1. W jakim stopniu planowane cele poszczególnych zadań zostały zrealizowane w danym roku (podać także w %)

Transkrypt

1 Część I. Rozliczenie w zakresie rzeczowym Zad. 1.6 Poszerzanie różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych i zielarskich na obszarach wiejskich oraz podnoszenie świadomości społeczeństwa w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych. 1. W jakim stopniu planowane cele poszczególnych zadań zostały zrealizowane w danym roku (podać także w %) Okresie sprawozdawczym wykonano następujące prace: 1) wytypowanie dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych w oparciu o istniejącą bazę danych obiektów kolekcyjnych zgromadzonych w banku genów dla zachowania różnorodności roślin rolniczych w celu ich reintrodukcji, 2) przygotowanie zaleceń dotyczących zachowania bioróżnorodności w uprawach polowych roślin rolniczych w celu utrzymania równowagi w ekosystemach rolniczych, 3) prowadzenie działań edukacyjnych dotyczących wartości, zachowania, znaczenia i wykorzystania zasobów genowych roślin rolniczych oraz zachowania bioróżnorodności w systemach rolniczych, w celu zwiększenia różnorodności roślin uprawnych poprzez upowszechnianie starych i miejscowych odmian gatunków roślin rolniczych oraz ochrony dzikich gatunków pokrewnych i roślin towarzyszących oraz podnoszenia świadomości społeczeństwa poprzez edukację (szkolenie - wykłady) w zakresie znaczenia roślinnych zasobów genowych. Cele zaplanowane w 2015 roku zostały zrealizowane w 100%. 2. Opis wykonania zadań (z uwzględnieniem informacji o wyjazdach zagranicznych) Ad. 1. Poszukiwano dawnych i miejscowych odmian roślin rolniczych pszenicy i kukurydzy. W tym celu oparto się o informacje zgromadzone w bazie danych EGISET, a także o stare księgi dokumentacyjne banku genów KCRZG i literaturę. Nawiązano kontakt z muzeami, bibliotekami, stacjami hodowlanymi, ośrodkami doradztwa rolniczego, a także z rolnikami z różnych regionów Polski. Wytypowano 5 starych odmian pszenicy ozimej: Ostka Grodkowicka, Ostka Gruboziarnista Grodkowicka z (woj. małopolskie), Litewska (z woj. świętokrzyskie), 2 odmiany z woj. podkarpackiego do rozmnożenia u rolników (w tym, 3 jako regionalne). Odmiany te wysiano w 2014r. na jesieni w celu prowadzenia wstępnej ewaluacji (choroby, wyleganie oraz zdolności kiełkowania), a także w celu uzyskania odpowiedniej ilość nasion do rozmnożenia przez rolników w ramach zadania 1.6. Z pięciu wytypowanych starych odmian wyżej wymienionych pszenic ozimych, odmiana Litewska oraz 2 odmiany z podkarpacia zostały zaatakowane przez śnieć. Zdolność kiełkowania uzyskanego materiału była poniżej 60%, co oznacza, że materiał ten nie będzie przekazywany rolnikom do dalszego rozmnożenia. Natomiast poletka z odmianami Ostki Grodkowickej oraz Ostki Gruboziarnistej Grodkowickej zostały wysiane u jednego rolnika w województwie małopolskim w porozumieniu z Zakładem Doświadczalnym IHAR-PIB w Grodkowicach. W roku 2015 KCRZG zostało poinformowane, że Zakład Doświadczalny IHAR-PIB w Grodkowicach zamierza zarejestrować 2 badane odmiany (Ostka Grodkowicka, Ostka Gruboziarnista Grodkowicka) jako odmiany regionalne. W związku z tym podjęto współpracę z Zakładem w Grodkowicach celem rozpropagowania tych odmian na terenie województwa małopolskiego i ta współpraca zostanie utrzymana. W celu wprowadzenia do uprawy jako dawnych odmian kukurydzy o charakterze regionalnym, wytypowano do oceny i rozmnożenia 5 odmian populacyjnych, które były uprawiane w Polsce w latach 60. i 70. ubiegłego stulecia. Są to: Wielkopolanka, Wigor, Małopolanka, Bydgoska Wczesna, Puławska Ryżowa (kukurydza pękająca). Odmiany te mogą być przydatne do uprawy w gospodarstwach ekologicznych i być użytkowane na ziarno i na kiszonkę z całych roślin, oraz do konsumpcji kukurydzy prażonej. Rozmnożenie i cenę odmian przeprowadzono na pólkach izolowanych przestrzennie o powierzchni około 0,02-0,03 ha. Uzyskane ziarno oczyszczono

2 i zdeponowano w chłodni Pracowni Kukurydzy i Pszenżyta. Proces rozmnożenia i oceny wyżej wymienionych odmian będzie kontynuowany w 2016 roku. Założono pokazowe poletka doświadczalne z dawnymi odmianami kukurydzy w trzech miejscowościach w celu prezentacji tych odmian rolnikom, młodzieży szkolnej i zainteresowanym grupom oraz wstępnej oceny potencjału plonotwórczego w stosunku do nowoczesnych odmian heterozyjnych F 1. Odmiany te stanowią ważną część polskiego dziedzictwa hodowlanego w zakresie kukurydzy. Borów (woj. dolnośląskie) w gospodarstwie rolnym ekologicznym Pana Mieczysława Krawczyszyna. Odmiana Wielkopolanka w uprawie na ziarno. Powierzchnia poletka około 0,4 ha. Chwałowice (woj. mazowieckie), Pokazowe Gospodarstwo Ekologiczne. Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu. Odmiana Wielkopolanka w uprawie na kiszonkę z całych roślin. Powierzchnia poletka około 0,25ha. Radzików, IHAR-PIB (woj. mazowieckie) wysiano 4 dawne populacyjne odmiany: Małopolanka, Wielkopolanka, Wigor i Wiel-Wi (Wielkopolanka x Wigor) pierwsza odmiana międzyodmianowa F 1. Powierzchnia poletek 20 m 2. Wykonano I-wsze rozmnożenie nasion odmiany populacyjnej Wielkopolanka do planowanej reintrodukcji. Uzyskano około 20 kg nasion do dalszego rozmnożenia. Ad. 2. W celu przygotowania zaleceń dotyczących zachowania bioróżnorodności w uprawach polowych roślin nawiązano kontakt z rolnikami zainteresowanymi uczestnictwem w działaniach zmierzających do poszerzania różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych oraz zachowania bioróżnorodności w systemach rolniczych. W tym celu przeprowadzono wyjazdy terenowe do woj. świętokrzyskiego ( r.), okolic Wrocławia ( r.), okolic Białegostoku ( ), okolic Brodnicy, Ostrołęki ( ) oraz woj. małopolskiego. Nawiązano współpracę z 6 rolnikami. z województwa wrocławskiego, podlaskiego, mazowieckiego, małopolskiego oraz kujawsko-pomorskiego. Nawiązano również kontakt z 12 rolnikami z województwa świętokrzyskiego, z którymi współpraca będzie polegała na rozszerzeniu bioróżnorodności na polach uprawnych w celu utrzymania równowagi w ekosystemach rolniczych oraz zapobieganiu ginięciu rzadkich gatunków roślin towarzyszących uprawom. W roku 2015 przygotowano i podpisano umowy z 7 rolnikami z południowej części Polski. Na wyznaczonym obszarze 10 arów (+ otulina), rolnicy prowadzili daną uprawę metodami ekologicznymi z zachowaniem rzadkich gatunków roślin towarzyszących uprawom oraz mechanicznie usuwali gatunki inwazyjne i uciążliwe: 1. Rolnik 1 - Uprawa: Hordeum vulgare jare wraz z roślinami towarzyszącymi. 2. Rolnik 2 - Uprawa: Triticum aestivum ozime wraz z roślinami towarzyszącymi. 3. Rolnik 3 - Uprawa: Hordeum vulgare jare wraz z roślinami towarzyszącymi. 4. Rolnik 4 - Uprawa: Triticum aestivum ozime wraz z roślinami towarzyszącymi. 5. Rolnik 5 - Uprawa: Triticum aestivum ozime wraz z roślinami towarzyszącymi. 6. Rolnik 6 - Uprawa: Hordeum vulgare jare wraz z roślinami towarzyszącymi. 7. Rolnik 7- Uprawa: Hordeum vulgare jare wraz z roślinami towarzyszącymi. Celem tego przedsięwzięcia było uświadomienie rolnikom, że prowadzenie upraw z zachowaniem roślin im towarzyszących umożliwia uzyskanie dobrego plonu, a jednocześnie przyczynia się do zachowania różnorodności w ekosystemach rolniczych oraz, że obecność różnych gatunków roślin towarzyszących w uprawie przynosi korzyści, bo stała zróżnicowana ich obecność ogranicza erozję pól, chroniąc wierzchnią warstwę gleby przed wysuszeniem, wpływa na zatrzymanie składników pokarmowych w glebie i stwarza korzystne warunki dla rozwoju organizmów pożytecznych, które hamują rozwój szkodników polnych. Podczas sezonu wegetacyjnego 2015r. przeprowadzono monitoring na wytyczonych częściach pól należących do rolników, z którymi zawarto ww. umowy. Scharakteryzowano oraz opisano udział występującej rośliny uprawnej oraz roślin im towarzyszących. Łącznie odnotowano 42 rośliny towarzyszące uprawom. Na większości pól u rolników pojawiły się rzadkie gatunki roślin towarzyszących uprawom.

3 Opracowano i przekazano w formie instrukcji zainteresowanym rolnikom zalecenia dotyczące uprawy regionalnych i lokalnych odmian populacyjnych kukurydzy. Podkreślono konieczność zachowania izolacji przestrzennej od innych upraw kukurydzy, w celu zachowania ich czystości genetycznej. Zwrócono uwagę na kontrolę stanu fitosanitarnego upraw, w szczególności na eliminację roślin i kolb porażonych przez choroby i szkodniki oraz roślin nietypowych i zdeformowanych. Opisano najważniejsze symptomy uszkodzeń roślin przez patogeny załączając ich fotografie. Wśród chorób wymieniono głownię guzowatą oraz choroby kolb i łodyg wywoływane przez grzyby fuzaryjne oraz ich skutki zdrowotne dla zwierząt i ludzi. Zwrócono uwagę na szkodniki kukurydzy zwłaszcza na mszyce, które są wektorami chorób wirusowych oraz na ploniarkę zbożówkę i omacnicę prosowiankę. Zaproponowano metody zwalczania szkodników agrotechniczne, chemiczne i biologiczne, podkreślając aspekty integrowanej ochrony roślin. Omówiono znaczenie szkodliwości chwastów w paszy sporządzonej z ziarna i kiszonki z kukurydzy. Zaproponowano skuteczne i przyjazne dla środowiska metody zwalczania chwastów, podkreślając znaczenie metod ekologicznych. Kukurydza w ekosystemie rolniczym stanowi ostoję dla dzikich zwierząt, w szczególności dla setek gatunków pożytecznych owadów. Ad. 3. Działania edukacyjne (2) dotyczące wartości, zachowania, znaczenia i wykorzystania zasobów genowych roślin rolniczych oraz zachowania bioróżnorodności w systemach rolniczych, które objęły: Przygotowanie stoiska, z prezentacją zasobów genetycznych kukurydzy i innych roślin zbożowych oraz ziemniaków (prezentowano kolby, nasiona starych odmian zbóż oraz bulwy odmian ziemniaków) oraz plakatów, ulotek dotyczących ochrony zasobów genetycznych, znaczenia i ich wykorzystania oraz zachowania bioróżnorodności w systemach rolniczych, do prezentacji podczas XVII DNI KUKURYDZY Województw Mazowieckiego i Łódzkiego w Skrzelewie, gm. Teresin w dniu 4 października 2015r. Stoisko odwiedziło około osób, okolicznych mieszkańców z rodzinami (w tym rolnicy), przedstawiciele firm hodowlanych, nasiennych, władz lokalnych, młodzież szkół rolniczych. Stoisko zostało wyróżnione Pucharem za zajęcie I miejsca w konkursie na najatrakcyjniejsze stoisko wystawowe. Zorganizowano szkolenia dla rolników z okolic Pińczowa na temat znaczenia i wykorzystania zasobów genowych roślin rolniczych, zielarskich i ogrodowych oraz zachowania bioróżnorodności w systemach rolniczych. Szkolenie odbyło się r. (1 wyjazd). W spotkaniu tym uczestniczyło 30 osób. Podczas szkolenia wygłoszono 3 referaty oraz krótką prezentację przedstawiciela Ośrodka Doradztwa Rolniczego z Pińczowa. Pierwszy referat, podzielony na 2 części: Chwast wróg czy przyjaciel rolnika oraz Efekty wieloletniej współpracy rolników Niecki Nidziańskiej z przyrodą W prezentacji przedstawiono zagadnienia związane z ochroną i zachowaniem bioróżnorodności roślin uprawnych (tradycyjne oraz stare odmiany), oraz gatunków im towarzyszących, w ekosystemach rolniczych. Przedstawiono rolę roślin towarzyszących w ekosystemie uprawnym: (chronią wierzchnią warstwę gleby przed erozją, wzbogacają gleby w związki azotowe i wapń, zatrzymują składniki pokarmowe w glebie, stymulują wzrost roślin uprawnych, służą jako broń biologiczna i bioindykatory, stanowią wartościową domieszkę paszową oraz stymulują rozwój pożytecznych mikroorganizmów hamujących rozwój szkodników). Zwrócono uwagę na wykorzystanie roślin towarzyszących w przemyśle kosmetycznym i lecznictwie (Blekot pospolity, Chabra bławatnego, Dymnicy pospolitej, Nawrot polny). Przedstawiono też wyniki utworzonej modelowej ostoi agrobioróżnorodności w Niecce Nidziańskiej oraz rezultaty prowadzenia upraw w ramach sub-wariantu 6.3c programu rolnośrodowiskowego na lata Społeczność rolnicza zostanie przeszkolona w celu kontynuowania podjętych działań w ramach projektu i programu. Drugi referat: Znaczenie roślinnych zasobów genowych oraz zachowanie bioróżnorodności w systemach rolniczych W prezentacji przedstawiono znaczenie ochrony roślinnych zasobów genowych dla zachowania bioróżnorodności w systemach rolniczych w świetle zagrożeń takich jak zmiany klimatu (globalne ocieplenie), rolnictwo wielkoobszarowe oraz stosowanie niekorzystnych dla rolników praktyk przez korporacje nasienne. Omówiono historię ochrony roślinnych zasobów genowych oraz aktualne rozwiązania prawne wynikające z Międzynarodowego Traktatu o Zasobach

4 Genetycznych Roślin dla Wyżywienia i Rolnictwa. Omówiono możliwości udziału rolników w procesie gromadzenia zasobów genetycznych roślin, a także przedstawiono ich prawa wynikające z Międzynarodowego Traktatu o Zasobach Genetycznych Roślin dla Wyżywienia i Rolnictwa. Trzeci referat: Znaczenie i wykorzystanie zasobów genowych roślin zielarskich oraz ogrodniczych W prezentacji przedstawiono znaczenie bioróżnorodności roślin zielarskich i ogrodniczych, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków rodzimych oraz zgromadzonych w Instytucie Ogrodnictwa w Skierniewicach. Omówiono możliwości ich wykorzystania w rolnictwie ekologicznym, w ogrodach przydomowych oraz możliwości zastosowania rodzimych drzew i krzewów w żywopłotach i elementów krajobrazu w gospodarstwach konwencjonalnych. Zaprezentowano przykłady ich zastosowania w założeniach ogrodowych. Podkreślono znaczenie różnorodności nasadzeń dla utrzymania równowagi w ekosystemach i zwiększenia liczebności innych organizmów takich jak ptaki, drobne ssaki, owady i mikroorganizmy. Wystąpienie przedstawiciela Ośrodka Doradztwa Rolniczego z Pińczowa Przedstawiono wytyczne związane z nowym programem rolno-środowiskowym na lata Organizowano lub współorganizowano szkolenia, konsultacje, wizytacje, prezentacje, wykłady, referaty, festyny, na których prezentowano ekspozycje materiałów kolekcyjnych (nasion i roślin) oraz przekazywano informacje dotyczące zasobów genetycznych roślin. Zasoby genowe promowane były również w mediach w audycjach radiowych. Kolekcja nasion zbóż chlebowych przygotowana przez Krajowe Centrum Roślinnych Zasobów Genowych była wykorzystywana podczas warsztatów dla dzieci i młodzieży organizowanych przez Polski Związek Producentów Roślin Zbożowych w dniach 4 i 8 września 2015 r. w Zwierzyńcu k/częstochowy. Kolekcja ta została zaprezentowana w stoisku Polskiego Związku Producentów Roślin Zbożowych podczas organizowanych w dniach 5-6 września 2015r. Dożynek Jasnogórskich. Udostępniono fotografie i charakterystykę starych odmian populacyjnych kukurydzy (Wawrzeńczyka, Wielkopolanka, Małopolanka) do publikacji: Informator nt. starych odmian roślin rolniczych i ogrodniczych występujących na terenie Rzeczypospolitej Polskiej i możliwościach ich introdukcji do uprawy jako odmiany regionalne i amatorskie, Warszawa 2015r. Wydawnictwo MRIRW. W okresie sprawozdawczym pozyskano nasiona odmiany populacyjnej kukurydzy Bydgoska wczesna, uprawianej w czystości genetycznej od kilkudziesięciu lat w gospodarstwie indywidualnym Jerzego Glicy, w miejscowości Maniów (woj. małopolskie). Jest to dawna odmiana lokalna. Odmiana zostanie po rozmnożeniu włączona do kolekcji kukurydzy. Uczestniczono w Seminarium informacyjno-szkoleniowym dla pracowników naukowych zatrudnionych w jednostkach naukowych i badawczo-rozwojowych, przedsiębiorstw z obszaru rolnictwa i leśnictwa, w dniu 10 czerwca 2015 r., które dotyczyło możliwości opracowania i wdrażania innowacji w ramach działań na rzecz rozwoju obszarów. W części warsztatowej tego spotkania prezentowano wytyczne zadania 1.6 PW oraz omówiono problemy związane z poszukiwaniem rolników zainteresowanych tradycyjną uprawą starych odmian roślin rolniczych. Ponadto wzięto udział w konferencjach i seminariach upowszechniając wiedzę o zasobach genetycznych roślin w Polsce i o sposobach ich zachowania: Publikacja: Bulińska-Radomska Z Zasoby genetyczne roślin i ich wykorzystanie w hodowli i badaniach naukowych. Poster i Streszczenia referatów i plakatów z XII Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej - Nauka Dla Hodowli i Nasiennictwa Roślin Uprawnych. Zakopane r. IHAR-PIB Kraków, str Wymierne rezultaty realizacji zadań

5 Rozmnożono 10 starych odmian roślin rolniczych w tym 5 kukurydzy. Przeprowadzono następujące działania służące podnoszeniu świadomości społeczeństwa: Przygotowano ekspozycję kolb i nasion (fotografie i opisy dawnych odmian populacyjnych), baner i różne materiały dotyczące starych odmian zbóż oraz roślin towarzyszących uprawom na wystawę, która była prezentowana podczas Dni Kukurydzy w Skrzelewie. Szkolenie dla rolników z okolic Pińczowa. Udostępniono fotografie i charakterystykę dawnych odmian populacyjnych kukurydzy (Wawrzeńczyka, Wielkopolanka, Małopolanka) do publikacji. Nawiązano współpracę oraz podpisano i zrealizowano jednoroczne umowy z 7 rolnikami na uprawę zbóż z zachowaniem innych roślin występujących w uprawie, prowadzonej metodami ekologicznymi. Wyodrębniono 7 segmentów pola (po 10 arów) u każdego rolnika. Te fragmenty pola obrazowały różnorodność w agroekosystemach. Umowy zobowiązywały rolnika do prowadzenia danej uprawy (metodami ekologicznymi) oraz do wszystkich niezbędnych czynności uprawowych (mechanicznego usuwania roślin pospolitych i ekspansywnych, bronowanie itp ) umożliwiających zachowanie dzikich gatunków pokrewnych i roślin towarzyszących uprawom na polach wraz z otuliną, co przyczyniło się do zachowania bioróżnorodności w uprawach polowych w celu utrzymania równowagi w tamtejszych ekosystemach rolniczych. Na większości pól u rolników pojawiły się rzadkie gatunki roślin towarzyszących uprawom. Opracowano i przekazano w formie instrukcji zainteresowanym rolnikom zalecenia dotyczące uprawy regionalnych i lokalnych odmian populacyjnych kukurydzy. Pozyskano nasiona dawnej, lokalnej odmiany populacyjnej Bydgoskiej wczesnej uprawianej w miejscowości Maniów w woj. Małopolskim oraz wykonano I-wsze rozmnożenie nasion odmiany populacyjnej Wielkopolanka (kukurydzy) do planowanej reintrodukcji. Przygotowanie aneksu do umów, wydawanie zaświadczeń oraz monitorowanie pól uprawnych w ramach subwariantu 6.3.c (rośliny segetalne) pakietu 6: Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie programu rolnośrodowiskowego (PROW). Umowy zostały podpisane w roku 2014 na starych zasadach PROW ( ). Publikacja: Bulińska-Radomska Z Zasoby genetyczne roślin i ich wykorzystanie w hodowli i badaniach naukowych. Streszczenia referatów i plakatów z XII Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej - Nauka Dla Hodowli i Nasiennictwa Roślin Uprawnych. Zakopane r. IHAR-PIB Kraków, str Rola partnerów w realizacji zadań (ze szczególnym uwzględnieniem organów administracji publicznej) Partnerami w poszerzaniu różnorodności gatunków i odmian roślin rolniczych na obszarach wiejskich są rolnicy prowadzący rozmnożenia starych odmian roślin rolniczych. W ramach realizowanej tematyki zadania współpracowano z naukowcami z Uniwersytetu Wrocławskiego, z pracownikami ODR-u w Pińczowie i CDR-u w Brwinowie oraz Zakładu Doświadczalnego IHAR-PIB w Grodkowicach.