Proces produkcji jest możliwy dzięki wykorzystywaniu czynników produkcji

Transkrypt

1 1.Ekonomia 1.nauka, która analizuje, w jaki sposób społeczeństwo gospodaruje posiadanymi zasobami. Jest nauką o wyborze co, jak i dla kogo wytwarzać. 2.nauka społeczna o sposobach i narzędziach przy pomocy których podmioty gospodarcze podejmują decyzje o alokacji posiadanych zasobów czynników produkcji dla zaspokojenia potrzeb i pośrednio realizacji celu. Klasyfikacja ekonomii: -EKONOMIA POZYTYWNA ma za zadanie wyjaśnianie zjawisk ekonomicznych, jest oparta na obiektywnej wiedzy o rzeczywistości. Jej celem - obok wyjaśniania - jest także edukacja oraz formułowanie hipotez (prognoz). Ekonomia pozytywna formułuje sądy, będące obiektywnym i naukowym objaśnieniem funkcjonowania gospodarki. -EKONOMIA NORMATYWNA zawiera natomiast sądy wartościujące. Jej funkcją jest doradzanie, świadome przekształcanie rzeczywistości według własnych poglądów badacza. Ekonomia normatywna formułuje twierdzenia, oparte na subiektywnym systemie wartościowania. -MIKROEKONOMIA jest gałęzią ekonomii, zajmującą się szczegółową analizą decyzji jednostek gospodarczych. -MAKROEKONOMIA jest z kolei nauką, która zajmuje się współzależnościami w gospodarce jako całości. Podstawowym zjawiskiem, które bada ekonomia, jest problem ekonomiczny. Funkcje ekonomii: -poznawcza dostarcza wiedzy, wyjaśnia, pokazuje związki przyczynowo - skutkowe -aplikacyjna wykorzystywanie wiedzy, którą poznaliśmy, wyprzedzanie pewnych zdarzeń, bo wiemy co się wydarzy, osiągamy korzyści, unikamy porażek Potrzeba to stan człowieka odznaczający się niespełnieniem określonych warunków. Jest to subiektywne odczucie braku określonych warunków lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne. Potrzeba wynika z natury człowieka, jest różna dla każdego, są bardzo różne (od biologicznych do kulturalnych) Zaspokajanie potrzeb daje korzyści, wymaga środków materialnych oraz niematerialnych, odbywa się poprzez dobra(to nie towar lub produkt) Dobro to każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich. Dlatego dobro to także usługa czy stan. Rodzaje dóbr: *ekonomiczne wytwarzane przez człowieka w ograniczonej ilości, do ich wytworzenia potrzebna jest praca ludzka, są to dobra rzadkie, jest ich niedobór: -konsumpcyjne nabywane przez ostatecznego użytkownika, gospodarstwa domowe -inwestycyjne nabywane przez przedsiębiorstwa lub państwo, wykorzystywane do produkcji innych dóbr, wykorzystywane wielokrotnie(komputer) -produkcyjne nabywane przez przedsiębiorstwa, wykorzystywane do produkcji innych dóbr(części do samochodów) *wolne występują w postaci wolnej, nieograniczonej, przeciwne do ekonomicznych (powietrze) *pośrednie nabywane przez przedsiębiorstwa, w całości wykorzystywane do produkcji innych dóbr w pojedynczym cyklu produkcyjnym *finalne wszystkie dobra konsumpcyjne oraz dobra inwestycyjne nabywane przez przedsiębiorstwa, ale nie są w pełni zużywane w cyklu produkcyjnym *substytucyjne dobra, które się zamieniają, są zamiennikami, używanie jednego dobra nie wymaga korzystania z drugiego(masło i margaryna) *komplementarne dobra, które się uzupełniają, trzeba je łączyć, tylko połączone zaspokajają potrzebę(pióro i atrament) *normalne wraz ze wzrostem nominalnych możliwości nabywców, zwiększa się zapotrzebowanie na te dobra i odwrotnie *niższego rzędu wraz ze wzrostem nominalnych możliwości nabywców spada zapotrzebowanie na te dobra i odwrotnie Proces produkcji jest możliwy dzięki wykorzystywaniu czynników produkcji ZIEMIA to inaczej zasoby naturalne. To nie tylko grunty, ale i woda, zasoby mineralne, roślinność. KAPITAŁ jest zasobem przetworzonym. Obejmuje wszelkiego typu maszyny i narzędzia oraz inne środki, których kombinacja z ziemią i pracą pozwala na wytworzenie określonych dóbr ekonomicznych. PRACA jest zasobem ludzkim, niezbędnym do wytworzenia dóbr. Im większa specjalizacja pracy i im wyższe wymagane umiejętności, tym wkład pracy w wytworzenie dobra jest większy. Podmioty procesu gospodarowania(podstawowa jednostka ekonomiczna podejmująca autonomiczne decyzje o zastosowaniu rzadkich dóbr będących jej własnością: -przedsiębiorstwa ludzie lub grupy ludzi dysponujące określonymi środkami(ziemia, budynki, maszyny) niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji, obrotu towarowego czy usług. CEL ZYSK

2 -gospodarstwa domowe pełniące zarówno funkcje konsumpcyjne jak i produkcyjne. Podmiot gospodarczy prowadzący działalność gospodarczą w celu maksymalizacji korzyści z konsumpcji -państwo System gospodarczy układ stosunków i organizacji, który kształtuje prawa i regulacje rządzące działalnością gospodarczą, determinuje prawa własności czynników produkcji, rozdziela uprawnienia do podejmowania decyzji w zakresie produkcji i konsumpcji, determinuje bodźce motywujące różne podmioty gospodarcze a w ostateczności rozstrzyga co, jak i dla kogo ma być produkowane Gospodarka jest to pewien dający się wyodrębnić system Rodzaje gospodarek: Podstawowy podział: -towarowa(towarowo pieniężna) wytwarza towary przeznaczone do sprzedaży, nabywane przez użycie pieniądza(motywem aktywności podmiotu była wymiana; konsumpcja jest dozwolona) -naturalna nastawiona przede wszystkim na bezpośrednie zaspokajanie własnych potrzeb wytwórców(hodowanie marchwi po to by ją zjeść; istniała wymiana, ale celem było zaspokojenie swoich potrzeb, nadwyżka była wymieniana) Podział z punktu widzenia skali działalności gospodarczej: -światowa globalna -międzynarodowa -narodowa -terenowa -przedsiębiorstw Z punktu widzenia własności podstawowych czynników produkcji w skali międzynarodowej: -kapitałowa -socjalistyczna Ze względu na rodzaj mechanizmów: -rynkowa taka, w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek czyli mechanizm rynkowy -nakazowa taka, w której procesy gospodarcze regulowane są głównie za pomocą różnego typu nakazów, zakazów i dyrektyw wydawanych przez biurokrację państwową zazwyczaj szczebla centralnego Rynek Całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakich one przebiegają Jako regulator procesów gospodarczych dokonujący obiektywnej wyceny produktów ustalanie cen Jako zespół warunków, które doprowadzają do kontaktu między kupującymi a sprzedającymi w procesie wytwarzania dóbr i usług Klasyfikacja rynków: ze względu na zasięg geograficzny: lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy, światowy, globalny ze względu na stopień jednorodności podmiotu transakcji: homogeniczny i heterogeniczny ze względu na kryterium swobody dokonywania transakcji na rynku przez podmioty gospodarcze: wolny, reglamentowany czarny(nie można posiadać ani handlować towarem narkotyki) i szary(można posiadać, nie można sprzedawać) ze względu na stopień zorganizowania rynku: formalny, formalny ułomny, nieformalny w zależności od sytuacji rynkowej: sprzedawcy-cechuje się długotrwała przewagą wielkości popytu nad wielkością podaży, nabywcy charakteryzuje się nadwyżką wielkości podaży nad wielkością popytu według przedmiotu obrotu występują: rynki dóbr i usług, rynki czynników produkcji i rynki finansowe(obligacji, akcji, wolutowy) ze względu na formę organizacyjną rynku: rynki doskonale konkurencyjne i rynki niedoskonale konkurencyjne(monopol, konkurencja monopolistyczna, oligopol) 2.Narzędzia analizy ekonomicznej

3 Dane ekonomiczne: Modele Dane: -szeregi czasowe(jedna zmienna w różnych okresach) -dane przekrojowe(struktura pewnej cechy w jednym okresie) -dane panelowe(połączenie szeregów czasowych i danych przekrojowych) Wskaźniki: (Wskaźnik, indeks mierzy procentową(względną) zmianę danej zmiennej) łańcuchowe zawsze roku poprzedniego jest rokiem bazowym jednopodstawowe zawsze do jednego roku bazowego Średnie: geometryczna arytmetyczna ważona Zmiany nominalne(ceny bieżące) przedstawiają nominalne wahania wielkości ekonomicznych, nieuwzględniające inflacji Zmiany realne(ceny stałe) uwzględniające wpływ inflacji [(wielkość nominalna/wskaźnik inflacji)*100] 3.Popyt, podaż Popyt - to relacja między ceną dobra (usługi) a jego ilością, którą konsumenci są skłonni i są w stanie nabyć w danym czasie, przy założeniu ceteris paribus(przy innych czynnikach niezmienionych). Graficzne odzwierciedlenie krzywa popytu. Prawo popytu- wraz ze wzrostem ceny popyt maleje, gdy cena spada popyt rośnie ceteris Paribus (przy pozostałych czynnikach niezmiennych). Czynniki kształtujące popyt: -dochody nominalne kupujących -ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych -preferencje nabywców- gusty -oczekiwania -rozmiar rynku liczba nabywców Cena p wielkość Q popyt D Efekt substytucyjny polega na tym, że wzrost ceny jednego dobra przy założeniu, że inne uwarunkowania się nie zmieniają narusza istniejącą dotychczas strukturę cen na rynku przez co dobro, którego popyt jest rozpatrywany, staje się relatywnie droższe. Niestandardowe krzywe popytu: *Popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) dotyczy dóbr zaspokajających podstawowe potrzeby i niemających łatwo dostępnych substytutów, np. sól *Popyt doskonale elastyczny

4 *W szczególnych okolicznościach popyt może przedstawiać jednokierunkową zależność ceny i wielkości popytu, gdy wzrost ceny danego dobra powoduje wzrost wielkości popytu, a spadek ceny spadek wielkości popytu. Występuje w trzech przypadkach: paradoks Veblena, paradoks Giffena oraz paradoks spekulacyjny. 5 paradoksów popytowych: 1. Paradoks Giffena: dotyczy niektórych dóbr niższego rzędu. W przypadku tych dóbr wzrost ceny powoduje wzrost popytukonsument nie może sobie pozwolić na zakup innego dobra. 2. Paradoks Veblena: odnosi się do dóbr luksusowych. Im dobro jest droższe tym nabywana jest większa ilość danego dobra. 3. Efekt snoba : niektóre grupy społeczne nabywają mniej dóbr, które kupują inni lub w ogóle eliminują je ze swoich zakupów 4.Paradoks Spekulacyjny: nabywcy przewidują wzrost ceny dobra w przyszłości. 5. Paradoks owczego pędu: zjawisko mody, nabywcy tym więcej kupują pewne dobra im więcej nabywają ich inni. Podaż zależność funkcyjna między ceną danego dobra a wielkością jego podaży. Ilość, którą producenci i dostawcy dobra są gotowi zaoferować do sprzedaży przy różnych poziomach ceny rynkowej i przy innych czynnikach niezmienionych, a przede wszystkim przy określonych uwarunkowaniach kosztowych. Prawo podaży - wraz ze wzrostem ceny podaż rośnie, gdy cena spada podaż również ceteris Paribus (przy pozostałych czynnikach niezmiennych). Czynniki kształtujące podaż: -koszt produkcji, a głównie ceny zasobów zużywanych do produkcji -technologia i jej wpływ na wydajność S podaż -polityka państwa -ceny produktów alternatywnych czyli takich, które dla istniejącego w przedsiębiorstwie zasobu kapitału trwałego mogą być wytwarzane zamiennie przy niskim koszcie zmiany produkcji z jednego dobra na drugie -liczba sprzedawców -oczekiwania Niestandardowe krzywe podaży: podaż doskonale nieelastyczna - sztywna, podaż doskonale elastyczna Równowaga i nierównowaga rynku Równowaga rynkowa stan, w którym przy tym samym poziomie ceny rynkowej wielkość popytu jest dokładnie równa wielkości podaży danego dobra. W stanie równowagi wyznaczana jest tzw. Cena równowagi pe oraz równoważąca rynek QE. P Nadwyżka rynkowa S P E E Cena równowagi niedobór rynkowy Punkt równowagi D 0 QE Q Ilość równowagi Zawsze QS-QD (jeżeli wychodzi na minusie to jest to niedobór rynkowy, jeżeli na plusie nadwyżka rynkowa) Cena maksymalna: Efekty działania mechanizmu rynkowego w postaci ukształtowanej ceny równowagi rynkowej nie zawsze są akceptowane przez kupujących i sprzedających. Zdarzają się takie dobra, które są wytwarzane w ograniczonych ilościach w stosunku do popytu i nie można ich zastąpić substytutami, a są one dobrem, które znajdują się pod presją konieczności ich konsumpcjiprzykładem takiego dobra jest mieszkanie komunalne dla najbiedniejszych rodzin. W takiej sytuacji państwo zobowiązane jest, aby na takowe mieszkania została ustalona cena maksymalna.

5 Jak widać cena maksymalna na poziomie P max jest znacznie niższa od ceny równowagi rynkowej. Cenie maksymalnej jaką reguluje państwo towarzyszy zjawisko nadwyżki wielkości popytu (punkt B) nad wielkością podaży (w punkcie A). O dostępie do dóbr rzadkich nie decyduje wtedy cena rynkowa, lecz kryteria pozarynkowe(np. racjonowanie dóbr) Cena minimalna jest to cena,poniżej której nie może dane dobro być sprzedawane. Cena minimalna leży zawsze powyżej punktu równowagi rynkowej wyznaczonego przez przecięcie się krzywych popytu i podaży na dane dobro. Wprowadzenie ceny minimalnej przez państwo powoduje więc podwyżkę cen objętego przez nią dobra. Skutki takiej decyzji rządu są wielorakie. Jak wiemy wzrost ceny powoduje z reguły zmniejszenie wielkości popytu a co za tym idzie zwiększenie wielkości podaży. Dla konsumentów wprowadzenie ceny minimalnej jest niekorzystne. nieopłacalna. W niektórych krajach ceny minimalne wyznacza państwo np. na, mleko, i jego potwory, zboża, w celu zapewnienia rolnikom opłacalności produkcji. Gdyby cenę wyżej wymienionych przykładowo dóbr kształtował rynek, na pewno cena równowagi ustaliłaby się na znacznie niższym poziomie od ceny minimalnej. W efekcie część rolników zmuszona byłaby wycofać się z produkcji, gdyż ta byłaby Jak wynika z wykresu, przy cenie minimalne występuje nadwyżka wielkości podaży nad wielkością popytu, dóbr tych nie można sprzedać na normalnym rynku. Nadwyżkę więc musi kupić państwo, co może z nią zrobić: -kupuje i magazynuje nadwyżkę,pokrywając koszty magazynowania; -kupuje i przekazuje na cele charytatywne; -kupuje i eksportuje za granicę; -kupuje i niszczy. Podsumowując, ustalenie przez państwo cen maksymalnych i minimalnych w warunkach gospodarki rynkowej, należy traktować jako wyjątkowe działanie. Elastyczność popytu i podaży Elastyczność podaży i popytu- jest to miernik, który umożliwia określenie zmian (spadku lub wzrostu) popytu lub podaży w efekcie zmiany ceny, dochodów lub cen innych towarów(substytutów). Elastyczność ta pokazuje siłę i kierunek reakcji popytu i podaży na zmiany ceny, dochodów i cen innych towarów. (Prosta)Cenowa elastyczność popytu mierzy siłę reakcji wielkości popytu na dane dobro na zmianę ceny tego dobra Ep= Ep Ep= ( ) ( ) ( ) ( ) - metoda punktu środkowego

6 Elastyczność cenowa popytu E p <-1 popyt elastyczny -1<E p <0 popyt nieelastyczny E p = 1 popyt neutralny(o jednostkowej cenowej elastyczności E p = - - popyt doskonale elastyczny E p = 0 popyt doskonale nieelastyczny (sztywny) Determinanty prostej cenowej elastyczności popytu: -szerokość kategorii dobra(papierosy) -rodzaj dobra -dostępność bliskich substytutów -długość okresu Mieszana(krzyżowa) cenowa elastyczność popytu - reakcja pomiędzy dwoma różnymi dobrami Mieszana elastyczność popytu mierzy reakcję wielkości popytu na jedno dobro za zmianę ceny dobra pokrewnego. EmA/B= EmA/B = ( ) ( ) EmA/B>0 dobra A i B są substytutami EmA/B<0 dobra są komplementarne EmA/B=0 dobra są neutralne względem siebie, niezależne Elastyczność dochodowa popytu - jest relację względnej zmiany popytu na określone dobro i względnej zmiany dochodów jego nabywców. Ƞ= Ƞ= ( ) ( ) Ƞ<0 dobro niższego rzędu Ƞ>0 dobro normalne Ƞ>1 dobro luksusowe Ƞ<1 dobro niezbędne Cenowa elastyczność podaży(es) mierzy siłę reakcji wielkości podaży danego dobra na zmianę ceny tego dobra ES= E ES= ( ) ( ) ( ) ( ) Elastyczność cenowa podaży E S >1 podaż elastyczna 0<E S <1 podaż nieelastyczna E S = 1 podaż o elastyczności jednostkowej) E S = + - podaż doskonale elastyczna

7 E S = 0 podaż doskonale nieelastyczna (sztywna) KOSZT ALTERNATYWNY (też: koszt decyzji wyboru, koszt utraconych możliwości) to koszt, który ponosimy, wybierając daną możliwość; jest to wartość najbardziej cenionej przez nas możliwości, nie wybranej w związku z decyzją wyboru innej możliwości. Z zasady ograniczonych zasobów oraz powyższego twierdzenia o konieczności ponoszenia kosztów alternatywnych można wyprowadzić twierdzenie o krzywej możliwości produkcyjnych. KRZYWA MOŻLIWOŚCI PRODUKCYJNYCH (zwana również krzywą transformacji) to graficzne przedstawienie wszystkich możliwych do wyprodukowania kombinacji dóbr, przy wykorzystaniu posiadanych aktualnie czynników wytwórczych. Innymi słowy, krzywa możliwości produkcyjnych wyznacza - przy różnych rozmiarach produkcji jednego dobra - maksymalną wielkość produkcji drugiego dobra. Rysując krzywą możliwości produkcyjnych tworzymy teoretyczny model, odkładając na osi Y ilość dobra A, na osi X ilość dobra B (lub grupy dóbr). Krzywa obrazuje możliwości wykorzystania posiadanych zasobów - każdy punkt leżący na niej jest w efektywnej gospodarce możliwy do osiągnięcia. Optymalizacja struktury konsumpcji maksymalizacja użyteczności całkowitej z danego koszyka dóbr Użyteczność całkowita (U) suma zadowolenia i satysfakcji z konsumpcji jakiegoś koszyka dóbr Użyteczność krańcowa(marginalna)(mux) zmiana użyteczności całkowitej z konsumpcji dobra X wywołana zmianą konsumpcji tego dobra o jednostkę MUx= Założenia: -konsumenta zawsze woli więcej niż mniej -konsument potrafi uporządkować koszyki dóbr pod względem satysfakcji -preferencje konsumentów są spójne użyteczność krańcowa jest funkcją malejącą -krzywe obojętności nie mogą się przecinać Krańcowa stopa substytucji MRS MRS = Krzywa obojętności pokazuje różne kombinacje ilościowe dwóch dóbr, dające konsumentowi tez sam poziom satysfakcji i zadowolenia Linia ograniczenia budżetowego konsumenta(granica budżetowa) pozwala odzwierciedlić obiektywne uwarunkowania rynkowe, pokazuje różne koszyki dóbr, jakie konsument może nabyć przy określonym poziomie dochodu oraz cenach rynkowych dóbr uwzględnionych w koszyku. M=pxQx + pyqy M dochód konsumenta px cena dobra X Qx ilość dobra X Qxmax = Optimum konsumenta koszyk, składający się z określonej kombinacji ilościowej dwóch dóbr, znajdujący się na linii ograniczenia budżetowego, który będzie jednocześnie leżał na najwyższej krzywej obojętności; punkt styczności linii ograniczenia budżetowego i krzywej obojętności. MRS = Ścieżka ekspansji dochodowej połączenie optimów konsumenta uzyskanych przy różnym poziomie dochodów. 4. Przedsiębiorstwo funkcja produkcji Produkcja polega na łączeniu różnych czynników produkcji w celu uzyskania określonej ilości produktów

8 Funkcja produkcji przedstawia zależność pomiędzy wielkością produkcji a nakładami poniesionymi na jej uzyskanie. Jest to zależność przyczynowo skutkowa, gdzie przyczyną jest wykorzystanie czynników produkcji a skutkiem uzyskanie określonej wielkości produkcji. Uproszczona postać funkcji produkcji : Tp = f(nk, Np, Nz) Tp produkt całkowity, Nk nakład kapitału, Np nakład pracy, Nz nakład ziemi Stałe i zmienne czynniki produkcji -Stałe to takie, których nakładów nie można zwiększyć w danym okresie np. grunty, budynki -Zmienne to te, których podaż może być zwiększona w danym okresie szybko i bez dodatkowych inwestycji Krótki i długi okres -W krótkim okresie przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały. Produkcja może wzrastać wyłącznie przez zużycie zmiennych czynników produkcji -W długim okresie wszystkie czynniki produkcji są traktowane jako zmienne Prawo malejących przychodów polega na tym, że zwiększenie nakładów czynnika zmiennego przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe zaczyna od pewnego momentu dawać coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produkcyjność kolejnych jednostek czynnika zmiennego zmniejsza się. Krótkookresowa funkcja produkcji Q Qmax N0 Nz Prawo rosnących przychodów Prawo malejących przychodów Długookresowa funkcja produkcji Q Nakłady Koszty: 1. Koszty stałe FC -Koszty zmienne VC

9 -Amortyzacja -Odsetki od pożyczonego kapitału 2. Koszt księgowy(bezpośredni) KK (wszystko z 1. Podziału) -Koszt ekonomiczny KE KE = KK + KA -Koszt alternatywny KA 3. Koszt całkowity TC TC = FC + VC TC = AC * Q -Koszt przeciętny(przeciętny koszt całkowity) AC(ATC) AC = ATC = AVC + AFC -Przeciętny koszt stały AFC AFC = -Przeciętny koszt zmienny AVC AVC = -Koszt krańcowy(marginalny) MC MC = MC = (pochodna TC) Koszt alternatywny pracy własnej, koszt utraconych możliwości to co zarobilibyśmy w innej firmie Koszt alternatywny wyłożonego kapitału kapitał finansowy(to co włożyliśmy w firmę przez rok) * stopa procentowa Utargi: Całkowity TR TR = p * Q Przeciętny AR AR = = p Krańcowy(marginalny) MR MR = (pochodna TR) MR = 0 gdy TR jest maksymalne Utargi ich struktura, poziom i kształt zależą od struktury rynkowej. To one są wyróżnikiem i wskazówką. Utarg całkowity osiąga maksimum, gdy utarg krańcowy jest równy 0. Wynik przedsiębiorstwa: Zysk sytuacja w której utarg całkowity przewyższa koszt całkowity (TR TC > 0) -zysk księgowy TR KK > 0 -zysk ekonomiczny TR KE >0 (nadzwyczajny) Strata sytuacja w której utarg całkowity jest mniejszy od kosztów całkowitych (TR TC < 0 ) -strata księgowa TR KK < 0 -strata ekonomiczna TR KE <0 Zerowy wynik finansowy (TR TC = 0) -księgowy TR KK = 0 -ekonomiczny TR KE =0 Krańcowy produkt pracy (MPL) Przeciętny produkt pracy (APL) MPL = ΔProdukcja APL = Produkcja / Nakład pracy Cena zamknięcia gdy koszt krańcowy przestaje maleć a zaczyna rosnąć Optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa (Qe) wielkość produkcji przy której koszt krańcowy jest równy utargowi krańcowemu. Jest to optymalna z punktu widzenia ekonomicznego wielkość produkcji dla przedsiębiorstwa przy której maksymalizuje zysk lub minimalizuje stratę. Zysk będzie maksymalny gdy MR = MC Optimum techniczne (Qt) wielkość produkcji przy której koszt krańcowy jest równy kosztowi przeciętnemu. Jest to minimum kosztu przeciętnego i najlepszy wybór z punktu widzenia technologicznego, a więc posiadanych zasobów czynników wytwórczych oraz technologii.

10 Konkurencja monopolistyczna najczęściej spotykana struktura na rynku Wolna konkurencja (Doskonała konkurencja) Na rynku występuje bardzo wielu producentów. Rozproszenie po stronie producenta Przedsiębiorstwa występują na tym rynku zazwyczaj są małe i produkują na niewielką skalę. Nie osiągają zatem zwyczajowo korzyści skali Udział pojedynczego przedsiębiorstwa w łącznej podaży danego dobra na rynku jest niewielki(znikomy) Pojedynczy producent nie ma wpływu na cenę po której sprzedaje towar. Jest biorcą ceny rynkowej tzw. Price taker Producent może sprzedawać każdą ilość swojego produktu po tej samej cenie cenie rynkowej. Nie diała więc tu klasyczne prawo popytu i podaży Utarg całkowity przedsiębiorstwa działającego na rynku wolnej konkurencji wzrasta wraz ze wzrostem sprzedawanej ilości Krzywa utargu całkowitego jest linią prostą o dodatnim nachyleniu TR Krzywe utargu przeciętnego i utargu krańcowego są liniami prostymi poziomymi AR = MR = p Na gałąź wolnej konkurencji składają się wszyscy producenci dostarczający dany produkt Nie występują bariery wejścia i wyjścia z rynku Podstawowym celem działalności przedsiębiorstwa na tym rynku jest maksymalizacja zysku Q Typowe przedsiębiorstwo na runku wolnej konkurencji nie osiąga zysku nadzwyczajnego (ekonomicznego) ani straty ekonomicznej. Jest to sytuacja przedsiębiorstwa z tzw. Zerowym zyskiem nadzwyczajnym. Nie oznacza to, że przedsiębiorstwa te nie osiągają zysku. Zysk jest ukryty w koszcie alternatywnym Jeżeli optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa jest powyżej optimum technicznego to oznacza, że przedsiębiorstwo to na rynku wolnej konkurencji osiąga zysk nadzwyczajny Jeśli optimum techniczne pokrywa się z optimum ekonomicznym to przedsiębiorstwo w tej formie rynku ma zerowy zysk nadzwyczajny (sytuacja typowa) Jeżeli natomiast optimum ekonomiczne przedsiębiorstwa jest przy mniejszej wielkości produkcji niż optimum techniczne to osiąga ono wówczas stratę ekonomiczną Na rynku występuję bardzo duża liczba konsumentów. Rozproszenie po stronie konsumenta Konsumenci nie mają wpływu na cenę po której nabywają dobra. Są biorcami ceny rynkowej tzw. Price taker Produkty wytwarzane i sprzedawane na tym rynku mają charakter jednorodny. Nie wyróżniają się marką, jakością Występuje pełna informacja o rynku Cena na tym rynku jest najniższa z możliwych a ilość oferowana najwyższa Funkcja podaży (pojedynczego przedsiębiorstwa) jest fragmentem krzywej kosztów krańcowych Funkcja popytu określona jest poprzez utarg przeciętny Monopol: (monopol jako jednostka wytwarza najwięcej) Na rynku występuje tylko jeden producent. Pełna koncentracja po stronie Monopolista jest jedynym faktycznym i potencjalnym dostawcą dobra wytworzonego w określonej

11 Przedsiębiorstwo monopolistyczne jest jednocześnie gałęzią Przedsiębiorstwa występujące na tym rynku są zazwyczaj duże lub nawet bardzo duże i produkują na dużą skalę. Mogą zatem osiągać tzw. korzyści skali Przedsiębiorstwo działające na tym rynku musi cechować się siłą monopolistyczną (nie obawia się konkurencji) Monopol naturalny fizycznie nie ma miejsca na więcej niż jedno przedsiębiorstwo. Chodzi o to, że pojemność rynku jest bardzo ograniczona, mieści się tylko jedno przedsiębiorstwo, tylko jedno się utrzyma (minimalna efektywna skala produkcji Monopsom monopol po stronie popytu wielu producentów, jeden odbiorca Monopolista ma bezpośredni wpływ na cenę po której sprzedaje towar. Jest dawcą ceny rynkowej Cena po której monopolista sprzedaje swoje dobro zależy od ilości przez niego oferowanej. Wraz ze wzrostem ilości spada cena po której produkt może zostać sprzedany/nabyty przez konsumenta. Działa więc tu prawo popytu i podaży Utarg całkowity przedsiębiorstwa działającego na rynku monopolistycznym nie wzrasta w nieskończoności wraz ze wzrostem sprzedawanej ilości. W początkowej fazie następuje jego wzrost. Potem osiąga on maksimum aby następnie ulegać zmniejszeniu Krzywa utargu całkowitego Utarg przeciętny i utarg krańcowy nie są sobie równe Utarg przeciętny jest funkcją malejącą i jest równy cenie po której sprzedawany jest produkt. Krzywa utargu przeciętnego jest ujemnie nachylona Utarg krańcowy jest funkcją malejącą. Krzywa utargu krańcowego jest ujemnie nachylona i znajduje się poniżej krzywej utargu przeciętnego. Utarg krańcowy osiąga wartość równą zero gdy utarg całkowity osiąga maksimum Monopolista może różnicować ceny w zależności od rynku. Grupy o nieelastycznym popycie muszą płacić wyższą cenę. Aby działania te były skuteczne konsumenci nie mogą handlować danym dobrem(wysoka cenowa elastyczność popytu sprzedajemy tania ; niska sprzedajemy drogo) Występują bariery wejścia i wyjścia z rynku (ekonomiczne, polityczne, technologiczne, administracyjne, naturalne) 1. Trzeba mieć dużo pieniędzy aby wejść i rozpocząć masową produkcję 2. Monopole mają możliwość wpływania na polityków 3. Monopole mają lepszą technologię Podstawowym celem działalności przedsiębiorstwa na tym rynku jest maksymalizacja zysku Typowe przedsiębiorstwo na rynku monopolistycznym osiąga zysk nadzwyczajny (ekonomiczny) Zysk nadzwyczajny (typowy) Zerowy zysk Strata nadzwyczajna

12 Przedsiębiorstwo monopolistyczne zwyczajowo produkuje poniżej swoich możliwości produkcyjnych. Optimum ekonomiczne jest poniżej optimum technicznego Na rynku występuje bardzo duża liczba konsumentów. Rozproszenie po stronie konsumenta Konsumenci nie mają wpływu na cenę po której nabywają dobra. Są biorcami ceny rynkowej tzw. Price taker Produkty wytwarzane i sprzedawane na tym rynku są zindywidualizowane Występuje pełna informacja o rynku Cena na tym rynku jest wyższa od ceny w wolnej konkurencji (MR nie jest równe AR) a ilość mniejsza Nadmierna biurokracja i problemy w zarządzaniu. Mała efektywność Większe zasoby i możliwości badawcze Oligopol konkurencja niedoskonała Niewielka ( od 2 duopol do kilku) producentów, którzy opanowali praktycznie cały rynek Rozproszenie po stronie konsumenta indywidualni konsumenci są price takerami, wszyscy konsumenci mają wpływ na cenę Funkcjonuje w sposób podobny do monopolu Bariery wejścia i wyjścia z rynku -bariery ekonomiczne (wielkość, zasoby finansowe) -bariery technologiczne (patenty, licencje wiedza posiadana, którą podmioty nie chcą się dzielić) Produkty są zróżnicowane lub jednorodny w praktyce są one zróżnicowane, ale posiadają bliskie substytuty Przedsiębiorstwa posiadają dużą siłę rynkową (ma wpływ na cenę, nie jest price takerem) wyjątek zawarty w modelu Cournota Działa klasyczne prawo popytu i podaży by Q muszą obniżyć cenę produktu) Opiera się o silne zależności między przedsiębiorstwami (trzeba liczyć się z innymi przedsiębiorstwami, które również podejmują decyzje ich reakcje i decyzje na moje działania) nawet drobna zmiana wielkości produkcji jednego przedsiębiorstwa jest zauważalna dla pozostałych producentów Ceny są względnie najbardziej stabilne (nie każda zmiana kosztów składa się na zmianę ceny 4 główne strategie funkcjonowania: a) (Niestabilna) przedsiębiorstwo samo ustala cenę i dostosowuje do niej produkcję bez uwzględnienia innych producentów wtedy cena jest względnie najniższa a ilość na rynku największa Z punktu widzenia całego rynku: cena niższa od monopolu, ale wyższa od konkurencji doskonałej ; ilość wyższa od monopolu, ale niższa od konkurencji doskonałej b) (Stabilna) firmy uznają swoją zależność porozumienie(naturalnie wyłaniany leader = przywódca, pozostali to naśladowcy) wspólna idea cenowa powstają limity dla każdego z przedsiębiorstw (nierówny podział limitów ewentualność wyłączenie się jednego z naśladowców ceny wyższe niż w strategii pierwszej, ale ilość niższa Przywództwo: -firmy efektywnej ma najniższe koszty; jej najlepiej jest się podporządkować -firmy barometrycznej najlepiej odczytuje potencjalne zmiany na rynku po stronie popytowej i podażowej -firmy dominującej największa produkcja c) (Niestabilna) każdy widzi w sobie leadera konflikty, starcia

13 d) (Stabilna) strategia porozumienia monopolistycznego (zmowa(niektóre są nielegalne), porozumienie, nie/tajne, nie/formalne) Cele strategii: unikanie walki konkurencyjnej, maksymalizacja zysku ustala się limity produkcyjne porozumienie niekoniecznie oznacza jednakową cenę, może być różnicowana cena -zawsze osiągamy tu lepsze wyniki niż gdybyśmy działali w pojedynkę -silna pokusa przechytrzenia innych przedsiębiorców (mimo unikania tu konkurencji) skoro wszyscy przestrzegają zasady, jeśli ja lekko nagnę, nikt nie zauważy, a korzyści będą większe -ułatwiające okoliczności: -w branży działa kilka firm, które znają się nawzajem -nie ma tajemnic w kwestii metod produkcji -metody produkcji i koszty przeciętne są zbliżone -dobra są podobne i mogą stosunkowo łatwo ustalać ceny -istnieje firma dominująca, która może narzucać innym metody produkcji -istnieją bariery wejścia (unikanie konkurencji) -rynek jest stabilny -władza wykonawcza nie jest zainteresowana namawianiem porozumień monopolistycznym Formy porozumień monopolistycznych: Pool (Ring) Kartel (podział rynku pomiędzy przedsiębiorstwami: -poziome; -pionowe skupiają przedstawicieli z danej branży Syndykat Trust Koncern Konglomerat Holding Model Sweezy ego (model złamanej krzywej popytu) -wyjaśnia dlaczego ceny są względnie stabilne -punkt wyjściowy równowaga pojedynczego przedsiębiorstwa -jeśli przedsiębiorstwo podnosi cenę wzgl. równowagi (elastyczny popyt), konkurenci wyczekują reakcji rynku konsumenci szukają substytutów; jeśli przedsiębiorstwo obniża cenę, konkurenci reagują natychmiastowo(obniżają cenę). My poruszamy się po nieelastycznej krzywej popytu (bo wszyscy uczestnicy rynku obniżają cenę) AB elastyczna krzywa popytu CF nieelastyczna krzywa popytu Załamana krzywa popytu AEF w oligopolu Odcinek nieciągłego utargu krańcowego Optymalne Q i p są takie same bez względu na MC1, MC2, MC3