badanych uczestników projektów najwaŝniejsza była moŝliwość zdobycia środków finansowych na załoŝenie firmy. Finansowe oczekiwania wobec projektów mają częściej męŝczyźni (27% wobec 11% kobiet), osoby wieku lata (28%), z wykształceniem zasadniczym zawodowym (21%). Jednocześnie przyznanie środków na prowadzenie własnej działalności gospodarczej miało największy wpływ na zmianę sytuacji zawodowej bezrobotnych. W przypadku nieudzielania pomocy w formie finansowej na rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej naleŝy inwestować w staŝe, uwaŝając jednak na to, by prezentowały one sobą bardzo wysoki poziom merytoryczny i organizacyjny. Co dziesiąty badany uczestnik projektów docenia moŝliwość nawiązania kontaktów z pracodawcami. Tym niemniej, często występujące postrzeganie przez uczestników staŝy jako wstępu do zatrudnienia w firmie, w której prowadzony był staŝ sprawia, Ŝe uczestnicy niekiedy czują się rozgoryczeni, gdy po zakończeniu staŝu nie otrzymują jednak zatrudnienia. Nieco mniej skuteczną formą pomocy, niŝ wsparcie finansowe oraz staŝ, jest szkolenie (kurs warsztat). Badani, którzy otrzymali tego rodzaju wsparcie (pod warunkiem, Ŝe było ono wysokiej jakości) o 14% częściej znajdowali zatrudnienie niŝ ci, którzy go nie otrzymali. Na ostatnim miejscu pod względem skuteczności wśród zastosowanych w projektach systemowych PUP instrumentów rynku pracy znalazł się udział w pracach interwencyjnych. Zdaniem badanych udział w projekcie pozwolił przede wszystkim podwyŝszyć kwalifikacje (74%). 46% badanych jest zdania, Ŝe dzięki udziałowi w projekcie nauczyli się samodzielnie poszukiwać pracy. Umiejętności poruszania się na rynku pracy nabyła co druga kobieta i osoba do 25 roku Ŝycia. Wyniki badania pokazują, Ŝe męŝczyźni mają o 33% większą szansę znalezienia pracy niŝ kobiety. Spośród grup wiekowych największą szansę znalezienia pracy mają osoby w wieku lat (+74%). Z kolei niŝsze wykształcenie wpływa negatywnie na szansę znalezienia pracy. Najmniejsze szanse mają osoby z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym (-45%). Czynnikiem silnie wpływającym na powodzenie w poszukiwaniu pracy miał fakt, czy respondent zdecydował się na udział w programie osobiście (+24%). Wszelka pomoc zewnętrzna, skłaniająca badanego do wzięcia udziału w projekcie osłabia wskaźnik sukcesu. Innymi słowy, pracę znajdują częściej ci badani, którzy sami doszli do wniosku, Ŝe uczestnictwo w Poddziałaniu PO KL jest dla nich korzystne a nie ci, którzy zostali do tego zmotywowani przez czynniki zewnętrzne. Wśród uczestników Poddziałania jest znacząca grupa, dla której obecnie świadczone w projektach usługi nie są wystarczające. Wsparcie oferowane w ramach Poddziałania powinno być dostosowane do indywidualnych oczekiwań i predyspozycji osób bezrobotnych zdiagnozowanych przez doradcę zawodowego. Dlatego w perspektywie finansowej Europejskiego Funduszu Społecznego 2

3 w projektach urzędów pracy naleŝy wprowadzić większą elastyczność w doborze i sposobie realizacji form wsparcia. Charakterystyka społecznodemograficzna uczestników projektów systemowych oraz udzielonego im wsparcia O istotnym znaczeniu Poddziałania dla całego PO KL świadczy nie tylko fakt, Ŝe na jego realizację przeznaczono aŝ 12% wszystkich wydatków przewidzianych w Programie na lata Do kwietnia 2011 r. w projektach systemowych realizowanych w ramach Poddziałania zakończyło udział ponad pół miliona osób ( ),, co stanowi ponad połowę (53%) wartości docelowej wskaźnika produktu dla całego Działania 6.1 PO KL. Projekty systemowe PUP w zdecydowanej większości przyczyniają się więc do realizacji wyznaczonych w Priorytecie VI wartości docelowych wskaźników produktu i rezultatu. W momencie prowadzenia badań zleconych przez urzędy pracy, pracowało lub prowadziło własną firmę 54% osób, które w 2009 r. zakończyły udział we wsparciu, w tym 18% uczestników prowadziło działalność gospodarczą. Uczestnicy Poddziałania w podziale na płeć w latach % 58% osób młodych wśród uczestników Poddziałania osiągał wartość od 43% do 45%. Struktura wiekowa uczestników Poddziałania do 25 pow 50 pozostali Źródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.) Z kolei udział osób w wieku powyŝej 45 roku Ŝycia w latach był wśród uczestników Poddziałania o pp. niŝszy niŝ wśród ogółu zarejestrowanych bezrobotnych - w roku 2010 osoby powyŝej 45 roku Ŝycia stanowiły 30,53% ogółu bezrobotnych, tymczasem ich udział wśród uczestników Poddziałania wyniósł 14%. Wykształcenie uczestników Poddziałania według płci Kobiety Mężczyźni Ogółem Brak 0% 0% 0% 33% 67% 58% 59% 42% 41% 57% 43% 69% 31% Podstawowe 8% 14% 11% Gimnazjalne 2% 4% 3% Ponadgimnazjalne 61% 65% 63% Pomaturalne 8% 4% 7% 2007 (N=12) 2008 (N=160662) 2009 (N=178049) 2010 (N=167803) 2011 (N=93) Źródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.) Wśród uczestników wsparcia dominują kobiety (58%). Zdecydowanie więcej jest równieŝ osób do 25 roku Ŝycia (44%) niŝ osób powyŝej 50 roku Ŝycia (9%). W stosunku do struktury ogółu bezrobotnych zaznacza się wyraźna nadreprezentacja osób młodych biorących udział w projektach. W latach udział zarejestrowanych bezrobotnych do 24 roku Ŝycia wynosił 21-23%. W tym samym okresie udział Wyższe 20% 13% 17% Źródło: Opracowanie własne na podstawie PEFS 2007 (stan na kwiecień 2011 r.) Wykształcenie uczestników projektów jest wyŝsze niŝ przeciętne wykształcenie ludności Polski i zdecydowanie wyŝsze niŝ w grupie wszystkich bezrobotnych zarejestrowanych w urzędach pracy. Prawie 2/3 uczestników ma wykształcenie ponadgimnazjalne. W stosunku do struktury ogółu bezrobotnych wśród uczestników Poddziałania obserwuje się nadreprezentację osób z wyŝszym wykształceniem (17% uczestników Poddziałania 6.1.3). Dla porównania, w 2010 r. udział Europejskiego Funduszu Społecznego 3

4 bezrobotnych posiadających wyŝsze wykształcenie wynosił 10,47%. 24% uczestników projektów systemowych było długotrwale bezrobotnych w momencie przystąpienia do projektu. Co czwarty uczestnik Poddziałania był więc pozbawiony pracy przez okres dłuŝszy niŝ dwa lata. Udział długotrwale bezrobotnych wyniósł 27% wśród kobiet biorących udział w projektach oraz 20% wśród uczestniczących w projektach męŝczyzn. NajwyŜszy udział osób długotrwale bezrobotnych był wśród uczestników projektów systemowych PUP w wieku powyŝej 50 lat (46%) oraz (37%), a takŝe wśród osób mających pod swoją opieką dzieci lub inne osoby zaleŝne (38%). W analizowanych raportach z badań zleconych przez urzędy pracy sygnalizowano problem niedostatecznej reprezentacji w projektach osób z niŝszym wykształceniem, osób bez kwalifikacji zawodowych, osób starszych czy długotrwale bezrobotnych. Przyczyn niskiego udziału tych grup osób upatrywać naleŝy w strategiach rekrutacyjnych przyjętych przez projektodawców, którzy koncentrują wsparcie na osobach, które są względnie łatwe do zrekrutowania oraz gwarantują realizację załoŝonych wartości wskaźników docelowych produktu czy rezultatu. Na podstawie danych zawartych w systemie PEFS 2007 moŝna zidentyfikować następujące grupy osób uczestników projektów znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy: bezrobotni do 25 roku Ŝycia ( % ogółu uczestników; udział załoŝony w Priorytecie VI - 26,3%), długotrwale bezrobotni ( % ogółu uczestników; udział załoŝony w Priorytecie VI - 10,5%), bezrobotni powyŝej 50 roku Ŝycia ( % ogółu uczestników; udział załoŝony w Priorytecie VI -15,8), bezrobotni bez wykształcenia, z wykształceniem podstawowym lub gimnazjalnym ( % ogółu uczestników), bezrobotni mający pod swoją opieką osobę zaleŝną ( % ogółu uczestników). Osoby, które spełniają przynajmniej jeden z wyŝej wymienionych warunków stanowią ogółem prawie 3/4 uczestników Poddziałania PO KL (74%). Dodatkowo w PO KL za osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy uznawane są kobiety oraz osoby bezrobotne zamieszkujące obszary wiejskie. W projektach realizowanych w ramach Poddziałania PO KL 92% uczestników spełnia przynajmniej jeden z tak szeroko zdefiniowanych warunków. Badanie wykazało, Ŝe istotnym problemem projektodawców jest rotacja uczestników. Rezygnacja ze wsparcia stwarza trudności dla projektodawców, którzy zobowiązali się do osiągnięcia określonych wskaźników produktu. W latach odsetek uczestników, którzy nie zakończyli udziału w projekcie zgodnie z zaplanowaną dla nich ścieŝką wyniósł 7%. Najczęściej wycofują się osoby młode do 25 lat (9% z nich), następnie osoby powyŝej 50 roku Ŝycia (6%). Częściej ze wsparcia wycofują się osoby bez wykształcenia (12%), z wykształceniem podstawowym (10%) oraz gimnazjalnym (15%) niŝ osoby z wykształceniem wyŝszym (4%) lub pomaturalnym (5%). Rodzaj udzielonego wsparcia wg płci i wieku staż 48% 36% 19% 34% 43% 29% 57% 31% 13% 5% 6% 3% 4% 2,8% 4% 2% 2% 2% 2% 2% 1% Ogółem mężczyzna kobieta szkolenie / kurs / warsztat środki na podjecie działalności gospodarczej przygotowanie zawodowe prace interwencyjne inna żadne z powyższych Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= ) StaŜe stanowią najpopularniejszą formę aktywizacji stosowaną w projektach systemowych. Blisko co drugi uczestnik projektów skorzystał z tej formy wsparcia (48% ogółu uczestników). StaŜ jest instrumentem stosowanym w przypadku osób, które mają formalne wykształcenie, lecz nie nabyły jeszcze praktycznego doświadczenia w pracy, dlatego teŝ na tę formę wsparcia kierowane są przede wszystkim osoby młode, z wykształceniem ogólnokształcącym (60% z nich) lub wyŝszym (58%). Częściej na staŝe kierowane są kobiety (57%) niŝ męŝczyźni - z tej formy wsparcia skorzystał jedynie co trzeci męŝczyzna. Zgodnie z celem istnienia tego instrumentu, staŝe mają być okazją do nabycia doświadczenia zawodowego, dlatego teŝ nie dziwi wysoki odsetek osób młodych korzystających z tej formy wsparcia (72% osób w wieku lata odbyło staŝ). Europejskiego Funduszu Społecznego 4

5 Drugą pod względem popularności stosowaną formą wsparcia są szkolenia, z których skorzystało 36% bezrobotnych uczestników projektów systemowych. Na szkolenia częściej kierowani są męŝczyźni (43% w porównaniu do 31% kobiet), osoby powyŝej 45 roku Ŝycia, z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym (45%). Starsi bezrobotni, którzy mają często wieloletnie doświadczenie na rynku pracy, potrzebują nowych lub zaktualizowanych umiejętności, dlatego teŝ kierowani są oni zazwyczaj na kursy zawodowe. W ten sposób redukowane są deficyty kompetencyjne, utrudniające im skuteczne poruszanie się po rynku pracy. Osoby, które mają juŝ pewne doświadczenie pozwalające im na prowadzenie własnej firmy starają się głównie o jednorazowe środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Blisko co piąty uczestnik Poddziałania otrzymał środki na załoŝenie własnej firmy - częściej byli to męŝczyźni (29%) niŝ kobiety (13%). Ocena wsparcia uzyskanego przez uczestników projektów W ramach badania przeprowadzona została segmentacja, w celu zidentyfikowania odmiennych kategorii uczestników, biorących udział w projektach z Poddziałania PO KL. Podzielono respondentów ze względu na ich opinie, a takŝe cechy takie jak: płeć, wiek czy miejsce zamieszkania. Ostatecznie w toku analizy wyłoniono cztery segmenty: Wielkość segmentów uczestników projektów Pogodzeni z losem 29% Zniechęceni 12% Młodzi usatysfakcjonowani 21% Dokapitalizowani 38% Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań projektów systemowych (N= ) Dokapitalizowani to najczęściej osoby w wieku lata (60%), nieco częściej niŝ ogół badanych legitymujących się z wykształceniem wyŝszym (27%). Twierdzą oni, Ŝe pomoc PUP przyczyniła się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym (94%) oraz Ŝe w obecnej sytuacji lepiej poradzą sobie na rynku pracy, niŝ gdyby nie przystąpili do projektu (84%). Ponadto, częściej niŝ przeciętny uczestnik projektów określają otrzymaną pomoc jako wystarczającą (82%). W przypadku osób z tego segmentu niemal dwukrotnie częściej niŝ w przypadku przeciętnego badanego, interwencja polegała na przekazaniu środków na podjęcie działalności gospodarczej. Nieco częściej kończyły one takŝe szkolenie lub warsztat, rzadziej natomiast staŝ. W związku z częstym otrzymywaniem przez osoby z tego segmentu środków finansowych na prowadzenie własnej działalności gospodarczej, nie dziwi wysoki odsetek osób samozatrudnionych w tym segmencie - 34% wobec 18% w populacji wszystkich uczestników. Młodzi usatysfakcjonowani to osoby bardzo młode (do 24 roku Ŝycia), nieco częściej pochodzące z małych miejscowości (66% osób z tego segmentu pochodzi z miejscowości do 20 tys. mieszkańców) oraz posiadające wykształcenie średnie ogólnokształcące (34%) lub (rzadziej) zawodowe (30%). Osoby z tego segmentu równieŝ twierdzą, Ŝe udział w projekcie wpłynął na ich Ŝycie zawodowe (92%), natomiast jeszcze częściej niŝ dokapitalizowani twierdzą, Ŝe pomoc ta była wystarczająca (89% wobec 82% dokapitalizowanych) oraz Ŝe obecnie lepiej sobie dają radę w Ŝyciu zawodowym (88%). Osoby z tego segmentu najczęściej spośród wszystkich badanych uczestników kończyli staŝ - wobec aŝ 72% badanych z tej grupy została podjęta tego typu interwencja (ogółem pomoc w postaci staŝu otrzymało 48% badanych). Najrzadziej ze wszystkich segmentów młodzi usatysfakcjonowani kończyli kurs zawodowy, bądź dostawali środki finansowe na podjęcie działalności gospodarczej. Osoby z tego segmentu w 47% znalazły zatrudnienie, jednak tylko 11% załoŝyło własną firmę. Zniechęceni częściej legitymują się wykształceniem zasadniczym zawodowym (25%) bądź średnim zawodowym (33%). Najrzadziej ze wszystkich segmentów twierdzą, Ŝe po zakończeniu uczestnictwa w projekcie lepiej poradzą sobie na rynku pracy (17% wobec 62% ogółem), twierdząc jednocześnie, Ŝe projekt przyczynił się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym (71% wobec 64% ogółem), jednak tylko 24% osób z tego segmentu (wobec 72% ogółem) odpowiedziało twierdząco na pytanie, czy pomoc zaoferowana w projekcie była dla nich wystarczająca. W tym segmencie równieŝ najmniejszy odsetek uczestników przystąpił do projektu z własnej inicjatywy - blisko połowa przystąpiła za namową osoby trzeciej. Jak wynika z analiz, fakt ten negatywnie wpływa nie tylko na samopoczucie po jego zakończeniu, ale równieŝ na szansę znalezienia pracy. Osoby Europejskiego Funduszu Społecznego 5

6 z tego segmentu nieco częściej twierdzą, Ŝe bardziej skuteczna od projektu, w którym uczestniczyli jest pomoc znajomych oraz Ŝe lepiej jest pracować dorywczo. W tym segmencie znajdziemy równieŝ najniŝszy odsetek osób zatrudnionych (21% wobec 36% ogółem). Pogodzeni z losem to nieco częściej kobiety (67% wobec 60% ogółem oraz 55% dokapitalizowanych) w wieku lat (15% wobec 10% ogółem). Wśród osób z tego segmentu nie znalazła się ani jedna osoba, która stwierdziłaby, Ŝe udział w projekcie przyczynił się do zmian w ich Ŝyciu zawodowym. Jedynie 31% osób z tego segmentu uwaŝa, Ŝe po zakończeniu projektu da sobie lepiej radę na rynku pracy, natomiast równie często jak ogół badanych osoby z tego segmentu twierdzą, Ŝe pomoc była wystarczająca (68% wobec 72% ogółem). Najczęściej ze wszystkich badanych, osoby z tego segmentu kończyły szkolenie lub kurs, najrzadziej otrzymywały środki finansowe na podjęcie własnej działalności gospodarczej. Najczęściej ze wszystkich segmentów osoby te uwaŝają, Ŝe projekt, w którym uczestniczyli nie miał Ŝadnych mocnych punktów. RównieŜ najczęściej twierdzą one, Ŝe projekt nic nie zmienił w ich Ŝyciu oraz Ŝe bardziej skuteczna od projektu jest pomoc znajomych. 1/3 reprezentantów tego segmentu wciąŝ jest zarejestrowana w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna. Problemy pojawiające się w trakcie realizacji projektów W poszczególnych projektach realizowanych przez urzędy pracy pojawiały się problemy dotyczące kwestii takich jak: brak spójności i przejrzystości istniejących wytycznych / częste zmiany w sposobie realizacji projektów; komunikacja na linii: IP-Beneficjent systemowy; proces przekazywania i rozliczania środków; zasady kwalifikowalności wydatków; wysokość wsparcia; wskaźniki oraz kryteria doboru uczestników do projektu; zakres zbieranych danych i techniczne problemy systemu sprawozdawczości; zakres danych wymaganych od uczestników. zespól projektowy; warunki realizacji projektu; działania informacyjno-promocyjne; współpraca z lokalnymi partnerami; monitorowanie loklanego rynku pracy i skuteczności udzielonego wsparcia. Urzędy pracy starają się rozwiązywać samodzielnie większość pojawiających się problemów. Natomiast ze strony Instytucji Pośredniczących oczekują one porad i interpretacji zasad realizacji Programu. Elementy systemu, które powinny ulec poprawie to większa jednoznaczność interpretacji kwestii problemowych oraz szybkość informowania o nich beneficjentów. GHK Polska Sp. z o. o. Centrum Biznesowe Aurum ul. Walicow Warszawa T: F: warsaw@ghkint.com Europejskiego Funduszu Społecznego 6