Podstawowe funkcje rynków finansowych Konwergencja rynków finansowych

Transkrypt

1 Podstawowe funkcje rynków finansowych Konwergencja rynków finansowych dr hab. Tomasz Nieborak Wydział Prawa i Administracji UAM w Poznaniu Katedra Prawa Finansowego

2 System finansowy System finansowy jest częścią systemu ekonomicznego, który z kolei jest częścią systemu społecznego. Elementami go tworzącymi są tak zwane ogniwa systemu finansowego, na które składają się podmioty gospodarcze, zwane powszechnie instytucjami finansowymi. Do ogniw tych zaliczane są: system bankowy, system ubezpieczeniowy, system budżetowy i system przedsiębiorstw finansowych.

3 Rynek finansowy definiowany może być na wiele sposobów między innymi jako miejsce rozliczania rozmaitych transakcji, a także jako źródło finansowania działalności gospodarczej. Nie jest on tworem monolitycznym, a do jego najczęściej wymienianych elementów składowych należą: rynki pieniężne, rynki kapitałowe i rynki walutowe (definiowane także jako specyficzna forma rynku pieniężnego). mówiąc o rynku finansowym należy mieć na uwadze zarówno jego aspekt przedmiotowy, jak i podmiotowy. Rynek finansowy jako element systemu finansowego

4 Rynek finansowy - pojęcie Rynek finansowy rozumiany jest szeroko i obejmuje swym zakresem definicyjnym zarówno stronę przedmiotową i podmiotową, będąc tym samym miejscem spotkania się podaży i popytu na pieniądz (kapitał), gdzie określone rodzaje podmiotów gospodarczych przy wykorzystaniu odpowiedniej infrastruktury podejmują ogół działań o charakterze ekonomicznym i związanych z nimi czynności prawnych, przyjmujących postać określonych instrumentów finansowych.

5 Rynek finansowy Rynek finansowy jako miejsce spotkania się popytu z podażą na pieniądz. Teoria chaosu, która (...) poucza nas że gdy w Meksyku motyl poruszy skrzydłami, może to spowodować sztormową falę na Hawajach. rynek pieniężny (bankowy) a rynek kapitałowy,

6 Rynek pieniężny a rynek kapitałowy rynek pieniężny zdefiniować można jako specjalistyczny rynek pieniądza, charakteryzujący się dużą płynnością, na którym przy wykorzystaniu instrumentów rynku finansowego zawierane są operacje finansowe krótkoterminowe, mające na celu dostarczenie jednej ze stron odpowiedniej kwoty środków pieniężnych, niezbędnych do prowadzenia bieżącej działalności gospodarczej. rynek kapitałowy jest rynkiem operacji średnioi długoterminowych, wykorzystującym instrumenty o charakterze wierzycielskim bądź właścicielskim (pochodne instrumenty finansowe, ale także akcje, obligacje itp.), dostarczającym kapitałów inwestycyjnych niezbędnych dla prowadzenia działalności bieżącej i inwestycyjnej.

7 Regulacja - pojęcie Definicja regulacji, z reguły konstruowane są oparciu o dwa elementy, którymi są: pierwszy istnienie podmiotu (państwa, regulatora, wyspecjalizowanej agencji) kontrolującego i niejednokrotnie ingerującego w działalność istotną z punktu widzenia danej grupy społecznej (szerzej społeczeństwa) oraz drugi normy prawne (niekiedy nazywane regułami, zasadami), tworzone lub wykorzystywane przez ten podmiot, stanowiące zarazem (w założeniu) efektywne narzędzie regulacyjne.

8 Regulacja - przesłanki Niedoskonałości rynku występowanie monopoli (także naturalnych) nadmierne zyski (ang. windfall profits) efekty uboczne, zewnętrzne (ang. externalities, spillovers) niedoskonałość informacji działania nieuczciwej konkurencji korzystanie z dóbr publicznych oraz występowanie zjawiska moral hazard i tzw. free riders racjonalizacja i koordynacja określonych działań

9 Formy regulacji regulacji bezpośredniej i wpływaniem na regulowane podmioty (tzw. command and control) wykorzystanie standardów samoregulacja czy też autoregulacja regulacja oparta na bodźcach (ang. incentive-based regulation) regulacja poprzez ujawnianie informacji

10 Dobra regulacja podstawa prawna działań regulacyjnych działania regulatora powinny być podejmowane w oparciu o przejrzyste i przewidywalne procedury wykonywanie funkcji regulacyjnych wymaga przeprowadzenia licznych analiz, które będą brały pod uwagę konkurencyjne cele i wartości oraz doprowadzą do sformułowania ostatecznej oceny regulacja winna być efektywna i rozwiązywać konkretne problemy

11 Konkurencja regulacyjna zjawiskiem związanym z szeroko rozumianym procesem regulacyjnym jest tzw. konkurencja regulacyjna (ang. regulatory competition) i będący jej wynikiem arbitraż regulacyjny (ang. regulatory arbitrage) niejednokrotnie regulatorzy, ulegając presji rynków, stają w tym tak zwanym wyścigu regulacyjnym, a konkurując między sobą, przyczyniają się jedynie do pogłębiania zjawiska arbitrażu regulacyjnego

12 Niepewność regulacyjna problemem związanym z procesem regulacyjnym jest możliwość wystąpienia negatywnych zjawisk wzajemnie ze sobą powiązanych, którymi są niepewność regulacyjna oraz ryzyko prawne pierwsze z nich powodować może negatywne skutki w postaci spadku potencjalnie użytecznych zachowań ryzyko prawne to jest ryzykiem poniesienia straty w wyniku niemożności wykonania danej umowy wynikającej z określonych przyczyn

13 Regulacja rynku finansowego respektowanie praw i prawidłowości ekonomicznych przewidywanie krótkookresowych i długookresowych skutków regulacji płynność zmian wysokości obciążeń i świadczeń finansowych adekwatność stopnia szczegółowości, głębokości regulacji prawnej

14 Regulacja rynku finansowego - cele zapewnienie wysokiej sprawności świadczenia usług finansowych, co sprzyja rozwojowi całej gospodarki państwa i oznacza jednocześnie konieczność zachowania dużej ostrożności w zakresie działań regulacyjnych, które nawet w sposób niezamierzony, mogą ingerować w funkcjonowanie mechanizmu rynkowego. zagwarantowanie stabilności systemu finansowego, tj. bezpieczeństwa i solidności samego systemu. Ważnym w tym względzie jest, jak się słusznie uważa, zagwarantowanie pewności systemu rozliczeń, do czego szczególną wagę przywiązuje się także w regulacjach Unii Europejskiej. zapewnienie integralności systemu finansowego. ochrona interesów wszystkich stron korzystających z usług finansowych, w szczególności konsumentów, jako słabszych stron transakcji finansowych

15 Regulacja rynku finansowego - przesłanki potencjalne problemy systemowe, na które wpływ mają czynniki zewnętrzne, takie jak przykładowo utrata płynności przez instytucję finansową, która może wpłynąć na sytuację całego sektora, konieczność ograniczenia niedoskonałości rynkowych i ich konsekwencji, w sytuacji braku idealnej konkurencji na rynku i przykładowo słabszej pozycji klientów banku, potrzeba ciągłego monitorowania instytucji finansowych, budowa zaufania ich klientów, będącego jednym z najistotniejszych aktywów instytucji finansowych, możliwość wystąpienia zjawiska zamknięcia w sieci (ang. grid lock), oraz popyt na regulacje wśród konsumentów usług finansowych, którzy powinni posiadać pewien komfort przy dokonywaniu zakupu usług finansowych.

16 Regulacja finansowa - rodzaje regulacja makroekonomiczna regulacja alokacyjna regulacja strukturalna regulacja ostrożnościowa regulacja organizacyjna

17 Integracja rynku finansowego globalizacja jako największy ruch tektoniczny naszej ery eksterytorialne rynki pieniądza celem integracji jest bowiem tworzenie silniejszej jedności państw, których energia leży w ich potencjałach społecznych i gospodarczych integratio oznacza proces scalania, łączenia poszczególnych części w większą całość

18 Integracja rynku finansowego - istota wzrost stabilności gospodarczej, redukcja kosztów związanych z przeprowadzanymi transakcjami, poprawa jakości oferowanych usług, zwiększenie przejrzystości rynku i dzięki temu eliminacja kosztów informacyjnych integracja rynku finansowego stanowi jeden z kolejnych etapów integracji gospodarczej poziom integracji, którymi są: - tzw. prawo jednej ceny uznające rynki za zintegrowane, gdy ceny tych samych produktów będących przedmiotem obrotu na integrującym się rynku tworzonym przez te rynki są identyczne, - określenie stopnia integracji przez pryzmat uczestników rynku a dokładniej korzyści jakie mogą być przez nich osiągnięte w związku z unifikacją rynku

19 Integracja rynku finansowego - rodzaje model integracji międzynarodowej, model integracji ponadnarodowej, model integracji transgranicznej oraz model integracji międzysektorowej

20 Integracja rynku finansowego UE aspekt ewolucyjny Integracja gospodarcza Europy etap początkowy - Europe 1990: An Agenda for Action", Okres i rola tzw. Raportu Cockfielda - New Approach Strategia Lizbońska i FSAP Polityka w dziedzinie usług finansowych na lata

21 Strategia Lizbońska szybkie przechodzenie do gospodarki opartej na wiedzy, w tym rozwój społeczeństwa informacyjnego, badań i innowacji oraz kształcenie odpowiednich kwalifikacji i umiejętności; liberalizacja i integracja tych rynków i sektorów, których wspólny rynek de facto nie objął: telekomunikacja, energetyka, transport, poczta, a także usługi finansowe oraz całość rynku usług; rozwój przedsiębiorczości: deregulacja i lepsze wsparcie ze strony administracji (likwidacja barier administracyjno-prawnych), łatwiejszy dostęp do kapitału i technologii, ograniczanie zakłócającej konkurencję pomocy publicznej, tworzenie równego pola konkurencji; wzrost zatrudnienia i zmiana modelu społecznego: wzrost aktywności zawodowej, uelastycznienie rynku pracy, poprawa edukacji, unowocześnienie systemu zabezpieczeń społecznych, ograniczanie biedy i wykluczenia społecznego; dbałość o trwałe fundamenty rozwoju i środowisko naturalne: ograniczanie zmian klimatycznych, zachowanie zasobów naturalnych

22 FSAP Financial Services Action Plan tworzenie jednolitego hurtowego rynku przepływów kapitałowych, który pozwoliłby na pozyskiwanie kapitału na całym rynku europejskim, w szczególności kapitałowym, utworzenie otwartego, bezpiecznego, przejrzystego oraz stabilnego rynku detalicznego usług finansowych, gwarantującego ochronę praw konsumentów, a także umożliwiającego im korzystanie z usług transgranicznych, zawieranych między innymi na odległość, opracowanie nowoczesnych regulacji ostrożnościowych (odnoszących się do takich kwestii, jak: wymogi kapitałowe, limity zaangażowań, współczynnik wypłacalności), a także efektywnego systemu nadzoru nad rynkiem finansowym, czwartym celem miało być zapewnienie korzystnych ogólnych warunków dla rozwoju rynku finansowego, między innymi poprzez zmniejszenie różnic w systemach podatkowych, przykładowo w zakresie opodatkowania dochodów z lokat.

23 Zasady funkcjonowania rynku finansowego UE SWOBODA PRZEPŁYWU KAPITAŁU I PŁATNOŚCI SWOBODA ŚWIADCZENIA USŁUG SWOBODA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ZASADA JEDNOLITEJ LICENCJI ZASADA NADZORU PAŃSTWA MACIERZYSTEGO ZASADA WZAJEMNEGO UZNANIA

24 Europejski rynek bankowy Rynek bankowy uznać należy za jedną z najistotniejszych części środowiska finansowego zjednoczonej Europy. Jego istota wynika przede wszystkim z zadań, jakie pełnią funkcjonujące na nim instytucje kredytowe, pośredniczące w alokowaniu i pozyskiwaniu kapitału. Wskazując cele integracji rynku bankowego z reguły podkreśla się chęć wzmocnienia konkurencji pomiędzy instytucjami z różnych państw członkowskich, co z kolei przyczynić może się do obniżenia cen świadczonych usług, a także wzrostu ich jakości z korzyścią dla konsumentów.

25 Europejski rynek kapitałowy Z integracją rynku kapitałowego Unii Europejskiej mamy do czynienia w sytuacji, gdy aktywa danego typu mogą być sprzedawane na jednolitym rynku finansowym według jednolitej infrastruktury, zasad wejścia na ten rynek, systemów wykonywania i rozliczania operacji, a inwestorzy pochodzący z jednego kraju członkowskiego w innym kraju traktowani są na równi z podmiotami posiadającymi siedzibę w drugim z tych państw. Podstawowym celem integracji tego segmentu jednolitego rynku finansowego Unii Europejskiej jest zaspokajanie potrzeb w odniesieniu do finansowania inwestycji, a także lokowania posiadanych środków finansowych na terytorium całej Unii Europejskiej.

26 Europejski rynek bankowy Przesłanki regulacji: - Bank jako instytucja zaufania publicznego - Stabilność i bezpieczeństwo systemu - Istnienie dźwigni finansowej (zależność pomiędzy aktywami a kapitałami własnymi) - Efekt domina (knock -on effect) i efekt zarażania (contagion effect) Dezintermediacja rynku - pojęcie

27 Rodzaje regulacji bankowych Regulacje dotyczące prowadzenia działalności Regulacje ostrożnościowe (prewencyjne): - Limity zaangażowań - Współczynnik wypłacalności - Wysokość rezerw na poczet poszczególnych rodzajów ryzyka - Rola tzw. Basel II Regulacja ochronna - Nadzór bankowy - System gwarantowania depozytów

28 Nadzór finansowy teza o konieczności reformy instytucjonalnofunkcjonalnej europejskiego nadzoru bankowego global players a local players nadzór specjalistyczny a nadzór uniwersalny

29 Nadzór finansowy problem trylematu STABILNY SYSTEM FINANSOWY ZINTEGROWANY RYNEK FINANSOWY KRAJOWY NADZÓR FINANSOWY

30 Koncepcja Sieci Bezpieczeństwa Finansowego (Financial Safety Net)

31 System gwarantowania depozytów Jednym z istotnych elementów regulacji ochronnej rynku finansowego jest system gwarantowania depozytów bankowych (i podobnego typu instytucje działające w innych segmentach rynku). Jego funkcjonowanie wynika między innymi z chęci zapewnienia stabilności systemowi finansowemu, dla którego fundamentem, jak już wielokrotnie to podkreślano, jest zaufanie klientów instytucji finansowych. Różnorodność systemów

32 Wybrane przykłady europejskich regulacji bankowych Prowadzenie działalności bankowej i wymogi z tym związane (dyrektywy 2006/48 i 2006/49) Nadzór nad konglomeratami finansowymi (dyrektywa 2002/87) System gwarantowania depozytów (1994/19) Dyrektywa w sprawie usług płatniczych (2007/64) Dyrektywy konsumenckie (np. kredyt konsumencki 2008/48)

33 Europejski rynek kapitałowy Europejski rynek kapitałowy jako Cinderella market? Istota rynku kapitałowego Rynek kapitałowy, obok rynku pieniężnego (bankowego), uznać należy obecnie za jeden z najważniejszych elementów szeroko definiowanego rynku finansowego. Wynika to między innymi z faktu, iż jest on miejscem mobilizacji kapitałów, które wykorzystywane w okresie średnio i długoterminowym przyczyniają się do rozwoju gospodarki jako całości. Ochrona inwestora i stabilności systemu

34 Europejski rynek kapitałowy Regulacja rynku instrumentów finansowych (MIFiD) Regulacja prospektu emisyjnego Regulacja przejrzystości informacji Regulacja wykorzystywania informacji poufnych i manipulacji rynkiem Regulacja infrastruktury rozliczeniowej

35 Europejski rynek finansowy czy europejskie rynki finansowe?

36 Dziękuję za uwagę!!!

37 Cytowana literatura Górski M., Rynkowy system finansowy, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007 Gruszecki T., Teoria pieniądza i polityka pieniężna, Oficyna Ekonomiczna, Kraków Majchrzycka-Guzowska A., Finanse, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa Nieborak T., Aspekty prawne funkcjonowania rynku finansowego Unii Europejskiej, Difin, Warszawa Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B.[red.], System finansowy w Polsce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa Sławiński A., Rynki finansowe, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006.