Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, ISSN X Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław and Polish Stomatological Association ANNA WĘDRYCHOWICZ WELMAN, ANNA PRYMAS, PAWEŁ LEWANDOWSKI, KRYSPIN URAM Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii Condition of the Oral Cavity and the Anti Plaque Behavior of Dentistry Students Klinika Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii AM w Poznaniu Streszczenie Cel pracy. Ocena stanu jamy ustnej oraz stomatologicznych zachowań prozdrowotnych studentów stomatologii. Materiał i metody. Badania kliniczne i ankietowe przeprowadzono w styczniu 2005 r. w Klinice Stomatologii Za chowawczej i Periodontologii AM w Poznaniu. Objęły one 79 studentów III roku stomatologii, w tym 57 kobiet i 22 mężczyzn. Badaniem klinicznym oceniono stan zębów za pomocą liczby PUW z i stan dziąseł wskaźnikiem Gingival Index (GI). Higienę jamy ustnej określono wskaźnikami Plaque Index (PlI) i Aproximal Plaque Index (A.P.I.). W celu oceny zachowań prozdrowotnych przeprowadzono anonimowe badanie ankietowe. Kwestiona riusz badania zawierał 10 pytań dotyczących postaw i zachowań związanych z higieną jamy ustnej, częstością spo żywania słodyczy, stosowaną dotychczas profilaktyką stomatologiczną oraz samoocenę uzębienia. Wyniki. Średnia liczba PUW z w grupie badanych studentów wyniosła 10,19, wskaźnik PlI 1,01 a A.P.I. 69%. Śre dnia wartość Gingival Index (GI = 0,36) świadczyła o łagodnym zapaleniu dziąseł. Analiza wyników badania an kietowego wskazuje na prawidłowe postawy dotyczące higieny jamy ustnej, chociaż nie znalazły one swego po twierdzenia w wartościach wskaźników higieny jamy ustnej. Wnioski. Wyniki badań wskazują na potrzebę poprawy jakości wykonywanych zabiegów higienicznych ze szcze gólnym uwzględnieniem przestrzeni międzyzębowych (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, ). Słowa kluczowe: higiena jamy ustnej, badania ankietowe. Abstract Objectives. The aim of the study was to evaluate the clinical condition of the oral cavity in the group of DDS stu dents and to analyze anti plaque behavior of the students. Material and Methods. Clinical and questionnaire investigations were carried at the Clinic of Conservative Den tistry and Periodontology, University School of Medical Sciences in Poznań. 79 students of the third year DDS we re involved (57 women, 22 men) in the study. For the assessment of the teeth and gingiva, we used PUW number and Gingival Index (GI). We applied Plaque Index (P1I) and Approximal Plaque Index (A.P.I.) for determination of the oral cavity hygiene. In order of assessment of anti plaque behavior in the group of third year DDS students, we performed anonymous questionnaire investigation. The questionnaire contained 10 questions concerning anti plaque related behaviors, diet habits, dental prophylaxis and dental self evaluation. Results. The mean number of PUW was 10.19, P1I index was 1.01 and A.P.I. was 69% in the examined group. The mean value of Gingival Index (GI) 0.36, indicates mild gingivitis. Questionnaire analysis showed proper be havior of DDS students, however the questionnaire results did not reflect those gathered from PUW, GI, P1I, and A.P.I. analyses. Conclusions. The results of our investigation revealed the necessity of oral hygiene quality improvement, especial ly in the interdental spaces of the mouth. (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 2, ) Key words: oral hygiene, questionnaire. Zabiegi higieniczne polegające na prawidło wym szczotkowaniu zębów, stosowaniu dodatko wych środków w celu oczyszczenia powierzchni stycznych, takich jak: nici i taśmy dentystyczne, irygatory wodne, wykałaczki czy płukanki są waż nym elementem zapobiegania próchnicy zębów i chorobom przyzębia [1 3]. Model stosowanych indywidualnie zabiegów jest obecnie wypadkową

2 Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii 223 zdobytej w procesie wychowania i edukacji szkol nej wiedzy prozdrowotnej oraz powszechnie pro wadzonej w mediach kampanii reklamowej środ ków przeznaczonych do pielęgnacji jamy ustnej. W odniesieniu do stomatologii dodatkowym ele mentem edukacyjnym w tym zakresie jest profe sjonalna wiedza zdobywana podczas zajęć na po szczególnych latach studiów. Czy zatem przyszli dentyści potrafią skutecznie zapobiegać chorobom jamy ustnej i wykorzystać w odniesieniu do siebie posiadaną wiedzę w zakresie profilaktyki stomato logicznej? Celem badań była ocena stanu jamy ustnej oraz stomatologicznych zachowań prozdrowot nych studentów stomatologii. Materiał i metody Badania kliniczne i ankietowe przeprowadzo no w styczniu 2005 r. w Klinice Stomatologii Za chowawczej i Periodontologii AM w Poznaniu. Stanowiły one część programu badawczego doty czącego diagnostyki i leczenia wczesnych zmian próchnicowych na powierzchniach żujących zę bów bocznych. Badaniami objęto 79 studentów III roku stomatologii, w tym 57 kobiet i 22 mężczyzn (tabela 1). Stan zębów oceniono za pomocą liczby PUW. Ubytek próchnicowy (P) rozpoznawano według wytycznych WHO po stwierdzeniu podczas zgłęb nikowania ubytku tkanek twardych zęba z wyra źnym nawisem szkliwa czy też wypełnienia czaso wego. Dodatkowo, jako próchnicę (P) odnotowy wano również wszystkie przypadki, które ze względu na stan kliniczny wymagały leczenia techniką PRR II (wypełnienie profilaktyczne obej mujące powierzchowne warstwy zębiny). Higienę jamy ustnej określono: wskaźnikiem Plaque Index (PlI) według Silnessa i Löe (wartości 0 0,6 do bra higiena jamy ustnej; 0,7 1,8 średnia higiena jamy ustnej; 1,9 3,0 zła higiena jamy ustnej) oraz Aproximal Plaque Index A.P.I według Lan gego (wartości % niewłaściwa higiena jamy ustnej; 70 40% przeciętna higiena wyma gająca poprawy; 39 25% dobra higiena jamy ustnej; wartości poniżej 25% optymalna higiena jamy ustnej) [cyt. wg 4, 5]. Stan dziąseł oceniono za pomoca: wskaźnika Gingival Index (GI) we dług Löe i Silnessa (wartości 0,1 1,0 łagodne zapalenie dziąseł; 1,1 2,0 umiarkowane zapale nie dziąseł; 2,1 3,0 nasilone zapalenie dziąseł) [cyt. wg 4]. W celu oceny zachowań prozdrowotnych przeprowadzono anonimowe badanie ankietowe. Kwestionariusz badania zawierał 10 pytań doty czących postaw i zachowań związanych z higieną jamy ustnej, częstością spożywania słodyczy, sto sowaną dotychczas profilaktyką stomatologiczną oraz samooceny uzębienia. Dla ocenianych wska źników obliczono podstawowe parametry staty styczne: średnią arytmetyczną, odchylenie stan dardowe i mediany (w pracy przedstawiono śre dnie wraz z odchyleniami standardowymi). Uzyskane dane poddano analizie statystycznej za pomocą testu t Studenta, przyjmując poziom istot ności p < 0,05. W analizie wyników badania an kietowego posłużono się procentowym udziałem poszczególnych odpowiedzi badanych. Wyniki i omówienie Wyniki badań klinicznych dotyczących śre dniej wartości liczby PUW i wskaźników higieny jamy ustnej oraz wskaźnika stanu dziąseł zesta wiono w tabelach 1 i 2. Rozkład odpowiedzi na pytania ankietowe, przedstawiające zachowania prozdrowotne studentów przedstawiono w tabeli 3 oraz na rycinach 1 6. Jak wynika z danych zawartych w tabeli 1, średnia wartość liczby PUW w badanej populacji wyniosła 10,19 i była większa u mężczyzn (10,73) niż u kobiet (9,98). Średnia liczba zębów usunię tych i wypełnionych była również większa wśród badanych mężczyzn. Liczba zębów z czynną Tabela 1. Średnia wartość liczby PUW z oraz P, U i W u badanych z uwzględnieniem płci Table 1. Medium values of DMF and D,M,F depending of sex n P z ±SD U z ±SD W z ±SD PUW z ±SD Kobiety 57 3,09* 2,36 0,11 0,36 6,79 4,01 10,05 3,72 (Female) Mężczyźni 22 2,95 2,46 0,14 0,64 7,64 4,86 10,73 4,39 (Male) Razem 79 3,05 2,36 0,11 0,45 7,03 4,25 10,19 4,29 (Total) *Różnica między kobietami i mężczyznami istotna statystycznie przy p < 0,05 *Statistical significance between women and men at p < 0,05.

3 224 A. WĘDRYCHOWSKA et al. Tabela 2. Wyniki badań klinicznych stanu dziąseł i higieny jamy ustnej Table 2. Results of the clinical investigations of gingival and oral hygiene condition n GI ±SD PLI ±SD API ±SD % Kobiety 57 0,345 0,41 0,969 0,29 66,14 17,64 (Female) Mężczyźni 22 0,413 0,33 1,105 0,26 76,36 20,13 (Male) Razem 79 0,364 0,26 1,01 0,38 68,99 21,04 (Total) *Różnica między kobietami i mężczyznami istotna statystycznie przy p < 0,05 *Statistical significance between women and men at p < 0,05. Tabela 3. Wyniki badania ankietowego dotyczące wcze śniejszych form profilaktyki próchnicy Table 3. Results of the questionnaire investigation rela ting to dental prophylaxis used before Profilaktyka Uszczelnianie fluorkowa zębów (Fluor prophylaxis) (Pit and fiscue sealent) tak nie tak nie n % % 5% 69% 18% bardzo dobry very good dobry good zły poor nie wiem I don't know Ryc. 1. Samoocena uzębienia badanych studentów Fig. 1. Students self evaluation of dentition próchnicą wymagających leczenia wynosiła u ko biet 3,09, a u mężczyzn 2,95, a zatem w badanej grupie studentów stomatologii istnieje potrzeba le czenia średnio trzech zębów stałych. Większość badań epidemiologicznych przedstawia w różnych grupach wiekowych większą intensywność próch nicy wśród kobiet [6 10]. W badaniach własnych tendencja ta znajduje potwierdzenie jedynie w sto sunku do średniej wartości składowej P. Nie wyka zano istotnych statystycznie różnic w średnich wartościach PUW i składowych U i W stanu uzę bienia między mężczyznami i kobietami. Analizując dane z piśmiennictwa dotyczące uzębienia młodzieży akademickiej, większą war tość wskaźnika PUW (11,94) uzyskano w popula cji studentów uczelni lubelskich i z Białegostoku (14,24) wśród studentów AM (7,11). Wyniki wła sne są również niższe w odniesieniu do średniej wynoszącej 12,9 dla studentów z 6 województw na terenie kraju [cyt. wg 7]. Niewątpliwy wpływ na wyniki własne miał dobór materiału badawcze go. W cytowanych badaniach uczestniczyli stu denci różnych uczelni, w badaniach własnych uwzględniono tylko studentów stomatologii, którzy podczas 3 letniego okresu kształcenia zapewne wy pracowali sobie bardziej skuteczne nawyki profi 15% 9% 15% co 3 miesiące every 3 months co pół roku every half a year raz do roku once a year z problemem stomat. whenever a problem appears 16% 3% 42% raz dziennie once a day dwa razy dziennie twice a day trzy razy dziennie three times a day po każdym posiłku after every meal 61% Ryc. 2. Wyniki badania ankietowego dotyczące czę stości stomatologicznych badań kontrolnych Fig. 2. Results of the questionnaire investigation rela ting to the frequency of dental examination 39% Ryc. 3. Wyniki badania ankietowego dotyczące czę stości szczotkowania zębów Fig. 3. Results of the questionnaire investigation rela ting to the frequency of tooth brushing

4 Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii % 22% 30% 5% 18% laktyczne. Lepsze od przedstawionych przez nas wyniki uzyskała Czarnecka i Guła [6]. Prowadząc badania wśród słuchaczy różnych uczelni poznań skich, odnotowała u studentów AM średnią war tość wskaźnika PUW Z wynoszącą 9,2 (PUW ca łej populacji badanej 8,2), przy czym czynną próchnicą był dotknięty tylko jeden ząb [6]. W zestawieniu z uzyskanymi badaniami kli nicznymi, jak wynika to z ryc. 1, studenci zbyt 8% 4% 6% Elmex Blend a med. Colgate Colodent Aqua Fresh Signal różne various Ryc. 4. Wyniki badania ankietowego dotyczące rodza ju stosowanej pasty do zębów Fig. 4. Results of the questionnaire investigation rela ting to the used dentifrice 5% 40% 19% 4% 32% 4% 9% 19% Oral B Blend a med. Colgate Jordan Braun Aqua Fresh różne various Ryc. 5. Wyniki badania ankietowego dotyczące rodza ju stosowanej szczotki do zębów Fig. 5. Results of the questionnaire investigation rela ting to the used tooth brush optymistycznie oceniali swoje uzębienie. W bada niu ankietowym 18% z nich oceniło stan swojego uzębienia jako bardzo dobry, 69% jako dobry a jedynie 8% jako zły. Taki brak krytycznej oce ny w stosunku do stanu faktycznego znajduje swo je potwierdzenie w odniesieniu do różnych grup wiekowych i socjoekonomicznych w piśmiennic twie [4, 12]. Brak realnego odniesienia dziwi rów nież w zestawieniu z deklarowaną w badaniu an kietowym częstotliwością stomatologicznych wi zyt kontrolnych. Jak wynika z ryc. 2, co 3 miesiące kontroluje swoje zęby 15% ankietowanych, co pół roku 61%, a raz do roku 15%. Jedynie 9% re spondentów deklaruje potrzebę badania kontrolne go w przypadku wystąpienia potrzeby leczenia stomatologicznego. Jak wynika z badań innych autorów, również studenci w Lublinie oraz dorośli w Wielkiej Brytanii deklarowali podobną często tliwość wizyt kontrolnych (co 3 miesiące około 15%, a co 6 miesięcy ponad połowa ankietowa nych) [2, 13]. Częstsze niż raz do roku wizyty kontrolne w przyszłości wpłyną zapewne na od powiednie uświadomienie badanym ich potrzeb stomatologicznych. Stan zapalny dziąseł oceniony wskaźnikiem Gingival Index (GI) przedstawia tabela 2. Średnia wartość GI wyniosła 0,36 i była nieznacznie wy ższa u mężczyzn (0,41) aniżeli u kobiet (0,35), przy czym różnica ta nie była istotna statystycznie. Uzyskane wartości wskazywałyby na łagodne za palenie dziąseł, którego czynnikiem etiologicz nym mogła być płytka nazębna. W populacji bada nych studentów stomatologii stwierdzono bowiem niezadowalający stan higieny jamy ustnej. Średnia wartość wskaźnika płytki nazębnej PlI, wynosząca dla ogółu badanych 1,01, mieści się w przedziale % pasta nici i szczoteczka dentystyczne szczoteczka elektr. wykałaczki płukanki irygator guma Ryc. 6. Wyniki badania ankietowego dotyczące środków stosowanych do utrzymania higieny jamy ustnej Fig. 6. Results of questionnaire concerning devices used for oral hygiene maintanance

5 226 A. WĘDRYCHOWSKA et al. 0,7 1,8; wskazuje na średnią higienę jamy ustnej, a w wynoszący prawie 70% międzyzębowy wska źnik płytki (API) określa ją jako niewłaściwą lub przeciętną, wymagającą poprawy higieny prze strzeni międzyzębowych. Wartości obu ocenia nych wskaźników wskazują na lepszą higienę u studentek (PlI 0,97, A.P.I. 66%) różnice te jed nak nie były istotne statystycznie. Stan dziąseł i hi gieny jamy ustnej studentów oceniali także inni autorzy. Podobne wyniki GI (0,4) uzyskano w Po znaniu u studentów różnych uczelni, jednak przy mniejszych wartościach PlI (0,4) [6]. Autorzy z Warszawy, posługując się bardzo szczegółowym procentowym wskaźnikiem płytki nazębnej po jej wybarwieniu, ocenili stan higieny jamy ustnej stu dentów stomatologii jako niewłaściwy [3]. Naj wyższy, wynoszący prawie 70%, odsetek po wierzchni ze złogami nazębnymi uzyskali wśród słuchaczy III roku, z tendencją do obniżenia się na V roku do wartości 40%. Z wyników badania ankietowego przedsta wionego na ryc. 3 wynika, że znacząca większość studentów szczotkuje zęby z prawidłową częstotli wością, 42% dwa razy dziennie, 39% trzy razy, a 16% po każdym posiłku. Do utrzymania prawi dłowej higieny jamy ustnej ankietowani najczę ściej używali pasty i szczotki do zębów (83%), ale wielu spośród nich stosuje również szczotki elek tryczne (28%), płukanki (47%), nici dentystyczne (75%) oraz wykałaczki (12%). Najczęściej, jak wynika z ryc. 4 i 5 studenci sięgają po szczotecz kę firmy Oral B oraz pastę do zębów Elmex. Ile wicz et al. wykazali, że dorośli Polacy najchętniej szczotkowali zęby pastą Blendamed (48%), pod czas gdy Brytyjczycy wybierali pastę Colgate (44%). Wybór marki podstawowych środków do higieny jamy ustnej jest związany nie tylko z wie dzą jaką ankietowani mają na temat ich składu i ja kości, ale przede wszystkim z podatnością na po wszechnie prowadzone kampanie reklamowe, za równo w prasie, jak i innych mediach. Wyniki badań własnych dotyczące zachowań prozdrowot nych są podobne do przedstawionych przez innych autorów [1 3]. Na podkreślenie zasługuje jednak wysoki od setek młodzieży deklarujący stosowanie nici sto matologicznych (75%), co w przyszłości zapewne znacząco wpłynie na stan uzębienia przyszłych stomatologów. Z badań Bachanek et al. wynika, że istnieje związek między częstością stosowania ni ci dentystycznych, a liczbą powierzchni zębów dotkniętych próchnicą. Autorzy ci stwierdzili wy stępowanie mniejszej liczby ubytków próchnico wych u kobiet deklarujących codzienne używanie nici dentystycznej oraz regularnie kontrolujących raz w roku stan swojego uzębienia. W badaniach Opalko et al. [14] również przedstawiono pozy tywny wpływ zabiegu codziennego stosowania ni ci na zmniejszenie płytki nazębnej, a w przypadku stosowania nici fluoryzowanej zwiększenie zawar tości tego pierwiastka w szkliwie. Jak wynika z ryc. 6, ponad 60% badanych sto sowało bezcukrową gumę do żucia jako dodatko wą formę utrzymania higieny jamy ustnej. Podob ne wyniki przedstawili również inni autorzy [3], co należy przypisać jej powszechnej dostępności i kampaniom reklamowym w mediach. Deklarowana bardzo dobra znajomość zasad higieny jamy ustnej wśród ocenianych studentów wynika zapewne w znacznym stopniu z edukacji na studiach medycznych. Związek dużego odsetka osób szczotkujących prawidłowo zęby, stosują cych nici dentystyczne czy gumę bezcukrową po posiłkach ze zdobywaną wiedzą na poszczegól nych latach studiów zaobserwował również Tou ma et al. [3]. Większość ankietowanych (85%) była objęta w przeszłości indywidualną lub zbiorową profilak tyką fluorkową, ale zaledwie 34% z nich było pod danych zabiegowi uszczelniania powierzchni żują cych zębów bocznych (tab. 3). Jest to stosunkowo mały odsetek, biorąc pod uwagę wprowadzenie te go zabiegu do krajowego programu profilaktyki próchnicy w 1992 r. [5]. Biorąc pod uwagę wiek badanych studentów, większość z nich powinna być objęta powszechnym lakowaniem zębów szóstych w szkole podstawowej, co w znaczący sposób mogłoby przyczynić się do obniżenia stwierdzonej przez nas średniej liczby PUW. Brak zgodności między deklarowanymi nawy kami higienicznymi a stanem higieny jamy ustnej, a zwłaszcza obecność płytki w przestrzeniach mię dzyzębowych oraz pozorne przekonanie o dobrym stanie uzębienia wskazują na potrzebę bardziej praktycznego wykorzystania posiadanej wiedzy. Przyszli stomatolodzy powinni bowiem również przez osobisty przykład być wzorem do naślado wania dla swoich przyszłych pacjentów. Z badań wynika, że pomimo bardzo dobrej sa mooceny stanu uzębienia u każdego badanego stwierdzono potrzebę leczenia zachowawczego ponad trzech ubytków próchnicowych. Uzyskane wartości wskaźnika PlI świadczą o średnim pozio mie higieny jamy ustnej, a wskaźnika A.P.I. o nie skutecznym oczyszczaniu przestrzeni między zębowych. Wyniki badań wskazują na potrzebę poprawy jakości wykonywanych zabiegów higie nicznych.

6 Stan jamy ustnej i stomatologiczne zachowania prozdrowotne studentów stomatologii 227 Piśmiennictwo [1] BACHANEK T., JAKIMIUK A., NAKONIEWICZ RUDNICKA M.: Nawyki higieniczne i określenie ryzyka próchnicy u ko biet w wieku reprodukcyjnym. Poradnik Stomat. 2004, 4, 1, [2] ILEWICZ L., PAWLIK A., RACZKOWSKA A.: Problem higieny jamy ustnej na podstawie badań wybranych grup pa cjentów z Polski i Wielkiej Brytanii. Magazyn Stomat. 1996, 6, 4, [3] TOUMA S., LENKIEWICZ R., TATARSKI P., DOLEGACZ A., MARCINIAK O., KOWALSKI J.: Świadomość higieniczna i stan higieny jamy ustnej studentów stomatologii na podstawie badań ankietowego i klinicznego. Stomat. Współ czesna,1999, 6, 2, [4] MIELNIK BŁASZCZYK M., KRAWCZYK D., PELS E.: Stan higieny jamy ustnej i poziom świadomości prozdrowotnej wśród dzieci ze środowiska wiejskiego. Ortodoncja Współczesna, 1999, 1,2, [5] JAŃCZUK Z.: Profilaktyka profesjonalna w stomatologii, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa [6] CZARNECKA B., GUŁA M.: Stan uzębienia i higieny jamy ustnej studentów a ich wiedza z zakresu oświaty zdro wotnej. Poznańska Stomat. 19, 1991, [7] SZYMAŃSKA J., KACZMARCZYK FIGIEL A.: Stan uzębienia młodzieży studenckiej w wieku lat. Czas. Stomat. 1995, 48, [8] SZYMAŃSKA J., SURDYKA B.: Stan uzębienia młodzieży dotkniętej sieroctwem społecznym. Czas. Stomat. 1999, 52, [9] BULEK JURANEK G., KSIĄżEK BąK H., NYTKO Ł.: Stan pierwszych zębów trzonowych stałych u młodzieży szkol nej Zabrza. Magazyn Stomat., 1999, 9, 1, [10] RADLIŃSKA J., WEYNA E., PISKORSKI P., SZCZUREK D., GROCHOLEWICZ K., WIECHOWSKA M.: Ocena stanu zębów dzieci szkolnych. Czas. Stomat., 1994, 47, [11] WAWRZYN SOBCZAK K., KOZŁOWSKA M., STOKOWSKA W.: Istotny wskaźnik poziomu choroby próchnicowej wg Bratthalla wśród studentów Akademii Medycznej w Białymstoku. Czas. Stomat., 2005, 58, [12] KACZMAREK U., NOWAK MALINOWSKA H., SOŁTAN E., KILJAŃSKA U., BISAGA M.: Znajomość zasad higieny jamy ustnej letnich dzieci wrocławskich. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1994, 6 7, [13] MILEWICZ TOCZEK E., RZEPKA R., TOCZEK M., MARCINIAK A., PYTLAK I.: Poziom wiedzy z zakresu podstawowych zasad higieny i profilaktyki stomatologicznej wśród studentów uczelni lubelskich. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1997, 3, [14] OPALKO K, JEżEWSKA G., MICHOŃ A.: Zawartość fluorków w szkliwie zębów po stosowaniu fluorkowanej nitki dentystycznej. Mag. Stomat. 1996, 6,4, Adres do korespondencji: Anna Wędrychowicz Welman Klinika Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii AM im. K. Marcinkowskiego Collegium Stomatologicum ul. Bukowska Poznań Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: