Świadomość stomatologiczna kobiet w ciąży

Transkrypt

1 ROZDZIAŁ XIX PROFILAKTYKA I EDUKACJA ZDROWOTNA Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu The Jan Kochanowski University The Faculty of Medicine and Health Sciences GRAŻYNA NOWAK-STARZ, MONIKA BUJNOWSKA, MARTA SIWEK, AGATA SALWA, SYLWIA JABŁOŃSKA, ANNA BABIARZ, MAŁGORZATA MARKOWSKA Świadomość stomatologiczna kobiet w ciąży Dental awareness of pregnant women Słowa kluczowe: pedodoncja, stomatologia, próchnica Key words: Pedodontics, Dentistry, Decay Próchnica jest zakaźną chorobą społeczną twardych tkanek zęba pochodzenia bakteryjnego. Głównymi drobnoustrojami patogennymi powodującymi tą chorobę są S. Mutans i L. Acidophilus, których źródłem nadkażenia w jamie ustnej dziecka są osoby z najbliższego otoczenia, najczęściej matka. Jest to najbardziej rozpowszechniona dolegliwość na świecie mogąca w konsekwencji prowadzić do zaburzeń układu pokarmowego, chorób od ogniskowych lub utrudniać leczenie choroby podstawowej pacjenta takiej jak cukrzyca czy choroby serca [5, 17]. Rozpowszechnienie próchnicy wśród Polskich dzieci jest bardzo wysokie, sięga 86% w grupie 6- latków, 90% w grupie 12-latków i do 100% w grupie 18-latków [19]. Nasz kraj znajduje się w niechlubnej czołówce na tle innych krajów europejskich, jeśli chodzi o częstotliwość i intensywność próchnicy [19]. Profilaktyka tej choroby jest niezwykle prosta, tania i ogólnie dostępna, a działania profilaktyczne refundowane ze środków publicznych i własnych znacznie zmniejszyłyby koszty działań interwencyjnych spowodowanych dolegliwościami bólowymi. Olbrzymie znaczenie dla zdrowia jamy ustnej mają zachowania zdrowotne i higieniczne, które mogą całkowicie wyeliminować lub znacznie zmniejszyć intensywność tej choroby. Kształtowanie ich rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie, a wzorzec tych zachowań jest przekazywany przez rodziców i najbliższe otoczenie. Stąd świadomość prozdrowotna rodziców ma kluczowe znaczenie w kontekście zdrowia jamy ustnej dzieci i całego następnego pokolenia.

2 PROFILAKTYKA I EDUKACJA ZDROWOTNA Celem badania jest określenie świadomości zachowań zdrowotnych i higienicznych jamy ustnej przyszłych matek. MATERIAŁ I METODYKA W badaniu wzięły udział 54 kobiety w wieku od lat uczestniczące w zajęciach "szkoły rodzenia". Wszystkie badane były w 3 trymestrze ciąży. Ze środowiska wiejskiego pochodziło16 kobiet, 14 zamieszkiwało małe miasto, a 23 miasto wojewódzkie. Wykształcenie średnie posiadało 9 ciężarnych kobiet, pozostałe 45, wyższe. U 20 badanych była to ciąża druga lub kolejna, 34 kobiety były pierwiastkami. Badanie zostało przeprowadzone w listopadzie i grudniu 2016, metodą sondażu diagnostycznego, techniką ankiety z użyciem kwestionariusza ankiety własnego autorstwa. Kwestionariusz zawierał 20 pytań dotyczących zasad higieny jamy ustnej u noworodków i małych dzieci, etiologii i epidemiologii próchnicy, zasad diety kariostatycznej, profilaktyki ortodontycznej a także zwyczajów higienicznych i wizyt stomatologicznych przyszłych matek. Dodatkowo zebrano informacje związane z wiekiem, wykształceniem i miejscem zamieszkania badanych kobiet. WYNIKI Badane wykazały prawidłowe nawyki higieniczne w obrębie jamy ustnej i dbałość o stan uzębienia wyrażający się stawianiem się na wizyty kontrolne u dentysty w trakcie ciąży. Zdecydowana większość badanych (74%) odbyła w ciąży wizytę kontrolną u lekarza stomatologa i kontynuowała leczenie stomatologiczne aż do pełnego wyleczenia, lub była w trakcie leczenia. Największy odsetek kobiet, które nie pojawiły się u stomatologa w trakcie ciąży pochodził z małych miejscowości (Wykres 1). 224

3 Grażyna Nowak-Starz, Monika Bujnowska, Marta Siwek, Agata Salwa, Sylwia Jabłońska, Anna Babiarz, Małgorzata Markowska Świadomość stomatologiczna kobiet w ciąży Do higieny jamy ustnej 14 badanych używało tylko szczotki i pasty do zębów, 9 podało regularne stosowanie nitki dentystycznej poza szczotkowaniem zębów, 9 szczotkowanie i używanie płukanek stomatologicznych, a 22 kobiety wskazały na stosowanie wszystkich trzech środków higieny jamy ustnej jednocześnie. Spośród badanych mieszkających na wsi, 43% używało jedynie szczotki i pasty, 25% dodatkowo nitki dentystycznej, 19% szczotki i pasty a także płukanki i tylko 12% wszystkich trzech środków jednocześnie (Wykres 2). Spośród badanych używających jedynie szczotki i pasty, 10 kobiet (74%) było poniżej 27 roku życia. Z ogółu badanych, 15 kobiet wykonywało czynności higienizacyjne w obrębie jamy ustnej częściej niż 2 razy dziennie, 36 kobiet dwa razy dziennie, a 3 badane mniej niż 2 razy dziennie (Wykres 3). Większość badanych (93%) deklarujących mycie zębów więcej niż 2 razy dziennie miało wykształcenie wyższe. 225

4 PROFILAKTYKA I EDUKACJA ZDROWOTNA Czynniki etiologii próchnicy znało jedynie 17 badanych. Większość kobiet (65%) nie widziała zależności pomiędzy częstością spożywanych posiłków a powstawaniem ubytków próchnicowych, natomiast 69% badanych rozumiało zależność między ilością cukru w diecie, nawykami higienicznymi i florą bakteryjną a chorobą próchnicową. Tylko niewielka część badanych (9%) uważała, że rodzaj wody pitnej ma wpływ na stan zębów (Wykres 4). Ilość cukru w diecie Higiena jamy ustnej Bakterie Częstość spożywanych posiłków Wykres 4: Czynniki wpływające na powstawanie ubytków próchnicowych Rodzaj wody pitnej Większość kobiet (74%) nie wskazała coca-coli jako produktu najbardziej szkodliwego dla uzębienia. Siedem badanych wskazało cukier jako czynnik najbardziej próchnicotwórczy, 3 kobiety wymieniły mambę. Najwięcej badanych odpowiadało podając kombinację kilku wyżej wymienionych produktów. Wśród kilku wariantów odpowiedzi przeważały te, zawierające cukier, coca-cole i mambę. Banan, który z powodu długiego czasu zalegania na zębach jest zdecydowanie bardziej próchnicotwórczy niż sok pomarańczowy, czy nawet cukier pojawiał się w odpowiedziach zaskakująco rzadko (Wykres 5). Wszystkie badane, które odpowiedziały prawidłowo charakteryzowały się wykształceniem wyższym, 61% spośród nich zamieszkiwało wieś. 226

5 Grażyna Nowak-Starz, Monika Bujnowska, Marta Siwek, Agata Salwa, Sylwia Jabłońska, Anna Babiarz, Małgorzata Markowska Świadomość stomatologiczna kobiet w ciąży Tylko 37% badanych uznawało próchnicę jako chorobę zakaźną. Nie znaleziono zależności pomiędzy poziomem wykształcenia a tą wiedzą (Wykres 6). Spośród ogółu badanych 29 kobiet (53%) zdawało sobie sprawę z konieczności oczyszczania jamy ustnej już u noworodka, 24 badane (44%) uważały, że dopiero po wyrżnięciu się pierwszych zębów mlecznych, natomiast jedna badana rozpoczęłaby te zabiegi dopiero przy pełnym uzębieniu mlecznym (Wykres 7). 227

6 PROFILAKTYKA I EDUKACJA ZDROWOTNA Udzielane odpowiedzi potwierdziły się w pytaniu sprawdzającym, gdzie badane chcące jak najwcześniej rozpocząć higienę jamy ustnej noworodka uważały, że odpowiednim środkiem do tego celu jest gazik nasączony przegotowaną wodą lub solą fizjologiczną. Badane podzielały ten pogląd niezależnie od wykształcenia i miejsca zamieszkania. Wśród pozostałych badanych tylko trzy osoby wskazały prawidłowy środek higieny mlecznego uzębienia (szczotkę i pastę z fluorem). Wszystkie badane, które odpowiedziały w ten sposób miały wykształcenie wyższe, 2 kobiety pochodziły z małej miejscowości, jedna z miasta wojewódzkiego. 10 kobiet wskazało jako odpowiedni środek higieniczny szczotkę bez pasty, a 11 szczotkę i pastę bez fluoru (Wykres 8). Gazik nasączony wodą/solą fizjologiczną Szczotka bez pasty Szczotka i pasta bez fluoru Szczotka i pasta z fluorem Wykres 8: Odpowiedni środek przy rozpoczęciu zabiegów higieny jamy ustnej Zdecydowana większość badanych wiedziała jak często powinno się myć zęby małemu dziecku, aż 90% badanych uważało, że dziecko powinno mieć myte zęby 2 razy dziennie, tylko 10% myłoby je raz dziennie (Wykres 9). Prawie wszystkie badane (z jednym wyjątkiem) deklarujące mycie zębów 1 raz dziennie miały wykształcenie wyższe i mieszkały w mieście wojewódzkim, ich wiek nie przekraczał 25 lat. 228

7 Grażyna Nowak-Starz, Monika Bujnowska, Marta Siwek, Agata Salwa, Sylwia Jabłońska, Anna Babiarz, Małgorzata Markowska Świadomość stomatologiczna kobiet w ciąży Niestety żadna z badanych przyszłych matek nie wiedziała w jakim wieku dziecko może rozpocząć samodzielne szczotkowanie zębów pod kontrolą rodzica. Wśród badanych, 49 kobiet uważało, że już 2-3 letnie dziecko może skutecznie przeprowadzić zabiegi higieniczne w jamie ustnej, 5 badanych pozwoliłoby na to dziecku 4-5 letniemu (Wykres 10). Według wytycznych Polskiego Towarzystwa Stomatologii Dziecięcej (PTSD) możliwe to jest dopiero od 8 roku życia [13]. Spośród ogółu badanych 90% kobiet wiedziało, że w diecie małego dziecka nie powinny się znajdować produkty słodzone (Wykres 11). Ponad połowa spośród badanych odpowiadających inaczej miała wykształcenie średnie, a prawie wszystkie (88%) zamieszkiwały wieś lub małe miasto. Odpowiedzi na to pytanie nie pokrywały się z ich stanowiskiem odnośnie rodzaju podawanych płynów dziecku. 229

8 PROFILAKTYKA I EDUKACJA ZDROWOTNA Jedynie 64% badanych podawałoby dziecku do picia wyłącznie wodę, 90% z nich miało wykształcenie wyższe. Duża część badanych, 24% podawałaby herbatki granulowane zawierające duże ilości cukru, a 14% dodałoby soki owocowe (Wykres 12). Spośród ogółu badanych 87% wiedziało, że niedopuszczalne jest dotykanie swoimi ustami smoczka (Wykres 13). Połowa z badanych, która była odmiennego zdania zamieszkiwała wieś. Nie znaleziono korelacji pomiędzy poziomem wykształcenia a podaną odpowiedzią. Pierwsza wizyta w gabinecie stomatologicznym wg 48% badanych kobiet powinna odbyć się po wyrżnięciu się pierwszych zębów mlecznych, według 18% po wyrżnięciu się wszystkich zębów mlecznych, a w opinii 14% kobiet dopiero przy pojawieniu się zmian próchnicowych lub w razie bólu. Były również zdania (u 18% badanych), że dopiero w wieku 4-5 lub wcześniej w przypadku dolegliwości bólowych (Wykres 14). 230

9 Grażyna Nowak-Starz, Monika Bujnowska, Marta Siwek, Agata Salwa, Sylwia Jabłońska, Anna Babiarz, Małgorzata Markowska Świadomość stomatologiczna kobiet w ciąży Jedynie 41% badanych znało obraz początkowej zmiany próchnicowej. Spośród wszystkich badanych, siedem (12%) podało, że nie umiałoby rozpoznać takiego stanu, 24 badane (44%) uważało, że próchnica początkowa ma postać ciemnej plamki, a jedna badana, że postać "dziurki" (Wykres 15). Zadowalająca większość badanych, 47 osób (87%) widziała zależność pomiędzy stosowaniem smoczka uspokajającego a możliwością pojawienia się wady zgryzu (Wykres 16). 231

10 PROFILAKTYKA I EDUKACJA ZDROWOTNA Spośród wszystkich badanych, 35 kobiet (64%) podało konieczność odzwyczajenia dziecka od smoczka uspokajającego przed wyrżnięciem się zębów mlecznych, tylko 11 badanych (20%) podało odpowiedź prawidłową- że odstawienie smoczka powinno nastąpić przed 18 miesiącem życia (Wykres 17). Większość badanych (92%) widziała zależność pomiędzy wadą zgryzu a ssaniem palca przez dziecko (Wykres 18). 232

11 Grażyna Nowak-Starz, Monika Bujnowska, Marta Siwek, Agata Salwa, Sylwia Jabłońska, Anna Babiarz, Małgorzata Markowska Świadomość stomatologiczna kobiet w ciąży Niepokojący jest fakt, że tylko dwie spośród badanych kobiet, podczas wizyty stomatologicznej w ciąży, uzyskały informacje na temat sposobu higieny jamy ustnej u niemowlęcia i małego dziecka (Wykres 19). DYSKUSJA Stan uzębienia polskich dzieci i młodzieży jest bardzo zły. Według wielu publikacji i badań skryningowych frekwencja próchnicy wśród 3-latków wynosi 35-50% [14,16], w grupie 6-latków 86.9% [2,11,16], a w grupie 12-latków prawie 100% [14]. Intensywność próchnicy również jest bardzo wysoka na tle innych krajów Europy. W grupie 6-latków średnio 5 zębów mlecznych jest objętych próchnicą [16], a wśród 12-latków 3-4 zęby stałe [2]. Pozytywnym zjawiskiem jest zanik różnic we frekwencji i intensywności próchnicy pomiędzy dziećmi ze środowiska wiejskiego a dziećmi ze środowiska wiejskiego i małomiasteczkowego. Świadczy to również o zaniku różnic w poziomie świadomości prozdrowotnej ludności zamieszkującej te tereny [2]. Próchnica jest chorobą, której leczenie pochłania znaczne na- 233

12 PROFILAKTYKA I EDUKACJA ZDROWOTNA kłady finansowe zarówno z budżetów państwa jak i pojedynczych gospodarstw domowych [1,14] i powodującą znaczne dolegliwości bólowe i potencjalnie groźne choroby od ogniskowe, a której profilaktyka jest niezwykle prosta. Styl życia w połączeniu z uwarunkowaniami środowiskowymi ma kluczowe znaczenie dla rozwoju tej jednostki chorobowej [2,11]. Dzieci zaczynają kształtować swoje nawyki zdrowotne obserwując postawę rodziców, dlatego zmiana trendu choroby próchnicowej u dzieci wymaga odpowiedniej dojrzałości i świadomości zdrowotnej i stomatologicznej ich rodziców [11]. Wyniki badań pokrywają się z wynikami innych autorów zainteresowanych tematem świadomości stomatologicznej rodziców i przyszłych rodziców. Badane kobiety wykazały satysfakcjonujący poziom higieny jamy ustnej. Większość z nich myła zęby 2 razy dziennie lub więcej, co pokrywa się z wynikami badań innych autorów [4,9]. W badaniach Zanio- Kulaszewskiej było to 64% badanych. Około 57% kobiet stosowało nitkę dentystyczną. W badaniach Bugaj i wsp. ten odsetek wynosił 66,92% [4], u Iwanickiej- Grzegorek 25%, u Zanio-Kulaszewskiej tylko 15%. Wyniki badań wskazują, że 74% kobiet zgłosiło się na wizytę stomatologiczną w trakcie ciąży, co jest zadowalającym wynikiem niż w innych podobnych badaniach [4], w których mniej niż polowa ankietowanych zgłosiła się na taką wizytę. Rodzicie i przyszli rodzice oceniają swoją wiedzę z zakresu stomatologii na dobrą lub wystarczającą [20], co nie pokrywa się z obiektywnymi wynikami badań prowadzonych przez autorów pracy, jak i innych autorów [8, 20]. Zarówno wśród badanych kobiet jak i u innych autorów brak jest świadomości na temat możliwości zarażenia dziecka bakteriami próchnicotwórczymi [6, 9]. Wielu rodziców nie dostrzega również związku między częstością spożywanych posiłków a powstawaniem nowych ubytków próchnicowych [8,20]. Niewystarczające zrozumienie istoty choroby próchnicowej skutkuje zbyt późnym rozpoczęciem zabiegów higienizacyjnych u dziecka. Wyniki badań nieco różnią się od wyników badań innych autorów. Deklarację regularnego szczotkowania zębów po wyrżnięciu się pierwszego zęba uzyskano od 97% ankietowanych, podczas gdy w innych badaniach było to zaledwie od 46% do 71% [3,6,7, 8,18]. Prawie wszystkie badane kobiety (90%) uznały, że dziecku należy myć zęby przynajmniej 2 razy dziennie. Zamierzenia te nie pokrywają się jednak z wynikami badań innych autorów, gdzie realizację tego zamiaru podaje od 36% do 65% [3,6,7,8,9,18]. Rozbieżność tych wyników może być spowodowana niechęcią małego dziecka na zabiegi higienizacyjne i przeświadczeniem rodzica o traumie jaką może spowodować wykonywanie tych czynności z użyciem przymusu. Rodzice planujący czynności higienizacyjne u bezzębnego dziecka wiedzą jakimi utensyliami powinni się posługiwać, jednak ich zdania na temat doboru pasty po wyrżnięciu się pierwszego zęba są podzielone i przeważnie błędne [6,7,8,18]. Wytyczne PTSD zalecają rozpoczęcie szczotkowania zębów pastą z zawartością 1000ppm fluoru od wyrżnięcia się pierwszego zęba mlecznego, 2 razy dziennie, podczas gdzie większość badanych użyłaby pasty bez fluoru [13]. Zła higiena jamy ustnej wśród Polskich dzieci wynika również z braku kontroli rodzicielskiej. Wyniki badań mówią, że duża część rodziców uważa, że już dzieci 2-3 letnie mają zdolności manualne pozwalające na samodzielne szczotkowanie zębów, podczas gdy wytycz- 234

13 Grażyna Nowak-Starz, Monika Bujnowska, Marta Siwek, Agata Salwa, Sylwia Jabłońska, Anna Babiarz, Małgorzata Markowska Świadomość stomatologiczna kobiet w ciąży ne PTSD wyraźnie wskazują, że samodzielne szczotkowanie zębów pod opieką rodziców może się rozpocząć dopiero od 8 roku życia [13]. W badaniach Iwanickiej-Grzegorek dotyczących dzieci w wieku przedszkolnym, tylko 46% rodziców pomagało dzieciom w tych zabiegach wykonywanych samodzielnie przez dzieci[9]. W badaniach Shamsy zaledwie 35% dzieci z uzębieniem mieszanym myło zęby pod kontrolą rodziców, a grupa dzieci z uzębieniem mlecznym myjąca zęby samodzielnie miała najwięcej złogów nazębnych oraz dojrzałą płytkę bakteryjną na powierzchni przyszyjkowej zdiagnozowaną u 36% dzieci [15]. Zanio-Kulaszewska w swoich badaniach opisała, że w grupie dzieci 6-letnich jedynie 10% rodziców pomagało dziecku manualnie w myciu zębów, a 30% nadzorowało ten proces. Kolejnym błędem często popełnianym przez rodziców jest zbyt późne zgłoszenie się do lekarza stomatologa. Uzyskane przeze mnie 48% poprawnych odpowiedzi na pytanie o wiek pierwszej wizyty jest niższym wynikiem w stosunku do badań przeprowadzonych w Warszawie, gdzie uzyskano 65% poprawnych odpowiedzi [6]. Wyniki tych badań ankietowych nie pokrywają się jednak z wynikami badań prowadzonych wśród rodziców dzieci 3-7 letnich. Grzesiak i wsp. oceniają odsetek 3-latków uczestniczących w ich badaniu mających kontakt z dentystą na 30% [7,8], w innych badaniach nawet 25% dzieci 5-letnich nie było u dentysty [11]. Dobrym sygnałem jest wzrost świadomości ortodontycznej rodziców małych dzieci. Większość z respondentów miała świadomość destrukcyjnego działania na zgryz smoczka uspokajającego i ssania palca, niestety niewielu z nich wiedziało, kiedy bezwzględnie należy odstawić smoczek. Wyniki badań Ciok i wsp. pokrywają się z prezentowanymi wynikami badań [6]. Wyniki wielu badań mówią o niedostatecznej profilaktyce domowej, dodatkowo Jodkowska i wsp. w swoich badaniach dowodzą, że narodowe programy profilaktyczne są nieskuteczne, gdyż zbyt mała liczba dzieci z nich korzysta. W grupie 5- latków objętych programem profilaktyki fluorkowej skorzystało z niego jedynie 3,8% uprawnionych, w grupie 7-latków było to 48,3% dzieci [10]. Jeśli do złego obrazu higieny i profilaktyki dodamy złe nawyki żywieniowe wśród Polskich dzieci wyniki badań epidemiologicznych przestają dziwić. Mimo, że prezentowane wyniki i dane z innych badań pokazują, że rodzice mają świadomość wpływu cukru w codziennej diecie dziecka na stan jego uzębienia [9,20], wyniki badań Olczak-Kowalczyk mówią jednoznacznie, dieta polskich dzieci jest bardzo kariogenna, ponad 40% ankietowanych rodziców przyznało, że ich 5-6 letnie dzieci podjadają po wieczornym myciu zębów. Spośród rodziców dzieci 3-letnich, aż 90% przyznało, że podają dzieciom słodycze, a 25% spośród dzieci wszystkich grup wiekowych ogółem, je słodycze codziennie. Podobne wnioski wyciągnęła Zanio- Kulaszewska, u której 80% rodziców podawało, że starało się w jakiś sposób ograniczać ilość cukru w diecie dziecka, stosując mimo to dietę wysoko kariogenną, np. poprzez dosładzanie napojów dziecku [20]. Cele WHO na 2020 rok obejmują obniżenie frekwencji próchnicy wśród dzieci 6-letnich do 20%, zmniejszenie ilości zębów objętych próchnicą u 12-latków do 2 i zwiększenie ilości 18-latków z pełnym uzębieniem stałym do 100% [1], Aby osiągnąć ten cel potrzebna jest intensywna edukacja w zakresie zdrowia jamy ustnej nie 235

14 PROFILAKTYKA I EDUKACJA ZDROWOTNA tylko dzieci, ale i ich opiekunów, którzy mają nieoceniony wpływ na kształtowanie postawy zdrowotnej nowego pokolenia i zwiększenie dostępności świadczeń zdrowotnych z zakresu stomatologii dziecięcej i zachowawczej. Wysoka frekwencja i intensywność próchnicy wśród dzieci i młodzieży, a także dorosłych jest skutkiem zaniedbań higienicznych i żywieniowych ich rodziców. Aby zmienić trend choroby próchnicowej potrzebna jest szeroko zakrojona działalność informacyjna, profilaktyczna, edukacyjna i lecznicza. WNIOSKI 1. Wiedza przyszłych matek z zakresu higieny jamy ustnej i profilaktyki próchnicy jest niewystarczająca. 2. Zbyt późno następuje zgłoszenie się matek z dziećmi do lekarza stomatologa, co prowadzi do niewykrycia we właściwym czasie początkowych zmian próchnicowych. PIŚMIENNICTWO 1. Adamowicz-Klepalska B, Wierzbicka M, Strużycka I: Założenia i cele zdrowia jamy ustnej w kraju na lata ; Czas. Stomat., 2005, LVIII, 6: Bromblik A, i wsp.: Wpływ uwarunkowań środowiskowych na zapadalność i przebieg próchnicy zębów u dzieci; Czas. Stomatol., 2010, 63, 5, Bruzda Zwiech A, i wsp.: Wpływ nawyków higienicznych i żywieniowych na stan uzębienia dzieci w wieku przedszkolnym; Dent. Med. Probl. 2005, 42, 2, Bugaj J i wsp.: Ocena świadomości wśród lekarzy ginekologów i kobiet w ciąży dotycząca wpływu chorób przyzębia na przebieg ciąży. Nowa Stomatologia 3/2014: Cameron A. C. red. U. Kaczmarek: Stomatologia dziecięca; wyd. 2012, Urban&Partner 6. Ciok E i wsp.: Świadomość kobiet w ciąży na temat profilaktyki zaburzeń narządu żucia. Nowa Stomatologia 1/2013: Grzesiak I, Kaczmarek U: Prognozowanie stanu higieny jamy ustnej u dzieci; Dent. Med. Probl. 2005, 42, 2, Grzesiak I, Kaczmarek U: Wiedza prozdrowotna matek i świadomość stanu uzębienia ich dzieci w wieku do 3 lat; Dent. Med. Probl. 2004, 41, 1, Iwanicka-Grzegorek E i wsp: Świadomość zdrowotna rodziców dzieci w wieku przedszkolnym badanie ankietowe; Nowa Stomatologia 1/2007: Jodkowska E: Publiczny program zapobiegania próchnicy w Polsce u dzieci i młodzieży; Dent. Med. Probl. 2010, 47, 2,

15 Grażyna Nowak-Starz, Monika Bujnowska, Marta Siwek, Agata Salwa, Sylwia Jabłońska, Anna Babiarz, Małgorzata Markowska Świadomość stomatologiczna kobiet w ciąży 11. Kowalczyk-Kustra O i wsp: Wpływ doświadczeń i emocji stomatologicznych rodzica na sposób kształtowania postawy stomatologicznej dziecka. Nowa Stomatol 2015; 20(2): Olczak-Kowalczyk D, i wsp: Stanowisko polskich ekspertów dotyczące zasad żywienia dzieci i młodzieży w aspekcie zapobiegania chorobie próchnicowej. Nowa Stomatol. 2015; 20(2): Olczak-Kowalczyk D, Kaczmarczyk U: Stanowisko polskich ekspertów dotyczące indywidualnej profilaktyki fluorkowej u dzieci i młodzieży; uorkowej.pdf, Warszawa Pawka B i wsp: Próchnica zębów u dzieci problemem społecznym; Probl. Hig. Epidemiol. 2010, 91(1): Shamsa S i wsp: Skuteczność usuwania płytki nazębnej u dzieci z uzębieniem mlecznym, stałym i mieszanym; Nowa Stomatologia 3/2013, Szafrańska B, Waszkiel D: Frekwencja i intensywność próchnicy u dzieci w wieku od 3 do 7 lat, mieszkających w Białymstoku; Czas. Stomatol., 2008, 61, 7, Szponer-Nodzak M, Wohna-Sobańska M: Stomatologia wieku rozwojowego. Warszawa: Wyd. Lek. PZWL; 2003: 761, , 787, Wapniarska K i wsp: Świadomość prozdrowotna rodziców w zakresie zdrowia jamy ustnej dzieci w świetle badań ankietowych. Przegl Epidemiol 2016; 70: Wójcicka A, i wsp: Próchnica wieku rozwojowego chorobą cywilizacyjną; Przegl. Epidemiol. 2012; 66: Zanio-Kulaszewska A, i wsp.: Ocena świadomości stomatologicznej matek dzieci sześcioletnich w województwie mazowieckim; Nowa Pediatria 2/2012, STRESZCZENIE Profilaktyka próchnicy obejmuje kształtowanie nawyków higienicznych i żywieniowych od początku życia danej osoby, dlatego istotna jest świadomość stomatologiczna rodziców, którzy są pierwszymi osobami, które mają możliwość kształtować prawidłowe zachowania zdrowotne. Celem badania jest określenie świadomości zachowań zdrowotnych i higienicznych jamy ustnej przyszłych matek. W badaniu brało udział 54 kobiet w wieku od lat. Badanie zostało przeprowadzone w formie sondażu diagnostycznego, techniką ankiety z użyciem ankiety autorstwa własnego zawierającej 20 pytań. Większość badanych nie znała etiologii próchnicy ani metod profilaktyki próchnicowej u dzieci. Połowa ankietowanych wiedziała, kiedy pierwszy raz odwiedzić stomatologa. Zadowalający był jedynie poziom własnej higieny jamy ustnej. 237

16 PROFILAKTYKA I EDUKACJA ZDROWOTNA ABSTRACT Tooth decay prevention includes forming hygiene and eating habits since childhood, therefore a crucial factor is the awareness of parents, who can shape the correct health habits. Purpose of the research. The purpose of the research is to determine the awareness of oral health habits of future mothers. 54 women aged took part in the research.. The research was conducted using a 20-question survey. The majority of participants did not know the etiology or methods of preventing tooth decay for children. Half of the respondents knew when to schedule a first visit to the dentist. Only the level of own oral hygiene was satisfactory. Artykuł zawiera znaków ze spacjami + grafika 238