Raport z debaty klimatycznej w Zgorzelcu

Transkrypt

1 Raport z debaty klimatycznej w Zgorzelcu Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Helena Wyligała Jacek Zatoński Komentarz eksperta: Wojciech Szymalski Warszawa-Poznań, r. Projekt Dobry klimat dl powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2 Wstęp Debata klimatyczna w powiecie zgorzeleckim pod patronatem Ministra Środowiska i Starosty Zgorzeleckiego odbyła się 12 listopada 2012 roku w siedzibie Starostwa Powiatowego przy ul. Bohaterów II AWP 8. Otwarcia debaty dokonał Starosta Powiatu Pan Artur Bieliński, słowo wstępne wygłosił przedstawiciel InE Wojciech Szymalski. W debacie uczestniczyło 16 osób reprezentujących urząd starostwa (3), gminy w powiecie (2), organizacje pozarządowe (1), przedsiębiorstwa energetyczne (4), szkoły (5), policje (1). Głównym celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i warsztatową. W ramach zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w dwóch grupach. I. Część teoretyczna W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na poziomie międzynarodowym, europejskim/unijnym, krajowym i samorządowym. Gościnnie prezentację nt. inwestycji proekologicznych zaprezentował także Pan Zbigniew Mosiołek ze Zgorzeleckiego Przedsiębiorstwa Energetyki Cieplnej (ZPEC). Po prezentacji uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. II. Część warsztatowa Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, których prace odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się prezentacja wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela, dyskusja podsumowująca, a także komentarz eksperta. Wyniki sesji warsztatowych 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatu. Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w obu grupach zidentyfikowane zostały determinanty występujące w powiecie, które są rezultatem zmian klimatycznych i mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu, można je podzielić na następujące grupy: uwarunkowania o charakterze negatywnym: farmy wiatrowe są inwestycjami problematycznymi m.in. wykluczają możliwość niektórych upraw oraz szpecą krajobraz (nieprzychylność uczestników do tego typu inwestycji w powiecie), niedostosowanie rozwiązań architektoniczno-budowlanych obiektów do zmian w zakresie nagłych zjawisk atmosferycznych, ograniczenia finansowe społeczeństwa w stosunku do wdrożenia wymagań europejskich, nieekologiczne sposoby spalania w domach niska emisja, brak dopłat do termomodernizacji budynków osób indywidualnych, utrata bioróżnorodności: obniżenie poziomu wód gruntowych, Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego 2

3 wysychanie bagien, uprawy monokulturowe (np. kukurydzy); uwarunkowania o charakterze pozytywnym: bliskość spalarni odpadów w Görlitz (możliwość współpracy), przygraniczne położenie umożliwia uzyskanie wsparcia na działania proekologiczne ze strony niemieckiej, możliwość wykorzystania zintegrowanych systemów energetycznych (ciepło systemowe). 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatu. W powiecie wypracowane zostały bardzo zróżnicowane pomysły dotyczące funkcjonowania gospodarki niskowęglowej w 2030 roku, w różnych zakresach: przeciwdziałanie zmianom klimatu: wprowadzenie na szczeblu państwowym i samorządowym warunków finansowoprawnych umożliwiających dostosowanie się do nowych wymagań klimatycznoenergetycznych; energetyka: modernizacja sieci dystrybucji, budowa wysokosprawnego źródła energetycznego w Elektrowni Turów (30% mniej emisji), produkcja energii odnawialnej w Elektrowni Turów, rozbudowa systemów ciepłowniczych (rozwój kogeneracji), wdrożenie nowoczesnych technologii energetyki rozproszonej odseparowanej od systemu, wprowadzenie zakazu stosowania paliw wysokoemisyjnych. Podczas warsztatu zaproponowano też rozwiązania dla poszczególnych obszarów regionu: na północy: rozwój indywidualnych odnawialnych źródeł energii: małe elektrownie wodne, fotowoltaika i solary, wspierane gminnymi programami dopłat; w części środkowej: dostawy energii z elektrociepłowni w Zgorzelcu w oparciu o węgiel brunatny spalany w technologii kogeneracji; na południu: Gmina Bogatynia zasilana przez elektrociepłownię Turów. budownictwo i gospodarka przestrzenna: powstawanie nowego budownictwa w technologiach energooszczędnych oraz termomodernizacja istniejących budynków, działania te powinny zostać wsparte wprowadzeniem zmian w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego w zakresie dopuszczalnych rozwiązań architektoniczno-budowlanych dotyczących energooszczędności budynków; Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego 3

4 społeczeństwo i samorząd: zintegrowany system edukacyjny polegający na wdrażaniu rzetelnych programów edukacyjnych od przedszkola do seniora ; transport: modernizacja sieci dróg, ekologiczny transport publiczny, rozbudowa ścieżek rowerowych; gospodarka odpadami: gospodarka odpadami oparta o zakład utylizacji w Lubaniu (spalarnia); ochrona środowiska: rozwój w regionie sieci obszarów Natura 2000, ograniczenie spalania węgla i odpadów w gospodarstwach domowych.. Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie mogą być opracowane dwie wizje gospodarki niskoemisyjnej: Redukcja emisji CO 2 w Elektrowni Turów o 30% - dziewięć głosów; System edukacyjny mieszkańców od przedszkola do seniora - dziewięć głosów; 3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji. Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i zadania niezbędne do realizacji wybranych wizji, tj.: a) Redukcja emisji CO 2 w Elektrowni Turów o 30% Pomysł polega na zastąpieniu starych mocy wytwórczych (600MW) nowoczesną mocą wytwórczą (460 MW). Za jego realizację powinien przede wszystkim odpowiadać i zarazem pełnić rolę lidera PGE Górnictwo i Energetyka Konwencjonalna S.A. Oddział Elektrownia Turów. Za niezbędne uznano również wsparcie samorządu terytorialnego oraz organów państwowych. Przeciwni realizacji tej wizji mogą być lobbyści odnawialnych źródeł energii i źle poinformowani lub niedoinformowani mieszkańcy. Dzięki realizacji wizji osiągnie się zmniejszenie emisji zanieczyszczeń oraz dostosowanie się do wymagań unijnych, w szczególności dotyczy to gazów: CO 2, SO x, NO x oraz pyłów. Wśród innych rezultatów wymieniono poprawę bezpieczeństwa energetycznego regionu i kraju, utrzymanie miejsc pracy, stabilizację gospodarki regionu, a nawet jej pobudzenie oraz wsparcie edukacji mieszkańców. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego 4

5 Do osiągnięcia tego celu niezbędne są następujące działania: Faza przygotowawcza Faza realizacji Faza eksploatacji elektrowni pozyskanie zgody korporacji zarządzającej elektrownią, uzyskanie decyzji administracyjnych, zabezpieczenie niezbędnych środków finansowych. terminowa realizacja inwestycji. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego 5 realizacja idei społecznej odpowiedzialności biznesu, otwarta polityka informacyjna Elektrowni, programy dotacyjne dla przedsięwzięć w zakresie edukacji i sportu. Zasoby niezbędne do osiągnięcia tej wizji to wykwalifikowana kadra ją realizująca, wykorzystanie istniejącej infrastruktury, dobra pozycja gospodarcza PGE (właściciela elektrowni), a w celu realizacji działań w fazie eksploatacji osiągnięcie odpowiednio wysokiego poziomu dochodów z działalności. b) System edukacyjny mieszkańców od przedszkola do seniora Realizacja tej wizji powinna spoczywać w rękach administracji lokalnej, kuratorium oświaty, organizacji pozarządowych, lokalnych przedsiębiorstw, mediów, uczelni, szkół (wzajemna współpraca nauczycieli, uczniów i rodziców). W związku z dużym zakresem działań i podmiotów biorących udział nie można wyznaczyć jednego podmiotu pełniącego rolę lidera. Przeciw realizacji tej wizji mogą wystąpić tzw. szemrani przedsiębiorcy i politycy, którym może nie zależeć na świadomym i wyedukowanym społeczeństwie. W wyniku realizacji wizji przewidziane do osiągnięcia są trzy cele: Świadomość mieszkańców Postawy mieszkańców Efekty działań Zmiana sposobu myślenia Zmiana sposobu myślenia Ostatecznym społeczeństwa, którą planuje przełoży się na bardziej się osiągnąć przez programy oszczędnościową w stosunku edukacyjne dla różnych grup do zasobów środowiska energii o 10%, wiekowych, do czego i energii postawę niezbędna będzie odpowiednia mieszkańców. Aby jednak o 20%, wiedza oraz edukatorzy, zwiększyć efektywność tego zredukowanie którzy ją przekażą. Uczestnicy procesu zaproponowano powstawania wyrazili opinię, że oba przeprowadzenie kampanii niezbędne do realizacji celu zasoby są już w regionie na informacyjnych oraz poziomie umożliwiającym jego realizację. wprowadzenie systemu kar i zachęt finansowych. W tym celu niezbędne byłoby również wprowadzenie szeregu zmian w przepisach umożliwiających stosowanie takich mechanizmów, dotyczy to również prawa lokalnego. efektem wymienionych działań będzie: zmniejszenie zużycia obniżenie zużycia wody nowych odpadów o 20%, zwiększenie recyklingu odpadów o 20%. Również dla osiągnięcia tego celu przewidziano działania wspierające polegające na dofinansowaniu ekologicznych instalacji i urządzeń dla gospodarstw domowych oraz szkół. Zasobami niezbędnymi do ich realizacji są lokalni przedsiębiorcy wdrażający tego typu technologie oraz dofinansowanie z programów europejskich i krajowych

6 Komentarz eksperta Uczestnicy debaty w powiecie zgorzeleckim mieli bardzo odmienne zdania na tematy związane z ochroną klimatu, w szczególności na temat formy i konieczności wdrażania lokalnie odnawialnych źródeł energii. Nie powinno to być zaskoczeniem, wszak w powiecie znajduje się jedna z polskich kopalni odkrywkowych węgla brunatnego połączona z elektrownią Turów, należąca do koncernu PGE, ale także tereny przyrodniczo cenne Borów Dolnośląskich i fragmentu Gór Izerskich, tych ostatnich zniszczonych przez kwaśne deszcze w latach 80. XX wieku. Pewne tematy zostały w dyskusji postawione w sposób dość kategoryczny, np.: postulat izolowania OZE od dostępu do krajowej sieci energetycznej (OZE powinny występować w sieciach izolowanych od głównej sieci), czy kontynuowania funkcjonowania elektrowni Turów i przeprowadzenia jej modernizacji. Na uwagę zasługuje także kwestia wykonanych już w powiecie znacznych inwestycji ograniczających emisję CO 2, m.in. przez Zgorzeleckie Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej Zgorzelec. Nie zmienia to jednak faktu, że debata spełniła swój główny cel, tzn. zogniskowała uwagę uczestników na problemie ochrony klimatu i pozwoliła wypracować ciekawe pomysły na rozwój powiatu do 2030 roku. Niniejszy komentarz ma za zadanie uwypuklić szczególnie ważne z punktu widzenia ochrony klimatu kwestie i prześledzić ich powiązania. Jeśli chodzi o uwarunkowania, to uczestnicy w większej mierze zwrócili uwagę na sytuację, w jakiej powiat się znajduje obecnie i jakie zasoby posiada, niż na możliwe skutki zmian klimatu. Wymieniona wśród uwarunkowań kwestia wysychania bagien i obniżenia poziomu wód może być związana w równej mierze z ociepleniem klimatu, co lokalnie także działalnością kopalni odkrywkowej. Zwrócić należy uwagę, że uczestnicy debaty nie podnieśli istotnego dla powiatu problemu powodzi. Poza tym zestaw uwarunkowań jest dość typowy: brak środków finansowych, niska jakość budynków, problemy z ograniczeniem tzw. niskiej emisji z ogrzewania domów. Niewątpliwe zaletami regionu przygranicznego jest możliwość korzystania z pomocy dla regionów przygranicznych czy z pomocy sąsiedzkiej Niemiec, przy czym, co warte podkreślenia pomoc ta ukierunkowana jest silnie na ochronę środowiska, w tym na ochronę klimatu. W sesji poświęconej pomysłom pojawiły się bardzo ciekawe idee. Dla mnie osobiście najciekawszą był podział powiatu na trzy strefy wzajemnego przenikania się wpływów elektrowni Turów i OZE. Dla uczestników jednak najważniejszą okazała się kwestia ograniczenia emisji i modernizacji elektrowni Turów oraz edukacja ekologiczna. Niewątpliwie obydwa kwestie są bardzo ważkie dla ochrony klimatu. Wśród pomysłów godnych uwagi i być może włączenia do wspólnej wizji rozwoju powiatu do 2030 roku jest rozwój kogeneracji w sieci miejskiej Zgorzelca. Wątpliwości budzi pomysł oparcia tego pomysłu na węglu brunatnym, który należałoby dowozić z dość odległej od miasta kopalni wydaje się, że lepszym rozwiązaniem byłoby wykorzystanie gazu, a nawet węgla kamiennego. Kogeneracja znacznie zwiększa efektywność wykorzystania tradycyjnych paliw kopalnych, choć może być także wykorzystywana w piecach na biomasę, biogazowniach, których jednak w tym powiecie nie postulowano, a także spalarniach odpadów. Poza tym dobrym kierunkiem w połączeniu z rozwojem sieci cieplnej w Zgorzelcu jest termomodernizacja budynków. Ciekawym uzupełnieniem tych pomysłów jest postulat wprowadzenia zakazu stosowania paliw wysokoemisyjnych przez osoby prywatne, ale także ekonomicznych zachęt do przechodzenia na OZE, choć tylko w wybranych częściach powiatu oddalonych od elektrowni Turów. W warsztacie dotyczącym realizacji wybranych pomysłów debata pozostała na nieco ogólnym poziomie. W tym zakresie wspomnieć należy, że modernizacja elektrowni Turów na Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego 6

7 pewno przyczyni się do stabilizacji ekonomicznej regionu, ponieważ póki co elektrownia jest największym, choć stale redukującym swoje zatrudnienie przedsiębiorstwem w powiecie. Pozostaje pytanie, czy postulowana modernizacja, zapewne realizowana przez duże i doświadczone firmy, przyniesie korzyści mieszkańcom regionu, choćby w postaci nowych miejsc pracy? Czy jednak korzystniejsza będzie wizja rozwoju lokalnego w oparciu o wykorzystanie lokalnych przedsiębiorstw do termomodernizacji, instalacji i serwisu wielu małych lokalnych instalacji OZE? Czy w tym kierunku nie powinna pójść zatem także edukacja ekologiczna w powiecie? Niewątpliwie niezależnie o tego jaka będzie odpowiedź na te dwa pytania, dominującym kierunkiem edukacji ekologicznej w powiecie powinno być oszczędzanie energii. Pozwoliłoby ono przedsiębiorstwom energetycznym w powiecie na wykorzystanie swoich mocy wytwórczych na rzecz większej, niż do tej pory, liczby odbiorców, bez znacznego zmniejszania wolumenu produkcji. Jednocześnie oszczędności energetyczne poczynione przez mieszkańców wesprą wejście na rynek instalacji OZE, gdyż do zaspokojenia potrzeb będą potrzebne mniejsze instalacje, a więc i koszty ich zakupu będą niższe, dzięki czemu istnieje szansa, że więcej mieszkańców i samorządów będzie na nie stać. Jednocześnie świadczenie usług energetycznych na rzecz efektywności energetycznej (audyty, doradztwo dla instalatorów itp.) to dla przedsiębiorstw tradycyjne będących jedynie sprzedawcami energii, na uwolnionym rynku energetycznym, może być dodatkowym źródłem przychodów. W Danii dla niektórych przedsiębiorstw energetycznych tego typu usługi szybko stały się dominującym źródłem przychodów. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego 7

8 Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu zgorzeleckiego Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty klimatycznej w Zgorzelcu, Stan elementów systemu energetycznego w powiecie w świetle zmian klimatu Sieć energetyczna nie gotowa na przyjęcie OZE Silne przedsiębiorstwa energetyczne w Turowie i Zgorzelcu wykorzystujące węgiel jako paliwo, ale ograniczające emisje Duża rola niskiej emisji z budynków niepodłączonych do sieci cieplnej Stare, nieefektywne energetycznie budynki Nierozwiązany problem segregacji i spalania odpadów Pomysł wiodący (wizja) Ograniczenie produkcji energii i emisji w elektrowni Turów o 30% oraz stopniowy rozwój kogeneracji i efektywności energetycznej wspomagany przez edukację ekologiczną mieszkańców od przedszkola do seniora Pomysły wspierające Zastosowanie OZE do ogrzewania czy produkcji prądu w systemach odizolowanych od sieci energetycznej Termomodernizacja istniejących budynków i wdrażanie nowego budownictwa jako Spalanie części odpadów w powiecie (Lubań) lub w spalarni w Goerlitz, jako dodatkowe źródło energii Większa kontrola spalania paliw w piecach domowych Realizatorzy PGE Oddział Turów ZPEC Zgorzelec Starostwo powiatowe i urzędy gminne Szkoły państwowe i organizacje pozarządowe Instrumenty Wymagania energetyczne dla budynków w planach zagospodarowania przestrzennego Administracyjny zakaz stosowania paliw wysokoemisyjnych w piecach domowych Dopłaty do mieszkańców dla instalacji OZE instalowanych jako izolowane od sieci energetycznej Dopłaty do inwestycji w termomodernizację budynków Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego 8

9 Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [ droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu zgorzeleckiego 9