STUDIA GLEBOWO-FITOSOCJOLOGICZNE NAD ZBIOROWISKAMI LEŚNYMI W BIESZCZADACH1

Transkrypt

1 BOLESŁAW ADAMCZYK, KAZIM IERZ ZARZYCKI STUDIA GLEBOWO-FITOSOCJOLOGICZNE NAD ZBIOROWISKAMI LEŚNYMI W BIESZCZADACH1 Z Instytutu B otaniki PAN w K rakow ie. K ierow nik prof. dr B. P aw łow ski i z K atedry G leboznaw stw a WSR Kraków. K ierow nik doc. dr T. K om ornicki W badaniach terenowych zastosowano metodę równoległych studiów fitosocjologicznych i glebowych [1]. W ściśle określonych i dokładnie scharakteryzowanych płatach wszystkich zbiorowisk (zespołów) leśnych [3] zbadano 60 odkrywek glebowych; z 40 pobrano próbki do szczegółow ych analiz laboratoryjnych. Profile glebowe pochodzą głównie z w y sokich partii Bieszczadów, z okolic: Komańczy, Baligrodu, Cisnej, W etliny, Ustrzyk Górnych, Stuposian i Sianek, z wysokości od 400 do 1250 m n.p.m. Oznaczono: skład mechaniczny, odczyn gleby w H20 i KC1, węglany, substancję organiczną, azot ogółem, przyswajalny K20 i P20 5 oraz, w oparciu o kwasowość hydrolityczną i sumę zasad, stopień nasycenia kompleksu sorpcyjnego kationami o charakterze zasadowym (V). Podłoże skalne obszaru, z którego pobrano próbki, reprezentują głównie warstwy krośnieńskie dolne, na mniejszą skalę występują piaskowce inoceramowe i warstwy menilitowe [2]. Warstwy krośnieńskie dolne są bardziej zasobne w krzemiany potasowe i glinokrzemiany, a uboższe nieco w CaC03 niż warstwy krośnieńskie górne, występujące głównie na północ od badanego terenu. Zbliżony skład mineralny wykazują warstwy inoceramowe. Warstwy menilitowe reprezentowane są głównie przez ciemne, zwykle węglanowe łupki ilaste; w ich zasięgu występują również twarde piaskowce kwarcowo-muskowitowe, zbliżone do kwarcytów (tabl. 1). Skały na powierzchni i zewnętrzne warstwy gleby pozbawione są w ę glanów niemal zupełnie; nie zwietrzały materiał skalny jest na ogół dość zasobny w węglan wapnia (niekiedy do 30%, a nawet więcej). 1 Badania podjęte i finansow ane przez Instytut B otaniki PAN.

2 78 В. Adamczyk, К. Zarzycki Skład mineralny piaskowców w procentach T a b l i c a 1 Składniki Numer próbki Grupa Д: Kwarzec Kwarcyt Łupek kwarcytcwy Razem Г'» co 48 Grupa B: Ortoklaz M ikroklin 2 1 brak ślad 1 p ertyt śla d 1 brak brak śla d P lagioklaz brak 3 Muskowit B iotyt J Chloryt śla d Razem Grupa C: Spoiwo kalcytowe 7 2 śla d brak 29 Spoiwo ila s te Okruchy skał ^łupek,wapień) brak ślad Razem *) Pozycjo ta obejmuje również domieszkę ziarn dolom itu. W szystkie próbki skał z wyjątkiem próbki nr 5 pobrano z dolnej c z ę ś c i profilów glebowych, to je s t z nadw ietrzałego już podłoża skalnego: 1 - piaskow iec krośnieński z Połoniny Caryńskiej (wschodnie ramię nad Ustrzykami Górnyaij, 2 - piaskow iec k rośnieński z Łopiennika koło C isnęj, 3 - piaskow iec inoceramowy z fflk. Rawki, 4 - piaskow iec kwarcytowy (z warstw h ieroglifow ych ) z Łubnego koło Baligrodu, 5 - piaskowiec (a arg iel?) krośnieński z kamieniołomu w Czarnej. Klimat w porównaniu z Karpatami Zachodnimi jest tu nieco bardziej kontynentalny; nie oddają tego średnie roczne temperatury powietrza, które dla Sianek (855 m n.p.m.) wynoszą 4,4 C, dla Baligrodu (450 m n.p.m.) 7,2 cc; średnie roczne sumy opadów wahają się w zależności od wysokości od 800 do 1250 mm. Największe powierzchnie zajęte przez lasy stanowią w Bieszczadach gleby brunatne wyługowane; pod względem składu mechanicznego przeważają gliny lekkie, rzadziej średnie i ciężkie, zwykle pylaste; górne horyzonty są nieco bardziej spiaszczone niż dolne; gleby są dość za-

3 T a b l i c a 2 iliektóre w łaściw ości gleby a zbiorowiska (zespoły ) roślinne Glebowe jednostki typologiczne Foz iomy V-S.100 T % ph w H20 С : N Przyswajalny w mgaoo g gleby KgO r 2o5 Zbiorowiska (zespoły ) roślinne 1 Gleby brunatne słabo wyługowane 2 Gleby brunatne wyługowane: a) umiarkowanie wilgotne b) umiarkowanie suche 3 Gleby brunatne kwaśne 4 Gleby pseudobrunatne (skrytobielicow e) A,(B) (B)/C A1 A i/ib) (B)/C ( Л ) IBJ/C Ao/A1 Ax/lB ) (B)/C 5 Gleby bielicow e ** Ao 6 Mady współczesnych terasów rzecznych 7 Gleby bagienne (mułowo-próchniczne) A2 b B/C A1 ż w ir-g lin. źw ir-pias. Am/A^ Aj/Am Aj/G Gr ok ok.9 ok ok *** ,1-5,5 4,8-5,2 5,0-5, , ,1 4,4-5,8 4,1-4,4 4,3-4,5 ok. 5,0 3,4-3,7 4,0-4,3 ok. 4,6 3,3-3,9 3,6-3,8 ok. 4,2 ok. 4,6 6,1-7, , ,2 5,0-5,8 4,7-5,7 ok. 4,8 ok. 5,1 17 ' Ś ok * 2-7 ok ok ,4-9,5. 0,7-1,1 Ś l. 2,2-3,8-3,3 0,5-2,4 - l, 2 - l, l 2,8-9,5 1,7-2 1,0 - l. O - 3, 9 0,5-3,1 1,1 2,5-3,6 buczyna jaworowa z m iesięczn icą (Fagetum carp, lunarietosum ) a) buczyna typowa (Fagetum ca rp.typicum ), olszyn k i porolne i sztuczne świerczyny bj grąd wysoki (Querco-Carpinetum) sucha buczyna traw iasto-turzycow a (Fagetum c.festu cetosu m drymejaej kwaśna buczyna (Luzulo-Fagetum ), zarośla olchy kosej z borówką świerkowo-jodłowy bór dolnoreglowy (Piceetum abietetosum ) przypotokowa olszynka górska \Alnetuiu incanae) Zbiorowiska k n ieci i o lszy szarej (Caltha laeta-a lnus incana) Studia glebowo-fiitosocjologiczne w Bieszczadach * Poziom butwinowy ** Znane tylko z okolic Baligrodu i Beniowej, głównie z m iejsc występowania twardych piaskowców kwarcytowych ( ta b.l, próbka nr 4) *** Dla mad bezwęglanov?ych

4 80 В. Adamczyk, К. Zarzycki sobne w przyswajalny K20 (20 30 m g/100 g gleby w poziomie Au w poziomach niższych 5 15 mg/100 g gleby), a ubogie w łatwo dostępny dla roślin P20 5 (około 1 4 mg/100 g gleby w Au a ślady jedynie w dolnych horyzontach). W obrębie gleb brunatnych w zależności od ich odczynu, wartości V i wilgotności wydzielono niższe jednostki glebowe. Gleby bielicowe, bagienne i mady górskie rozwijają się w Bieszczadach na niewielką skalę. Wyróżnione w badanym terenie glebowe jednostki typologiczne i odpowiadające im zbiorowiska (zespoły) leśne ilustrują tabl. 2 i rysunek. Stopień nasycenia kom pleksu sorpcyjnego kationam i zasadow ym i (V /o) w g lebach pod niektórym i zbiorow iskam i (zespołami) roślinnym i 1 g le b a b ie lic o w a p o d P ic e e tu m a b ie teto su m, 2 b r u n a t n a s iln i e k w a ś n a ( s k r y t o b i e l i - c o w a ) p o d L u zu lo -F a g e tu m, 3 b r u n a t n a k w a ś n a p o d F a g e tu m ca rp a tic u m fe s tu c e to s u m d r y - m eja e, 4 b r u n a t n a w y łu g o w a n a p o d F a g e tu m c a rp a tic u m ty p ic u m, 5 b r u n a t n a w y ł u g o w a n a p o d s z tu c z n y m i ś w i e r c z y n a m i, 6 b r u n a t n a s ła b o w y łu g o w a n a p o d F a g e tu m carp a tic u m lu n a r ie to s u m, 7 g le b a b a g i e n n a ( m u ł o w o - p r ó c h n i c z n a ) p o d C altha la e ta -A ln u s incana, 8 m a d a g ó r s k a p o d A ln e tu m in canae

5 Studia glebowo-fitosocjologiczne w Bieszczadach 81 Przeprowadzone badania pozwalają na wyciągnięcie następujących ogólnych wniosków: Zastosowana metoda przeprowadzania równoległych badań fitosocjologicznych i glebowych dała zachęcające wyniki. Badania glebowe uzupełniają wyniki studiów fitosocjologicznych i na odwrót, badania fitosocjologiczne dają podstawę do bardziej krytycznej i obiektywnej oceny zmienności warunków glebowych. Stwierdzono daleko idącą zależność pomiędzy glebami a rozwijającymi się na nich zbiorowiskami roślinnymi. Ogólnie biorąc poszczególne większe jednostki fitosocjologiczne posiadają sobie właściw y profil glebowy. Czasami w przypadku zbiorowisk silnie związanych z warunkami klim atycznym i (np. grąd wysoki w Bieszczadach), korelacja między roślinnością a glebą zaznacza się mniej wyraźnie. W większości przypadków zbiorowiska leśne rozwijają się w Bieszczadach na właściwych dla nich glebach, z wyjątkiem sztucznych świerczyn i olszynek na gruntach porolnych. Warunki glebowe stwarzają w łaściwe siedlisko do produkcji drewna bukowego, jodłowego i jaworowego wysokiej jakości. Badania tego typu powinny, zdaniem autorów, stanowić podstawę przy racjonalnym planowaniu przebudowy lasów w Karpatach, a przede wszystkim przebudowy monokultur świerka, rosnącego na niewłaściwych siedliskach. LITERATURA [1] Adamczyk B.: Badania gleboznaw czo-fitosocjologiczne w D olinie M ałej Łąki w Tatrach. A cta A graria et Silvestria, Ser. Leśna, t. 2, [2] P rzeglądow a m apa geologiczna P olski 1 : , arkusze N ow y Sącz i Przem yśl. [3] Zarzycki K.: Lasy B ieszczadów Zachodnich. A cta A graria et Silvestria, Ser. Leśna, t. III (w druku). Б. А Д А М Ч И К И К. З А Ж И Ц К И ПОЧВЕННО-ФИТОСОЦИОЛОГИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ ЛЕСНЫХ СООБЩЕСТВ В БЕЩ АДАХ К а ф е д р а п о ч в о в е д е н и я В ы с ш е й с е л ь с к о х о з я й с т в е н н о й А к а д е м и и в К р а к о в е и И н с т и т у т Б о т а н и к и П о л ь с к о й А к а д е м и и Н а у к в К р а к о в е Резюме И сследования проводили в подробно схарактеризованны х участках лесны х сообществ в Б ещ адах [3]. О бнаружено отчетливую корреляцию м еж ду характером почвы и развивающимися на ней растительными сообществами. У станов- 6 R o c z n ik i G le b o z n a w c z e

6 82 В. Adamczyk, К. Zarzycki лено типологические почвенные единицы и соответствующие им растительные сообщества; приведены такж е случаи, в которых разиваются нехарактерны е для данной почвы растительные сообщества (табл. 2, рис. 1). Авторы считают, что исследования такого рода долж ны быть основой для ведения рационального лесного хозяйства, особенно в случае планируемой перестройки монокультур ели, которые занимают в К арпатах несответствующ ие местообитания. В. A D A M C Z Y K, К. Z A R Z Y C K I PEDOLOGICAL AND PHYTOSOCIOLOGICAL STUDIES ON FOREST COMMUNITIES IN THE BIESZCZADY M OUNTAINS C h a i r o f S o il S c ie n c e. C o lle g e o f A g r i c u l t u r e, K r a k ó w I n s u t u t e c f B o ta n ie s, P o lis h A c a d e m y o f S c ie n c e, K r a k ó w Summary The investigations w ere made on w ell defined areas of forest com m unities in the B ieszczady Mts. [3]. There is a distinct correlation betw een the soils and the plant com m unities grow ing on them. The authors defined soil typological units and the corresponding plant com m unities; they also show ed that som e soils are occupied by inadequate plant com m unities (table 2, fig. 1). Such in vestigations should in the opinion of the authors from the base of a rational forest m anagem ent, especially during a projected transform a tion of spruce m onocultures occupying inadequate ecological sites in the C arpathians.