Graduacja na Wydziale Ekonomii

Transkrypt

1 czasopismo studiów podyplomowych «Mechanizmy funkcjonowania strefy euro» Projekt dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego zrealizowany przez Wydział Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego NR 3 Rok Akademicki 2011/2012 ISSN Graduacja na Wydziale Ekonomii 29 czerwca br. był szczególnym dniem dla absolwentów kierunku ekonomia oraz absolwentów studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, realizowanych na Wydziale Ekonomii, jako projekt dofinansowany ze środków NBP. Zgodnie z decyzją dziekana w tym dniu zorganizowano graduację absolwentów dwóch poziomów kształcenia i studiów podyplomowych. Prowadzący uroczystość prodziekan dr Artur Ostromęcki skorzystał z literackiego porównania: rodzina żegna dzieci, wita dorosłych, wchodzących w grono elity. Dr hab. prof. UR Grzegorz Ślusarz, dziekan Wydziału Ekonomii gratulował licznie zgromadzonym rodzicom absolwentów dokonanego przed kilku laty wyboru studiów przez ich dzieci. -Dobrze wybrali, bowiem według opublikowanych niedawno rankingów nasza ekonomia jest najwyżej sklasyfikowanym wydziałem ekonomii w Polsce południowo- -wschodniej - mówił prof. Ślusarz. Dziekan apelował, aby po uzyskaniu dyplomu nie zrywać kontaktów z Uniwersytetem; absolwenci ekonomii mają szansę na aktywność w Stowarzyszeniu Przyjaciół Wydziału, jak również na ustawiczne pogłębianie wiedzy w ramach studiów podyplomowych oraz licznych kursów realizowanych w ramach projektów. Uczestniczący w spotkaniu prof. dr hab. Aleksander Bobko, od 1 września 2012 r. rektor w UR mówił, że podczas uroczystości kończących studia widać sens kilkuletniej pracy nauczycieli akademickich, a wiedza z ekonomii potrzebna jest wszystkim do podejmowania trafnych decyzji w pracy zawodowej i życiu rodzinnym. Nie należy jednak zapominać, że w życiu nie wszystko da się przeliczyć na pieniądze. Trzeba często bezinteresownie wspomagać innych, co często z nawiązką do nas wraca. Życzenia sukcesów zawodowych i gratulacje z okazji zakończenia studiów przekazała zebranym Leokadia Wanatowicz, dyrektor rzeszowskiego oddziału Narodowego Banku Polskiego. Do spraw awansu zawodowego i szukania swojego miejsca po studiach nawiązali także zabierający głos absolwenci ekonomii: dr Marek Cierpiał-Wolan (Urząd Statystyczny w Rzeszowie) i mgr Krzysztof Kapustka (WSK PZL). W wydziałowej uroczystości uczestniczyli też inni absolwenci, obecnie zajmujący ważne miejsca w biznesie Podkarpacia. W imieniu studentów podziękowania pod adresem nauczycieli akademickich i pracowników Wydziału Ekonomii skierowała Iwona Anioł. Uroczysta graduacja była okazją do wyróżnienia pracowników Wydziału Ekonomii i studentów. Za działalność naukową (ukończenie grantów habilitacyjnych) listy gratulacyjne otrzymali: dr Ryszard Kata, dr Teresa Miś, dr Alina Szewc-Rogalska. Podziękowania za współpracę z Wydziałem Ekonomii otrzymali przedstawiciele kilku jednostek: pani mgr Leokadia Wanatowicz - dyrektor NBP, Oddział w Rzeszowie, pan dr Marek Cierpiał-Wolan - dyrektor Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, dr Eugeniusz Bernat - firma Smak Górno, pan dr Włodzimierz Rząsa - Huta Owens Illinois Produkcja Polska S.A; za wzorowe wykonywanie obowiązków służbowych i długoletnią pracę na Wydziale Ekonomii Józef Pasternak; za aktywność na rzecz promocji Wydziału mgr Krzysztof Kapustka, prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Wydziału Ekonomii Merkatus. Wyróżniono też studentów za wyniki w nauce na studiach I stopnia oraz za prace magisterskie. Wręczanie dyplomów absolwentom studiów stacjonarnych i niestacjonarnych oraz świadectw słuchaczom studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro zakończyło tę wyjątkową na Wydziale Ekonomii uroczystość akademicką. (L.B.) foto: E. Wójcikiewicz

2 2 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Zakończono III edycję studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro 2 czerwca 2012 roku dobiegła końca trzecia edycja rocznych studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, realizowanych na Podkarpaciu przez Wydział Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Projekt został dofinansowany ze środków Narodowego Banku Polskiego. Edycja 2011/2012 była trzecim już projektem realizowanym w Rzeszowie. Pierwsze studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro zorganizowano w roku akademickim 2009/2010. Uczestnicy tych studiów podyplomowych płacą tylko 300 zł za roczne zajęcia. Słuchacze trzeciej edycji studiów podyplomowych zaliczyli 200 godzin wykładów i ćwiczeń, które były realizowane podczas sobot- nio-niedzielnych zjazdów. Drugiego czerwca 2012 roku odbył się egzamin końcowy polegający na udzieleniu odpowiedzi w ramach przygotowanego przez NBP testu oraz napisaniu eseju na wybrany temat. Absolwenci (40 osób) uzyskali dwa dokumenty potwierdzające udział w studiach podyplomowych - świadectwo oraz dyplom NBP i UR. Jesienią 2012 roku Wydział Ekonomii uruchomi kolejne studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro. Głównym celem projektu jest edukacja ekonomiczna liderów wybranych grup społecznych i zawodowych nt. zasad funkcjonowania strefy euro oraz historii współczesnej waluty europejskiej. Tekst i foto: L. Borowiec Integracja walutowa w Europie a przystąpienie Polski do strefy euro w kontekście teorii optymalnych obszarów walutowych Władysława Jastrzębska Wydział Ekonomii Uniwersytet Rzeszowski Wstęp Dochodzenie do integracji walutowej Europy Zachodniej ma długoletnią historię, jakkolwiek w traktacie rzymskim kraje założycielskie EWG nie zakładały powstania jednowalutowego obszaru. Przesłanki tworzenia unii gospodarczo-walutowej miały charakter zarówno polityczny, jak i ekonomiczny, osadzony przede wszystkim w idei federalistycznej zjednoczenia Europy. Zwolennikami integracji byli przede wszystkim Niemcy, chcący po drugiej wojnie światowej odbudować swój wizerunek polityczny oraz gospodarkę, zaś po śmierci prezydenta Ch. de Gaulle a ideę tę wsparli Francuzi, licząc na ugruntowanie swej silnej pozycji w Europie 1. 1 W wypowiedzi w programie telewizji ARD z 8 grudnia 1994 r. kanclerz Kohl powiedział: ( ) Kiedy byłem młodym posłem usłyszałem pewnego razu charakterystyczne słowa Konrada Adenauera, których początkowo nie rozumiałem. Dzisiaj rozumiem je lepiej. Powiedział pewnego razu w mało wyszukany sposób- Przez 50 lat zadzieraliśmy nosa w Europie. Teraz na 50 lat musimy przykucnąć. To nie jest rezygnacja z niemieckich interesów, tylko nie musimy każdego dnia wychylać się z okna i ogłaszać całemu światu: jesteśmy kimś, jest nas 80 milionów, jesteśmy gospodarczo najsilniejsi. O tym wszyscy wiedzą.( ) Musimy być psychologicznie zręczni. Cyt. Za: B. Bandulet, Ostat- Analizując zapoczątkowany w latach 50. ubiegłego wieku proces integracji europejskiej stwierdzam, że integracja walutowa wspomogła osiągnięcie celów politycznych twórcom Unii Europejskiej. Powstaje jednak pytanie: czy uda się osiągnąć zakładane przez nią cele ekonomiczne wobec faktu, iż unia walutowa przynosi krajom członkowskim zarówno korzyści, jak i straty gospodarcze oraz, czy zbudowany system w obecnej postaci przetrwa pojawiające się zjawiska kryzysowe? Podejmując próbę odpowiedzi na postawione pytania wykorzystana zostanie kategoria optymalnego obszaru walutowego zawarta nie lata euro, Wydawnictwo Wektory, 2011 s. 57. w dorobku wybranych przedstawicieli ekonomii międzynarodowej. Przesłanki i podstawy integracji walutowej ue W wyniku nasilających się pod koniec lat 60. ubiegłego wieku problemów na międzynarodowym rynku finansowym oraz w krajach zobowiązanych na mocy systemu z Bretton Woods do utrzymywania stałych kursów walutowych, a także sytuacji gospodarczej i polityki ekonomicznej Stanów Zjednoczonych, nastąpiło załamanie tego systemu. Wówczas, mając na względzie podniesienie swojego zna- Czasopismo Euro-expres postało w ramach studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania Euro, realizowanych przez Wydział Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, dzięki dofinansowamiu Narodowego Banku Polskiego. Pierwsza edycja studiów podyplomowych odbyła się w roku akademickim 2009/2010. Przygotowanie i opracowanie tekstów: Ludwik Borowiec; fotografie: Ludwik Borowiec i Elżbieta Wójcikiewicz. Wydawca: Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, al. Rejtana 16c Druk i przygotowanie: MITEL, Rzeszów, ul. Baczyńskiego 9, tel , Nakład 2125 szt, ISSN

3 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro 3 czenia na międzynarodowym rynku walutowym oraz stworzenie przeciwwagi w negocjacjach walutowych z USA, kraje Wspólnoty zaczęły poszukiwać nowych rozwiązań, które uchroniłyby dotychczasowe osiągnięcia integracji gospodarczej, w tym wspólną politykę rolną narażoną na skutki destabilizacji walutowej na świecie. W 1969 r. na spotkaniu w Hadze (po dewaluacji franka i rewaluacji marki) podjęto decyzję o stopniowym tworzeniu unii gospodarczej i walutowej, której tryb i zasady zawarto w raporcie Wernera przedłożonym władzom EWG w 1970 roku. Założono, iż integracja walutowa będzie podstawą zjednoczonego rynku- unii gospodarczej oraz politycznej, której wyrazem będzie scentralizowana polityka budżetowa oraz jednolita polityka pieniężna realizowana przez ponadnarodowy bank centralny. Oznaczało to konieczność przekazywania kolejnych elementów narodowych polityk gospodarczych instytucjom UE: Komisji oraz Europejskiemu Systemowi Banków Centralnych. Bank ten miałby wyłączne prawo do emisji waluty unii, będącej wyłącznym środkiem płatniczym na terytorium unii. Według ambitnego raportu Wernera unia walutowa miała być zbudowana do końca 1980 roku. Wykonywanie tego planu napotykało liczne przeszkody, które spowodowały, iż w praktyce jedynym zauważalnym rezultatem Planu Wernera było wprowadzenie systemu stabilizowania kursów na poziomie +/- 2,25% wokół kursu dolara, zaś wzajemnych walut +/-1,125 % (tzw. wąż w tunelu), zaś od marca 1973 roku do października 1978 kurs centralny zmieniano 9-krotnie. Stąd dopiero na mocy rezolucji Rady Europejskiej z roku powołano do życia tzw. Europejski System Walutowy (ESW). Opierał się on na następujących zasadach: centralnym elementem ESW było ECU, stanowiące koszyk początkowo złożony z walut 9 krajów członkowskich, przy czym liczba jednostek poszczególnych walut zależała od siły gospodarczej i znaczenia we Wspólnocie 2. ECU pełniło rolę waluty rozliczeniowej i rezerwowej; ECU stanowiło element mechanizmu kursowo-interwencyjnego ESW; każda waluta miała ustalony kurs centralny wobec ECU, a zmiana kursów centralnych wymagała zgody wszystkich uczestników systemu (za utrzymanie stałości kursów walutowych odpowiedzialny był Europejski Mechanizm Kursowy - ERM); ustalono stałe kursy, które w latach wynosiły +/-2,25%. ( Kilka krajów wynegocjowało dla swych walut pasmo wahań +/-6%, a w 1993 r. pod presją spekulacji do +/-15%); banki centralne krajów członkowskich zobowiązano do podejmowania interwencji walutowych; funkcjonowanie ESW podtrzymywano tzw. zaworami bezpieczeństwa; stworzono system preferencyjnych prowizji przy odnawianiu kredytów przez państwa o silnej walucie państwom o walucie słabszej; ograniczano spekulację poprzez ograniczenia transakcji kapitałowych, na przykład nadmiernej sprzedaży waluty krajowej rezydentom krajowym. W ESW można było zauważyć wyraźną dominację Niemiec 3. Usztywniając wszystkie kursy walutowe w stosunku do marki (DM), państwa tworzące Wspólnotę importowały wiarygodność banku Niemiec, który skutecznie ograniczał inflację. Ponadto kraje członkowskie ESW nieformalnie zmuszone były do podtrzymywania kursów swych walut i niskiej stopy inflacji, głównie poprzez wdrażanie polityki stóp procentowych określanych przez Bundesbank. Ubocznym skutkiem restrykcyjnej, antyinflacyjnej polityki wysokich stóp procentowych w ramach tzw. wiarygodności ESW, było hamowanie wzrostu gospodarczego. 2 Początkowo w skład ECU wchodziły waluty 9 krajów EWG, zaś 12 w momencie zakończenia istnienia ECU. Zobacz szerzej: L. Orędziak, EURO nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999 s. 20 i dalsze. 3 P. R. Krugman, M. Obstfeld, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, s Kolejnym ważnym krokiem na drodze do integracji walutowej był Raport Komitetu Delorsa, skupiającego między innymi gubernatorów banków centralnych krajów Wspólnoty, opublikowany w kwietniu 1989 roku. Zawierał on podstawowe założenia unii gospodarczej i walutowej (traktując ją jako dwuskładnikową całość) oraz zdefiniował trzy etapy jej tworzenia 4. Założono, iż podstawą unii walutowej będzie między innymi: pełna i nieodwracalna wymienialność walut; całkowita liberalizacja obrotów, w tym kapitałowych; eliminacja wahań kursów walutowych oraz usztywnianie parytetów walutowych; utworzenie Europejskiego Funduszu Rezerwowego, który miał przygotować grunt dla powołania Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Pierwszy etap wdrażania unii gospodarczo- walutowej, rozpoczęty 1 lipca 1990 roku zakończył się w listopadzie 1993 roku, wraz z wejściem w życie traktatu z Maastricht. W traktacie określono między innymi: cechy unii gospodarczej i walutowej, kryteria, które powinny spełniać kraje tworzące unię, harmonogram tworzenia unii walutowej, funkcje Systemu Europejskiego Banku Centralnego oraz procedury podejmowania decyzji przez instytucje Wspólnot. W traktacie przyjęto, że kursy walutowe zostają usztywnione w sposób nieodwracalny, a następnie waluty narodowe zostaną zastąpione przez ECU, które przestanie być koszykiem walutowym, a stanie się pełnoprawnym pieniądzem na obszarze unii. Na szczeblu wspólnego banku centralnego ustalana będzie polityka monetarna całej unii walutowej, a podstawowym jej celem jest stabilność cen. Założono, że narodowe polityki gospodarcze będą nadzorowane przez Komisję. Zakazano finansowania przez narodowe banki centralne deficytu budżetowego w sektorze publicznym, zaś kraje członkowskie zobowiązano do unikania nadmiernego deficytu budżetowego oraz informowania Komisji o wysokości aktualnego i przewidywanego deficytu budżetowego oraz długu publicznego. Komisji Europejskiej powierzono obowiązek sprawowania nadzoru nad stanem budżetu poszczególnych krajów, a w szczególności porównywania ich do stanów referencyjnych określonych w jednym z protokołów załączonych do traktatu. Makroekonomiczne kryteria konwergencji nominalnej zawarte w traktacie z Maastricht są określone jako wskaźniki, które muszą spełnić państwa chcące przystąpić do strefy euro. Dotyczą one: deficytu sektora publicznego (rzeczywistego lub przewidywanego) liczonego w stosunku do PKB, długu całego sektora publicznego kraju liczonego w cenach rynkowych w relacji do PKB oraz poziomu stopy inflacji przez rok przed przystąpieniem do unii walutowej. Z uwagi na to, że konstrukcja kryteriów konwergencji zawarta w traktacie z Maastricht, mimo nowelizacji zasadniczo nie zmieniła się, jej treść można odtworzyć, przywołując obecnie obowiązujący Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Według artykułu 140 Traktatu, państwo przystępujące do unii walutowej powinno spełnić następujące kryteria konwergencji nominalnej: kraj aspirujący do unii musi wykazać się przynajmniej 2-letnim okresem stabilizacji kursowej, bez możliwości dewaluacji swojej waluty; długoterminowe stopy % (obliczone na podstawie rentowności obligacji 10-letnich) nie mogą przekraczać więcej niż o 2% średniego poziomu stóp z 3 krajów członkowskich o najbardziej stabilnym poziomie cen; deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3% PKB; dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB; 4 Report on Economic and Monetary Union In the European Community, Committee for Study of Economic and Monetary Union, Brussels Zob. A. Nowak- Far, Unia gospodarcza i walutowa w Europie. System prawa Unii Europejskiej Podręcznik, Tom XII, wydanie 1, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa 2011 s.xii29-xii42. inflacja nie może być wyższa niż 1,5% średniej 3 krajów członkowskich o najbardziej stabilnym poziomie cen. Specjalne regulacje w sprawie pozostawania poza strefą euro dotyczą Anglii i Danii (derogacja protokolarna) oraz Szwecji (derogacja traktatowa) 5. Już w 1997 roku, czyli poprzedzającym utworzenie unii walutowej, kraje zamierzające przystąpić do niej powinny charakteryzować się wysokim stopniem konwergencji określonym w Traktacie. W praktyce mierzenie wskaźników zawierało pewne uproszczenia, gdyż autentyczna konwergencja jest długoletnim procesem, zaś statystyki odnoszące się do roku poprzedniego, lub wyliczane według niesprecyzowanej metodyki mogą być podstawą manipulacji. I tak: kryterium deficytu budżetowego mogło nie być zachowane, o ile deficyt obniżał się stale i znacząco, osiągając wartość w pobliżu wartości odniesienia lub ją wyjątkowo albo przejściowo przekraczając. W jakim przedziale należało analizować powyższe ułatwienia, tego Traktat nie precyzował, dając możliwość akcesji oraz uczestnictwa w unii walutowej krajom o słabej kondycji finansów publicznych, bądź upiększających swoje budżety. Po drugie odstępstwo od kryterium długu publicznego nie przekraczającego 60% PKB mogły być akceptowane, o ile zadłużenie wystarczająco szybko malało, zbliżając się do wartości referencyjnej. Tu również nie sprecyzowano, w jakim okresie obniżanie zadłużenia miało dojść do wymaganego maksymalnego poziomu. Po trzecie kryterium stabilności cen mierzone stopą inflacji odnoszono do ostatniego roku przed weryfikacją, co wydaje się być uproszczeniem, gdyż inflacja jako ciągły wzrost ogólnego poziomu cen jest procesem analizowanym w dłuższym okresie, a podatność gospodarki na to zjawisko powinna być oceniana w wieloaspektowym ujęciu. O ile kryteria konwergencji określały warunki akcesji do unii walutowej, o tyle w traktacie z Maastricht nie sprecyzowano, w jaki sposób państwa strefy euro mają być mobilizowane do utrzymania dyscypliny budżetowej po przyjęciu wspólnej waluty. Stąd też Rada Europejska w czerwcu 1997 roku przyjęła Pakt Stabilności i Wzrostu, skonkretyzowany w dwóch rozporządzeniach Rady Unii Europejskiej z lipca 1997 roku (Rozporządzenie nr 1466/97/WE oraz nr 1467/97/WE) 6. Pierwsze rozporządzenie w sprawie nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych nakłada na członków strefy euro obowiązek corocznego sporządzania planów stabilności, zaś w stosunku do krajów spoza unii walutowej programów konwergencji. Z koli drugie rozporządzenie dotyczy przyspieszenia i wyjaśnienia procedury nadmiernego deficytu. Gdy Komisja ocenia, że deficyt jest nadmierny, powinna przygotować na ten temat specjalny raport, w którym powinna wykazać czy deficyt ma trwały charakter, czy przejściowy oraz, czy ma tendencję spadkową i zbliża się do wielkości referencyjnych. W przypadku, gdy Komisja uzna, że deficyt jest nadmierny lub istnieje ryzyko jego wystąpienia w przyszłości, powiadamia Radę UE, która dokonuje ostatecznej oceny deficytu poprzez procedurę głosowania, co oznacza w praktyce, że decyzja może mieć charakter uznaniowy. Gdy Rada stwierdzi, że w danym kraju występuje nadmierny deficyt, wydaje zalecenia mające na celu poprawę zaistniałej sytuacji. Jeżeli kraj nie wdraża skutecznych działań, Rada może podjąć decyzję o zastosowaniu jednego lub więcej z poniższych środków: zażądać opublikowania dodatkowych informacji przed emisją skarbowych obligacji; zwrócić się do EBI o zrewidowanie polityki pożyczkowej względem tego kraju; zażądać od danego kraju złożenia na rzecz Wspólnoty nieoprocentowanego depozytu do czasu korekty deficytu, 5 Zob. L. Orędziak, Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004 s Zob.: Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, red. P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, NBP, Warszawa 2011 s nałożyć kary finansowe w odpowiedniej wysokości. Wobec narastających problemów związanych z kryzysem finansów publicznych w wielu krajach członkowskich, w szczególności zadłużenia takich krajów, jak: Grecja, Irlandia, Hiszpania, Portugalia, we wrześniu 2011 roku Parlament Europejski przyjął pakiet sześciu aktów legislacyjnych (tzw. sześciopak) dotyczący polityki makroekonomicznej UE, którego celem jest wzmocnienie Paktu Stabilności i Wzrostu. Na korzyść integracji walutowej przemawia fakt, iż brak stabilności kursów walutowych powoduje wzrost niepewności co do cen i kosztów, a to może wpływać ograniczająco na wzajemne obroty handlowe. Ponadto ewentualne zaburzenia walutowe poprzez trudności w bilansie płatniczym stwarzają ryzyko pogorszenia sytuacji gospodarczej, a w efekcie ograniczanie reguł wolnego handlu. Stąd też zakres wahań kursów rynkowych euro oraz walut krajów, które nie weszły do unii walutowej został poddany regulacjom. Innym powodem stworzenia mechanizmów stabilizującym kursy była chęć poszerzenia strefy euro. Porozumienie o zmienionym mechanizmie kursowym ERM2 zakłada, iż pasmo wahań między euro a inną walutą uczestniczącą w systemie musi mieścić się w granicach+/- 15% oraz określa warunki, na jakich można stosować interwencję celem utrzymania waluty w powyższym przedziale wahań. Koncepcja ERM2 traktowana jest jako mechanizm przyczyniający się do niwelowania odchyleń od kryteriów konwergencji oraz jest koncepcją przynajmniej dwuletniej poczekalni kursowej bez możliwości dewaluacji waluty kraju oczekującego na przyjęcie do unii walutowej. Kraje włączające się do unii walutowej tracą kontrolę nad polityką monetarną poprzez ograniczenie regulowania stopy procentowej i kursu walutowego. Utworzenie unii nie likwiduje strukturalnych dysproporcji rozwoju gospodarczego; przybierają one formę problemów regionalnych. Polscy negocjatorzy traktatu akcesyjnego do UE nie wyrażali chęci uzyskania szczególnej derogacji, która odnosiłaby się do unii gospodarczej i walutowej. W efekcie tego, wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej, kraj nasz uzyskał status państwa posiadającego ogólne zobowiązania traktatowe, przewidujące dążenie (poprzez uzgadnianie w drodze procedury wzajemnego monitorowania sytuacji gospodarczej) do spełnienia kryteriów konwergencji. Analizując dane Eurostatu za lata zauważamy, że (wyłączając 2007 rok), Polska jest krajem z nadmiernym deficytem budżetowym. Dotyczy to zarówno zrealizowanego budżetu, jak i budżetu strukturalnego, będącego miarą hipotetycznej wartości deficytu (lub nadwyżki) skorygowanego o wpływ cyklu koniunkturalnego oraz jednorazowych zdarzeń nadzwyczajnych. Od 2008 roku dynamicznie wzrasta deficyt budżetowy, osiągając: w ,6% PKB, ,4%, zaś w ,5%. Równocześnie wzrasta dług publiczny w relacji do PKB, osiągając odpowiednio: 47,2% (2008r), 51,7% (2009r), 57.0 (2010r). Dokonując oceny stopnia konwergencji realnej polskiej gospodarki zauważamy, iż: pod względem PKB per capita polska należy do najbiedniejszych krajów UE; istnieją duże dysproporcje w rozwoju poszczególnych regionów; występuje duży udział sektorów schyłkowych w gospodarce; wiele dziedzin gospodarki charakteryzuje się niskim poziomem technicznym; napływający kapitał zagraniczny lokowany jest często w dziedzinach pracochłonnych, opartych na niskich kosztach pracy oraz handlu; mały jest udział usług w tworzeniu PKB; występuje słabo rozwinięta infrastruktura gospodarcza i techniczna; występuje wysokie bezrobocie;

4 4 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Integracja walutowa w Europie a przystąpienie Polski do strefy euro... cd. niesprawnie działają państwowe i samorządowe instytucje itp 7. Jak wynika z danych, które zawiera Raport NBP 8 struktura produkcji oraz polskich obrotów handlowych odbiega od struktury krajów tworzących tzw. rdzeń strefy euro. W naszym PKB występuje duży udział produkcji rolniczej, górnictwa i kopalnictwa, handlu oraz napraw (sekcje A, C, G). Dwa pierwsze sektory podatne są na asymetryczne szoki podażowe, których nie są w stanie zamortyzować pozostałe działy gospodarki. Ponadto polska gospodarka jest podatna na asymetryczne cykle gospodarcze, których intensywność może zostać wzmocniona w przypadku włączenia jej do strefy euro i podporządkowania jednolitej, a tym samym nieadekwatnej polityce pieniężnej prowadzonej przez Europejski Bank Centralny. Zatem, jeżeli w Polsce wystąpiłoby spowolnienie gospodarcze, zaś w większości krajów strefy euro ożywienie lub rozkwit koniunktury, wówczas polityka monetarna EBC pogłębiałaby spadek polskiej produkcji. Z kolei nieadekwatność faz cyklu oraz tzw. miękka polityka monetarna EBC w sytuacji, gdy w Polsce występowałby szczyt koniunktury prowadziłaby do przegrzania naszej gospodarki. Zaprezentowane w omawianym raporcie badania empiryczne potwierdzają, iż brak jest jednoznacznych wyników obrazujących stopień synchronizacji cykli gospodarczych w polskiej gospodarce. Strefa euro w aspekcie teorii optymalnych obszarów walutowych (toow) Integracja walutowa wspomogła osiągnięcie celów politycznych twórcom Unii Europejskiej. Powstaje jednak pytanie: czy uda się osiągnąć zakładane przez nią cele ekonomiczne wobec faktu, iż integracja przynosi dla krajów członkowskich zarówno korzyści, jak i straty gospodarcze oraz, czy zbudowany system w obecnej postaci przetrwa pojawiające się zjawiska kryzysowe? Podejmując próbę odpowiedzi na postawione pytania, wykorzystana zostanie przede wszystkim tradycyjna teoria optymalnego obszaru walutowego zawarta w dorobku wybranych przedstawicieli ekonomii międzynarodowej. Według jednego z twórców teorii optymalnych obszarów walutowych- R. A. Mundella 9 obszar walutowy jest optymalny pod warunkiem, że obejmuje regiony lub kraje o wspólnej walucie, lub też istnieją różne krajowe (regionalne) waluty, ale powiązane sztywnymi kursami walutowymi przy zachowaniu zbiorowego kursu płynnego w stosunku do krajów trzecich. Na obszarze walutowym istnieje wewnętrzna mobilność czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej (tj. mobilność w układzie między regionami lub krajami obszaru walutowego) i brak ich mobilności zewnętrznej. Warunkiem funkcjonowania OOW jest również wysoka elastyczność cen i płac w krajach członkowskich, co powoduje, iż występują automatyczne dostosowania, prowadzące do usuwania bezrobocia i nierównowagi płatniczej, powstałych na skutek wystąpienia szoku asymetrycznego. Stąd zbędne jest stosowania narzędzi polityki pieniężnej i/lub fiskalnej. Krytykując powyższą teorię, niektórzy ekonomiści uważają, że mobilność czynników produkcji nie jest wystarczającym warunkiem optymalności obszaru walutowego 10. Podaje się w wątpliwość twierdzenie o automatycznym przepływie czynników produkcji z obsza- 7 Gospodarka Polski w perspektywie wstąpienia do strefy euro Ujęcie ilościowe, redakcja naukowa: P. Krajewski, PWE, Warszawa 2012, s Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa, 2009, s R. A. Mundell, The Theory of Optimum Areas, American Economic Review, wrzesień 1961, s Por. J. R. Presley, Dennis G. E. J., Currency Areas, McMillan Press, London 1976, s.13, cyt. za: I. Pszczółka EURO a integracja europejskich rynków finansowych, CeDeWu.Pl, Warszawa 2006, s rów o wyższych kosztach jednostkowych tych czynników do obszarów o niższych kosztach jednostkowych. Pracownicy wcale nie muszą być przygotowani do przemieszczania się z obszarów o wyższych kosztach pracy do obszarów o niższych kosztach pracy, nawet, jeżeli miejsca pracy w tych ostatnich są dostępne. Mogą oni oczekiwać zmian na rynku pracy i nie decydować się na jej poszukiwanie poza granicami danego regionu lub kraju. W 1963 roku R. I. McKinnon przedstawił podobny do Mundella model optymalnego obszaru walutowego, podkreślając, że podstawowym kryterium jego wyodrębnienia jest stopień otwarcia gospodarki. Stwierdził on, iż polityka monetarna, fiskalna oraz zewnętrzny kurs walutowy w optymalnym obszarze walutowym mają wpływ na pełne zatrudnienie, równowagę bilansu płatniczego oraz stabilne ceny wewnętrzne. Koncepcję uwzględniającą problematykę kosztów i korzyści związanych z integracją monetarną oraz zmian instytucjonalnych niezbędnych do powstania optymalnego obszaru walutowego jako pierwszy zaproponował H. G. Grubel 11. Stwierdził, iż polityka ekonomiczna kreowana na szczeblu ponadnarodowym, optymalna z punktu widzenia obszaru jako całości, nie musi być optymalna dla każdego z krajów członkowskich. Prowadzi ona do konieczności akceptowania przez niektóre kraje zmniejszonego poziomu dobrobytu i konkurencyjności gospodarki w porównaniu z sytuacją, gdyby kraj samodzielnie mógł określać wielkość stopy inflacji, bezrobocia, stopy procentowej, podaży pieniądza, oddziałując na stabilizację gospodarczą. Grubel zauważa, że przed przystąpieniem do unii monetarnej państwo powinno przeprowadzić analizę zysków i strat wynikających z akcesji. P. De Grauwe bardziej wnikliwie podejmuje analizę korzyści i kosztów w integracji monetarnej, uwzględniając na gruncie ekonomii monetarystycznej oraz keynesowskiej efektywność kursu walutowego jako instrumentu osiągania równowagi w warunkach występowania szoków ekonomicznych. Ponadto podejmuje analizę problemu tworzenia unii walutowej przez kraje wysoko rozwinięte z niską inflacją z krajami słabiej rozwiniętymi o wysokiej inflacji 12. Hipoteza zweryfikowana w teorii optymalnych obszarów walutowych według P.R. Krugmana brzmi, iż korzyści i koszty kraju przystępującego do systemu stałych kursów walutowych zależą od stopnia zintegrowania gospodarki danego kraju z obszarem walutowym 13. Stałe kursy walutowe są najkorzystniejsze dla krajów ściśle zintegrowanych. Wyższy stopień integracji gospodarczej między danym krajem a obszarem o stałych kursach walutowych zwiększa korzyści odnoszone przez ten kraj z tytułu poprawy efektywności pieniężnej, jeśli ten kraj postanowi powiązać swoją walutę z innymi walutami tego obszaru. Im bardziej intensywna jest wymiana handlowa oraz im większa swoboda przepływu czynników produkcji, tym większa jest korzyść z ustalenia stałego parytetu kursu waluty, prowadzącego do uproszczenia rachunku ekonomicznego oraz zwiększenia przewidywalności transakcji międzynarodowych. Powyższe korzyści z poprawy efektywności pieniężnej to suma oszczędności wynikających z wyeliminowania niepewności, ryzyka oraz kosztów transakcyjnych występujących w przypadku kursów płynnych. Korzyści są pewniejsze gdy po obu stronach występują stabilne ceny. Koszty z przystąpienia do obszaru walutowego wiążą się z rezygnacją ze wszystkich instrumentów polityki monetarnej, służących stabilizowaniu produkcji i zatrudnienia, czyli polegają na utracie stabilności gospodarczej. Kraj traci możliwości wykorzystywania zmian kursów walutowych dla utrzymania wewnętrz- 11 H. G. Grubel, The Theory of Optimum Currency Areas, Canadian Journal of Economics, may 1970 s P. De Grauwe, Economics of Monetary Union, Oxford University Press, 2000, s.77 i dalsze. 13 Krugman P. R, M. Obstfeld, Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka 2,Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2007, s nej stabilności gospodarczej w przypadku negatywnych szoków zewnętrznych, np. spadku zagregowanego popytu. Jeśli płace są sztywne a mobilność siły roboczej ograniczona, krajom tworzącym unię walutową jest trudniej dostosować się do szoków popytowych. Z drugiej strony deprecjacja kursu walutowego w długim okresie pobudza wzrost cen i jej pozytywne efekty są niwelowane. Wobec tego koszty unii walutowej w dłuższym okresie zmniejszają się. Model przedstawiający korzyści i koszty integracji oraz właściwy moment podjęcia decyzji o przystąpieniu do unii walutowej przedstawia rys.1. Rysunek 1. Decyzja o momencie usztywnienia kursu walutowego. Źródło: P. R. Krugman, M. Obstfeld, Ekonomia międzynarodowa Teoria i polityka 2. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, 2007, s KRZYWA GG - Dodatnio nachylona krzywa GG pokazuje, że korzyści kraju z tytułu poprawy efektywności pieniężnej w wyniku przyłączenia się do obszaru stałego kursu walutowego rosną wraz ze stopniem zintegrowania gospodarki tego kraju z tym obszarem. KRZYWA LL - Ujemnie nachylona krzywa LL wskazuje, że strata stabilności gospodarczej spowodowana wstąpieniem do obszaru o stałych kursach walutowych jest tym mniejsza, im silniej gospodarka kraju wstępującego jest zintegrowana z gospodarką krajów członkowskich obszaru. Przecięcie krzywych GG i LL w punkcie 1 określa minimalny konieczny poziom zintegrowania θ1, gospodarek obszaru o stałych kursach z krajem podejmującym decyzję o przystąpieniu. Na każdym poziomie zintegrowania powyżej θ1 decyzja o przystąpieniu generuje korzyści netto 14. W przeciwieństwie do tradycyjnej TOOW, nowe teorie optymalnych obszarów walutowych uwypuklają korzyści i szanse unii walutowej oraz malejącą skalę kosztów. Teorie te powstawały w czasie tworzenia unii gospodarczej i walutowej w Europie. Ukazywano wówczas niespójność oraz trudności zweryfikowania tradycyjnych teorii OOW 15, zwracając uwagę, iż w gospodarce światowej lat 80.: w ograniczonym, pośrednim stopniu polityka pieniężna kształtuje wskaźniki makroekonomiczne kraju; nieskuteczne są działania mechanizmu kursowego wykorzystywanego dla ożywiania eksportu i produkcji; ponadto częste i głębokie zmiany kursu same mogą być źródłem szoków w gospodarce; przyjęcie wspólnych zasad dyscyplinujących ceny oraz finanse publiczne jest przejawem wiarygodności polityki makroekonomicznej krajów podejmujących integrację walutową; w wyniku integracji walutowej pojawiają się czynniki endogeniczne wzrostu gospodarczego. Podejście do endogeniczności kryteriów OOW zakładało, że zwiększenie wymiany handlowej dzięki wprowadzeniu unii walutowej przyczynia się do wypełnienia kryteriów OOW (wywołuje efekt kreacji handlu), wskutek czego rozwija się handel wewnątrzgałęziowy i międzygałęziowy. Powszechniejsze użycie pieniądza 14 Por. P. R. Krugman, M. Obstfeld, Ekonomia. op. cit. s.402 i F. Mongelli, New Views on the Optimum Currency Area Theory: What Is EMU Telling Us?, ECB Working Paper 138, w UW, czyli wzrost jego użyteczności wynikać będzie z działania efektu sieci (wiele procesów podlega standaryzacji dzięki wspólnej walucie: język, telefon, Internet). Ponadto wspólny pieniądz pozwoli na ograniczenie lub usunięcie tzw. efektu granicy. Im większe są przepływy kapitału, tym większe są korzyści z ograniczenia niepewności dotyczącej stóp zysku od inwestycji w innych krajach członkowskich. Z kolei, im większe przepływy pracowników, tym większe korzyści z ograniczenia niepewności dotyczącej płac osiąganych w innych krajach członkowskich 16. Podsumowanie Stojąc na gruncie klasycznej (tradycyjnej) teorii optymalnych obszarów walutowych można stwierdzić, że kraj chcący czerpać korzyści z integracji walutowej (lub minimalizować koszty) powinien przystępować do jednolitego obszaru walutowego: gdy występuje wysoki stopień zintegrowania jego gospodarki z unią walutową; gdy przebieg cyklu koniunkturalnego we wszystkich krajach jest jednokierunkowy; gdy występuje zbliżona reakcja wszystkich gospodarek krajów unii na zewnętrzne szoki popytowo-podażowe; gdy występuje elastyczność dostosowania się cen i płac na całym obszarze unii walutowej zatem gdy działa sprawnie rynek towarów i usług, kapitału i pracy. W powyższym kontekście można stwierdzić, iż brak jest jednoznacznych dowodów, że europejska unia walutowa, w skład której wchodzą m. in. kraje Europy Południowej oraz Środkowo- Wschodniej spełnia kryteria optymalnego obszaru walutowego. W szczególności państwa z ostatniej grupy nie spełniają wszystkich kryteriów nominalnej oraz realnej konwergencji. Ponadto w dalszym ciągu istnieją duże różnice cen między krajami członkowskimi oraz w stopie bezrobocia, zaś mobilność ludności i siły roboczej jest dość ograniczona. Tym niemniej kraje spełniające kryteria realnej konwergencji powinny uczestniczyć w unii walutowej. Wnioski takie wyciągnął ze swych badań P. De Grauwe, twierdząc, że podstawę dla unii walutowej w Europie stanowią Niemcy, Francja, Belgia, Holandia oraz Luksemburg. Po kryzysie finansowym i bankowym w gospodarce wielu krajów występuje kryzys zadłużeniowy sektora publicznego. Rodzi on nieprzewidywalne skutki dla funkcjonowania europejskiej unii walutowej, w tym pojawiające się widmo bankructw najbardziej zadłużonych państw. Literatura Bandulet B., Ostatnie lata euro. Raport o walucie, której nie chcieli Niemcy, Wydawnictwo Wektory, Gospodarka Polski w perspektywie wstapienia do strefy euro. Ujęcie ilościowe, red. nauk. P. Krajewski, PWE, Warszawa De Grauwe P., Economics of Monetary Union, Oxford University Press, 2000, s.77 i dalsze. Grubel, H., G., The Theory of Optimum Currency Areas, Canadian Journal of Economics, maj Krugman P. R., Obstfeld M., Ekonomia międzynarodowa. Teoria i polityka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, red. P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, NBP, Warszawa Mundell R. A., The Theory of Optimum Areas, American Economic Review, wrzesień Nowak- Far A., Unia gospodarcza i walutowa w Europie. System prawa Unii Europejskiej Podręcznik, Tom XII, wydanie 1, Instytut Wydawniczy EuroPrawo, Warszawa Orędziak L., EURO nowy pieniądz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Orędziak L., Finanse Unii Europejskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Presley J. R., Dennis G. E. J., Currency Areas, McMillan Press, London Pszczółka I., EURO a integracja europejskich rynków finansowych, CeDeWu.Pl, Warszawa Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa, Report on Economic and Monetary Union In the European Community, Committee for Study of Economic and 16 Por. Mechanizmy funkcjonowania op. cit. s

5 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro 5 Podobieństwo struktur gospodarczych wobec perspektyw integracji walutowej w Unii Europejskiej Dr Magdalena Cyrek Uniwersytet Rzeszowski Wydział Ekonomii Korzyści i koszty integracji monetarnej We współczesnym świecie intensyfikacji podlegają międzynarodowe współzależności społeczno-gospodarcze i polityczne. Ich rezultatem są między innymi coraz bardziej zaawansowane procesy integracyjne na poziomach regionalnych. Unia Europejska jest niewątpliwie najdalej posuniętą instytucjonalnie formą integracji niezależnych państw. Wyróżniają bowiem szereg kolejnych etapów integracji ekonomicznej postępujących, od preferencyjnych porozumień handlowych przez strefę wolnego handlu, unię celną, wspólny rynek, unię monetarną (walutową) i unię gospodarczą do unii politycznej i pełnej integracji. III etap realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej jako formy współdziałania w ramach UE wyraża się prowadzeniem wspólnej polityki pieniężnej i przyjęciem wspólnej waluty euro. Wprowadzenie wspólnej waluty jest kierunkiem dla dalszego zacieśniania integracji Polski z innymi gospodarkami UE. Zniesienie derogacji niesie ze sobą szereg korzyści i szans, ale i kosztów oraz zagrożeń. Wśród najczęściej wskazywanych bezpośrednich korzyści z wprowadzenia euro wskazuje się obniżenie kosztów transakcyjnych związanych z wymianą waluty oraz zmniejszenie ryzyka kursowego. Wspólna waluta powinna także zapewnić większą przejrzystość cen, ograniczając zjawiska dyskryminacji cenowej oraz przyczyniając się do intensyfikacji konkurencji, co ma przynieść korzyści również konsumentom. Co więcej, oczekuje się, że działanie takie zwiększy stabilność i wiarygodność makroekonomiczną. Wspólna waluta powinna więc skutkować obniżeniem stóp procentowych ze względu na ograniczenie premii za ryzyko. Wszystkie te efekty mają przyczynić się do urzeczywistnienia szans związanych z przyjęciem euro w postaci wzrostu inwestycji krajowych i zagranicznych. Wśród pośrednich korzyści wskazuje się również zwiększenie wolumenu wymiany handlowej, związane z efektywniejszym wykorzystaniem czynników wytwórczych oraz szybszą dyfuzją technologii, a także integrację rynków finansowych, zapewniającą dostęp do tańszego kapitału i wygładzającą konsumpcję. Wreszcie pożądanym skutkiem integracji monetarnej jest wzrost PKB oraz dobrobytu. Przyjęcie wspólnej waluty niestety wiąże się także z szeregiem potencjalnych kosztów i zagrożeń o charakterze zarówno krótkoterminowym, a więc pojawiających się bezpośrednio przed lub po wprowadzeniueuro, jak i średnio- i długoterminowych. Do pierwszej z wymienionych grup kosztów najczęściej zalicza się bezpośrednie koszty związane z wymianą waluty i wprowadzeniem euro do obiegu tak gotówkowego, jak i bezgotówkowego. Pojawiają się również obawy związane ze wzrostem poziomu cen w wyniku efektu zaokrągleń lub nieuczciwych praktyk sprzedawców. Ponadto przed zniesieniem derogacji niezbędne jest spełnienie kryteriów konwergencji, co wiąże się z okresem zacieśnienia polityki makroekonomicznej. Koszty średniookresowe mogą ujawnić się w postaci utraty międzynarodowej konkurencyjności gospodarki w wyniku ustalenia kursu konwersji na nieoptymalnym poziomie (zarówno przewartościowanym, jak i niedowartościowanym) lub zbyt szybkiego wzrostu cen związanego z mechanizmem opisywanym jako efekt Balassy-Samuelsona (płace wzrastają w tempie przekraczającym dynamikę wydajności pracy). Najistotniejsze dla pełnej oceny efektów wprowadzenia euro są jednak koszty długookresowe związane z utratą autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej, która stanowi istotne narzędzie stabilizacji gospodarki i łagodzenia skutków negatywnych wstrząsów gospodarczych. Przeniesienie kontroli pieniężnej i kursowej na szczebel międzynarodowy okazuje się szczególnym zagrożeniem w sytuacji wystąpienia szoków o charakterze asymetrycznym. Szoki gospodarcze Wspomniane zakłócenia procesów gospodarczych określane mianem szoków, jak wskazuje J. Borowski 1, mogą być efektem: czynników popytowych: wahań popytu inwestycyjnego, zewnętrznej otwartości gospodarek, struktury geograficznej obrotów handlowych z krajami spoza unii, odmiennego ryzyka makroekonomicznego partnerów handlowych; czynników podażowych: zmian klimatycznych, zmian krańcowej produktywności kapitału, zmian cen surowców, zmian demograficznych, szoków płacowych, czy wreszcie mieć swoje źródła w: zmianach polityki fiskalnej, zmianach zachowań i preferencji (skłonności do oszczędzania, konsumpcji, nowych technologii), wspólnej polityce kursowej lub wspólnej polityce monetarnej przy odmiennych reakcjach rynków. Szoki mogą więc przyjmować charakter 2 : 1 J. Borowski, Podatność Polski na szoki asymetryczne a proces akcesji do Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2001 ( borowski_pl.pdf, dostęp: ). 2 M. Berlińska, Przewidywane koszty i korzyści związane z wprowadzeniem euro w Polsce, ( BC1256FCB00396F89/$file/euro_w_Polsce. pdf, dostęp: ). wewnętrzny lub zewnętrzny w zależności od zapoczątkowania zaburzeń w ramach lub poza ugrupowaniem integracyjnym; przejściowy lub trwały w zależności od skutków tych zmian; finansowy lub realny w zależności od charakteru przyczyny pierwotnych zakłóceń, popytowy lub podażowy w zależności od źródeł wstrząsu; symetryczny lub asymetryczny w zależności od ich skutków w gospodarkach poszczególnych krajów będących członkami ugrupowania integracyjnego. Szoki symetryczne to zakłócenia wpływające na gospodarki unii monetarnej w tym samym kierunku i ze zbliżoną siłą, natomiast szoki asymetryczne wywierają odmienny wpływ na podstawowe kategorie realne (produkt, zatrudnienie, bezrobocie) w różnych gospodarkach krajów członkowskich unii walutowej. W efekcie przyjęcia wspólnej waluty, pogorszenie sytuacji gospodarczej obserwowane w danym państwie nie może zostać zamortyzowane przez narzędzia krajowej polityki monetarnej, takie jak dewaluacja waluty lub obniżka stopy procentowej. Podjęcie analogicznych działań przez Europejski Bank Centralny prowadzi do zróżnicowanych konsekwencji dla poszczególnych gospodarek i, jak zauważa T. Rynarzewski 3, w takiej sytuacji z dużym prawdopodobieństwem można stwierdzić obniżenie efektywności funkcjonowania całej strefy. Teoria optymalnego obszaru walutowego Problem bilansowania kosztów i korzyści z przyjęcia wspólnej waluty jest przedmiotem teorii optymalnego obszaru walutowego (TOOW), którą na początku lat 60. XX wieku zapoczątkował R. Mundell, a następnie rozwijali R. McKinnon czy P. Kenen. Teoria ta precyzuje warunki, których spełnienie powinno poprzedzać decyzję o wprowadzeniu wspólnej waluty. Podstawą takich decyzji jest bowiem określenie stopnia spójności gospodarek, która przesądza o tym, czy kraje te stanowią obszar gospodarczy mogący funkcjonować bez większych zakłóceń. Teoria ta wskazuje, że jednym z najistotniejszych zagrożeń dla efektywnego funkcjonowania jednolitego obszaru walutowego jest szok asymetryczny, którego występowanie wynika z odmienności cech branych pod uwagę gospodarek. Zaznacza się, że koszt integracji monetarnej jest tym większy, im większa jest podatność krajowej gospodarki na szoki asymetryczne oraz im bardziej skuteczne są pieniężno-kursowe mechanizmy absorpcji szoków, z których 3 T. Rynarzewski, Szoki asymetryczne a teorie optymalnych obszarów walutowych, ( dostęp: ). trzeba zrezygnować, przystępując do unii walutowej. W największym skrócie koszty związane z utratą polityki pieniężnej i kursowej zależą od: adekwatności wspólnej polityki pieniężnej do potrzeb danej gospodarki, przy czym może tu wystąpić zarówno nieadekwatność strukturalna, jak i cykliczna; skuteczności krajowej polityki pieniężnej; skuteczności nominalnego kursu walutowego w absorpcji szoków oraz efektywności funkcjonowania alternatywnych mechanizmów dostosowawczych. W efekcie TOOW formułuje dwie grupy warunków dla integracji, określane jako kryteria optymalności: zabezpieczające przed szokami i sprzyjające absorpcji wstrząsów 4. Do pierwszej grupy zalicza się: zbieżność cykli koniunkturalnych w sytuacji zgodności faz koniunkturalnych interwencje prowadzone przez wspólny bank centralny są adekwatne do sytuacji w każdym z państw członkowskich i nie pogłębiają zjawisk kryzysowych lub nie wzmacniają efektów inflacyjnych; zbliżony poziom inflacji jak wskazują G. Haberler i J. Fleming różnice w stopach inflacji, a w efekcie w poziomach cen są jedną z przesłanek mogących wywoływać szoki asymetryczne, gdyż wpływają na kształtowanie się terms of trade w wymianie międzynarodowej i prowadzą do zachwiania równowagi zewnętrznej; dywersyfikację produkcji według P. Kenena zróżnicowanie struktur gospodarczych stwarza większe możliwości absorpcji szoku asymetrycznego, ponieważ skutki spadku popytu na dobra danego sektora mogą zostać zrekompensowane korzystniejszą koniunkturą gospodarczą panującą w sferze zapotrzebowania na dobra pozostałych sektorów gospodarki; zagrożenia związane ze specjalizacją postępującą wraz z integracją podkreśla dodatkowo P. Krugman; zbieżność strukturalną i wysoki poziom rozwoju handlu wewnątrzgałęziowego (tzn. eksportu i importu o charakterze kooperacyjnym), według autorów takich jak I. Angeloni, M. Flad i F. Mongelli znaczne upodobnienie struktur produkcji zmniejsza ryzyko wystąpienia asymetrycznych szoków. W grupie drugiej znajdują się takie kryteria, jak: mobilność czynników produkcji według R. Mundella przesunięcie czynnika pracy z kraju objętego negatywnymi skutkami szoku asymetrycznego do krajów znajdujących się w fazie wzrostu gospodarczego lub przesunięcie w odwrotnym kierunku czynnika 4 P. Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski (red.), Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2011, s i dalsze.

6 6 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Podobieństwo struktur gospodarczych wobec perspektyw integracji... cd. Ponadto w ramach TOOW analizuje się kryterium otwartości gospodarki. Według koncepcji R. McKinnona koszty unii walutowej spadają wraz ze wzrostem otwartości gospodarki. Znacznie zyskuje ona na obniżeniu kosztów transakcyjnych i ryzyka kursowego. Koszty związane z utratą mechanizmu kursowego są niższe ze względu na efekty zmian kursowych występujące zarówno po stronie eksportu, jak i importu. Dewaluacja przeprowadzana w kraju o dużym stopniu otwartości szybciej i silniej wywołuje w nim nacisk inflacyjny. Wypracowane przez TOOW zalecenia stały się podstawą sformułowania tzw. nominalnych kryteriów konwergencji w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, które obejmują założenia stabilności cen, stóp procentowych, kursu walutowego, a także zrównoważonych finansów publicznych (deficytu budżetowego i długu publicznego). Ponadto niezbędne jest zapewnienie spójności rozwiązań prawnych państw przyjmujących wspólną walutę. Należy jednak pamiętać, że zbieżność nominalna powinna być wyrazem podobieństwa sfery realnej, który jest zresztą celem integracji. Rysunek 1. Trójsektorowa struktura pracujących w krajach Unii Europejskiej w 1995 i 2010 r. Źródło: obliczenia własne na podstawie [Baza danych Eurostat: ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database: Population and social conditions/labour market (labour)/employment and unemployment (Labour Force Survey) (employ) / LFS main indicators (lfsi) / Employment - LFS adjusted series (lfsi_emp)/ Employment growth and activity branches - Annual averages (lfsi_grt_a) (dostęp: )]. kapitału (kapitał napływa do kraju dotkniętego asymetrycznym szokiem ze względu na wzrost bezrobocia i spadek kosztów pracy) powinno umożliwić krajowi przywrócenie równowagi gospodarczej, elastyczność cen i płac pozwala obniżyć jednostkowe koszty pracy w kraju dotkniętym asymetrycznym szokiem, a w ślad za tym utrzymać dotychczasowy poziom zatrudnienia oraz stopy inflacji, integracja fiskalna oznacza możliwość wykorzystania środków finansowych gromadzonych na poziomie centralnym unii i ich odpowiednie przekazywanie do krajów dotkniętych negatywnymi konsekwencjami szoku asymetrycznego, integracja w sferze polityki gospodarczej prowadzi w długim okresie do upodobnienia państw i zmniejsza podatność na szoki asymetryczne, oraz integracja rynku finansowego przesuwanie kapitału pomiędzy krajami, zarówno w postaci kapitału portfelowego, jak i zagranicznych inwestycji bezpośrednich, ułatwia absorbowanie negatywnych skutków szoku asymetrycznego. Rysunek 2. Trójsektorowa struktura wytwarzania wartości dodanej brutto w Unii Europejskiej w 1995 i 2010 r. Źródło: obliczenia własne na podstawie [Baza danych Eurostat: ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database: Economy and finance/ National accounts (including GDP)/ Annual national accounts/ National Accounts detailed breakdowns (by industry, by product, by consumption purpose)/ National Accounts aggregates and employment by branch (NACE)/National Accounts by 6 branches - aggregates at current prices (dostęp: )].

7 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro 7 Fishera czy C. Clarka. Podobne makroekonomiczne analizy zmian strukturalnych były rozwijane m.in. przez J. Fourastie, S. Kuznetsa, V. Fuchsa. Stanowią one do dziś punkt wyjścia wielu analiz społeczno-gospodarczych i wskazują na uniwersalne wzorce do wzrostu znaczenia usług wraz z postępującym rozwojem cywilizacyjnym. W tym aspekcie zasadne są porównania udziałów rolnictwa, przemysłu i usług w zatrudnieniu (rys. 1) czy wytwarzaniu wartości dodanej brutto (rys. 2) w krajach UE. Należy zauważyć, że Polska należy do słabiej rozwiniętych gospodarek również w układzie strukturalnym. Charakteryzuje się relatywnie niskim odsetkiem pracujących, jak i wartości dodanej wytworzonej w sektorze usług. Słabością strukturalną jest ponadto szczególnie wysoki odsetek siły roboczej zaangażowanej w rolnictwie, co wskazuje na niską wydajność tego sektora. Dystans strukturalny polskiej gospodarki obserwowany był zarówno w 1995 r., jak i 2010 r. Należy jed- Rysunek 3. Struktury pracujących w usługach w Unii Europejskiej w 2000 i 2010 r. Źródło: obliczenia własne na podstawie [Baza danych Eurostat: ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database: Employment by economic activity, at NUTS levels 1 and 2 (1 000) (NACE Rev.2) [lfst_r_lfe2en2] oraz Employment by economic activity, at NUTS levels 1 and 2 (1 000) ( , NACE Rev.1.1) [lfst_r_ lfe2en1] (dostęp: )]. Osiągnięcie wyższego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego jest podstawowym dążeniem państw członkowskich, a wyrównanie dysproporcji w poziomie życia ważnym zadaniem dla państw nadrabiających opóźnienia rozwojowe. W TOOW wskazuje się, że w miarę postępowania procesu realnego upodabniania się gospodarek poszczególnych krajów członkowskich Europejskiej Unii Walutowej spada w długim okresie niebezpieczeństwo występowania w nich szoków asymetrycznych. Warto przy tym zauważyć, że zbieżność realna jednocześnie ułatwia wypełnienie nominalnych kryteriów konwergencji. Podobieństwo struktur gospodarczych Polski i innych krajów Unii Europejskiej W kontekście podatności na szoki asymetryczne istotna staje się ocena spójności struktur gospodarczych Polski i innych krajów Unii Europejskiej oraz dalszych perspektyw przekształceń strukturalnych. Podobieństwo struktur może być przedmiotem oceny w układzie trójsektorowym, który znalazł swoje odzwierciedlenie już w pierwszej połowie XX wieku w badaniach A. Rysunek 4. Struktury wytwarzania wartości dodanej brutto w usługach w Unii Europejskiej w 1995 i 2010 r. Źródło: obliczenia własne na podstawie [Baza danych Eurostat: ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database: Economy and finance/ National accounts (including GDP)/ Annual national accounts/ National Accounts detailed breakdowns (by industry, by product, by consumption purpose)/ National Accounts aggregates and employment by branch (NACE)/National Accounts by 6 branches - aggregates at current prices (dostęp: )].

8 8 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro nak podkreślić, że dynamiczne zmiany na przestrzeni analizowanych lat wskazują na stopniową konwergencję analizowanych trójsektorowych struktur Polski i większości gospodarek UE 5. W tym aspekcie podatność na szoki asymetryczne stopniowo zmniejsza się, dzięki postępującej tercjaryzacji i deagraryzacji polskiej gospodarki. Takie tendencje obserwowane są również w krajach na wyższym poziomie rozwoju, jednak w krajach doganiających odznaczają się szczególnie wysoką dynamiką zmian. Ponieważ we współczesnym świecie to usługi odpowiadają za większą część gospodarek państw wysoko rozwiniętych, zasadne staje się także zaprezentowanie struktur usługowych. Zatrudnienie i wytwarzanie wartości dodanej w krajach Unii Europejskiej w układzie trzech grup usług: usług finansowo-biznesowych, dobrobytu i klasycznych zaprezentowano na rys. 3 i 4. Zauważyć można, że najbardziej rozwinięte gospodarki UE charakteryzuje relatywnie wysoki udział usług finansowo-biznesowych zarówno w zakresie zatrudnienia, jak i wytwarzania. Ponadto obserwuje się tendencje do wzrostu znaczenia tej grupy usług, kosztem wyraźnego spadku znaczenia usług klasycznych. Takie tendencje obserwuje się również w Polsce. Relacje strukturalne w naszej gospodarce są jednak odmienne, gdyż w Polsce wyraźnie wyższy niż w krajach wyżej rozwiniętych jest udział usług klasycznych, a usługi finansowo-biznesowe absorbują najmniejszą część pracujących i odpowiadają za niewielki odsetek produkcji. Ponadto wyniki analiz konwergencji tych struktur pomiędzy krajami UE nie są jednoznaczne 6. Ogólne tendencje do upodobniania obserwowane są raczej pomiędzy nowymi państwami członkowskimi niż względem grupy najbardziej zaawansowanych rozwojowo starych gospodarek UE. Sytuacja taka raczej oddala perspektywę realnej konwergencji państw członkowskich, a w efekcie niewątpliwie utrudnia procesy integracji monetarnej w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej. Odmienny charakter strukturalny dominującego obecnie sektora usług niewątpliwie przyczyniać się może do zróżnicowanych reakcji na wstrząsy i zmniejszać adekwatność wspólnej polityki pieniężnej. Niska nowoczesność struktury polskich usług może być czynnikiem opóźniającym procesy integracyjne. 5 Por. analizy strukturalne przedstawione w: Cyrek M., Rozwój sektora usług a gospodarka oparta na wiedzy, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012, s ; Cyrek M., Modernizacja konwergencyjna struktur wytwarzania [w:] Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Z. 24, pod red. M.G. Woźniaka, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Rzeszów 2012, s Por. analizy strukturalne przedstawione w: Cyrek M., Modernizacja konwergencyjna struktur wytwarzania [w:] Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Z. 24, pod red. M.G. Woźniaka, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Rzeszów 2012, s ; Cyrek M., Structural changes within the service sector employment in EU convergence or divergence? materiał w przygotowaniu wydawniczym. Podsumowanie Integracja europejska i jej dalsze pogłębianie, w tym poprzez włączenie Polski w III etap Unii Gospodarczej i Walutowej jest procesem niezwykle złożonym i wiąże się zarówno z szeregiem potencjalnych korzyści, jak i kosztów. Decyzje w tym zakresie wspierane są przez teorię optymalnego obszaru walutowego, wskazującą na warunki efektywności działań integracji walutowej. Związana z przyjęciem euro utrata krajowej kontroli w zakresie polityki pieniężnej niewątpliwie wiąże się z rezygnacją z przynajmniej części mechanizmów umożliwiających absorpcję ewentualnych negatywnych szoków o charakterze asymetrycznym. Zagrożenia w tej płaszczyźnie są większe m.in. w sytuacji znacznej rozbieżności struktur gospodarczych integrujących się państw. Ocena podobieństwa struktur zatrudnienia i wytwarzania w krajach Unii Europejskiej i ich zmian w czasie wskazuje na występowanie barier w tym zakresie. O ile struktury trójsektorowe wykazują tendencje konwergencyjne, to analiza zmian wewnętrznej struktury sektora usług pozwala stwierdzić przewagę procesów dywergencji, szczególnie w porównaniach nowych i starych państw członkowskich UE. Zmniejszenie tych dysproporcji niewątpliwie przyczynić się może do pełniejszego wykorzystania szans i zmniejszenia zagrożeń związanych z uchyleniem derogacji w sprawie włączenia Polski do strefy euro. Bibliografia Baza danych Eurostat: eu/portal/page/portal/statistics/search_database. Berlińska M., Przewidywane koszty i korzyści związane z wprowadzeniem euro w Polsce, ( BC1256FCB00396F89/$file/euro_w_Polsce. pdf, dostęp: ). Borowski J., Podatność Polski na szoki asymetryczne a proces akcesji do Unii Gospodarczej i Walutowej, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2001 ( borowski_pl.pdf, dostęp: ). Bożyk P., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Bożyk P. Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa Cyrek M., Modernizacja konwergencyjna struktur wytwarzania [w:] Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, Z. 24, pod red. M.G. Woźniaka, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych, Rzeszów 2012, s Cyrek M., Rozwój sektora usług a gospodarka oparta na wiedzy, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów Cyrek M., Structural changes within the service sector employment in EU convergence or divergence? materiał w przygotowaniu wydawniczym. Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. (red.), Mechanizmy funkcjonowania strefy euro, Narodowy Bank Polski, Warszawa Rynarzewski T., Szoki asymetryczne a teorie optymalnych obszarów walutowych, ( dostęp: ). Główna idea integracji gospodarczej polega na poszerzaniu współpracy między krajami w celu podnoszenia poziomu życia ich obywateli oraz wzmocnienia międzynarodowej pozycji ekonomicznej regionu. Powyższe cele przyświecały także krajom europejskim, które 1999 r. w ramach kolejnego etapu integracji utworzyły Unię Gospodarczą i Walutową. Teoria ekonomii (np. teoria optymalnych obszarów walutowych) wskazuje jednak na to, że integracja gospodarcza generuje nie tylko korzyści, ale także koszty, przy czym te ostatnie ujawniają się zwłaszcza wtedy, gdy wśród integrujących się krajów pojawiają się istotne rozbieżności. Ostatni kryzys finansowy uwypuklił różnice między krajami strefy euro. Dotyczą one głównie kondycji finansów publicznych, jednak problemy poszczególnych gospodarek strefy euro wynikają także z innych przyczyn, wśród których jedną z podstawowych jest zróżnicowanie poziomu stóp inflacji. Niniejszy artykuł ma na celu zwrócenie uwagi na konsekwencje różnic w stopach inflacji między uczestnikami unii walutowej oraz naświetlenie problemu realizacji strategii Europejskiego Banku Centralnego, który odpowiedzialny jest za prowadzenie wspólnej polityki pieniężnej strefy euro nastawionej na utrzymanie stabilnego poziomu cen. 1. Konwergencja w zakresie stóp inflacji Ekonomiści, mając na uwadze problemy jakie w unii walutowej może powodować rozbieżność wskaźników makroekonomicznych charakteryzujących gospodarki poszczególspodarczej i Walutowej nie może przekroczyć więcej niż 1,5 pkt proc. średniej stóp inflacji w trzech krajach Unii Europejskiej, które w badanym okresie charakteryzowały się największą stabilnością cen. Kryterium to ma na celu niedopuszczenie, aby członkiem strefy euro został kraj o niestabilnej gospodarce, czego odzwierciedleniem miałaby być wysoka inflacja. Jak wynika z doświadczeń krajów Unii Europejskiej w zakresie oceny stopnia spełnienia kryterium inflacyjnego, wszystkie kraje przystępujące dotychczas do strefy euro spełniały warunek konwergencji w zakresie stabilności cen. Warto jednak zauważyć, że referencyjny poziom inflacji jest wielkością zmienną, zależną od okresu dokonywania oceny i poziomu inflacji krajów uznanych za gospodarki o najbardziej stabilnych cenach. Powszechna interpretacja stabilnego poziomu cen odnosi się do krajów, które w okresie 12 miesięcy poprzedzających moment oceny wykazały najniższą stopę inflacji. Ostatni kryzys, który wywołał w niektórych gospodarkach tendencje deflacyjne ujawnił jednak, że zarówno Europejski Bank Centralny, jak i Komisja Europejska, a więc dwie instytucje Unii Europejskiej odpowiedzialne za opracowanie raportów o konwergencji uznały, że zbyt duża, ujemna stopa inflacji nie może zostać uznana za przejaw stabilności cen. Przypadek ten dotyczył Irlandii, której gospodarka w okresie od kwietnia 2009 do marca 2010 r. wykazała stopę inflacji -2,3%, co było wielkością o 1,5 pkt proc. poniżej inflacji odnotowanej w Portugalii drugim pod względem najniższego poziomu inflacji kraju Unii i zostało uznane za wartość odstającą, przez co także nie włączono Raport Konwergencji Kraje o najbardziej stabilnych cenach Wartość odniesienia dla poziomu inflacji 1 Raport Konwergencji 1998 Austria, Francja, Irlandia 2,7% Raport Konwergencji 2000 Szwecja, Francja, Austria 2,4% Raport Konwergencji 2002 Wielka Brytania, Francja, Luksemburg 3,3% Raport Konwergencji 2004 Finlandia, Dania, Szwecja 2,4% Raport Konwergencji 2006 Finlandia, Polska, Szwecja 2,8% Raport Konwergencji 2008 Malta, Holandia, Dania 3,2% Raport Konwergencji 2010 Portugalia, Estonia, Belgia 1% Raport Konwergencji 2012 Szwecja, Irlandia, Słowenia 3,1% Tabela 1: Wartości odniesienia dla inflacji w raportach konwergencji Źródło: Dane z Raportów Konwergencji Europejskiego Banku Centralnego, dostęp na nych jej uczestników, opracowali kryteria konwergencji, które przez Traktat z Maastricht zostały zaakceptowane jako warunki przystąpienia do strefy euro. Jedno z pięciu tzw. kryteriów z Maastricht odnosi się do zbieżności poziomów inflacji, której poziom w kraju przystępującym do trzeciego etapu Unii Godo kalkulacji wartości odniesienia. Zgodnie z interpretacją Komisji Europejskiej i Europejskiego Banku Centralnego za obserwację odstającą uznaje się wielkość, jeżeli spełnione są dwa warunki: po pierwsze, średnia stopa inflacji za 12 miesięcy jest znacznie niższa niż porównywalne stopy w innych państwach Kto najlepiej wytypuje Na pogodzie i medycynie podobno znają się wszyscy. Od pewnego czasu dziedziną budzącą zainteresowanie większości społeczeństwa jest ekonomia. Inwestorzy i analitycy rynkowi systematycznie przewidują spadki i wzrosty walut, kursów akcji i różnych indeksów. Dziennikarze Gazety Wyborczej (8 sierpnia 2012 r.) zapytali pięciu panów o kurs dwóch walut na koniec tego roku (frank szwajcarski i euro), inflację i stopę bezrobocia w grudnia oraz PKB Polski w IV kwartale 2012 r. Euro ma kosztować od 4,10 do 4,32 zł, a frank szwajcarski od 3,36 do 3,60 zł. Inflacja w grudniu ma być w przedziale 2,7 3,3 %, a stopa bezrobocia między 13,0-13,7%. Największe rozbieżności są w przewidywanym PKB Polski, w czwartym kwartale tego roku. Główny ekonomista BRE Banku (Ernest Pytlarczyk) zgłosił 1,4 %, a analityk CDM Pekao SA (Wojciech Białek) aż 3 %. Zdaniem pracownika CDM Pekao SA W Polsce kryzysu nie będzie. Rentowność obligacji skarbowych Niemiec zbliża się stopniowo do zera. Jeżeli sytuacja rozwinie się w tym kierunku, to przez następne lata do Polski i innych krajów regionu będą napływały pieniądze. Natomiast Janusz Dancewicz, ekonomista z DZ Banku, systematycznie odkłada pieniądze na przyszłą emeryturę i ujawnia jak to robi fachowiec: Połowę środków lokuję w akcje polskich spółek, a połowę w akcje i fundusze związane głownie z rynkami rozwijającymi się oraz Wielką Brytanią i USA. ( ) Polska i kraje rozwijające się będą bardziej odporne na kryzys, a Wielka Brytania i USA pierwsze się z kryzysu wydobędą. Czy stawiane przez ekspertów tezy okażą się trafione. Sprawdzimy w pierwszym kwartale 2013 roku. Wykres 1: Średnioroczne stopy inflacji w Grecji na tle średniej inflacji w krajach strefy euro w okresie

9 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro 9 Konsekwencje zróżnicowania stóp inflacji między krajami Unii Gospodarczej i Walutowej Marta Wajda-Lichy Katedra Makroekonomii Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie członkowskich, a po drugie, na sytuację cenową w danym państwie silny wpływ wywarły czynniki nadzwyczajne. W przypadku Irlandii oba warunki zostały spełnione, bowiem zarówno wielkość odchylenia od poziomu inflacji odnotowanego w innych gospodarkach UE była znaczna, jak i kryzys finansowy uznano za okoliczność wyjątkową, która wywołała procesy deflacyjne. bela 1), co było poziomem zbliżonym do dotychczasowych wartości ocen EBC i Komisji Europejskiej. Analizując stan wypełnienia przez kraje UE kryterium inflacyjnego warto zauważyć, że o ile w momencie uchylania derogacji każdy kraj wykazał inflację poniżej wartości odniesienia, to w trakcie funkcjonowania w unii walutowej w wielu krajach dyscyplina w za- Pomimo nieuwzględnienia w 2010 r. stopy inflacji w gospodarce Irlandii, referencyjny poziom inflacji skalkulowany w oparciu o stopy inflacji odnotowane w Portugalii (-0,8%), Estonii (-0,7%) i Belgii (-0,1%) okazał się najniższy od 1998 r. Kolejny raport o konwergencji opublikowany w maju 2012 r. wskazywał na wartość odniesienia dla kryterium inflacyjnego na poziomie 3,1% (takresie stabilności cen nie była przestrzegana. Do gospodarek, w których po włączeniu się do strefy euro poziom inflacji znacznie odbiegał od celu przyjętego w strategii Europejskiego Banku Centralnego (poniżej 2%) należały Grecja, Hiszpania, Portugalia, Włochy, a także Irlandia. Poniższe wykresy prezentują dane dotyczące poziomu inflacji w wybranych krajach strefy euro w okresie Wykres 2: Średnioroczne stopy inflacji w Hiszpanii na tle średniej inflacji w krajach strefy euro w okresie Wykres 4: Średnioroczne stopy inflacji w Irlandii na tle średniej inflacji w krajach strefy euro w okresie Wykres 3: Średnioroczne stopy inflacji w Portugalii na tle średniej inflacji w krajach strefy euro w okresie Wykres 5: Średnioroczne stopy inflacji w Niemczech na tle średniej inflacji w krajach strefy euro

10 10 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Konsekwencje zróżnicowania stóp inflacji... cd. Jak wynika z danych przedstawionych na powyższych wykresach inflacja w niektórych krajach strefy euro permanentnie przewyższała średni poziom notowany dla strefy euro. Jeśli odnieść stopy inflacji analizowanych krajów do celu polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego, który dopuszcza inflację mierzoną indeksem HICP (Harmonised Index of Consumer Prices) w skali roku na poziomie do 2%, to wyraźnie widać, że w przypadku Grecji, Hiszpanii, Portugalii, a także Irlandii przez większość okresu po 1997 r. średnioroczne tempo wzrostu cen przekraczało 2%. Jednocześnie należy wskazać na kraje, w których tempo wzrostu cen było niższe od średniej dla strefy euro. Należały do nich np. Niemcy czy Holandia. Powyższe różnice w tempie wzrostu cen generują szereg dylematów gospodarczych, u podstaw których leży problem prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej przez Europejski Bank Centralny. 2. Efekt Balassy-Samuelsona i hipoteza doganiania Wśród przyczyn wyższych stóp inflacji w niektórych krajach strefy euro wskazuje się między innymi na hipotezę doganiania krajów na wyższym poziomie rozwoju przez kraje o niższym poziomie PKB per capita. Hipoteza ta wywodzi się z neoklasycznych teorii wzrostu i wskazuje, że wyrównywaniu poziomu dochodów towarzyszy konwergencja struktur produkcji, popytu, a także poziomu cen. Jedną z koncepcji tłumaczących szybsze tempo wzrostu cen w krajach doganiających: jest hipoteza sformułowana w latach 60. przez B. Balassę i P. A. Samuelsona, znana w literaturze jako efekt Balassy-Samuelsona. Zakłada ona, że w gospodarkach otwartych ma miejsce szybszy wzrost wydajności pracy w sektorze dóbr wymiennych, oraz że poziom płac w tym sektorze zmienia się proporcjonalnie do zmian produktywności. Ponadto, istnieje swoboda transferu siły roboczej między sektorami dóbr wymiennych i dóbr niepodlegających wymianie. Jak zaobserwowano, charakterystyczne jest, szczególnie dla krajów na średnim poziomie rozwoju, wyrównywanie się płac między sektorami, co oznacza, że przy niższym tempie wzrostu wydajności pracy w sektorze dóbr niewymiennych będzie on generował przyspieszenie inflacji. Należy zwrócić uwagę na fakt, że zarówno Hiszpania, Portugalia i Grecja osiągają PKB per capita poniżej średniego poziomu dla krajów strefy euro. W 2009 r. średni dochód na mieszkańca w krajach strefy euro wynosił 109 (UE27 = 100), podczas gdy wskaźnik ten dla Hiszpanii wyniósł 103, dla Grecji 93, a dla Portugalii 80. Irlandia, której dochody per capita od 1997 r. przekroczyły średnią dla strefy euro (w 2009 r. wskaźnik 127) jeszcze w 1995 r. nie osiągała średniego poziomu notowanego w 16 krajach strefy euro. Poniższe wykresy prezentują poziom PKB per capita w wybranych krajach Unii Gospodarczej i Walutowej na tle średniego poziomu dochodów osiąganego w 16 krajach strefy euro, a także stopy wzrostu PKB. Wykres 8: PKB per capita w Grecji i strefie euro w latach Wykres 9: PKB per capita w Portugalii i strefie euro w latach Wykres 6: PKB per capita w Irlandii i strefie euro w latach Wykres 10: Stopa wzrostu PKB w Irlandii i strefie euro w latach Wykres 7: PKB per capita w Hiszpanii i strefie euro w latach Jak można zauważyć analizując poniższe wykresy przedstawiające tempo wzrostu PKB, wzrostowi dochodów per capita towarzyszyła w omawianych krajach wyższa stopa wzrostu gospodarczego. Zdaje się to potwierdzać hipotezę o doganianiu krajów wysoko rozwiniętych przez gospodarki o niższym dochodzie per capita. Wyjątkiem jest jednak Portugalia, gdzie od 2002 r. stopa wzrostu PKB była niższa niż średnia dla strefy euro, co oznacza, że w gospodarce tej nastąpił proces dekonwergencji 1. 1 Osłabienie dynamiki wzrostu PKB w Portugalii

11 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro 11 Wykres 11: Stopa wzrostu PKB w Hiszpanii i strefie euro w latach Wykres 12: Stopa wzrostu PKB w Portugalii i strefie euro w latach tylko poziomu oprocentowania kredytów dla sektora prywatnego, ale także dla sektora publicznego. Uwzględniając fakt, że po przyjęciu wspólnej waluty wyeliminowano ryzyko kursowe, niższe stopy procentowe pozwoliły na zwiększenie zadłużenia przy niższym koszcie jego obsługi. Niewątpliwie rodziło to pokusę nadużycia w postaci nadmiernego zadłużenia sektora finansów publicznych. Podobnie jak w przypadku oprocentowania na rynku międzybankowym, także oprocentowanie obligacji skarbowych w ujęciu realnym wykazywało w niektórych gospodarkach wartości bliskie zera. Na przykład w Irlandii w 2000 r., a także w Hiszpanii i Grecji w 2005 r. realne oprocentowanie 10-letnich obligacji skarbowych wynosiło zero, co oznaczało, że stopy inflacji w tych krajach były równe oprocentowaniu rządowych papierów dłużnych. Poniższe wykresy opublikowane w raporcie IMF przedstawiają realne stopy procentowe dla 10-letnich obligacji skarbowych Hiszpanii, Grecji, Portugalii i Irlandii. Warto zauważyć, że po wprowadzeniu euro rozpoczęła się tendencja do redukcji realnych stóp procentowych. w taki sposób, aby inflacja w każdym kraju strefy euro była na poziomie, zapewniającym zbieżność realnych stóp procentowych z ich naturalnym poziomem. Należy zatem oczekiwać, że różnice wywołane odmiennymi poziomami inflacji w krajach strefy euro, które skutkują różnym poziomem realnych stóp procentowych, a także zróżnicowaniem realnych kursów walutowych będą nadal miały miejsce. Istotne jednakże jest wyeksponowanie tego problemu, który do momentu kryzysu finansowego znany był ekonomistom raczej w kategoriach teoretycznych. Pojawienie się problemu procyklicznego oddziaływania polityki EBC, a szczególnie tzw. wędrującego cyklu przegrzania koniunktury w niektórych gospodarkach strefy euro spowodowało, że przeprowadzono w Unii Gospodarczej i Walutowej szereg reform instytucjonalnych. Większość z nich ma na celu zapewnienie większej dyscypliny sektora finansów publicznych (np. tzw. sześciopak) oraz wzmocnienie efektywności działania nadzoru nad rynkami finansowymi. Także w ramach tzw. procedury makroostrożnościowej, która od 2012 r. jest Wykres 13: Stopa wzrostu PKB w Grecji i strefie euro w latach źródło: Dane Eurostat 3. Wyzwania dla EBC wobec zróżnicowania poziomu inflacji w krajach strefy euro Jedną z podstawowych konsekwencji zróżnicowania stóp inflacji między krajami strefy euro jest oddziaływanie na poziom wielkości realnych, takich jak realne płace, realne kursy walutowe i realne stopy procentowe. Europejski Bank Centralny, prowadząc politykę pieniężną dla strefy euro ustala jeden poziom stóp procentowych, które wpływają na koszt pożyczek na rynkach finansowych krajów strefy euro. Jednak oprocentowanie pożyczek czy kredytów jest wspólne tylko w kategoriach nominalnych, bowiem realne oprocentowanie uwzględniające stopę inflacji jest zróżnicowane. W krajach o wyższych stopach inflacji realne stopy procentowe są niższe, a w gospodarkach o niższych stopach inflacji realne oprocentowanie jest wyższe 2. Oznacza to, że w krajach o wyższej stopie inflacji maleje realna wartość zadłużenia, co może prowadzić do boomu kredytowego, a w krajach o niższej inflacji realny koszt pozyskania kapitału jest wyższy. Na problem ten, który w trudnej sytuacji stawia bank centralny odpowiedzialny za prowadzenie wspólnej polityki pieniężnej w unii walutowej, zwrócił uwagę A. Walters, tłumaczy się niską jakością czynników wytwórczych, w tym siły roboczej oraz niską produktywnością. 2 Realna stopa procentowa równa się nominalnej stopie procentowej pomniejszonej o stopę inflacji. który analizując konsekwencje przystąpienia Wielkiej Brytanii do unii walutowej zauważył, że odmienne struktury zadłużenia, jak również różnice w stopach inflacji mogą generować koszty w postaci wahań procyklicznych. Inaczej mówiąc, różnice w realnych stopach procentowych w krajach unii walutowej wynikające z odmiennych stóp inflacji i oczekiwań inflacyjnych prowadzą do wzmocnienia wahań koniunktury. Problem ten od nazwiska A. Waltersa przyjął w literaturze określenie krytyka Waltersa. Analizując doświadczenia Grecji, Hiszpanii, Portugalii, a także Irlandii należy przyznać, że wspólna polityka EBC miała silny procykliczny wpływ na te gospodarki, czego dowodem były niskie (nawet w pewnych okresach ujemne) realne stopy procentowe, co stanowiło silny bodziec dla intensywnej akcji kredytowej wspomagającej finansowanie popytu, w tym między innymi na rynku nieruchomości. Warto zatem zwrócić uwagę, że wspólna polityka pieniężna przy różnych stopach inflacji może być przyczyną wywołującą zakłócenia, co oznacza koszt ex ante, a więc koszt pojawiający się zanim w gospodarce będą miały miejsce zakłócenia o charakterze realnym. W przypadku Hiszpanii, Portugalii, a także Grecji i Irlandii procykliczne oddziaływanie polityki EBC przyczyniało się przez kilka lat do utrzymania wysokiej stopy wzrostu, jednak było także źródłem powstania bańki spekulacyjnej, a następnie jej pęknięcia i destabilizacji. Konsekwencje zróżnicowania poziomu inflacji między krajami strefy euro dotyczyły nie Wykres 14: Realne oprocentowanie obligacji skarbowych Hiszpanii w okresie Nawiązując do koncepcji naturalnej stopy procentowej, którą określa się jako poziom realnej stopy procentowej neutralizujący wpływ polityki pieniężnej na produkcję i tym samym stabilizujący inflację w gospodarce należy wskazać, że prowadzenie wspólnej polityki pieniężnej przez Europejski Bank Centralny jest bardzo utrudnione. Opierając strategię na docelowym poziomie inflacji, który w strefie euro w średnim okresie, w skali roku nie powinien przekroczyć 2%, Europejski Bank Centralny nie jest w stanie dopasować poziomu stóp procentowych dla każdej gospodarki wdrażana w krajach UE w sposób bardziej skuteczny, ma być monitorowany stan gospodarek poszczególnych krajów członkowskich. Powyższe rozwiązania powinny przyczynić się do większej stabilności makroekonomicznej, co z kolei rokuje większą stabilność cen. Mniejsze zróżnicowanie w poziomach inflacji powinno zatem ograniczyć procykliczność, a tym samym zmniejszyć koszty prowadzenia wspólnej polityki pieniężnej w krajach strefy euro.

12 12 EUROEXpress czasopismo studiów Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Kapitalizm rodem z kasyna pożera nie tylko USA O tym, co jest najważniejszą przyczyną kryzysu gospodarczego i finansowego wypowiadają się często politycy i ekonomiści. Gdyby odpowiedź na pytanie była prosta, to z pewnością kraje, które pierwsze doświadczyły gospodarczych kłopotów byłyby już na drodze wzrostu podstawowych wskaźników. Georg Milbrand niedawno był ministrem finansów i premierem Saksonii, obecnie jest nauczycielem w Technicznym Uniwersytecie w Dreźnie. W Polsce był niedawno, na konferencji Witajcie w innym świecie (Katowice, maj 2012 r.). Ten niemiecki ekonomista uważa, że po zmianach w krajach byłego bloku komunistycznego i w krajach trzeciego świata (ostatnia dekada ub. wieku) przewaga Zachodu nad resztą świata znacznie się zmniejszyła. W następstwie globalizacji i pojawienia się nowych graczy na światowym rynku stary Zachód stracił pozycję lidera gospodarczego (Rzeczpospolita, Kryzys łatwego liberalizmu?; sierpnia 2012 r.). Na to wyzwanie różnie zaregowały rządy zachodnich krajów. Zdaniem G. Milbranda tylko reformy państw dobrobytu gwarantują sukces, inne działania skazane są na porażkę. Szczególnie nietrafiona okazała się strategia deregulacji; aby napędzić popyt za pomocą kredytów państwo musiało zwiększyć swoje długi i umożliwić wzrost zadłużenia przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Uczyniono to za pomocą systemu bankowego oferującego niskie oprocentowanie (nierzadko poniżej stopy inflacji), a także zwiększając ilość pieniądza i kredytu w gospodarce. W wyniku rozluźnienia dyscypliny finansowej banki mogły prowadzić interesy bez koniecznego kapitału własnego i wypłacania niezrealizowanych zysków, czego skutkiem był wzrost ryzyka, także profitów, dywidend i premii. Dopuszczono do tego, że banki przerzuciły swoje ryzyko finansowe na państwo; kiedy coś nie wyszło, to rządy musiały ratować system bankowy. Od 2004 roku obligacje państwowe wydawały się całkowicie bezpiecznymi papierami wartościowymi, dzięki czemu banki nie mając wystarczającego kapitału prowadziły operacje ponad stan, a ministrowie finansów niektórych krajów mieli możliwość wygodnego i taniego finansowania wydatków przez zwiększanie długu. Ten model gospodarki finansowej sprzyjał sojuszowi sektora bankowego z państwem. Odwlekano niewygodne reformy i sztucznie utrzymywano państwo dobrobytu Dlatego G. Milbrand uważa, że (..) czy nieumiarkowane zadłużanie się było wynikiem zwiększania deficytu finansów publicznych (jak w Grecji), czy zwiększania zadłużenia sektora prywatnego i nadmuchiwania bańki na rynku nieruchomości (jak w Irlandii, Hiszpanii i USA) - jest w gruncie rzeczy bez znaczenia. Jak długo banki nie dysponują wystarczająca ilością kapitału własnego, który służy jako bufor i stabilizator, i jak długo pozwala się na zbytnią koncentrację sektora bankowego, tak długo prywatne straty będą przekładać się na deficyt budżetowy. Gospodarka rynkowa, która nie opiera się na odpowiedzialności graczy za swoje działania degeneruje się i zmienia się w kapitalizm rodem z kasyna. To jest właśnie jądro kryzysu w strefie euro, ale również amerykańskiego kryzysu bankowego. x x x Od kasyna zaczyna się rozmowa Alicji i Piotra Pacewicz z prof. Ladislauem Dowborem, politykiem społecznym i filozofem cywilizacji (Gazeta Wyborcza, Szalony świat wymyka się z rąk;11-12 sierpnia 2012 r.), od 30 lat zaangażowanym w rozwój Brazylii. Na pytanie: - Kim pan jest, profesorze Dowbor? Wykłada pan o globalnym kryzysie, mówi o sukcesach Brazylii, ale rozmawiamy po polsku. Skąd pan się wziął? Jest następująca odpowiedź: LadislauDowbor: Urodziłem się w kasynie. -??? -We Francji, nad granica hiszpańską. To było w 1941 roku, rodzice uciekli z Polski przed Hitlerem. W 1951 roku wybrali Brazylię. Mówię w kilku językach ( ). Dalsza część wywiadu dotyczy już spraw globalnych, problemów spółczesnego świata. Prof. L. Dowbor na pytanie czy dobrym działaniem jest ratowanie banków najpierw odniósł się do doświadczeń Brazylii : - I u nas banki zaczęły płakać, i rząd wsparł je z budżetu. Miały odzyskać płynność i znowu dawać kredyty, co poruszyłoby gospodarkę. Ale banki kupowały tylko obligacje rządowe. Rząd dawał im pieniądze, a potem od nich pożyczał na wysoki procent (śmiech). W Europie i USA dajecie pieniądze bankom i zaciskacie pasa na brzuchach zwykłych ludzi. To osłabia popyt, ogranicza produkcję, zwiększa bezrobocie. Wartość Polski - jako marki - rośnie najszybciej na świecie Polska znalazła się w gronie 20 najcenniejszych marek narodowych świata wynika z rankingu Brand Finance. Wartość naszej marki rośnie najszybciej ze wszystkich analizowanych państw. Tytuł najcenniejszej marki narodowej świata 2012, podobnie jak w zeszłym roku, przypadł Stanom Zjednoczonym. Marka USA jest obecnie warta 14,6 bln dol. i zanotowała największy nominalny wzrost wartości ze wszystkich ocenianych państw, szacują analitycy w najnowszym raporcie The Brand Finance Nation Brands 100. Jak zaznacza Brand Finance, niezależna firma konsultingowa zajmująca się wyceną marek na świecie, na atrakcyjność USA największy wpływ będą mieć listopadowe wybory prezydenckie. Rozstrzygną one, kto zostanie nowym menedżerem amerykańskiej marki Obama czy Romney. Wartość marki Chin wzrosła w ostatnim roku o 61 proc. do 4,8 bln dol. Państwo Środka awansowało tym samym na drugą pozycję w tegorocznym rankingu, spychając Niemcy na ostatnie miejsce na podium (wartość marki sięga teraz 3,9 bln dol.). Raport Brand Finance powstał na podstawie analizy czynników ekonomicznych, demograficznych oraz politycznych. Brand Finance zmierzył wartość oraz siłę marki narodowej największych państw. Wartość marki jest definiowana jako wartość bieżąca netto przyszłych przepływów pieniężnych związanych z oddziaływaniem marki danego państwa. Każdej analizowanej marce państwa został również przypisany niezależny rating (od AAA do DDD), na który składa się ocena siły, zagrożeń, potencjału rozwoju i wartości danej marki narodowej. Zestawienie pokazuje, w jakim stopniu reputacja kraju przyciąga zagranicznych inwestorów i konsumentów. Wartość wszystkich 100 najcenniejszych marek narodowych zwiększyła się w 2012 r. o 23 proc. Mimo kryzysu zadłużenia, to właśnie Europa była w ostatnim roku najcenniejszym regionem pod względem wartości marki (17,5 bln dol.), choć jej wartość wzrosła w ciągu roku zaledwie o 18 proc. Przyrost wartości byłby zdecydowanie mniejszy, gdyby nie prężnie rozwijające się gospodarki ze wschodu Europy, z Polską na czele. Nasz kraj okazał się wschodzącą gwiazdą nie tylko na mapie Europy, ale też na mapie świata w ciągu roku wartość narodowej marki Polski wystrzeliła w górę o 75 proc. do 472 mld dol. Awansowaliśmy tym samym z 24. na 20. miejsce w rankingu Nation Brands 100. W rankingu wyprzedzamy m.in. Austrię, Tajwan i Belgię, przed nami znalazły się natomiast takie państwa, jak Turcja, Meksyk i Indie. Zdaniem analityków, doskonałe wyniki Polski to w dużej mierze pochodna optymistycznych prognoz wzrostu polskiej gospodarki w najbliższych latach. Jak szacuje Brand Finance, profil ryzyka dla Polski jest w 2012 r. mniejszy niż w 2011 r., powoli rośnie też indeks siły polskiej marki (BSI). Brand Finance nadał polskiej marce rating A. Prezentowany raport powstawał jeszcze przed rozpoczęciem mistrzostw Euro 2012 w Polsce i na Ukrainie. Analitycy Brand Finance zgodnie twierdzą, że dobra organizacja mistrzostw poprawi wizerunek krajów-gospodarzy i zwiększy ich wartość marketingową. Swoje wyniki mocno poprawiły także Ukraina (70 proc. wzrost wartości marki), Szwajcaria (61 proc.) i Argentyna (59 proc.), które oprócz Polski i Chin znalazły się w gronie 5 najszybciej rosnących marek pod względem wartości. Największymi przegranymi w Europie okazały się kraje z południowej części kontynentu. Kłopoty finansowe spowodowały erozję zaufania inwestorów i spadek atrakcyjności marketingowej Grecji, Włoch i Portugalii. Najdynamiczniej rozwijającym się marketingowo kontynentem jest obecnie Ameryka Południowa wartość jej marki wzrosła o 43 proc. w 2012 r., motorem tego wzrostu była Brazylia. O co pytają podczas egzaminu kończącego studia podyplomowe Mechanizmy funkcjonowania strefy euro Po zrealizowaniu rocznego programu zajęć słuchacze studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro uczestniczą w egzaminie końcowym, składającym się z 2 części: pierwsza obejmuje udzielenie odpowiedzi na pytania (test jednokrotnego wyboru), druga polega na napisaniu eseju na wybrany temat (propozycje są w zestawie przygotowanym przez NBP). Oczywiście pytania i tematy esejów są przygotowane w oparciu o zrealizowany wcześniej program. Oto problematyka zajęć w ramach studiów podyplomowych Mechanizmy funkcjonowania strefy euro. Zarys integracji Etapy integracji ekonomicznej Statyczne i dynamiczne efekty integracji Ewolucja systemu walutowego Efekty utworzenia Wspólnego Rynku Rola ECU w ESW Integracja Polski w strukturach UE Podstawy teoretyczne integracji walutowej Rola kursu walutowego w unii walutowej - kurs jako absorber szoków Tradycyjne kryteria OOW Nowa TOOW Ograniczenia skuteczności działania kanału kursowego Endogeniczność kryteriów OOW Europejski Bank Centralny EBC i ESBC pojęcia i struktura Podstawowe zadania EBC Niezależność banku centralnego Polityka pieniężna Charakter i skuteczność współczesnej polityki pieniężnej Cele i instrumenty polityki pieniężnej EBC Operacyjne aspekty prowadzenia polityki pieniężnej w Eurosystemie Ocena polityki pieniężnej EBC w perspektywie 10 lat funkcjonowania Mechanizm transmisji polityki pieniężnej Funkcje i rola rynków finansowych Podstawowe funkcje systemu finansowego Modele systemu finansowego i ich charakterystyka Rozwój finansowy a wzrost gospodarczy Integracja rynków finansowych korzyści i koszty Integracja rynków finansowych w strefie euro Euro w roli międzynarodowej Warunki kreacji waluty międzynarodowej Funkcje pieniądza międzynarodowego Korzyści i ryzyka wynikające z emisji waluty międzynarodowej Korzyści i szanse Bezpośrednie korzyści z tytułu ujednolicenia waluty z punktu widzenia obywateli oraz przedsiębiorstw Strefa euro a konwergencja cen Znaczenie wahań kursu walutowego dla prowadzenia działalności gospodarczej Wpływ wspólnej waluty na prowadzenie działalności międzynarodowej Związek między stabilnością wzrostu gospodarczego a jego dynamiką Wspólna waluta a stabilność makroekonomiczna Strefa euro a wiarygodność ekonomiczna państw członkowskich Pośrednie korzyści z przyjęcia euro Wymiana wewnątrzgałęziowa i międzygałęziowa a korzyści ze wspólnej waluty Empiryczne dowody na efekty handlowe po utworzeniu strefy euro Źródła wzrostu wymiany handlowej po ujednoliceniu waluty Związek między wprowadzeniem euro a inwestycjami Wpływ euro na wzrost gospodarczy Koszty i zagrożenia Zagrożenia związane z utratą autonomicznej polityki pieniężnej Rodzaje wstrząsów. Wstrząsy symetryczne i asymetryczne Ryzyko związane z możliwą nieadekwatnością polityki pieniężnej EBC dla gospodarki krajowej. Nieadekwatność strukturalna i cykliczna oraz czynniki determinujące ryzyko jej wystąpienia. Wpływ przedstawiciela Polski na decyzje dotyczące polityki pieniężnej prowadzonej przez Europejski Bank Centralny. Skuteczność krajowej polityki pieniężnej w warunkach globalizacji. Zagrożenia związane z utratą nominalnego kursu walutowego oraz czynniki mające wpływ na stopień możliwych zagrożeń. Zagrożenia związane z ustaleniem nieoptymalnego kursu konwersji złotego na euro. Zagrożenia związane ze zbyt szybkim tempem wzrostu cen w średnim okresie. Efekt Balassy- -Samuelsona. Kryteria konwergencji. Zagrożenia związane z koniecznością spełnienia kryteriów. Zagrożenia związane z pobytem złotego w mechanizmie ERM II. Parytet centralny. Czynniki determinujące stopień zagrożeń. Zagrożenia związane z ewentualnym wzrostem cen na skutek efektu zaokrągleń. Efekt iluzji euro. Budżet UE i polityka fiskalna Znaczenie pojęcia polityka fiskalna lub polityka budżetowa Asymetria między funkcjonowaniem polityki fiskalnej i polityki pieniężnej w UGW Znaczenie polityki fiskalnej dla absorpcji szoków asymetrycznych w unii walutowej Kryteria fiskalne z Maastricht znaczenie dla integracji walutowej Powody ustanowienia Paktu Stabilności i Wzrostu oraz rola Paktu w UGW Znaczenie średniookresowego celu budżetowego (MTO) dla polityki fiskalnej Procedura nadmiernego deficytu jako instrument oddziaływania na polityki fiskalne państw Powody uelastycznienia Paktu Stabilności i Wzrostu w 2005 roku Różnica między deficytem nominalnym, strukturalnym a cyklicznym Różnica między deficytem budżetowym a deficytem publicznym (instytucji rządowych i samorządowych) Znaczenie i mechanizmy koordynacji polityk fiskalnych w UE i UGW Rynkowe wskaźniki oceny polityki fiskalnej Wpływ globalnego kryzysu finansowego na kondycję finansów publicznych państw strefy euro Pojęcie budżetu ogólnego UE Znaczenie budżetu dla integracji europejskiej Różnica między modelem integracji opartej na mechanizmach wspólnotowych a mechanizmach międzyrządowych i konsekwencje wyboru modelu dla wielkości budżetu Zasady tworzenia budżetu ogólnego Znaczenie wieloletnich ram finansowych i powody ich ustanowienia Procedura uchwalania budżetu Zmiany w procedurze uchwalania budżetu przyjęte Traktatem Lizbońskim Wydatkowa i dochodowa strona budżetu Źródła dochodów budżetu UE i ewolucja udziału poszczególnych elementów w ostatnich dekadach Rabat brytyjski i inne korzyści uzyskiwane przez niektóre państwa członkowskie w procedurze obliczania składek Znaczenie dwóch najważniejszych polityk UE rolnictwa i spójności dla integracji europejskiej i ich udział na wydatkowej stronie budżetu Pojęcie płatnika netto oraz beneficjenta netto Perspektywy integracji walutowej Przyczyny pozostawania Wielkiej Brytanii, Danii i Szwecji poza strefą euro. ERM II. Dylemat tzw. niemożliwej triady (ang. impossible trinity). Klauzula opt-out, status kraju z derogacją.