Maria Borysewicz Lewicka 1, Magdalena Wochna-Sobańska 2

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2007, LX, 6, Polish Dental Society Stomatologiczne zachowania prozdrowotne ludności Polski w świetle badań epidemiologicznych wykonanych w roku 2003 w ramach programu Miesiąc totalnie zdrowego uśmiechu Dental health-promoting behaviour of the Polish population in the light of epidemiological studies carried out in 2003 as a part of the A month of totally healthy smile programme Maria Borysewicz Lewicka 1, Magdalena Wochna-Sobańska 2 Z Katedry i Kliniki Stomatologii Dziecięcej AM w Poznaniu 1 Kierownik: prof. dr hab. M. Borysewicz-Lewicka Z Katedry i Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego UM w Łodzi 2 Kierownik: prof. dr hab. M. Wochna-Sobańska Streszczenie Cel pracy: ocena stomatologicznych zachowań zdrowotnych społeczeństwa w oparciu o badania ankietowe. Materiał i metody: badaniami objęto pacjentów zgłaszających się do leczenia stomatologicznego na terenie całego kraju. Pacjenci odpowiadali na pytania dotyczące powodu zgłoszenia do gabinetu dentystycznego, przyczyn nie zgłaszania się regularnie do lekarza oraz niektórych nawyków higienicznych. Analizując dane dotyczące powodu zgłoszenia do lekarza dentysty brano pod uwagę miejsce zamieszkania respondentów. Wyniki: najczęstszym powodem zgłoszenia była potrzeba leczenia ubytku próchnicowego (średnio 25%). Wysoki odsetek pacjentów zgłaszał się do lekarza z powodu bólu zęba. Wizyta kontrolna była powodem zgłoszenia tylko od 24% do 35% osób. Prawie 3% badanych nie posiadało szczotki do zębów, prawie 70% nie używało nitki dentystycznej, tylko 17% stosowało płukanki fluorkowe. Podsumowanie: badania wykazały konieczność zintensyfikowania działań promujących właściwe zachowania zdrowotne. Summary Aim of the study: To evaluate health-promoting behaviour of the population on the basis of survey tests. Material and methods: The study covered patients nationwide seeking dental treatment. The patients answered questions regarding reasons for their visit to the dental practice, and for not seeing a dental practitioner on a regular basis. They also covered selected hygiene practices. When analysing of reasons for seeking dental treatment, patients place of residence was taken into account. Results: The most frequent complaint was the need to have dental lesions treated (25% on average). A high percentage of patients (25%) visited a dentist due to toothache. Check-up appointments as a preventive measure motivated only 24-35% of patients. Almost 3% of the surveyed did not have a toothbrush, almost 70% never used dental floss, and only 17% occasionally used fluoride mouthrinses. Conclusion: The study proves the need to intensify the activities promoting proper dental health behaviour. HASŁA INDEKSOWE: epidemiologiczne badania stomatologiczne, zachowania prozdrowotne KEYWORDS: epidemiological dental examination, health-promoting behaviour 377

2 M. Borysewicz-Lewicka, M. Wochna-Sobańska Czas. Stomatol., Wprowadzenie Z międzynarodowych badań porównawczych nad systemami opieki stomatologicznej wynika, że w krajach o wysokiej kulturze zdrowotnej maleje zapotrzebowanie na usługi o charakterze naprawczym [3]. W Polsce potrzeby leczenia zachowawczego i protetycznego utrzymują się na wysokim poziomie, a stopień ich zaspokojenia nie jest wystarczający [3, 4, 6, 7]. Ponieważ najtańsze metody walki z próchnicą polegają na propagowaniu właściwych postaw i nawyków zdrowotnych, istnieje koniecznóść identyfikacji czynników, które mogą sprzyjać rozwojowi tej choroby. Cel pracy Celem niniejszych badań była ocena niektórych zachowań prozdrowotnych społeczeństwa. Materiał i metody Badaniem ankietowym objęto osób, które zgłaszały się do leczenia w gabinetach stomatologicznych uczestniczących w programie profilaktycznym Miesiąc totalnie zdrowego uśmiechu prowadzonym przez firmę Colgate na terenie całego kraju (tab.1). Pacjentów proszono o odpowiedź na następujące pytania: 1) czy powodem zgłoszenia do lekarza jest: ból zęba, potrzeba leczenia ubytku próchnicowego, usunięcie zęba, usunięcie kamienia nazębnego, krwawienie z dziąseł, rozchwianie zębów, przykry zapach z ust, wizyta kontrolna, 2) jakie są przyczyny nie zgłaszania się regularnie na wizyty kontrolne, 3) jak często jest wymieniana szczotka do zębów, 4) czy w rodzinie pacjenta każdy jej członek posiada własną szczotkę do zębów, 5) czy stosują nitkę dentystyczną, 6) czy stosują płukanki dentystyczne. Wyniki ankiety zestawiono w tabelach z uwzględnieniem wieku, płci i miejsca zamieszkania respondentów oraz poddano analizie statystycznej za pomocą testu niezależności Chi 2. Wyniki badań i ich omówienie Najczęstszym powodem zgłoszenia do lekarza dentysty była dla całej grupy badanych chęć leczenia próchnicy (45%) (tab. 2). Wystąpiły różnice przy poziomie istotności statystycznej p<0,001, w zależności od środowiska. Najczęściej do leczenia ubytków próchnicowych zgłaszali się mieszkańcy małych miast (47%), najrzadziej dużych miast (42%). Drugim, co do częstości, powodem zgłoszenia do lekarza dentysty był ból zęba. Aż 25% ogółu badanych zgłaszało się do leczenia próchnicy w tak zaawansowanej fazie tej choroby, że występowały już powikłania ze strony miazgi. Ból był najczęstszą przyczyną zgłoszenia na wsi (29%), najrzadszą w małych miastach (21%) różnice istotne statystycznie przy poziomie istotności p<0,001. Konieczność usunięcia zęba była powodem zgłoszenia 10% ogółu badanych. Znamiennie częściej ten czynnik występował na wsiach (12%) niż w małych i dużych miastach (po 9%), przy p<0,001. Niewielkie liczby osób spośród ogółu badanych, bez względu miejsce zamieszkania, zgłaszały się z powodu krwawienia z dziąseł (5%), przykrego zapachu z ust (4%) i rozchwiania zębów (3%). Zabiegi profilaktyczne były powodem zgłoszenia 9% całej badanej populacji na wsi 7%, w małych miastach 9%, w dużych miastach 11%. Konieczność usunięcia kamienia na- 378

3 2007, LX, 6 Stomatologiczne zachowania prozdrowotne w Polsce T a b e l a 1. Liczby badanych osób w poszczególnych województwach Województwo Liczba osób Województwo Liczba osób dolnośląskie 3708 podkarpackie 3313 kujawsko-pomorskie 2059 podlaskie 3878 lubelskie 3993 pomorskie 2207 lubuskie 1797 śląskie 5930 łódzkie 2070 świętokrzyskie 1027 małopolskie 3308 warmińsko-mazurskie 2038 mazowieckie 5074 wielkopolskie 4647 opolskie 1359 zachodniopomorskie 2042 T a b e l a 2. Powód zgłoszenia się pacjenta do lekarza dentysty w zależności od miejsca zamieszkania Powód zgłoszenia Ogółem W MM DM n % n % n % n % Ból zęba Próchnica Krwawienie z dziąseł Przykry zapach z ust Rozchwianie zębów Kamień nazębny Usunięcie zeba Profilaktyka Kontrola Inny Brak odpowiedzi Razem n liczba osób, W wieś/miasteczko do mieszkańców, MM miasto od do mieszkańców, DM miasto powyżej mieszkańców. 379

4 M. Borysewicz-Lewicka, M. Wochna-Sobańska Czas. Stomatol., zębnego sprowadziła do lekarza dentysty 11% ogółu badanych, na wsiach 9%, w małych miastach 12%, w dużych miastach 14%. Chęć skontrolowania stanu jamy ustnej była powodem zgłoszenia 31% ogółu badanych, częściej w małych i dużych miastach (po 34%), niż na wsi (27%), różnica na poziomie istotności p<0,001. Rozpatrując przyczyny ostatniej wizyty u lekarza dentysty można je podzielić na dwie grupy: I lecznicze (leczenie zębów i przyzębia, ekstrakcje) i II profilaktyczne (kamień nazębny, profilaktyka, kontrola). Grupa II dotyczyła 51% badanej populacji wykazującej wyższy poziom świadomości prozdrowotnej od pozostałych osób. Jest to wynik o wiele lepszy niż w badaniach ICS- II [4], jednak nie można tego faktu przeceniać mając na uwadze, że badana grupa nie była wybrana drogą losowania. Z danych zestawionych w tabeli 3 wynika, że na wizyty kontrolne regularnie uczęszcza 54% ankietowanych, 48% mężczyzn i 58% kobiet, różnica jest istotna statystycznie (p<0,001). W tabeli 4 zebrano dane dotyczące regularnego zgłaszania się pacjentów do lekarza dentysty w zależności od wieku. W wieku rozwojowym, kiedy odpowiedzialni za zachowania zdrowotne dzieci są rodzice, średnio 64% osób regularnie uczęszcza do gabinetu dentystycznego, natomiast pozostałe 36% jest pozbawione właściwej opieki. Osoby dorosłe, w jeszcze mniejszym stopniu dbają o uzębienie. W wieku lat tylko 55,66% osób regularnie uczęszcza do lekarza dentysty, a następnie wraz z wiekiem te odsetki jeszcze się zmniejszają. Poszukując przyczyn tego stanu, zapytano pacjentów o powody, dla których nie zgłaszają się do lekarza dentysty regularnie (tab. 5). Największą rolę odgrywa strach przed bólem, odczuwało go 34,95% osób. Bolesność leczenia stomatologicznego znacznie częściej sygnalizowali mieszkańcy wsi (37,21%) niż małych (34,23%) i dużych miast (30,78%), różnice na poziomie istotności p<0,001. Wysokie natężenie bariery osiągalności opieki stomatologicznej jaką jest strach przed bólem obniżyło się w porównaniu z wynikami wcześniejszych badań [5, 6], jednak skala omawianego zjawiska powinna skłonić lekarzy do zwrócenia baczniejszej uwagi na problem walki z bólem w stomatologii. Nie zgłaszanie się do lekarza dentysty z powodu braku czasu (27,55% osób) lub braku potrzeby (16,35% osób), świadczy o niskiej świadomości prozdrowotnej i lekceważącym traktowaniu problemów stomatologicznych. Problem niewłaściwych zachowań zdrowotnych nawet przy poprawnej wiedzy na temat powinności wobec zdrowia zauważyli także poznańscy autorzy [2]. Istotną rolę odgrywa także bariera finansowa. Aż 19,38% badanych nie uczęszcza regularnie do gabinetu dentystycznego z powodu braku pieniędzy (tab. 5). T a b e l a 3. Regularne uczęszczanie na wizyty kontrolne w zależności od płci Ogółem Mężczyzna Kobieta Brak odpowiedzi n % n % n % n % Tak Nie Razem

5 2007, LX, 6 Stomatologiczne zachowania prozdrowotne w Polsce Analizując nawyki higieniczne (tab. 6), stwierdzono, że nitki dentystycznej używa 24,44% mieszkańców wsi, 32,79% mieszkańców małych miast i 36,96% mieszkańców dużych miast. Różnice w zależności od środowiska są istotne przy p<0,001. Znacznie mniejszą popularnością cieszą się płukanki fluorkowe. Stosuje je 12,46% mieszkańców wsi, 20,77% mieszkańców małych miast i 23,44% mieszkańców dużych miast, różnice związane z miejscem zamieszkania są także istotne przy p<0,001. Porównując dane na temat oczyszczania przestrzeni międzyzębowych oraz stosowania płukanek z do- T a b e l a 4. Regularne uczęszczanie pacjentów do lekarza dentysty w zależności od wieku Wiek badanych w latach Ogólna liczba respondentów Liczba regularnie uczęszczających % regularnie uczęszczajacych , , , , , , ,74 > ,15 Razem ,63 T a b e l a 5. Przyczyny nie zgłaszania się pacjentów regularnie do lekarza dentysty w zależności od miejsca zamieszkania Przyczyna Ogółem W MM DM n % n % n % n % Strach przed bólem , , , ,78 Brak czasu , , , ,85 Względy finansowe Nie widzi potrzeby , , , , , , , ,98 Inne 439 1, , , ,19 Razem

6 M. Borysewicz-Lewicka, M. Wochna-Sobańska Czas. Stomatol., niesieniami innych autorów można zauważyć pewien postęp w ostatnich latach [1, 6]. Stale jednak istnieją w naszym społeczeństwie osoby (tab. 7), które nie posiadają szczotki do zębów. Jest takich osób ogółem prawie 3%. Statystyczny pacjent wymienia szczotkę do zębów średnio 3,76 razy w ciągu roku (tab. 8). T a b e l a 6. Liczba i odsetek osób, które stosują nitki dentystyczne i płukanki fluorkowe w zależności od miejsca zamieszkania Miejsce zamieszkania Liczba osób badanych (n) Nitka dentystyczna Płukanka fluorkowa n % n % W , ,46 MM , ,77 DM , ,44 Razem , ,71 T a b e l a 7. Odpowiedzi twierdzące na pytanie: Czy wszyscy członkowie Twojej rodziny posiadają własne szczotki do zębów? Miejsce zamieszkania Liczba osób badanych Odpowiedź twierdząca % W ,26 MM ,75 DM ,86 Razem ,08 T a b e l a 8. Średnia liczba wymienionych szczotek do zębów w ciągu roku w zależności od miejsca zamieszkania Miejsce zamieszkania Liczba osób badanych Średnia liczba szczotek/rok W ,43 MM ,96 DM ,09 Razem ,76 382

7 2007, LX, 6 Stomatologiczne zachowania prozdrowotne w Polsce Podsumowanie Podsumowując wyniki niniejszych badań należy stwierdzić, że istnieją duże braki w zakresie świadomości prozdrowotnej badanej populacji. W obecnych warunkach społeczno ekonomicznych nie można oczekiwać poprawy stanu uzębienia społeczeństwa bez podniesienia na wyższy poziom zachowań sprzyjających zdrowiu poszczególnych osób. Biuro regionalne ŚOZ w Kopenhadze propaguje pogląd, że każdy człowiek w większym niż dotąd stopniu powinien dbać o własne zdrowie. Powinien być przekonany o dużym znaczeniu systematycznego i regularnego odwiedzania gabinetu dentystycznego [5]. Ten pogląd zasługuje na najwyższą uwagę organizatorów opieki zdrowotnej w naszym kraju. Piśmiennictwo 1. Borysewicz-Lewicka M, Kruszyńska-Rosada M, Chłapowska J, Śniatała R: Wiadomości o sposobach utrzymywania higieny jamy ustnej młodzieży regionu poznańskiego w świetle badań ankietowych. Przegl Stomat Wieku Rozwoj 1998, 2/3: Borysewicz-Lewicka M, Przystanowicz A: Wiedza o powinnościach wobec zdrowia jamy ustnej a relne zachowanie uczniów szkół podstawowych. Czas Stomatol 2001, LIV, 3: Jańczuk Z, Ciągło A: Podstawy epidemiologii chorób narządu żucia. Centrum Edukacji Medycznej. Warszawa 1999, str Ogólnokrajowy Monitoring Zdrowia Jamy Ustnej i Jego Uwarunkowań. Polska Ministerstwo Zdrowia, Szatko F, Grzybowski A: Formalna dostępność a rzeczywista osiagalność opieki stomatologicznej w Polsce bariery osiągalności. Przegl Stomat Wieku Rozwoj 2000, 3/4: Szatko F, Boczkowski A: Skuteczność systemu opieki stomatologicznej w Polsce. Instytut Medycyny Pracy. Łódź Wierzbicka M, Petersen P E, Moller I: Prace nad poprawą zdrowia jamy ustnej i rozwojem opieki stomatologicznej w Polsce. Czas Stomatol 1999, LII, 7: Otrzymano: dnia 12.III.2007 r. Adresy autorek: Łódź, ul. Pomorska 251. Tel./Fax: , pedodoncja@o2.pl 383