Raport z debaty klimatycznej w Wałczu

Transkrypt

1 Raport z debaty klimatycznej w Wałczu Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Paweł Sikora Jacek Zatoński Komentarz eksperta: Wojciech Szymalski Warszawa-Poznań, r. Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2 Wstęp Debata klimatyczna we Wałczu odbyła się 6. grudnia 2012 roku w budynku Zespołu Szkół nr 4 Rolniczego Centrum Kształcenia Ustawicznego, przy ul. Południowej 10. Patronat na spotkaniem objęli Minister Środowiska i Starosta Wągrowiecki. Otwarcia debaty dokonał Starosta Pan Bogdan Wankiewicz, słowo wstępne wygłosił przedstawiciel InE Wojciech Szymalski. W debacie uczestniczyło 18 osób reprezentujących urząd starostwa (6), gminy w powiecie (5), inne urzędy (2), przedsiębiorstwa (2), szkoły (2), media (1). Głównym celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i warsztatową. W ramach zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w dwóch grupach. I. Część teoretyczna W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na poziomie międzynarodowym, europejskim/unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. II. Część warsztatowa Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, których prace odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się prezentacja wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela, dyskusja podsumowująca, a także komentarz eksperta i moderatorów. Rezultaty sesji warsztatowych prezentują się następująco: Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu wałeckiego 2

3 Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatu. Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w obu grupach zidentyfikowane zostały uwarunkowania występujące w powiecie, które związane są ze zmianami klimatycznymi i mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu, zostały one zakwalifikowane do szans i zagrożeń: Szanse Przedłużenie sezonu turystycznego i rozwój turystyki letniej (która na razie jest słabo rozwinięta). Ocieplenie klimatu spowoduje mniejsze potrzeby energetyczne, a tym samym zmniejszą się wydatki na ogrzewanie. Zwiększenie zapotrzebowania na klimatyzacje stanowi szansa dla rozwoju przemysłu w tym zakresie. Wydłużenie okresu wegetacyjnego umożliwi zwiększenie produkcji żywności. Uruchomienie nowych kierunków kształcenia w zakresie: turystyki, rolnictwa, klimatyzacji, w ZSZ nr 4 funkcjonuje już kierunek technik urządzeń energetyki odnawialnej. Zmniejszenie depresji mieszkańców (więcej słońca). Większe wykorzystanie energii słońca. Zmniejszenie ilości odpadów Zagrożenia Pojawienie się nowych obcych gatunków zwierząt i roślin, oraz zanik rodzimych. Anomalie pogodowe, wahania temperatury oraz więcej ulewnych deszczy (zwiększone obciążenie kanalizacji, spłukiwanie zanieczyszczeń do środowiska). Zmian stosunków wodnych i stepowienie. Zagrożenia zdrowotne wynikające z niedostosowania mieszkańców do ciepłego klimatu. Rozprzestrzenianie się nowych szkodników, występowanie mutacji co może przynieś nieprzewidziane efekty, np. pojawienie się superchwastów i superszkodników. Epidemie. Utrata miejsc pracy w tradycyjnych gałęziach gospodarki. Utrata walorów przyrodniczych związanych z wodami. Zmian struktury upraw pojawienie się nowych i utrata części dotychczasowych Migracje ludności Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu wałeckiego 3

4 Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatu. Podczas drugiej sesji warsztatowej wypracowane zostały bardzo zróżnicowane pomysły nawiązujące do funkcjonowania gospodarki niskowęglowej powiatu w różnych zakresach: energetyka: Likwidacja kotłowni domowych. Produkcja roślin energetycznych rozwój nowych technologii (np. opracowane w Mirosławcu techniki zbioru wierzby energetycznej). gospodarka przestrzenna i budownictwo: Budowa domów energooszczędnych pasywnych. gospodarka odpadami: Recykling materiałowy i energetyczny odpadów - przetwarzanie i produkcja energii z odpadów. ochrona środowiska i przyrody: Zalesienie nieużytków zwiększenie terenów zieleni. turystyka: Rozwój turystyki: zdrowotnej, rowerowej, pensjonatów oraz agroturystyki. społeczeństwo: Rozwój edukacji ekologicznej nowe kierunki nauczania. transport: Większy nacisk na transport publiczny ograniczenie transportu samochodowego i rozwój kolei oraz autobusów. gospodarka: Produkcja w regionie urządzeń proekologicznych klimatyzacji, wentylatorów, siłowni wiatrowych, solarnych lamp ulicznych. Winnice pojawienie się przemysłu winiarskiego (w wyniku stepowienia i ubytku lasów). Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu wałeckiego 4

5 Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie powinny być realizowana wizja gospodarki niskoemisyjnej opartej na połączeniu budownictwa energooszczędnego dla nowych budynków i likwidacja kotłowni lokalnych w starych. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji. Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i zadania niezbędne do realizacji wybranej wizji: Rezultatem realizacji tej wizji będzie czystsze powietrze, polepszenie warunków zdrowotnych, a tym samym poprawa jakości życia mieszkańców. Wzrośnie świadomość ekologiczna mieszkańców, którzy jednocześnie odczują większą wygodę, a zmniejszone zużycie energii obniży jej koszty. Nastąpi rozwój lokalnych firm w zakresie technologii ekologicznych, a tym samym wzrost zatrudnienia. Powiat stanie się również niezależny energetycznie. Dla realizacji wizji niezbędne jest stworzenie mechanizmów dofinansowania do modernizacji kotłowni i budownictwa energooszczędnego, oraz uproszczenie procedur pozyskiwania tych środków. Potrzebne są kompleksowe rozwiązania w zakresie kar, opłat oraz zachęt dla inwestorów, jak ulgi podatkowe czy preferencyjne kredyty. Istnieje silna potrzeba informacji i edukacji ekologicznej społeczeństwa na poziomie przedszkoli, szkół, instytucji oraz wdrożenie nowych kierunków kształcenia. Należy również poszukać nowych technologii i rozwiązań do wykorzystania dla lokalnego przemysłu. Do realizacji tej wizji niezbędne są odpowiednie zasoby. Powiat dysponuje już odpowiednimi zasobami ludzkimi, wiedzą, instytucjami wsparcia (przykład wspieranie mieszkańców przez gminy przy usuwaniu azbestu), strażą gminną i miejską, rozwiniętym systemem planowania przestrzennego, dostępem do instrumentów finansowych (Bank Ochrony Środowiska, Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej itp.) oraz instytucjami wspierającymi w ich pozyskiwaniu. Dodatkowo w powiecie funkcjonuje przemysł metalowy, który może zostać wykorzystany do produkcji urządzeń i instalacji proekologicznych. Brakuje natomiast zasobów w postaci środków finansowych, odpowiedniej świadomości ekologicznej i zrozumienia ze strony mieszkańców, wykwalifikowanej kadry, danych na Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu wałeckiego 5

6 temat wykorzystania przez budynki różnych źródeł energii. Niezbędne wydaję się również wprowadzanie odpowiednich uregulowań prawnych wspomagających wizję oraz opracowanie powiatowej strategii jej wdrażania. Komentarz eksperta Debata w Wałczu była bardzo ciekawym doświadczeniem, głównie dlatego, że osoby przybyłe na spotkanie były bardzo aktywne, wykazały się dużą wiedzą na temat zmian klimatu i wypracowywały ciekawe pomysły. Przedstawiona w sprawozdaniu lista szans i zagrożeń dla powiatu wałeckiego w związku ze zmianami klimatu jest jedną z bardziej obszernych wśród dotychczasowych debat klimatycznych, a do tego trafnych i wyczerpujących. Dla podsumowania tej listy warto jednak wspomnieć, że akurat region, w jakim położony jest ten powiat czyli pas pojezierzy nadbałtyckich, prawdopodobnie będzie jednym z tych, gdzie zmiany klimatyczne w najbliższym czasie nie będą tak silnie odczuwalne i tak nie będą aż tak gwałtowne jak to może dziać się w innych regionach Polski. Z zagrożeń jakich nie zauważono, a już były wymieniane w innych powiatach, istotnym problemem w tym powiecie może być przyspieszenie eutrofizacji i zarastania jezior, jako pośredni skutek wydłużenia okresu wegetacyjnego (także dla glonów i roślin wodnych). A jak wymienione szanse i zagrożenia przekładają się na pomysły na proklimatyczny rozwój powiatu? Pomysł wiodący, czyli realizacja budownictwa energooszczędnego dla nowych budynków i likwidacja kotłowni lokalnych w starych budynkach jest pomysłem zdecydowanie z zakresu przeciwdziałania zmianom klimatu, ale jeśli spojrzeć na wspomniane szanse i zagrożenia w pewnym zakresie wpisuje się także w strategią adaptacji do tych zmian. Jeśli bowiem w wyniku cieplejszego klimatu mają się zmniejszyć wydatki na ogrzewanie ze względu na mniejsze potrzeby grzewcze, utrzymywanie kotłowni węglowych może nie być już konieczne. Wystarczą mniej kapitałochłonne źródła energii, a jednocześnie potrzebne będą źródła bardziej elastyczne, potrafiące nie tylko ogrzewać domy w zimie, ale i wychłodzić je latem, np. pompy ciepła czy rekuperatory ciepła w budynkach energooszczędnych. Same budynki energooszczędne dzięki dużej izolacji cieplnej zachowują więcej ciepła w zimie, ale też przyjmują mniej ciepła latem. Konsekwencją ocieplenia klimatu może być także lepszy klimat dla roślin energetycznych czy produkcji wina (położenie powiatu wałeckiego na południowym skłonie pojezierza może szczególnie sprzyjać wzrostowi winorośli), co trafnie zauważyli uczestnicy debaty. Także cieplejszy klimat Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu wałeckiego 6

7 powinie sprzyjać ulepszeniu oferty letniego wypoczynku w powiecie. Szczególnie cennym dla debaty było zwrócenie przez uczestników uwagi na fakt, że w powiecie istnieje przemysł np. metalowy, który może wykorzystać swój potencjał do wytwarzania urządzeń OZE, a jednocześnie lokalne szkoły zauważają już konieczność kształcenia w zakresie technik OZE i rozwijania edukacji ekologicznej i technicznej związanej ze zmianami klimatu oraz towarzyszącymi jej przemianami gospodarki. Hasło powiatu Dobry klimat na podstawie wyników debaty można odnieść więcej nie tylko do warunków klimatycznych powiatu, ale także do możliwości jakie ten powiat posiada w zakresie rozwoju na swoim terenie rozwiązań z zakresu oszczędzania energii i odnawialnych źródeł energii oraz do faktu, że już obecnie stara się te możliwości wykorzystać. Zresztą już rzut oka na miasto Wałcz napawa pewnym optymizmem: wiele budynków zostało już zmodernizowanych termicznie, a na horyzoncie w tle jezior i lasów kręcą się elektrownie wiatrowe. Na koniec uwaga dotycząca odpadów większość odpadów nadaje się do odzysku, co jest korzystniejsze energetycznie niż ich spalenie. Jednak aż 35-40% odpadów nadaje się do wykorzystania energetycznego jako materiał dla biogazowni, substrat specjalnego paliwa z odpadów zdatnego do wykorzystania w zwykłych paleniskach, albo jako substrat do przetworzenia termicznego w zawodowej spalarni odpadów. Przy takiej ilości odpadów jakie wytwarzane są w Polsce na jednego mieszkańca odpowiednie wykorzystanie frakcji odpadów zdatnej do energetycznego wykorzystania może być kluczem do znacznych oszczędności węgla czy innych surowców kopalnych. Dlatego oprócz organizacji skutecznego systemu odbioru odpadów od wytwórców konieczne jest opracowanie kompleksowego systemu przetwarzania opadów w każdym powiecie, gdyż gminy mogą być dla realizacji takiego systemu zbyt małym podmiotem. Zwłaszcza, że skuteczne przejście w domach indywidualnych na instalacje OZE będzie się wiązało ze zwiększonym strumieniem odpadów w systemie przetwórczym, bo wielu mieszkańców przestanie nielegalnie spalać własne opady we swoich domowych piecach. Ze sposobów wdrażania wiodącego w tym powiecie pomysłu na rozwój warto zwrócić uwagę, że pomysł ma charakter kompleksowy i takie też mogą być mechanizmy jego wdrażania. Ocieplone domy będą miały mniejsze zapotrzebowanie na ciepło czy chłód, ale i tak będzie potrzebne dla nich dodatkowe źródło energii cieplnej, które powinno się od razu dobierać do parametrów budynku po modernizacji. Należy także coraz baczniej zwracać uwagę na tzw. głębokość modernizacji termicznej budynków. Oszczędności energii cieplnej mogą być dużo większe, niż te, które wiązałyby się jedynie z ociepleniem budynku, co może wykazać dobry audyt energetyczny. Możliwe, że warto jednocześnie zamontować w budynku Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu wałeckiego 7

8 rekuperatory ciepła lub inne instalacje dodatkowe, np. ogniwa fotowoltaiczne na elewacji, korzystając z zaplanowanych już prac ociepleniowych. Należy pamiętać, że często wykonane już ocieplenie czy modernizacja odwleka późniejsze możliwości termomodernizacyjne na dalszą przyszłość, gdyż nie ma ekonomiczne sensu rozbieranie niezamortyzowanej jeszcze instalacji. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu wałeckiego 8

9 Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu wałeckiego Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty klimatycznej w Wałczu, Zagrożenia anomalie pogodowe, zmiany stosunków wodnych, zmiany w składzie gatunkowym lokalnej przyrody, częstsze epidemie, migracje klimatyczne ludności, zwiększenie konieczności chłodzenia Szanse zmniejszenie konieczności ogrzewania, wydłużenie okresu wegetacyjnego i turystycznego letniego, konieczność wykorzystania nowych technologii (szansa dla lokalnego przemysłu) Pomysł wiodący (wizja) Realizacja budownictwa energooszczędnego dla nowych budynków i likwidacja kotłowni lokalnych w starych budynkach Pomysły wspierające Instalowanie dodatkowych instalacji, np. OZE lub wymienników ciepła w budynkach Przetwarzanie odpadów, w tym wykorzystanie energetyczne części odpadów Lokalny przemysł, głównie metalowy zaangażuje się w produkcję instalacji OZE lub podzespołów Rozwój winnic i upraw roślin energetycznych Efekty rozwoju Poprawa stanu środowiska głównie powietrza, sprzyjająca turystyce Zmniejszenie kosztów zakupu energii przez mieszkańców i instytucje lokalne Wzrost zatrudnienia w lokalnym przemyśle wytwarzającym instalacje OZE Wsparcie dla rozwoju Programy dofinansowania do termomodernizacji oraz zmiany źródeł ciepła i chłodu Oferta edukacyjna lokalnych szkół w zakresie technik OZE, efektywności energetycznej, budownictwa energooszczędnego Lokalne innowacje technologiczne w przemyśle Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu wałeckiego 9

10 Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [ droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu wałeckiego 10