Monopol. Założenia. Skąd biorą się monopole? Jedna firma

Wielkość: px

Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Monopol. Założenia. Skąd biorą się monopole? Jedna firma"

Kornelia Dudek
8 lat temu
Przeglądów:

1 Założenia Jedna firma Monopol Siłą rzeczy musi ona sama ustalić cenę Cena rynkowa zależy od ilości sprzedawanej przez firmę Produkt nie posiada substytuty Dużo kupujących (krzywa popytu opadająca) Istnieją bariery wejścia na rynek Stoi przed podobnymi ograniczeniami co firmy doskonale konkurencyjne (ograniczenia technologiczne i popytowe) Skąd biorą się monopole? Licencje rządowe (TP, Poczta Polska, PKP) Patenty (nowy lek, wynalazek, botox) okres ochrony lat Jedyny posiadacz zasobu (np. autostrady) Zmowa kartelowa (np. OPEC) Duże korzyści skali (monopol naturalny - np. wodociągi)

konkurencyjne (ograniczenia technologiczne i popytowe) Skąd biorą się monopole?

2 Maksymalizacja zysku Monopolista wybiera takie q aby maksymalizować zysk Π(q) = p(q)q c(q) Warunek konieczny (pierwszego rzędu): Π( q) pq ( ) c( q) = q + pq ( ) = q q q MR ( q) = MC( q) monopolista produkuje mniej i ustala wyższą cenę niż rynek doskonale konkurencyjny 2 Π Warunek wystarczający: 2 < 0 y nachylenie MR mniejsze niż nachylenie MC MR malejąca, MC zwykle stała lub rosnąca, stąd zwykle wystarczy sprawdzić warunek 1 rzędu 0

ustala wyższą cenę niż rynek doskonale konkurencyjny 2 Π Warunek wystarczający: 2 < 0 y nachylenie MR

3 Przychód monopolisty P TR = P(q)q 0 < TR 1 < TR 2 < TR 3 > TR 4 > 0 TR 1 TR2 Istnieje wielkość produkcji maksymalizująca przychód TR 3 TR najpierw rosnące, potem malejące TR 4 D q

4 Zyski monopolisty P Dla q* maksymalizującego zysk nachylenie TR = nachyleniu TC MR q ( ) = MC( q) TC( q) q* (q ) TR(q)=P(q )q q

5 Przykład algebraiczny Przyjmijmy liniowe krzywe popytu i kosztu krańcowego: P D (q) = a bq TC(q) = cq + ½dq 2 Zysk: Π(q) = (a bq)q cq ½dq 2 Warunek konieczny: a 2bq c dq = 0 a c q m ab ad bc = p m + + = 2 b + d 2 b + d Krzywa MR leży poniżej krzywej popytu TR(q) = (a bq)q MR(q) = a 2bq

½dq 2 Warunek konieczny: a 2bq c dq = 0 a c q m ab ad bc = p m + + = 2

6 Przykład graficzny a p( q * ) = p(q) = a bq a b a c 2( b + d) MC(q) = c + dq c q * = q a c 2b + d MR(q) = a 2bq

7 Cena ustalana przez monopolistę i zysk P Zysk monopolisty = TR TC = P(q)q AC(q)q AC (q*) MC AC P(q*) AC(q*) AR AC MC(q) = MR(q) wyznacza produkcję dającą maksymalny zysk, ale jaki ten zysk jest zależy od AC (w szczególności możliwa strata) MR 0 q* q Mikołaj Czajkowski

wyznacza produkcję dającą maksymalny zysk, ale jaki ten zysk jest

8 Zyski monopolisty P MC P 1 P* Krańcowy przychód MR mniejszy niż średni AR MR < P P 2 Utracony zysk D = AR MR Utracony zysk Q 1 Q* Q 2 Q Mikołaj Czajkowski

9 Maksymalizacja zysku a elastyczność popytu Warunek konieczny maksymalizacji można przekształcić: pq ( ) q ( ) pq ( ) + pq ( ) cq = 0 q p( q) q p( q) = MC( q) 1 1+ ε D pq ( ) MCq ( ) 1 = pq ( ) ε D 1 czyli p( q) 1+ = MC( q) = MR( q) ε D Miara siły rynkowej Marża monopolisty jest odwrotnie proporcjonalna do cenowej elastyczności popytu Monopolista zawsze wybiera taką cenę, przy której popyt jest elastyczny ε -1: ε < -1 MR > 0 ε = -1 MR = 0 ε > -1 MR < 0

MR( q) ε D Miara siły rynkowej Marża monopolisty jest odwrotnie proporcjonalna do cenowej elastyczności popytu

10 P Przychody monopolisty Kiedy przychód monopolisty maksymalny? ( ) = ( ) ( ) = MR ( q) = 0 MR P ( q) TR q P q q dtr q dq ε = B ε = 1 = 1+ = 0 ε ε = 1 MR A B A ε = 0 q 1 1+ = 0 ε = 1 ε Przychód maksymalny gdy MR = 0 czyli gdy ε = 1 Ale monopolista maksymalizuje zysk, a nie przychód Monopolista nigdy nie będzie chciał być na nieelastycznej części krzywej popytu Mikołaj Czajkowski

A ε = 0 q 1 1+ = 0 ε = 1 ε Przychód maksymalny gdy MR = 0 czyli gdy ε = 1 Ale monopolista

11 Siła rynkowa Siłą rynkową jest marża monopolisty Marża pokazuje o ile wyższa jest cena rynkowa od MC: Jest to indeks Lernera (L) (P-MC)/P Im większa wartość L, tym większa siła rynkowa u firmy L=0 oznacza brak siły rynkowej (P-MC) to narzut Czyli siła rynkowa to zdolność do ustalania ceny powyżej MC Im niższa elastyczność (bardziej sztywna krzywa popytu), tym narzut monopolisty wyższy Im elastyczność (ε [-, -1]) mniejsza (bliższa -1), tym P wyższa od MC (ε dotyczy elastyczności popytu pojedynczej firmy, a nie rynkowego) Im mniej firm na rynku mniejsze możliwości substytucji produktu mniejsza elastyczność popytu większa siła rynkowa

elastyczność (bardziej sztywna krzywa popytu), tym narzut monopolisty wyższy Im elastyczność (ε [-, -1]) mniejsza (bliższa -1), tym P wyższa od MC (ε dotyczy

12 Narzut monopolisty a elastyczność Im popyt mniej elastyczny tym narzut monopolisty wyższy P P MC P* MC P* P* MC D P* MC MR MR D Q* Q Q* Q Mikołaj Czajkowski

13 Monopol a doskonała konkurencja porównanie P MC Monopol P wyższa niż MC tym bardziej, im elastyczność mniejsza (bliższa 1) Krzywa podaży brak(dla każdej krzywej popytu optymalny punkt (P, q)) Krzywa podaży branży jak dla pojedynczej firmy Zmiana popytu??? Zyski =??? Doskonała konkurencja P = MC Elastyczność = więc P = MC Krzywa podaży firmy jak MC powyżej minimum AC (AVC) Krzywa podaży branży jak suma krzywych MC Zmiana popytu zmiana podaży, jeśli MC = const to brak zmiany ceny W LR zyski = 0 Mikołaj Czajkowski

14 Źródła siły rynkowej Czysty monopol stosunkowo rzadki Supermarkety versus sklepy osiedlowe Dlaczego jedne firmy mogą mieć większą siłę rynkową niż inne? Siła rynkowa jest zdeterminowana przez możliwość ustalenia P powyżej MC Elastyczność popytu na produkt danej firmy Efekt sieciowy (popyt jednej osoby zależy od ilości innych użytkowników) Efekt snoba Interakcje firm na rynku (agresywna konkurencja cenowa (P-MC) to narzut

Siła rynkowa jest zdeterminowana przez możliwość ustalenia P powyżej MC Elastyczność popytu na produkt

15 Przykład supermarkety a sklepy osiedlowe Supermarkety Sklepy osiedlowe Ceny niższe Ceny wyższe Sklepy podobne Sklepy zróżnicowane (lokalizacja) Elastyczność popytu dla Elastyczność popytu dla pojedynczego sklepu pojedynczego sklepu ε = 10 ε = 5 d MC MC P = = 1,11MC P= = 1, 25MC Mniejsza siła monopolowa Większa siła monopolowa Ale zysk większy (obrót, FC) Ale zysk mniejszy (obrót, FC) d Mikołaj Czajkowski

sklepu pojedynczego sklepu ε = 10 ε = 5 d MC MC P = = 1,11MC P= = 1, 25MC 1 1 1+ 1+ 10 5 Mniejsza siła

16 Koszt społeczny monopolu Istnienie monopolu oznacza wyższe P i niższe Q Rynek nie jest efektywny w sensie Pareto Pogoń za rentą - firma angażuje dodatkowe środki aby uzyskać lub utrzymać siłę monopolową (czyli koszt społeczny monopolu jest wpraktyce wyższy niż DWL): lobbing reklama nieefektywne cechy produktu nadmiernie rozbudowane moce produkcyjne przekonywanie konsumentów że markowy produkt jest lepszy od alternatywnego: np. Aspirin vs Polopiryna Urzędy antymonopolowe trudno oszacować funkcje kosztów (nie w interesie firm) i popytu (rynek jest dynamiczny) regulacja ceny maksymalnej, opodatkowanie monopolisty, likwidacja barier wejścia na rynek, nie pozwalać na duży udział w rynku,

produkcyjne przekonywanie konsumentów że markowy produkt jest lepszy od alternatywnego: np.

17 Koszt społeczny istnienia monopolu P Dodatkowy zysk monopolu Utracona nadwyżka konsumenta MC P m P k B1 A2 A1 A3 C Bezpowrotna strata społeczna AR=D Utracona nadwyżka producenta Monopol zwiększa zyski (A2 C) kosztem konsumenta (A2 + A3) jednocześnie powodując stratę społeczną (A3+C) Q m MR Q k Q Więc brak optimum Pareto Mikołaj Czajkowski

nadwyżka producenta Monopol zwiększa zyski (A2 C) kosztem konsumenta (A2 + A3)

18 Strata społeczna z tytułu monopoolu p, c p(q) p(q * ) p(y e ) DWL MC(q) q * q e MR(q) q

19 Monopol naturalny Czasem istnienie dwóch lub więcej firm nie ma sensu ekonomicznego (jedna firma jest w stanie wyprodukować całość popytu rynkowego taniej, niż gdyby na rynku było więcej firm) Jest tak wtedy, gdy technologia charakteryzuje się ogromnymi korzyściami skali punkt, gdzie krzywa AC osiąga minimum jest większy niż popyt rynkowy Monopolista na takim rynku nie musi się obawiać konkurencji (chyba, że konkurent posiada lepszą technologię) Nie może on też ustalać ceny na poziomie doskonale konkurencyjnym, gdyż ponosiłby straty Taką firmę powinno się regulować, aby ustalała cenę na poziomie kosztu przeciętnego AC (second best)

większy niż popyt rynkowy Monopolista na takim rynku nie musi się obawiać konkurencji (chyba, że konkurent posiada lepszą technologię) Nie może on też ustalać

20 Monopol naturalny i BSS P Monopol naturalny powoduje BSS tak samo jak każdy inny monopol P(q) Jeśli kazać mu produkować tyle, żeby MC = P to będzie przynosił stratę I wyjdzie z rynku powodując utratę całej nadwyżki społecznej P(q*) Najniższa cena jaką mógłby dostawać to P(q 2 ) BSS P(q 2 ) P(q 1 ) Strata ATC(q) MC(q) q* MR(q) q 2 q q 1 Mikołaj Czajkowski

rynku powodując utratę całej nadwyżki społecznej P(q*) Najniższa cena jaką mógłby

21 Regulacja monopolu W praktyce trudno oszacować funkcje kosztów i popytu Rynek dynamiczny Nie w interesie firmy Rozwiązania: Dopuszczalna stopa zwrotu Kłopoty z oszacowaniem uczciwej stopy zwrotu z kapitału Cena maksymalna Najczęściej stosowana dla monopolu naturalnego Na poziomie break even Na poziomie jak dla cenobiorcy (zwykle wymaga dotowania) Opodatkowanie monopolu i redystrybucja przychodów Kłopoty z wysokością podatku i sposobem redystrybucji Zwiększanie konkurencyjności rynku i przeciwdziałanie uzyskaniu zbyt dużej siły rynkowej Likwidacja barier Prawo, zabronione praktyki Nawet w przypadku monopolu naturalnego istnienie więcej niż jednej firmy na rynku może być korzystne społecznie Mikołaj Czajkowski

22 Regulacja monopolu Przeciwdziałanie uzyskaniu zbyt dużej siły rynkowej Zezwolenie na połączenie niektórych firm Kontrola koncentracji integracji pionowej i poziomej Indeks Herfindahla Hirschmana (HHI) suma kwadratów udziałów rynkowych ( HHI ( 0,10000] ) 1 firma 100% udziału HHI = = firmy po 50% HHI = = firm po 10% HHI = 10 (10 2 ) = U.S. Department of Justice i Federal Trade Commission HHI <1000 niska koncentracja, fuzje dozwolone HHI 1000,1800 średnia koncentracja, zwykle fuzje zwiększające koncentrację o mniej niż 100 dopuszczane HHI >1800 wysoka koncentracja, < 50 zwykle dopuszczane, > 100 kwestionowane Mikołaj Czajkowski

23 P P m Regulacja monopolu MR Monopol produkuje Q m i żąda ceny P m Krańcowy przychód dla Q Q 1 jeśli ustalić cenę maksymalną na poziomie P 1 MC Dla Q > Q 1 Obowiązują oryginalne AR i MR P 1 Ustalenie ceny maksymalnej na poziomie P 3 powoduje nadwyżkę popytu nad podażą P 2 = P C P 3 P 4 AC AR Dla ceny P C brak BSS Cena poniżej P 4 powoduje straty firmy Q m Q 1 Q 3 Q 3 Q c Q Mikołaj Czajkowski

24 Monopol a podatki- akcyza Czy monopolista przerzuca więcej, czy mniej podatku na konsumentów niże firma konkurencyjna? To zależy Przykład: Liniowa krzywa popytu i płaski koszt krańcowy: P D (q) = a bq TC(q) = cq Wynik: * p = c+ t m a+ c+ t p = 2 czyli monopolista przerzuca jedynie połowę podatku, podczas gdy w doskonałej konkurencji przerzucono by całość podatku Tak jest zawsze gdy popyt jest liniowy, ale przy innym popycie wynik jest zaskakująco odmienny: na przykład P D ( q) = q tutaj cena monopolisty wzrośnie o więcej niż wysokość podatku, a w konkurencji doskonałej to nigdy nie jest możliwe 1 ε

Podobne dokumenty

Monopol. Założenia. Skąd biorą się monopole? Jedna firma

Monopol. Założenia. Skąd biorą się monopole? Jedna firma Założenia Jedna firma Monopol Siłą rzeczy musi ona sama ustalić cenę Cena rynkowa zależy od ilości sprzedawanej przez firmę Produkt nie posiada substytuty Dużo kupujących (krzywa popytu opadająca) Istnieją