Ochrona i wykorzystanie dzikich gatunków pokrewnych roślin uprawnych

Transkrypt

1 Ochrona i wykorzystanie dzikich gatunków pokrewnych roślin uprawnych Denise F. Dostatny Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin PIB - Radzików

2 Dzikie gatunki pokrewne roślin uprawnych Dzikie gatunki pokrewne roślin uprawnych (CWR) to rośliny blisko spokrewnione z roślinami uprawnymi, które mogą stanowić źródło wartościowych genów do hodowli nowych odmian roślin uprawnych. Na drodze krzyżowania można wprowadzić np. odporność na choroby, wyznaczenie odpowiedniego terminu siewu, odporność na mróz, tolerancję na stres abiotyczny, tj. niekorzystne warunki środowiskowe. Zapewniają one również cenne surowce dla przemysłu farmaceutycznego lub mogą być całkowicie lub częściowo jadalne. 2

3 1. Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu, w skrócie IPCC szacuje, że do 2100 roku zbiory pszenicy w Europie spadną nawet o 40%. 2. Thuiller i in. (2005) szacują, że do 2080 roku następuje znaczna utrata gatunków roślin naczyniowych (27-42%) w Europie. 3. Rozwiązanie: Łączenie ochrony ex situ i in situ w celu zapewnienia bezpiecznej długoterminowej ochrony gatunków pokrewnych roślin uprawnych - Zapewnienie ochrony ex situ, - Zapewnienie ochrony in situ - zachowanie całych populacji, a zarazem zachowanie procesów adaptacyjnych w środowisku naturalnym (potencjalna adaptacja do zmian klimatycznych, presja chorób, itp.). 3

4 Mała zmienność genetyczna odpowiada za pogorszenie zdolności gatunku lub populacji do jej zachowania w przypadku zmian w środowisku, wzrasta specjalizacja i wrażliwość na zdarzenia losowe. 4

5 9 gatunków roślin Na świecie ponad 70% produkowanej żywności oparta jest na 9 roślinach: jęczmieniu, pszenicy, owsie, kukurydzy, manioku, ryżu, soi, trzcinie cukrowej i ziemniaku r. 60% W 2050 r. trzeba będzie wykarmić około 9,6 miliardów ludzi. Wymaga to zwiększenia dostaw żywności o 60% w skali globalnej, a przez zmianę klimatu, prawdopodobnie zmniejsza się produkcja rolnicza o 2% w ciągu dekady (Maxted, Palme, 2016). 176 gatunków w COBORU Obecnie do krajowego rejestru wpisywanych jest 176 roślin uprawnych, w tym: 93 gatunków roślin rolniczych, 55 gatunków roślin warzywnych, 28 roślin sadowniczych.

6 Konwencja o różnorodności biologicznej Ochrona wiedzy, innowacja, praktyka lokalnych społeczności Prawo do dysponowania zasobami genetycznymi ma kraj, z którego one pochodzą in situ Kraj udostępniający swoje zasoby genowe powinien mieć możliwość uczestniczenia w zyskach, jakie wynikną z ich eksploatacji. Protokół z Nagoi Protokół z Nagoi wdraża trzeci cel Konwencji o różnorodności biologicznej. Dotyczy dostępu do zasobów genetycznych oraz uczciwego i sprawiedliwego podziału korzyści wynikających z ich wykorzystania. Protokół ma zastosowanie zarówno do zasobów genetycznych organizmów dziko występujących, jak i użytkowanych w gospodarce (z wyjątkiem zasobów genetycznych człowieka), oraz tradycyjnej wiedzy związanej z tymi zasobami. 6

7 Plan strategiczny na lata Założenie z Aichi Działania w ramach Konwencji o różnorodności biologicznej podporządkowane są obecnie wdrażaniu Planu strategicznego na lata , który został przyjęty podczas 10. posiedzenia Konferencji Stron w Nagoi (prowincja Aichi, Japonia) w 2010 r. Jeden z tak zwanych celów z Aichi to: Utrzymanie różnorodności genetycznej roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych - do roku 2020 różnorodność genetyczna roślin uprawnych i zwierząt hodowlanych oraz domowych, jak ich dzikich krewniaków, łącznie z innymi gatunkami o znaczeniu społecznoekonomicznym i kulturowym, zostanie utrzymana oraz zostaną opracowane i wdrożone strategie zminimalizowania erozji genetycznej i zabezpieczenia ich różnorodności genetycznej. 7

8 FAO Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO), przygotowała wytyczne dotyczące ochrony (na poziomie krajowym) dzikich krewniaków roślin uprawnych. Wytyczne są przeznaczone przede wszystkim dla rządów do opracowania krajowego planu ochrony i zrównoważonego użytkowania dzikich gatunków roślin uprawnych i roślin dziko żyjących. Aby zapobiec utracie i różnorodności roślin dziko żyjących i zmaksymalizować ich dostępność, szczególnie w celu poprawy upraw, należy zapewnić ich odpowiednią ochronę i zrównoważone użytkowanie na poziomie globalnym, regionalnym, krajowym i lokalnym. 8

9 Przebieg pracy w Polsce Dzikie gatunki pokrewne w Polsce - Checklist 1790 gatunków (około 44% flora) Kryteria wyboru gatunków Lista dzikich gatunków pokrewnych w Polsce 9

10 Liczebność gatunków oraz klasyfikacja dzikich pokrewnych w Polsce Nr Grupa roślin Liczba gatunków 1 Lecznicze Aromatyczne Włókniste Jadalne Paszowe Leśne Ozdobne Ważne dla agroekosystemów Suma Czerwona lista Około 15% gatunków dzikich pokrewnych roślin uprawnych znajduje się na Polskiej Czerwonej Liście Paprotników i Roślin Kwiatowych z 2016 roku.

11 Dzikie rośliny pokrewne są genetycznie zróżnicowane, lokalnie zaadaptowane i stanowią potencjalne źródło genów i alleli przystosowujących uprawy do zmieniających się warunków środowiskowych i ludzkich potrzeb. Rzeczywisty ich potencjał do pełnienia funkcji źródła genów w celu poprawy upraw zależy od identyfikacji ich użytecznych genów. Ponadto konieczne jest określenie związku genetycznego między roślinami uprawnymi a ich dzikimi krewnymi. Zakładając, że każdy gatunek należący do tego samego rodzaju to roślina dziko pokrewna, oszacowano, że istnieje do gatunków pokrewnych roślin uprawnych na świecie.

12 Kolekcja dzikich gatunków pokrewnych roślin uprawnym oraz gatunki roślin towarzyszących uprawom Całkowita liczba obiektów w kolekcji: 232 Liczba obiektów w centralnej przechowalni KCRZG: 44 Trwają prace nad rozmnożeniem oraz waloryzacją tych gatunków.

13 Gatunek Sałata kompasowa Lactuca serriola L. Najbliższa miejscowość Współrzędne stanowiska Siedlisko / zbiorowisko Gajków k/kamieńca Wrocławskiego (gm. Czernica, woj. dolnośląskie) 51 04' 08"; 17 10' 02" Obrzeża zbiorowisk ziołoroślowych na obrzeżach koryta Odry Data zbioru nasion r. Oznaczył / zebrał Zygmunt Dajdok

14 Gatunek Marchew zwyczajna Daucus carota L. Najbliższa miejscowość Współrzędne stanowiska Siedlisko / zbiorowisko Data zbioru nasion Oznaczył / zebrał Duczów Wielki (gm. Wołczyn, woj. opolskie) 51 03' 04"; 17 57' 34" Śródleśna polana ze zbiorowiskiem łąki świeżej, na NE od miejscowości r. Zygmunt Dajdok

15 Gatunek Róża dzika Rosa canina L. Najbliższa miejscowość Współrzędne stanowiska Siedlisko / zbiorowisko Data zbioru nasion Oznaczył / zebrał Duczów Wielki (gm. Wołczyn, woj. opolskie) 51 02' 49"; 17 57' 15" Rów przy drodze z miejscowości w kierunku lasu na N od zabudowań r. Zygmunt Dajdok

16 Siedliska marginalne nie wykorzystywane bezpośrednio w produkcji rolnej są zróżnicowane pod względem struktury roślinności i funkcji, jaką pełnią lub pełniły w przeszłości. Są to najczęściej: miedze, śródpolne skarpy, brzegi rzek i rowów melioracyjnych, pobocza dróg polnych i szlaków kolejowych z roślinnością zielną, krzewiastą lub szpalerami drzew. Pasma śródpolne są obszarami o dużych zasobach bioróżnorodności, a w porównaniu z otaczającymi gruntami użytkowanymi rolniczo można je postrzegać jako oazy zwierząt, a także grzybów, które łącznie decydują o bogactwie systemów rolniczych.

17 Pole ekologiczne osiągnięta równowaga Większa liczba chwastów na polu więcej drapieżników atakujących szkodniki sprzyja utrzymaniu równowagi ekologicznej

18 Dzikie rośliny towarzyszące uprawom Konkurują między sobą Utrzymują równowagę w systemach rolniczych Hamują rozwój szkodników polnych Wykorzystane są jako broń biologiczna Są wskaźnikami rzeczywistych warunków siedliskowych Stanowią wartościową domieszkę paszową Posiadają właściwości lecznicze Stwarzają korzystne warunki dla rozwoju pożytecznych mikroorganizmów Chronią wierzchnią warstwę gleby przed wysuszeniem i erozją Przyczyniają się do wzbogacenia gleby we związki azotowe i wapń Zatrzymują składniki pokarmowe w glebie Wykorzystane są w przemyśle kosmetycznym 18

19 Żaden organizm na Ziemi nie istnieje oddzielnie, każdy funkcjonuje w skomplikowanej sieci powiązań. Tak naprawdę znamy tylko niektóre z nich i wciąż odkrywamy nowe. Kiedy wymiera jeden gatunek, pociąga za sobą następne takie, które się nim żywiły, które zapylał, których nasiona roznosił itp. Tylko ochrona pełnego zróżnicowania życia może być skuteczna. Częścią tej skomplikowanej sieci powiązań są również ludzie niszcząc inne gatunki, niszczymy sami siebie (ekokalendarz.pl) 19 Dziękuję za uwagę!