Raport z debaty klimatycznej w Polkowicach

Transkrypt

1 Raport z debaty klimatycznej w Polkowicach Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali: Helena Wyligała Jacek Zatoński Komentarz eksperta: Wojciech Szymalski Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

2 Wstęp Debata klimatyczna w Polkowicach pod patronatem Ministra Środowiska i Starosty Polkowickiego odbyła się 8. stycznia 2013 roku w sali konferencyjnej Aqua Hotelu, w Polkowicach przy ul. Młyńskiej 6. Otwarcia debaty dokonał Wicestarosta Powiatu Pan Kamil Ciupak, słowo wstępne wygłosił przedstawiciel InE Wojciech Szymalski. W debacie uczestniczyło 26 osób reprezentujących urząd starostwa (7), gminy w powiecie (4), instytucje publiczne (3), organizacje pozarządowe (5), przedsiębiorców (5) oraz szkoły (2).Głównym celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i warsztatową. W ramach zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w trzech grupach. I. Część teoretyczna W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na poziomie międzynarodowym, europejskim/unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem. II. Część warsztatowa Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na trzy grupy, których prace odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się prezentacja wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela, dyskusja podsumowująca, a także komentarz eksperta i moderatorów. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 2

3 1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z kwestii zmian klimatu. Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w grupach zidentyfikowane zostały uwarunkowania występujące w powiecie, które związane są ze zmianami klimatycznymi i mają znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu, można je podzielić na następujące grupy: Zagrożenia i adaptacja: Zwiększona ilość anomalii pogodowych: Gwałtowne wiatry i huragany: zniszczenia drzewostanów, dachów i dróg; Podtopienia terenów lub nawet powodzie; Zwiększone opady; Przymrozki późną wiosną; Susze; Zniszczenia upraw i lasów, w wyniku wspomnianych anomalii; Rozwinięte służby ratownicze: państwowa i ochotnicza straż pożarna, specjalistyczna KGHM, chemiczna w Legnicy Ochrona środowiska i przyrody: Zanieczyszczone powietrze; Głównym problemem jest niska emisja - jest opracowywany program przeciwdziałania; Problemem na dużą skalę jest spalanie przez mieszkańców odpadów w piecach; Środowisko jest zdegradowane przez przemysł wydobywczy; Energetyka i budownictwo: Istnieje sieć ciepłownicza w Polkowicach, z możliwością rozbudowy; Obecnie w elektrociepłowni w Polkowicach funkcjonują bloki węglowe, ale realizowana jest już budowa bloków parowo-gazowych; W powiecie istnieją niewykorzystane zasoby biomasy: nieużytki rolne i leśne, czy z odpadów; Następuje większe wykorzystanie przez mieszkańców powiatu kolektorów słonecznych i kotłowni na biomasę; Oświetlenie uliczne jest energochłonne, ale realizowana jest jego modernizacja; Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 3

4 Budynki użyteczności publicznej wdrażają technologie OZE i planowana jest kontynuacja tych działań. Istnieje jeszcze duża liczba budynków pozbawionych termomodernizacji; Zasady ekoenergetyki są wdrażane w nowym budownictwie; Istnieje możliwość wykorzystania faktu likwidacji i rekultywacji składowisk odpadów, jako terenów do produkcji biomasy na potrzeby energetyczne; Istnieją pozytywne przykłady inwestycji w regionie, jak wdrożenie systemu ogniw fotowoltaicznych na halach firmy NG2 w Polkowicach; Transport: Postępuje rozwój komunikacji zbiorowej, nowe autobusy spełniają normy emisyjne; Za mało jest ścieżek rowerowych; Trwa dyskusja nad przywróceniem osobowego połączenia kolejowego z Lubinem i Legnicą; Zwiększająca się liczba samochodów, szczególnie starszych, niespełniających norm emisyjnych. Kwestie społeczno-gospodarcze: W powiecie występuje kilka dużych podmiotów gospodarczych (np. KGHM, polkowicka strefa gospodarcza), co jest dla niego szansą, jeśli wykorzysta się ich potencjał środków i nowoczesnych technologii; Ekologiczna modernizacja powiatu wiąże się z dużymi kosztami, jednak region jest zasobny finansowo, m.in. dzięki posiadaniu wsparcia ze strony potentata miedziowego; Wśród samorządowców brak jest dokładnego rozpoznania tematu potrzeb mieszkańców powiatu jako Wspólnoty; W społeczeństwie i władzach samorządowych występuje niski poziom wiedzy w zakresie stosowana nowoczesnych, nisko- lub zeroemisyjnych technologii; Motywacja mieszkańców powiatu do pozyskania środków na cele ekoenergetyczne jest niska; W powiecie funkcjonuje duża liczba organizacji pozarządowych działających dla dobra społeczeństwa i ochrony środowiska; Istnieje możliwość wdrażania w przedsiębiorstwach normy ISO dotyczącej zrównoważonego zarządzania energią. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 4

5 Rolnictwo: Gospodarka rolnicza ma charakter rabunkowej, m.in. poprzez używanie dużych ilości środków chemicznych; upadek rolnictwa w regionie spowodowany był konkurencją ze strony przemysłu, w ramach którego utworzono lokalnie znaczną liczbę miejsc pracy. 2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod uwagę zmiany klimatu. Podczas drugiej sesji warsztatowej wypracowane zostały bardzo zróżnicowane pomysły nawiązujące do funkcjonowania gospodarki niskowęglowej powiatu w różnych zakresach: Przeciwdziałanie zmianom klimatu: Wdrożenie w regionie systemów gromadzenia wody deszczowej. Energetyka: Powszechne stosowanie OZE: kolektorów słonecznych i biogazowni na terenach wiejskich, Nowoczesne systemy ogrzewania będą/są wdrożone w 50% domów, Ekologiczne systemy grzewcze wykorzystywane w 80% budynków użyteczności publicznej, Przeznaczenie 50% nieużytków na produkcję biomasy, biopaliw lub na farmy fotowoltaiczne, Następuje wzrost wykorzystania kolektorów słonecznych, Energia produkowana jest komplementarnie z węgla brunatnego metodą biologiczną, Nowe budynki są energooszczędne, Następuje redukcja niskiej emisji poprzez przełączenie się do nowoczesnych sieci cieplnych oraz zmianę paliw z węgla na gaz. Gospodarka odpadami: Surowce są odzyskiwane z 90% odpadów. Ochrona środowiska i przyrody: W powiecie środowisko jest czyste przestrzega się zasad zrównoważonego rozwoju, Przeznaczenie 50% nieużytków na zalesienia, Istnieje regionalna polityka dotycząca gospodarki wodno-ściekowa, Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 5

6 Rozwój przemysłu odbywa się zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, inwestuje się w ekologiczne technologie, Więcej gospodarstw stosuje przydomowe oczyszczalnie ścieków, Funkcjonuje schronisko dla zwierząt, Środki, które bogate gminy oddają do centrali zostają w regionie dla biedniejszych gmin na działania ekologiczne. Społeczeństwo i samorząd: Mieszkańcy powiatu mają wysoki poziom świadomość ekologiczną, Społeczeństwo swoją wiedzę ekologiczną wykorzystuje w codziennym życiu, Ze względu na czystsze środowisko następuje wzrost długości życia, Jest łatwiejszy dostęp do dofinansowań rozwiązań proekologicznych. Transport: Powiat jest lepiej skomunikowany, Mieszkańcy więcej korzystają z rowerów i komunikacji zbiorowej, wyposażonej w silniki elektryczne, W całym powiecie jeżdżą Eko-busy. Zamiast tirów funkcjonuje transport kolejowy, Istnieje sieć dróg i ścieżek rowerowych, Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w powiecie powinny być realizowane trzy wizje gospodarki niskoemisyjnej: a) Zintegrowany i zrównoważony transport w powiecie 14 głosów b) Wysoki poziom świadomości ekologicznej 13 głosów c) Powszechne stosowanie solarów: solary na każdym dachu 10 głosów 3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia wybranej wizji. Uczestnicy debaty w trzech zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i zadania niezbędne do realizacji wybranych wizji: a) Zintegrowany i zrównoważony transport w powiecie Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 6

7 Rezultatem realizacji tej wizji będą: zmniejszenie indywidualnego transportu samochodowego oraz rozwój sieci dróg rowerowych w całym powiecie. Spowoduje to również ułatwienie dostępu do usług urzędowych, opieki zdrowotnej, miejsc pracy, zwiększenie mobilności młodzieży oraz większą integrację mieszkańców. Efektem będzie również poprawa stanu technicznego dróg i zmniejszenie wypadkowości. W wyniku ograniczenia emisji zanieczyszczeń do środowiska z transportu, poprawi się stan zdrowia mieszkańców. Nastąpi również aktywizacja mieszkańców i gospodarki oraz zwiększenie konkurencyjności i atrakcyjności regionu w stosunku do innych powiatów. Aby wcielić wizję w życie niezbędne jest podjęcie szeregu działań, zaczynając od analizy potrzeb oraz opracowania planu i harmonogramu działań, poprzez wybór podmiotów do realizacji, znalezienie źródeł finansowania, samą realizację, kończąc na monitoringu i ewaluacji działań. Do realizacji tego planu niezbędny jest szereg zasobów. W powiecie znajduje się już sieć dróg, ścieżek rowerowych, dworce i przystanki oraz tereny pod rozwój infrastruktury. Natomiast należy pozyskać środki finansowe (np. z funduszy unijnych), umieścić projekt w strategiach powiatowych i wojewódzkich, stworzyć ośrodek koordynujący transport w powiecie. Planowaniem i zarządzaniem powinny zając się władze samorządowe Starostwo Powiatowe oraz Związek Gmin Zagłębia Miedziowego. Środki finansowe można pozyskać z funduszy unijnych, funduszy ochrony środowiska, janosikowego (podatku przekazywanego przez bogatsze gminy biedniejszym), innych podatków czy transfer środków między gminami. Natomiast wybór podmiotów do budowy dróg i dostarczenia taboru powinien odbyć się w drodze przetargu. b) Wysoki poziom świadomości ekologicznej Wdrożenie tej wizji w życie przyniesie wiele pozytywnych efektów: nastąpi zmiana świadomości mieszkańców na bardziej ekologiczną, ukształtują się u nich postawy i nawyki dbania o środowisko, które ostatecznie doprowadzą do polepszenia jego stanu i ograniczenia emisji CO 2. Działania, które trzeba podjąć w celu realizacji projektu, obejmują: 1. Opracowanie programu działań dla różnych grup społecznych; 2. Stworzenie systemu wdrażającego te programy organizacja szkoleń, publikacja informacji, itp.; Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 7

8 3. Wdrożenie systemu kar i nagród, który będzie propagował pozytywne postawy (np. poprzez konkursy i nagrody), oraz ganił te negatywne (np. kary finansowe); 4. Promowanie ekologii przez wszystkie środki masowego przekazu. Lista zasobów potrzebnych do realizacji tej wizji zawiera te, które są już w regionie, a więc powszechny dostęp do Internetu, lokalne media i instytucje edukacyjne, Związek Gmin Zagłębia Miedziowego, uchwalony Program Ochrony Środowiska, zaplecze logistyczne (np. sale). Brak natomiast środków finansowych, odpowiedniej kadry, systemu motywującego, potrzeba również większej integracji mieszkańców oraz centrum edukacji ekologicznej, które mogłoby pełnić rolę koordynatora różnego rodzaju inicjatyw. Realizacja tego pomysłu powinna zostać przypisana samorządom, instytucjom edukacyjnym (szkoły, przedszkola, placówki kultury) oraz organizacjom pozarządowym. c) Powszechne stosowanie solarów: solary na każdym dachu Efektami realizacji projektu będą: zmniejszenie zużycie energii i kosztów mediów dla mieszkańców oraz zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery. Wpłynie to pozytywnie na wzrost świadomości ekologicznej i wizerunek powiatu jako bardziej ekologicznego. Aby wdrożyć projekt w życie niezbędne są następujące działania: opracowanie programu działań dla budynków istniejących i planowanych, znalezienie źródeł dofinansowania, promowanie i lobbing dla wprowadzenia ulg od instalacji OZE dla osób fizycznych oraz koordynacja działań na rzecz realizacji projektu na szczeblu regionalnym. W powiecie znajdują się już zasoby, które można wykorzystać przy realizacji tej wizji, są to własne środki finansowe oraz pomysły, chęci i posiadane doświadczenie. Brak natomiast dodatkowych środków finansowych oraz łatwo dostępnych i tanich technologii OZE. Brak również koordynatorów gminnych, których należy powołać oraz promować projekt, aby zwiększyć liczbę mieszkańców chętnych do udziału w programie. Odpowiedzialnym za wdrożenie programu powinien być Starosta, w imieniu którego wykonaniem zajmie się jego pełnomocnik lub Wydział Ochrony Środowiska. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 8

9 Komentarz eksperta Debata w Polkowicach była największą z debat w jakiej uczestniczyłem. Na debatę przybył szeroki przekrój lokalnych liderów, zarówno z przedsiębiorstw, organizacji ekologicznych, jak i samorządów, co zresztą docenili sami uczestnicy debaty w sesji podsumowującej. Ze względu na przemysłowy charakter powiatu drzemie w nim duża wiedza techniczna i przyrodnicza, która mogłaby być lepiej wykorzystana (obudzona) na rzecz ochrony klimatu. Przykładem jest choćby odwołanie się jednego z uczestników debaty do badań francuskich dotyczących ograniczenia wiązania dwutlenku węgla w glebie na skutek obniżenia się zwierciadła wód gruntowych, czy też znajomość technologii odzysku plastiku u innego uczestnika debaty. W warsztacie pierwszym uczestnicy debaty skoncentrowali się na określeniu stanu obecnej ochrony klimatu w powiecie, choć pojawiły się także akcenty oceniające to co może się na terenie powiatu wydarzyć w związku ze zmianami klimatu. Wydaje się, że głównymi determinantami rozwoju powiatu wynikającymi z tej części jest brak wyraźnych zachęt dla mieszkańców do inwestowania w przedsięwzięcia przyczyniające się do ochrony klimatu, ponieważ jak się wydaje środki na tego typu inwestycje znalazłyby się. Ze względu na zmniejszenie się rolniczego wykorzystania terenu powiatu (rolnictwo jest mniej opłacalne dla mieszkańców niż praca w lokalnym przemyśle) są także zasoby nieużytków i gleb odłogowanych zdatne do przeznaczenia na inwestycje np. w OZE. Pewnym problemem dla uczestników była także obecność w powiecie zasobów węgla brunatnego (obecnie niewykorzystywane) oraz zagadnienia związane z odpadami, zwłaszcza iż jak się wydaje niekontrolowane spalanie odpadów jest w powiecie znaczącym źródłem niskiej emisji. W zakresie pomysłów jak się okazało najważniejszym zagadnieniem dla uczestników okazał się transport i konieczność jego ekologicznej organizacji w powiecie. Na drugim miejscu znalazła się konieczność podniesienia świadomości ekologicznej społeczeństwa, a na trzecim zwiększenie zastosowania kolektorów słonecznych w powiecie. Poza tym pojawiły się także pomysły dotyczące zwiększenia odzysku odpadów do 90%, energetycznego wykorzystania węgla brunatnego przy pomocy bakterii (bez konieczności wykonywania kopalni odkrywkowej), zalesienia nieużytków, w tym ich wykorzystania na rzecz produkcji biomasy do celów energetycznych. Wśród pomysłów pojawiła się także trwająca już inwestycja w lokalnej elektrociepłowni zamiana źródła ciepła z węglowego na gazowoparowe. Uczestnictwo przedstawicieli przemysłu w debacie wywołało także pomysł na wdrażanie najlepszych dostępnych technik - BAT (best awailable technologies). Warto Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 9

10 zwrócić uwagę także na postulaty zmian w prawie krajowym: wprowadzenie odliczeń od PIT dla osób inwestujących w OZE, umożliwienie redystrybucji janosikowego nie tylko w obrębie kraju, ale także powiatu czy tylko województwa, czy też zwiększenie możliwości kontrolnych służb państwowych w stosunku do osób posiadających piece, aby można było łatwiej karać za spalanie śmieci. Wśród pomysłów zabrakło być może tych nakierowanych na efektywne wykorzystanie energii. Mały udział rolnictwa zapewne spowodował, że praktycznie nie rozmawiano też np. o biogazowniach. Jak się wydaje zwornikiem całej koncepcji gospodarki niskoemisyjnej w powiecie mogłoby być lokalne Centrum Edukacji Ekologicznej, które powinno opierać się nie tylko o środki i wiedzę pochodzącą z samorządów, ale także o wiedzę techniczną pochodzącą od lokalnego przemysłu. Takie centrum powinno nie tylko być źródłem wiedzy teoretycznej, ale także praktycznej oraz szerzyć informacje czy ułatwiać dostęp do środków finansowych na inwestycje prywatne (osób indywidualnych), np. w inwestycje w kolektory słoneczne. Należy też się zastanowić, czy lokalny przemysł, który także zainteresowany jest utrzymywaniem lokalnej uczelni wyższej, a być może w przyszłości także centrum edukacji ekologicznej, nie mógłby stać się źródłem innowacji lub przynajmniej lokalnych wdrożeń nowych technologii w zakresie OZE czy sieci przesyłowych (miedź to przecież główny komponent drutów w sieciach energetycznych i wszelkiego rodzaju kabli). Postulat pozyskania taniej technologii OZE, który pojawił się podczas debaty powinien być jak się wydaje właśnie w taki sposób spełniony. W Polsce obecnie jak się wydaje brakuje pomysłów i gotowych produktów umożliwiających tańsze inwestowanie w OZE, a przecież istnieje potencjał do integracji komponentów OZE w materiałach budowlanych dla nowych lub używanych budynków czy do uzupełniania termomodernizacji instalacjami OZE lub do rekuperacji ciepła. Lokalny przemysł samochodowy może być zainteresowany rozpowszechnieniem w powiecie nowych, bardziej przyjaznych środowisku samochodów, np. elektrycznych. Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 10

11 Model ochrony i adaptacji do zmian klimatu powiatu polkowickiego Opracowanie: Wojciech Szymalski, na podstawie wyników pracy uczestników debaty klimatycznej w Polkowicach, Uwarunkowania Aktywny przemysł, znacząca wiedza techniczna, niewielkie znaczenie rolnictwa, duże powierzchnie nieużytków i gleb odłogowanych, niska świadomość ekologiczna mieszkańców, znacząca niska emisja Pomysł wiodący Centrum Edukacji Ekologicznej (CEE) wspierające program ekologicznego transportu oraz inwestowania w kolektory słoneczne Pomysły wspierające Wykorzystanie wiedzy technicznej i przemysłowej w CEE Wykorzystanie nieużytków dla potrzeb instalacji OZE i produkcji biomasy na potrzeby energetyczne Zmiana źródła energii w lokalnej elektrociepłowni na gazowo-parowe Zwiększenie recyklingu w powiecie do 90% Wskazane zmiany w prawie krajowym Odliczenia od PIT dla inwestujących w OZE Redystrybucja janosikowego w skali powiatu, województwa Zwiększenie możliwości kontroli prywatnych pieców Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 11

12 Co po debacie? W ramach projektu Dobry klimat dla powiatów w jednym powiecie uczestniczącym w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu, który podpisał deklarację Dobry klimat dla powiatów. Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem społecznym mieszkańców powiatu w latach W ramach opracowywania programu zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii pierwszego niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [ droga_ku_niskoemisyjnosci przyklad_z_kornwalii] W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów projektu Dobry klimat dla powiatów. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem: Projekt Dobry klimat dla powiatów jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu polkowickiego 12