BADANIA GLEBOZNAWCZO-FITOSOCJOLOGICZNE NA NATURALNYCH STANOWISKACH POKRZYKU WILCZEJ JAGODY (ATROPA BELLADONNA L.) W BIESZCZADACH

Transkrypt

1 BOLESŁAW ADAM CZYK, M ARIA KOSTOŁOW SKA, LESZEK MARKIEWICZ BADANIA GLEBOZNAWCZO-FITOSOCJOLOGICZNE NA NATURALNYCH STANOWISKACH POKRZYKU WILCZEJ JAGODY (ATROPA BELLADONNA L.) W BIESZCZADACH Zakład F arm acji Stosow anej A. M. Kraków. K ierow nik prof. dr M. G atty- -K ostyâl; Zakład F arm akologii PAN, Oddział Badania R oślin L eczniczych, K raków. K ierow nik prof. dr J. Supniew ski; Zakład G leboznaw stw a WSR K raków. K ierow nik doc. dr T. K om ornicki Wykonane w Bieszczadach1 badania na stanowiskach naturalnego występowania pokrzyku mają na celu zebranie odpowiednich materiałów obrazujących wymagania pokrzyku pod względem siedliskowym, a w szczególności istniejących warunków glebowych. Poczynione obserwacje w różnych warunkach fizjograficznych dadzą podstawę do w y typowania optymalnych warunków glebowych przy sztucznych, nie zawsze udających się uprawach tej rośliny. W yjątkowo dobry rozwój pokrzyku na niektórych bardziej dostępnych stanowiskach skłania również do zastanowienia się nad opłacalnością uprawy tej rośliny na jej naturalnych stanowiskach. Pokrzyk jest bardzo cenną rośliną lekarską dostarczającą alkaloidów: hyoscyaminy, atropiny i skopolaminy. Pokrzyk z niektórych stanowisk u nas w kraju zawierał wyższą zawartość alkaloidów niż surowiec importowany [2, 3]. Prowadzone prace nad charakterystyką siedliska obejmują badania warunków glebowych, klim atycznych oraz współwystępowanie towarzyszących gatunków roślinnych i zawartość alkaloidów w pokrzyku. Przy ustalaniu warunków glebowych i rodzaju siedliska w terenie zastosowano metodę równolegle prowadzonych badań gleboznawczo-fitosocjologicznych [1], umożliwiającą bezpośrednią ocenę typu siedliska 1 Pow yższe spraw ozdanie stanow i m ały w ycin ek z badań nad Fizjografią pokrzyku na terenie woj. rzeszow skiego, podjętych przez Zakład Farm acji Stosow anej A. M. w K rakow ie (prof. dr M. G atty-k ostyâl) obejm ujących cały obszar w ojew ództw a rzeszow skiego. 6*

2 84 - В. Adamczyk, М. Kostołowska, L. Markiewicz od strony glebowej i występujących zbiorowisk roślinnych. W badaniach laboratoryjnych wykonano oznaczenia: składu mechanicznego, odczynu gleby w H20 i w KC1, zawartość azotu ogółem i substancji organicznej (próchnicy), węglanów, zawartość przyswajalnego K20 i P20 5 (przewidziane są również oznaczenia mikroelem entów w glebie), oznaczenia stopnia nasycenia kompleksu sorpcyjnego gleby kationami zasadowymi (V), zawartość alkaloidów w roślinie (w liściach, zielu i korzeniach). Niektóre z wykonanych oznaczeń zestawiono w tablicy. Na podstawie przeprowadzonych dotychczas badań dotyczących terenu Bieszczad dało się stwierdzić wiele prawidłowości w występowaniu pokrzyku wilczej jagody. Podobnie jak to miało miejsce na terenie województwa krakowskiego [3], stanowiska pokrzyku w Bieszczadach spotykano zawsze na terenach leśnych, w partiach o słabym stopniu zadrzewienia (0,0 0,6) i stosunkowo dobrze nasłonecznionych (zręby, wykroty itp.), osłoniętych w y stępującym w sąsiedztwie zwartym drzewostanem przed szkodliwym działaniem wiatru. Pojawienie się pokrzyku na tych stanowiskach nie jest przypadkowe. Roślina ta rośnie zawsze w towarzystwie w ielu innych gatunków wchodzących w skład nitrofilnych zespołów zrębowych i wiatrołomów leśnych, zaliczanych przez fitosocjologów [4] do rzędu Atropetalia. Z kolei zachowane fragm enty pierwotnej roślinności runa leśnego reprezentowane są zawsze przez szereg gatunków przemawiających za występowaniem pokrzyku na żyznych siedliskach karpackiego lasu bukowego (Fagetum carpaticum). Spostrzeżenia te potwierdzają rów^nież badania gleboznawcze. Stanowiska pokrzyku w Bieszczadach występują na glebach wytworzonych z warstw krośnieńskich, zbudowanych z piaskowców przewarstwionych łupkiem ilastym. Należy tu jednak podkreślić, że większość badanych stanowisk pokrzyku spotykano w północnej, nieco niżej morfologicznie położonej części Bieszczadów (stanowiska nr II i IV), zbudowanej z warstw krośnieńskich poziomu górnego, odznaczającego się bardziej drobnoziarnistym i silniej węglanowym piaskowcem. Rośliny tej prawie nie spotykano w centralnej, wyżej wyniesionej nad poziom morza, części Bieszczadów, zbudowanej z piaskowców warstw krośnieńskich poziomu dolnego, a odznaczających się grubszym uziarnieniem i mniejszą zawartością węglanów. Nawiasem mówiąc zarówno w pierwszym, jak w drugim przypadku wierzchnie poziomy gleb, a często i regolit stropowej

3 I Numer s ta nowiska Głębokość cm Poziom 1,0-0,1 Niektóre właściw ości fizyko-chem iczne gleby Procentowy u d ział fr a k c ji o 0 w mm 0,1-0,02 poniżej 0,02 poniżej 0,002 PH w h2o Przyswajalny w mg/100 g gleby k2o p2o5 Części szk ieletowo Substanc ja org. Stopień nasycenia kompleksu sorpcyjnego gleby U- f.100) Jednostka typologiczna II* 1-12 A ,9 76,2 6,1 12,3 83 Gleba bruna AXIB) ,2 27, 1 ; 6,5 2,4 tna słabo 49 wyługowana (B)C ,2 28,3 2,3 67 IV 1-6 A ,6 24,2 3,2 11,4 75 Gleba brunatna słabo 6-25 AX(B) ,2 15,3 1,1 5,3 69 wyługowana (B) ,2 11,5 ś l (B)C ,2 10,5 4,5 n.o. VI 1-15 A ,0 22,2 1,3 9,0 6o Gleba brun a AX(B) ,7 7,0 0,5 3,0 34 tna wyługowana (B)C ,8. 11,5 ś l. 32 * lo k a liza cja stanowisk: II - Krościenko koło Ustrzyk Dolnych, IV - Czulnia koło Leska, VI - Jeziorka Duszatyńskie koło Komańczy Badania glebowo-f itosocjologiczne na naturalnych stanowiskach pokrzyku oo СЛ

4 36 В. Adamczyk, М. Kostołowska, L. Markiewicz części podłoża skalnego pozbawione są węglanów, które spotyka się zw y kle tylko w jądrach większych odłamów skalnych. Na podłożu warstw krośnieńskich dolnych występują gleby gliniaste ciężkie, lecz głęboko próchniczne i strukturalne, o dobrze uregulowanych stosunkach wodno-powietrznych. Są to gleby umiarkowanie w ilgotne lub wilgotne, bez widocznych śladów oglejenia. Podane w tablicy niektóre własności chemiczne (stanowisko nr II i IV) odpowiadają glebom brunatnym leśnym słabo wyługowanym, typowym dla najżyźniejszych buczyn z jaworem i miesięcznicą2. W przypadku zalegania w podłożu warstw dolnokrośnieńskich (stanowisko VI) gleba posiada lżejszy skład mechaniczny, odpowiadający glebom lekkim słabo piaszczystym pylastym; jest nieco bardziej zdegradowana, o cechach gleb brunatnych wyługowanych, właściwych typowej średnio żyznej buczynie bieszczadzkiej (zespołu Fagetum carpaticum). Oznaczona metodą ph. H.V zawartość alkaloidów w pokrzyku badanych stanowisk z rejonu Bieszczadów waha się w granicach 0,39 0,65. Porównując wyniki przedstawionych tu badań z danymi uzyskanymi z obszaru Karpat z terenu woj. krakowskiego [3] należy stwierdzić, że roślina ta w Bieszczadach jest rzadziej spotykana. Stanowiska pokrzyku ograniczone są raczej do niższych położeń górskich; zajmują one gleby najbardziej żyzne, głęboko próchniczne i strukturalne. Zjawisko to można by tłumaczyć między innymi większą i mniej korzystną amplitudą tem peratury okresu letniego i zimowego niż ma to miejsce w terenie górskim województwa krakowskiego. Zakończenie badań obejmujących cały obszar województwa rzeszowskiego nastąpi jeszcze w bieżącym roku. Szczegółowe opracowanie w formie publikacji przewiduje się w 1964 r. LITERATURA [1] Adamczyk B.: Studia gleboznaw czo-fitosocjologiczne w D olinie M ałej Łąki w Tatrach. A cta A graria et Silvestria Ser. Leśna, K raków 1962, t. 2. [2] Gatty-Kostyal M., Adamczyk B., Kostołowska M., Kubiak Z., Kuc A.: Pokrzyk w ilcza jagoda (Atropa belladonna L.) ze stanow isk w B eskidzie Sądeckim. D issert. Pharm., W arszawa 1954, t. 5, s [3] Gatty-Kostyâl M.?Adamczyk B., Kostołowska M., Markiewicz L.: Fizjografia pokrzyku w ilczej jagody na terenie w ojew ództw a krakow skiego. D issert. Pharm., W arszawa 1963, t. 15, z. 2. [4] Medwecka-Kornaś A., Kornaś J., Pawłowski B.: Przegląd w ażniejszych zespołów roślinnych Polski. Szata R oślinna Polski. W arszawa, PW N, t. 1, 1959, s B. Adamczyk i K. Zarzycki: Studia gleboznaw czo-fitosocjologiczne nad zbiorow iskam i leśnym i w Bieszczadach. Rocznik Zjazdow y PTG, 1963.

5 Badania glebow o-fitosocjologiczne na naturalnych stanow iskach pokrzyku 87 Б. А Д А М Ч И К, M. K O C T O J IO B C K A И Л. М А Р К Е В И Ч ПОЧВЕННО-ФИТОСОЦИОЛОГИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ В ЕСТЕСТВЕННО М ЕСТООБИТАНИЯХ ATROPA BELLADONNA L. В БЕЩ АДАХ К а ф е д р а п р и к л а д н о й ф а р м а к о л о г и и М е д и ц и н с к о й А к а д е м и и, К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я С е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и и Л а б о р а т о р и я ф а р м а к о л о г и и П о л ь с к о й А к а д е м и и Н а у к в К р а к о в е Резюме Целью исследований является определение требований Airopa bel!adonna по отношению к местообитанию и в частности к почвенным условиям; растение это, имеющ ее больш ое значение в медицине, при возделы вании в искусственны х условиях дает часто плохого качества сырье. Авторы установили, что в естественны х условиях Atropa belladonna растет только на почвах лесны х, в хорош их условиях освещ ения (вырубки, ветроломы) в сообщ естве нитрофильны х растений порядка Atropetalia. В Б ещ адах Atropa belladonna обитает на буры х лесны х почвах с незначительными признаками выщелачивания, мощным перегнойным слоем (табл. 2), структурных, хорош о проветриваемых и умеренно влаж ны х, являю щ ихся наиболее плодородным местообитанием лиственны х лесов сообщества Fagetum саграцсит. В. A D A M C Z Y K, М. K O S T O Ł O W S K A, L. M A R K I E W IC Z PEDOLOGICAL A ND PHYTOSOCIOLOGICAL IN VESTIG ATIONS ON N ATUR AL LOCALITIES A F ATROPA BELLADONNA L. IN THE BIESZCZADY M OUNTAINS C h a i r o f S o il S c ie n c e, C o lle g e o f A g r i c u l t u r e, K r a k ó w, C h a i r o f A p p lie d P h a r m a c y, M e d ic a l A c a d e m y, K r a k ó w, D e p a r t m e n t o f P h a r m a c o l o g y, P o lis h A c a d e m y o f S c ie n c e Summary The investigations w ere m ade to ascertain the ecological requirem ents of Atropa belladonna L., especially the soil conditions. This im portant plant often fails w hen grow n artificially and frequently gives raw m aterial of inferior quality. The authors ascertained that A. belladonna develops in natural conditions only on forest soils, in rather sunny sites (clear cuttings, w ind-broken areas) w ith the accom panying com m unity of nitrophilous plants belonging to associations of order Atropetalia. In the B ieszczady Mts., A. belladonna appears on slightly lea ched and m oderately humid soils belonging to the most fertile localities of leaf forests of Fagetum carpaticnm association.