Jednostka modułowa O1.04 Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych. Dr Stefan M. Marcinkiewicz

Transkrypt

1 Jednostka modułowa O1.04 Nawiązywanie i utrzymywanie kontaktów społecznych Dr Stefan M. Marcinkiewicz

2 Nauczycielski system oceniania Nauczycielski, modułowy system oceniania został opracowany zgodnie z Rozporządzeniem MEN z dnia 10 czerwca 2015 r. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych oraz na podstawie Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania, będącego częścią Statutu Szkoły Policealnej w Ełku.

3 NSO 1. Nauczyciel prowadzi zajęcia zgodnie z: podstawą programową dla określonego zawodu, dopuszczonym przez Dyrektora Szkoły Policealnej w Ełku programem nauczania.

4 NSO 2. Na podstawie programu nauczania dla zawodu nauczyciel planuje zajęcia edukacyjne tworząc rozkład materiału nauczania. 3. Rozkład materiału dotyczy jednostki modułowej w kształceniu modułowym 4. Zajęcia edukacyjne służą nabywaniu wiedzy i umiejętności zawartych w efektach kształcenia określonych w podstawie programowej dla zawodu. 5. Na zajęciach edukacyjnych prezentowane są określone treści zgodne z materiałem nauczania.

5 NSO 6. Ogólne wytyczne dotyczące wystawiania ocen na podstawie wiedzy i umiejętności ucznia/słuchacza: a) Ocenę celującą otrzymuje uczeo/słuchacz, którego wiedza i umiejętności z danego przedmiotu obejmują 100% treści materiału nauczania lub przekraczają treści materiału nauczania. b) Ocenę bardzo dobrą otrzymuje uczeo/słuchacz, którego wiedza i umiejętności obejmują 91-99% treści materiału nauczania.

6 NSO c) Ocenę dobrą otrzymuje uczeo/słuchacz, którego wiedza i umiejętności obejmują 81-90% treści materiału nauczania. d)ocenę dostateczną otrzymuje uczeo/słuchacz, którego wiedza i umiejętności obejmują 71-80% treści materiału nauczania.

7 NSO e) Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeo/słuchacz, którego wiedza i umiejętności obejmują 50-70% treści materiału nauczania. f) Ocenę niedostateczną otrzymuje uczeo/słuchacz, którego wiedza i umiejętności nie obejmują 0-49% materiału nauczania.

8 NSO 7) Oceny bieżące mogą byd wystawiane są za: a) Testy z zakresu wiadomości i umiejętności - prace klasowe b) Prace pisemne zadane: referaty, eseje itp. c) Prezentacje d) Krótkie sprawdziany e) Odpowiedzi ustne f) Prace domowe g) Aktywnośd merytoryczną na zajęciach

9 NSO 8) Waga ocen bieżących jest różna. O wpływie poszczególnych ocen bieżących na ocenę semestralną decyduje nauczyciel, informując uczniów/słuchaczy o hierarchii ważności poszczególnych ocen.

10 NSO 9) W przypadku kształcenia stacjonarnego dla młodzieży ocena semestralna jest wystawiana przez nauczyciela w oparciu o: a) oceny bieżące b) obecnośd ucznia na zajęciach c) merytoryczną aktywnośd ucznia/słuchacza d) ogólną postawę na zajęciach

11 NSO - oceny ze sprawdzianów Ocena Wykonanie zadao; % celujący 100 bardzo dobry dobry dostateczny dopuszczający niedostateczny 0-49

12 NSO 12) Poprawa sprawdzianów: a) Sprawdziany podlegające konieczności poprawy ustala nauczyciel. b) Poprawa sprawdzianów jest możliwa po uprzednim uzgodnieniu z nauczycielem. c) Nauczyciel uzgadnia z uczniami/słuchaczami formę i termin poprawy sprawdzianu.

13 NSO d) Oceny niedostateczne ze prac klasowych podlegają konieczności poprawy. e) Sprawdzian napisany na ocenę niedostateczną powinien byd poprawiony w okresie 2 tygodni od poinformowania klasy o ocenach ze sprawdzianu. f) Niepoprawienie obowiązkowego sprawdzianu wiąże się z oceną niedostateczną na koniec semestru.

14 NSO 13) Oceny z odpowiedzi ustnych nie muszą byd poprawiane. 14) Niewykonanie zadanej pracy we wskazanym terminie może skutkowad poważnym obniżeniem oceny łącznie z oceną niedostateczną na koniec semestru. 15) W elementach nieuregulowanych poniższym dokumentem zastosowanie znajdują ogólne wytyczne Wewnątrzszkolnego Systemu Oceniania oraz ogólnie przyjęte zasady etyki.

15 Zaliczenie jednostki Sprawdziany pisemne: prace klasowe po każdym materiale, możliwe kartkówki. Przygotowanie prezentacji określonego zagadnienia. Przygotowanie i aktywnośd na zajęciach. Obecnośd (WSO 50 proc. godzin i więcej nieklasyfikowanie!!!). MILE WIDZIANE: własna inwencja ucznia.

16 Prezentacja Prezentacja ma byd interesującym przedstawieniem określonego zagadnienia na podstawie zadanej lektury (nie z internetu!). Może byd zaprezentowany w dowolnej formie z wykorzystaniem wszystkich dostępnych pomocy dydaktycznych. Czas prezentacji minut.

17 Ocena prezentacji Prezentacja jest oceniana na podstawie: zawartości merytorycznej, rozumienia przez Ucznia/Słuchacza przedstawianych treści, sposobu prezentowania (mówienie z zerkaniem do notatek, a nie czytanie!!!), odnoszenia się do przykładów, indywidualnego nakładu pracy.

18 Ocena z prezentacji Ocena z prezentacji ma taką samą wagę jak ocena z pracy klasowej. W przeciwieostwie do niedostatecznych ocen z pracy klasowej, ocena niedostateczna z prezentacji nie podlega konieczności poprawy. Na możliwośd poprawy oceny może się zgodzid nauczyciel.

19 Zaliczenie sprawdzianów Udostępnię materiały edukacyjne. Będą dostępne po zalogowaniu na stronie szkoły: Sprawdziany w formie testu: pytao otwartych i zamkniętych,

20 Literatura: Saundra K. Ciccarelli, J. Noland White, Psychologia, Rebis, Poznao 2015.

21 Literatura S. Rathus, Psychologia współczesna, GWP, Gdaosk Ph. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, Warszawa M. Argyle, Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa, PWN 1991 E. Aronson, Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa 2004 red. J. Strelau, Psychologia, t. I-III, GWP, Gdaosk 2003.

22 TEMAT: Podstawowe pojęcia psychologii.procesy psychiczne

23 CZYM ZAJMUJE SIĘ PSYCHOLOGIA?

24 Psychologia Psychologię definiuje się formalnie jako naukowe badanie zachowania jednostek i ich procesów psychicznych. (Ph. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1999).

25 Zachowanie Zachowanie (behavior) jest sposobem przystosowywania się organizmów do środowiska. Zachowanie jest działaniem. Np. uśmiechanie się, płakanie, bieganie, uderzanie, mówienie i dotykanie Przedmiotem badao psychologii jest w dużej mierze obserwowalne zachowanie ludzi i różnych gatunków zwierząt.

26 Proces psychiczny Proces psychiczny to sekwencja zmian zachodzących w przebiegu aktywności psychicznej, np. proces spostrzegania, myślenia, decydowania. Nie każdy proces psychiczny musi byd uświadomiony.

27 Procesy psychiczne Procesy psychiczne dzielimy na procesy: poznawcze (spostrzeganie, pamięd, uwaga etc.), emocjonalno-motywacyjne, (uczucia, nastroje, afekty itp.) wykonawcze (rozwiązywanie problemów, decydowanie).

28 TEMAT: Procesy poznawcze

29 Co umożliwia nam poznawanie otaczającego nas świata? 29

30 Ludzki system zmysłowy Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Receptor Wrażenie Wzrok Fale świetlne Oko Czopki i pręciki siatkówki Kolory, wzorce, faktury Słuch Fale dźwiękowe Ucho Komórki włosowe błony bębenkowej Szumy, tony Dotyk/ Wrażenia skórne Kontakt zewnętrzny Skóra Końcówki nerwów w skórze Dotyk, ból, ciepło, zimno 30

31 Ludzki system zmysłowy Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Węch Smak Substancje lotne Substancje rozpuszczalne Nos Język Receptor Komórki włosowe nabłonka węchowego Kubki smakowe języka Wrażenie Zapachy Smaki (słodki, kwaśny, gorzki, słony) 31

32 Wrażenia Wrażenia zmysłowe to podstawowe składniki procesu poznawczego; powstają wskutek działania bodźców na poszczególne narządy zmysłów; są odzwierciedleniem izolowanych cech przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu. Mechanizm ten przebiega w sposób podświadomy. Przykłady wrażeo: ciepły, szorstki, gładki. 32

33 Absolutny próg wrażenia Absolutny próg wrażenia bodziec o minimalnej energii, odbierany przez zmysły i, wywołujący ledwo dostrzegalne wrażenie. Bodźce znajdujące się poniżej tego progu nazywa się podprogowymi Bodźce znajdujące się powyżej tego progu nazywa się nadprogowymi. 33

34 Progi absolutne dla zmysłów 34

35 Spostrzeganie Spostrzeganie: proces przetwarzania zmysłowego prostych cech bodźców na poziomie doświadczania i rozpoznawania konkretnych złożonych przedmiotów w otaczającym środowisku. Spostrzeżenia nie zawsze są prawidłowe, czasem zdarzają się złudzenia lub halucynacje. Proces spostrzegania może byd: dowolny (np. obserwacja) mimowolny (do narządów zmysłowych docierają bodźce z otoczenia bez udziału naszej woli). 35

36 Wrażenia a spostrzeżenia 36

37 OBRAZY NIERZECZYWISTE 37

38 SPOSTRZEGAWCZOŚD Proszę przeczytad! Zdognie z nanjwoymszi baniadmai perzporawdzomyni na bytyrijskch uweniretasytch nie ma zenacznia kojnoleśd ltier przy zpiasie dengao sołwa. Nwajżanszyeim jest, aby prieszwa i otatsnia lteria była na siwom mijsecu, ptzosałoe mgoą byd w niaedziłe i w dszalym cąigu nie pwinono to sawrztad polbemórw ze zozumierniem tksetu. Dzijee się tak datgelo, że nie czamyty wyszistkch lteir w sołwie, ale cłae sołwa od razu. 38

39 UWAGA 39

40 Uwaga Uwaga to skierowanie świadomości na jakiś przedmiot lub zjawisko świata zewnętrznego i wewnętrznego. Funkcje uwagi: selektywnośd (jeżeli człowiek zwraca ją na jeden przedmiot lub zjawisko, to tym samym odwraca uwagę od innych), ukierunkowanie na określony cel i zadanie. 40

41 Rodzaje uwagi mimowolna zostaje wywołana przez pewne właściwości bodźców i sytuacji bez wysiłku ze strony jednostki, (np. przy głośnym uderzeniu w pobliżu) dowolna wymaga świadomego zamiaru i wysiłku woli (np. uczenie się psychologii). 41

42 Cechy uwagi pojemnośd (zakres) zależy od własności spostrzeganych przedmiotów oraz właściwości rozwojowych i indywidualnych (liczba obiektów, które jesteśmy w stanie objąd uwagą), natężenie (siła, intensywnośd) warunkuje koncentracje na określonym przedmiocie, zadaniu i utrzymanie go w polu uwagi (można byd skoncentrowanym bardziej lub mniej). trwałośd koncentracja uwagi przez dłuższy czas, podzielnośd - możliwośd jednoczesnego skupiania się na kilku obiektach, przerzutnośd szybkie przechodzenie od jednego zajęcia do innego. 42

43 Wyobraźnia Wyobraźnia to samodzielny proces tworzenia obrazów (wyobrażeo) na podstawie minionych spostrzeżeo. Wyobrażenia są obrazami przedmiotów lub zjawisk, których nie postrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia jest procesem, a wyobrażenie jego produktem, rezultatem. 43

44 Wyobraźnia Jest ona rozwinięta w niejednakowy sposób u różnych ludzi, może byd bogata lub uboga. Znaczenie wyobraźni: pomaga przyswajad wiadomości, tworzyd nowe dzieła, pomaga planowad, pomaga rozumied świat, relaksuje. 44

45 Rodzaje wyobraźni mimowolna wyobrażenia na jawie, marzenia senne, cechuje ją swobodny bieg wyobrażeo, dowolna wytwarzanie wyobrażeo w sposób świadomy i celowy, 45

46 Rodzaje wyobraźni odtwórcza obrazy są nieznacznym przekształceniem obrazów percepcyjnych, wytwórcza (twórcza) wytwarza obrazy nowe i oryginalne. 46

47 Wyobrażenia wytwórcze czyste 47

48 Śniadanie na trawie 48

49 Pamięd Pamięd jest jednym z zasadniczych procesów psychicznych; to zdolnośd do magazynowania napływających informacji. Gromadzi i przechowuje przeszłe doświadczenia i wykorzystuje je w różnych sytuacjach. 49

50 Funkcjonalny model pamięci Pamięć długotrwała Wejście Pamięć sensoryczna Pamięć krótkotrwała Wyjście

51 Rodzaje pamięci obrazowa (dzieli się na wzrokową i słuchową) zapamiętywanie i odtwarzanie bodźców działających na zmysły wzroku i słuchu, słowno-logiczna zdolnośd do zapamiętywania i odtwarzania myśli wypowiedzianych w słowach, ruchowa dotyczy nawyków i sprawności motorycznych, uczuciowa - zapamiętywanie i odtwarzanie zdarzeo, które są silnie zabarwione emocjonalnie.

52 Rodzaje pamięci epizodyczna obejmuje osobiste doświadczenia i poszczególne zdarzenia z życia jednostki, semantyczna służy do wiedzy ogólnej i znaczenia pojęd, proceduralna pamięd umiejętności, wiedza o tym jak się wykonuje czynności, np. jeździ rowerem, samochodem.

53 Rodzaje pamięci mechaniczna zapamiętywanie bez konieczności zrozumienia (np. wierszyk na pamięd), logiczna zapamiętywanie z koniecznością zrozumienia,

54 Rodzaje pamięci dowolna nastawienie na zapamiętanie, mimowolna zapamiętywanie bez wysiłku i woli danej osoby. 54

55 Myślenie Myślenie to uwewnętrzniona czynnośd operowania informacjami (danymi, wiadomościami), a w szczególności ich selekcja i wytwarzanie, dzięki której dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości. (A.Jurkowski) 55

56 Czynnośd myślenia Czynnośd myślenia obejmuje procesy: planowania, przewidywania, oceniania, rozumienia, wnioskowania. 56

57 Operacje myślowe Informacje zawarte w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach są przetwarzane za pomocą operacji umysłowych: analizy, syntezy, porównywania, abstrahowania, uogólniania. 57

58 Operacje myślowe Analiza to myślowe rozdzielanie elementów całości. Synteza polega na scalaniu poszczególnych składowych. Porównywanie jest operacją zestawiania ze sobą różnych elementów z uwagi na ich podobieostwa i różnice. 58

59 Operacje myślowe Abstrahowanie polega na wyróżnianiu jednej właściwości elementu i jednoczesnym pomijaniu innych. Uogólnianie charakteryzuje się ujmowaniem właściwości, cech wspólnych dla określonej klasy zjawisk i rzeczy z pominięciem cech jednostkowych. TĘCZA 59

60 Rodzaje myślenia 1. Sensoryczno-motoryczne (zmysłoworuchowe) to typowe myślenie w działaniu połączone z manipulowaniem przedmiotami dla osiągnięcia celu, dominuje ono u dzieci do 2,5 r. ż. 2. Konkretno-wyobrażeniowe, zaczyna się już w 3 roku życia, chodzi tu o konkretny rodzaj przedmiotów, na których przebiega myślenie, np. dla hydraulika będą to rury, a dla dziecka zabawki itd. 60

61 Rodzaje myślenia 3. Słowno-logiczne (symboliczne, pojęciowe, abstrakcyjne), jest oparte na języku, mowie. W wieku przedszkolnym tylko w postaci zalążkowej, a w wieku szkolnym rozwija się wraz z przyswajaniem nowych pojęd - nauki. 61

62 Pojęcia Pojęcia treścią pojęd są ogólne właściwości wspólne dla jakiegoś zbioru rzeczy oraz stosunki pomiędzy elementami rzeczywistości. Można podzielid je na: konkretne przedmioty o rozmaitym stopniu ogólności (torba, lampa, koo), abstrakcyjne którym nie odpowiadają żadne realnie istniejące przedmioty, lecz ujmujemy ich sens i zakres. (liczba, sprawiedliwośd, piękno, dobro, miłośd) 62

63 Mowa Mowa pozwala komunikowad się z innymi ludźmi za pomocą dźwięków artykułowanych. (nie mylid z tzw. mową ciała ) Język to społeczny a zarazem naturalny system znaków dźwiękowych i reguł łączenia tych znaków, wyznaczających sposób posługiwania się nimi.

64 TEMAT: Procesy emocjonalnomotywacyjne 64

65 Czym są emocje?

66 Pojęcie emocja Emocja jest subiektywnym stanem psychicznym uruchamiającym priorytet dla związanego z nią programu działania. Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresja mimiczna i pantomimiczna oraz zachowania. (D. Doliński, 2000).

67 Składniki emocji EMOCJA SKŁADNIK POZNAWCZY SKŁADNIK FIZJOLOGICZNY SKŁADNIK BEHAWIORALNY Strach Przekonanie, że jest się w niebezpieczeostwie Pobudzenie współczulne Unikanie Gniew Frustracja lub poczucie krzywdy Pobudzenie współczulne i przywspółczulne Atak Depresja Przekonanie o bezradności, beznadziejności Pobudzenie przywspółczulne Biernośd, skłonnośd do autodestrukcji Radośd Poczucie przyjemności, zadowolenia, satysfakcji Pobudzenie współczulne Dążenie ku

68 Fizjologiczny aspekt emocji Silne pobudzenie emocjonalne wywołuje pobudzenie fizjologiczne (a.u.n.): z mózgu: ciało migdałowate wysyła sygnał do wzgórza, przysadka nadnercza wydziela hormon- adrenalinę, szybkie bicie serca, wzrost ciśnienia tętniczego, wątroba wydziela do krwi więcej cukru, wzrost częstotliwości oddychania, organizm pobiera więcej tlenu, trawienie ulega spowolnieniu, a krew z narządów wew. dopływa do mięśni, następuje zaopatrzenie dużych mięśni w znajdujący się w krwi w cukier, czego efektem jest napięcie mięśni, źrenice rozszerzają się dopuszczając więcej światła, pocenie się, aby ochłodzid ciało.

69 Znak emocji Znak emocji wskazuje na zabarwienie emocjonalne, które można scharakteryzowad biegunowo w wymiarach: emocje przyjemne przykre, zwane dodatnimi i ujemnymi.

70 Emocja dodatnia Emocja dodatnia charakteryzuje się wytwarzaniem tendencji do podtrzymywania kontaktów z obiektem wywołującym ją lub do podtrzymywania aktywności związanych z taką emocją. Np. Jeżeli kogoś lubimy, to go zapraszamy.

71

72 Emocja ujemna Emocja ujemna tworzy tendencję do unikania kontaktu z obiektem lub aktywnością, która ją wywołała. Np. Jeżeli kogoś nie lubimy, to go unikamy.

73 Rodzaje emocji podstawowych Paul Ekman niezależnie od kultury podstawowe emocje: Strach Złośd Smutek Radośd Wstręt Carroll Izard emocje podstawowe, gdy są subiektywnie odróżnialne i towarzyszą im specyficzne reakcje neuronalne: Strach Złośd Smutek Radośd Wstręt Wstyd Poczucie winy Zainteresowanie Zaskoczenie Pogarda

74 Zdjęcia 6 podstawowych emocji: radośd, złośd, smutek, zdziwienie, wstręt i strach

75 Emocje podstawowe i wtórne Robert Plutchik 8 emocji podstawowych Radośd Smutek Strach Gniew Zdziwienie Oczekiwanie Akceptacja Wstręt Emocje wtórne np. miłośd stanowią kombinację emocji podstawowych.

76 Podział procesów emocjonalnych afekty uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działających nagle, nastroje uczucia długotrwałe o małej sile i spokojnym przebiegu (zadowolenie lub niezadowolenie, wesołośd lub smutek, niepokój, tęsknota), 76

77 Czym jest motywacja?

78 Pojęcie,,motywacji Motywacja stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania. Motywacja to hipotetyczny stan organizmu, pobudzający i ukierunkowujący jego aktywnośd; istnieje kilka biologicznie pierwotnych motywacji: głód, sen. Stanowi ona proces wewnętrzny aktywizujący jednostkę do działania.

79 Model motywacji Podstawowy model motywacji można przedstawid wg następującego schematu:

80 Potrzeby jako źródło aktywności Potrzeba jest to odczuwalny brak, do zlikwidowania, którego dąży organizm. Braki mogą występowad ze względu na biologiczną i psychiczną strukturę organizmu. Potrzeba jako brak czegoś staje się bodźcem aktywizującym do działania. 80

81 KLASYFIKACJE POTRZEB PIRAMIDA POTRZEB MASLOWA KONCEPCJA C. ALDERFERA KONCEPCJA D. McCLELLANDA 81

82 Klasyfikacje potrzeb Teoria potrzeb A. Maslowa Najczęściej posługujemy się hierarchią potrzeb według A. Maslowa. Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię, którą można przedstawid następująco (w kolejności od potrzeb podstawowych do złożonych). 82

83 Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby fizjologiczne: głód, pragnienie, wypoczynek, wypróżnienie, unikanie bólu, zachowanie odpowiedniej temperatury, redukcja popędu seksualnego. Potrzeby bezpieczeostwa ochrona przed nieprzyjaznym otoczeniem dzięki domostwu i ubraniu, ochrona przed przestępczością i kłopotami finansowymi. 83

84 Hierarchia potrzeb 84

85 Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby przynależności i miłości - miłośd akceptacja innych dzięki utrzymywaniu intymnych związków, istnieniu grup społecznych, podtrzymywaniu przyjaźni. Potrzeby szacunku i uznania osiągnięcia, kompetencje, aprobata innych, szacunek, prestiż, status. 85

86 Hierarchia potrzeb Maslowa Maslow twierdził, że człowiek pnie się po piramidzie potrzeb. Realizacja potrzeb wyższych w hierarchii zależy od zaspokojenia potrzeb niższych w hierarchii. 86

87 Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby samorealizacji (samourzeczywistnienia) realizacja własnego, niepowtarzalnego potencjału. Dla wielu ludzi oznacza to zaspokojenie potrzeb: estetycznych (np. sztuka, piękno, porządek), potrzeby poznawcze (np. nowości, eksploracji, zrozumienia i wiedzy). 87

88 TEORIA ERG -Claytona Alderfera Teoria C. Alderfera ERG bardziej potwierdziła się w praktyce niż teoria Maslowa. potrzeby egzystencji (Existence) potrzeby fizjologiczne i bezpieczeostwa potrzeby powiązao (Relatedness) potrzeby przynależności i szacunku potrzeby rozwoju (Growth) samorealizacji Odczuwanie potrzeb przez ludzi ma charakter bardziej dynamiczny oraz ciągły, tzn. ludzie mogą odczuwad kilka potrzeb równocześnie. 88

89 TEORIA 3 POTRZEB Davida McClellanda motywacja do pracy W motywacji do pracy ważne jest określenie dominującej potrzeby: osiągnięd lubią wyzwania, trudne i ambitne ale realne zadania, biorą za nie odpowiedzialnośd, oczekują informacji zwrotnych władzy lubią (rządzid) kontrolowad innych, cenią rywalizację i pozycję, dążą do dominacji aby wykazad wyższośd, niedostatecznie troszczą się o efekty pracy (stąd wymagają kontroli) przynależności podczas wykonywania zadao oczekują akceptacji, lubienia i współdziałania 89

90 Rodzaje motywacji Rodzaje motywacji: wewnętrzna aktywizacja następuje gdy człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb, zewnętrzna polega na wzbudzeniu potrzeb przez stosowanie kar i nagród.

91 TEMAT: Proces uczenia się 91

92 CO TO ZNACZY, ŻE CZŁOWIEK SIĘ UCZY? 92

93 Uczenie się Uczenie się jest procesem prowadzącym do modyfikacji zachowania jednostki w wyniku jej uprzednich doświadczeo. Jest procesem zachodzącym w psychice jednostki, na podłożu układu nerwowego, prowadzącym do zmian w zachowaniu. Uczenie się jako proces gromadzenie doświadczeo trwa przez całe życie. 93

94 Rodzaje uczenia się Uczenie się skojarzeniowe: Warunkowanie klasyczne Warunkowanie instrumentalne (sprawcze) Uczenie się poprzez naśladowanie (obserwację i modelowanie) 94

95 Warunkowanie klasyczne Iwan P. Pawłow ( ) rosyjski fizjolog, stworzył teorię warunkowania w oparciu o eksperymenty na psach. Opisał on zachowanie psa, który śliniąc się na widok jedzenia (reakcja bezwarunkowa), zaczął po jakimś czasie ślinid się na dźwięk metronomu. Stało się tak, gdyż przed każdym podaniem jedzenia włączano metronom. Pies skojarzył współwystępowanie dwóch elementów (jedzenie + metronom), oraz ich następstwo czasowe. 95

96 Warunkowanie klasyczne Warunkowanie klasyczne (warunkowanie pawłowowskie), to uczenie się znaczenia jakiegoś pierwotnie obojętnego bodźca (BN później BW) dzięki temu, że systematycznie poprzedza on jakiś bodziec, który znaczenie już ma (BB). 1. Bodziec Bezwarunkowy (jedzenie) Reakcja Bezwarunkowa (ślina) 2. Bodziec Neutralny (dźwięk metronomu) +Bodziec Bezwarunkowy (jedzenie) Reakcja Bezwarunkowa (ślina) 3. Bodziec Warunkowy (dźwięk metronomu) Reakcja Warunkowa (ślina) 96

97 Warunkowanie instrumentalne - Prawo efektu Thorndike a Edward Lee Thorndike ( ) psycholog amerykaoski. Jeżeli w jakiejś sytuacji określone zachowanie wywołuje odczucie zadowolenia, to wzrastad będzie prawdopodobieostwo wystąpienia tego zachowania w podobnej sytuacji. Jeżeli wywołuje uczucie dyskomfortu, to prawdopodbieostwo wystąpienia tego zachowania w podobnej sytuacji maleje. 97

98 Warunkowanie instrumentalne Burrhus Skinner ( ) psycholog, behawiorysta. Skinner, który prowadził swoje badania m.in. na szczurach, głodził je a następnie umieszczał w klatkach, gdzie znajdowała się dźwignia. Po naciśnięciu dźwigni szczur otrzymywał kulkę pokarmu, uczył się tego bardzo szybko. 98

99 Warunkowanie instrumentalne Warunkowanie instrumentalne typ uczenia się, w którym zachowanie się kształtuje na skutek działania dwóch typów wzmocnieo: pozytywnego (nagrody) i negatywnego (kary). 99

100 Uczenie się poprzez naśladowanie Albert Bandura (ur.1925) - psycholog kanadyjski. Twórca teorii społecznego uczenia się. Według Bandury uczenie się zachowao zachodzi nie tylko poprzez warunkowanie klasyczne i warunkowanie instrumentalne, ale także poprzez obserwowanie zachowao innych ludzi. Ten sposób uczenia się można nazwad modelowaniem lub naśladowaniem. 100

101 Uczenie się poprzez naśladowanie Bandura kładzie nacisk na uczenie się poprzez obserwację i modelowanie. Rozwój moralny wg niego dokonuje się poprzez rozdział nagród i kar dokonywany przez dorosłych i rówieśników, którzy służą za modele akceptowalnego zachowania. Albert Bandura stworzył jedną z najbardziej znanych teorii agresji. Według niego zachowania agresywne kształtują się, gdy dziecko czuje przyzwolenie na zachowanie agresywne ze strony swoich opiekunów. 101

102 TEMAT: Osobowośd człowieka

103 Czym jest osobowośd? 103

104 Osobowośd - najprościej Osobowośd to stosunkowo trwałe i charakterystyczne wzory w myśleniu, emocjach i zachowaniu. Badanie osobowości zakłada, że jest jakaś konsekwencja w ludzkich zachowaniach.

105 Czynniki wpływające na kształt osobowości: wrodzone cechy biofizyczne (np. dzieci przypominają swoich rodziców nawet, gdy są adoptowane przez inne rodziny, bliźnięta jednojajowe są bardziej podobne niż bliźnięta dwujajowe), socjalizacja w rodzinie (np. poprzez wpływ bodźców zewnętrznych, agresja jest uwarunkowana odrzuceniem i fizycznym karaniem w dzieciostwie połączonymi ze zgodą na agresję), własna aktywnośd jednostki (np. doświadczenie bezsilności i braku autonomii w pracy może przyczynid się do poczucia zewnętrznego umiejscowienia kontroli, opartego na przeświadczeniu, że nie daje się kontrolowad tego co ma się zdarzyd; psychoterapia może również przyczyniad się do zmian osobowości.)

106 Czynniki wpływające na kształt osobowości: wrodzone cechy biofizyczne (np. dzieci przypominają swoich rodziców nawet, gdy są adoptowane przez inne rodziny, bliźnięta jednojajowe są bardziej podobne niż bliźnięta dwujajowe), socjalizacja w rodzinie (np. poprzez wpływ bodźców zewnętrznych, agresja jest uwarunkowana odrzuceniem i fizycznym karaniem w dzieciostwie połączonymi ze zgodą na agresję), własna aktywnośd jednostki (np. doświadczenie bezsilności i braku autonomii w pracy może przyczynid się do poczucia zewnętrznego umiejscowienia kontroli, opartego na przeświadczeniu, że nie daje się kontrolowad tego co ma się zdarzyd; psychoterapia może również przyczyniad się do zmian osobowości.)

107 5 głównych koncepcji dot. osobowości 1. Fizjologiczne (typologie) 2. Oparte na cechach lub czynnikach (tradycyjne) 3. Psychodynamiczne (skupienie na przeszłości) 4. Humanistyczne (skupienie na teraźniejszości) 5. Behawioralne

108 1. Fizjologiczne - teoria płynów cielesnych Hipokratesa i Galena Typ osobowości Sangwinik (z łaciny: Sanguis - krew) Choleryk (greckie chole - żółd) Melancholik (greckie melas chole - czarna żółd) Flegmatyk (greckie phlegma - flegma). Opis towarzyski, szczęśliwy, entuzjastyczny, ożywiony i zawsze optymistycznie nastawiony do życia niestabilny, agresywny, wybuchowy, skłonny do irytacji i nerwowy pesymista, smutny, przygnębiony i nieszczęśliwy Spokojny, apatyczny, pozbawiony entuzjazmu, refleksyjny, pasywny

109 Somatotypy W. Sheldona Endomorficy zrelaksowani, towarzyscy, smakosze, Mezomorficy osoby silne fizycznie, asertywne, przepełnione energią i odwagą. Ektomorficy introwertywni mózgowcy o upodobaniach artystycznych i skłonności raczej do rozmyślao o życiu niż konsumpcji i działania.

110 2. Podejście oparte na cechach Poszukiwanie cech rdzennych, które rozróżniają ludzi. Cecha osobowości to względnie stała właściwośd, którą można obserwowad i mierzyd u jednostki. Przykładowe cechy: pojętnośd, usłużnośd, grzecznośd, impulsywnośd.

111 Syt. bodźcowa Cecha (zmienna pośrednicząca) Reakcje Nieśmiałośd jako cecha Wygłaszanie mowy Przyjęcie Rozmowa z cudzoziemcem Randka Zwrot wadliwego towaru Nieśmiałośd Unikanie, wycofanie Czerwienienie się Luki pamięciowe Milczenie Niezręczne gesty Unikanie kontaktu wzrokowego

112 Podejście oparte na cechach lub czynnikach Ile jest cech? Gordon Allport wyróżnił ok cech Analiza czynnikowa 5 czynników ( Wielka Piątka )

113 Wielka Piątka Pięcioczynnikowy model osobowości tzw. Wielka Piątka (NEO-FFI) Paula T. Costa, i Roberta R. McCrae opiera się na pięciu głównych wymiarach osobowości: neurotyzmu, ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, ugodowości i sumienności.

114 Wielka Piątka Czynniki Ekstrawersja (introwersja) Ugodowośd (nieustępliwośd) Sumiennośd (chaotycznośd) Neurotycznośd (stabilnośd em.) Biegun podobny znaczeniowo rozmownośd, asertywnośd i aktywnośd (ekstrawersja) życzliwośd, serdecznośd i ufnośd (ugodow.) rzetelnośd, odpowiedzialnośd i dobre zorganizowanie (sumienn.) nerwowośd, wybuchowośd, lękliwośd (neurot.) Biegun przeciwstawny znaczeniowo (cechy) spokój, wycofanie, nieśmiałośd (introwers.) wrogośd, egoizm, nieufnośd (nieustęp.) niedbałośd, brak odpowiedzialności, brak zorganizowania (chaot.) spokojny, stabilny, zadowolony (stabiln.) Otwartośd na doświadczenie (Zamkniętośd) ciekawośd, twórczośd, inteligencja (otwart.) prosty, płytki, nieinteligentny (zamkn.)

115 3. Podejście psychanalityczne (psychodynamiczne) Trzy warstwy u Zygmunta Freuda: Id warstwa nieświadoma, popędy (najsilniejszy seks), celem zachowao jest redukcja popędów. (kieruje się zasadą przyjemności) Ego warstwa świadoma, realizacja popędów, jego naczelnym zadaniem jest rozwiązanie konfliktów między Id i Superego, (zasada realizmu) Superego funkcja kontroli, bliskie pojęciu sumienia, wszelkie wzorce i normy kulturowe, nabyte w procesie wychowania (zasada idealizmu).

116 Metafora góry lodowej Ego (zasada realizmu) jako mediator pomiędzy popędami Id (zasada przyjemności), a normami moralnymi Superego (zasada idealizmu). Prawdziwa motywacja jest nieświadoma (libido)

117 Dynamika osobowości Dynamizm osobowości polega na stałym konflikcie między warstwami. Warstwa popędowa Id dąży do realizacji, czemu przeciwdziała Superego. Ego wybiera takie formy zachowania, aby pogodzid dążenia tych warstw. Zachowanie jest wynikiem gry sił.

118 4. Podejście humanistyczne Człowiek dąży do samorealizacji (patrz piramida potrzeb). Nosi w sobie wartości, cele i mądrośd. Stopniowo to w sobie odkrywa. Powstrzymuje go przed tym otoczenie. Podstawowy konflikt: ja <-> otoczenie i lęk, wynikające z braku poczucia bezpieczeostwa. Człowiek dokonuje wyborów. Wewnętrzne prawdziwe ja jest źródłem wyborów właściwych. Przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers

119 5. Podejście behawioralne Przedstawiciele: John Watson, Pojęcie osobowości w zasadzie sprowadzid można do zbioru wyuczonych zachowao (reakcji - nawyków). Nawyk to tendencja do reagowania w określony sposób. Człowiek uczy się przejawiad określone reakcje na określone bodźce. Teoria ta nie wyjaśnia jednak czynności ludzkich o charakterze działao świadomych, złożonych oraz dążeo człowieka w celu ich urzeczywistnienia.

120 TEMAT: Składniki osobowości

121 Składniki osobowości Składniki osobowości tworzą strukturę zwartą i wielowymiarową i nie można ich oddzielad, ponieważ jedne wpływają na drugie. Składnikami osobowości są: 1. temperament, 2. zdolności (w tym inteligencja), 3. potrzeby, 4. zainteresowania, 5. obraz własnej osoby i postawy (w tym samoocena). 121

122 Temperament Temperament, to zespół najbardziej stałych właściwości psychicznych człowieka, przejawiających się w jego reakcjach emocjonalnych i motoryce (motorycznyruchowy). To dynamiczny składnik osobowości uzależniony od czynników wewnętrznych, a więc od procesów pobudzania i hamowania. 122

123 Zainteresowania Zainteresowania to specyficzne nastawienie poznawcze i emocjonalne na przedmioty i zjawiska rzeczywistości, które ujawnia się w działaniu. Na powstanie zainteresowao wpływają warunki środowiskowe, w których człowiek żyje. Środowisko może wpłynąd zarówno na rozbudzenie zainteresowao jak i na ich tłumienie. Im głębsze i bogatsze są zainteresowania jednostki, tym bardziej wzbogaca się jej życie psychiczne i rozwija osobowośd. 123

124 Zdolności Zdolnościami nazywamy takie właściwości psychiczne, które warunkują pomyślne rezultaty działania. Rozwijają się one pod wpływem określonych wrodzonych zadatków fizjologicznoanatomicznych. Wrodzone zadatki wpływają na rozwój zdolności, ale ich nie wyznaczają. To one mają wpływ i umożliwiają rozwinięcie różnorodnych zdolności, np. dobry wzrok może byd podstawą osiągnięd sportowych w łucznictwie lub strzelectwie itd. 124

125 TEMAT: Obraz własnej osoby

126 Obraz własnej osoby Centralną strukturą osobowości, która zawiera wiedzę o samym sobie stanowi Struktura JA. Struktura JA jest to suma doświadczeo i poglądów dotyczących własnej osoby. Jest to inaczej obraz własnej osoby.

127 Ja-realne i Ja-idealne Można mówid o dwóch elementach obrazu samego siebie: Ja-realne obraz siebie spostrzeganego zgodnie z rzeczywistością (rzeczywisty obraz samego siebie). Ja-idealne obraz samego siebie przedstawiający oczekiwania danej osoby wobec siebie (pożądany obraz samego siebie).

128 Szczególnie istotne elementy obrazu samego siebie Obraz własnego ciała Samoocena Samoakceptacja Ulokowanie poczucia kontroli

129 Obraz własnego ciała Schemat ciała obraz poszczególnych części ciała, ich wzajemnych stosunków i kształtów. Osoby przywiązują szczególną wagę do niektórych elementów własnego ciała. Z obrazem własnego ciała wiążą się różnorodne emocje. Szczególnie ważną emocją jest wstyd. Ważnym elementem postrzegania własnego ciała jest spostrzeganie własnego stanu zdrowia niedocenianie, przecenianie.

130 Samoocena Samoocena globalna dotyczy całościowego obrazu własnej osoby. Samoocena cząstkowa jest wynikiem wartościowania wybranych obszarów,,ja. Samooceny cząstkowe mogą się diametralnie różnid: osoba może się uważad za wybitnie inteligentną, a jednocześnie za zupełnie nieatrakcyjną towarzysko.

131 Samoocena Samoocena wysoka i niska nie jest niekorzystna, o ile jest trafna (zdarza się rzadko). Ludzie mają tendencję do zniekształceo w ocenianiu samych siebie. Jeśli mają samoocenę wysoką, to czasem ją dodatkowo zawyżają (i odwrotnie). Poważne skutki samooceny: Przy zawyżonej samoocenie podejmowanie zbyt trudnych działao, w efekcie załamanie. Przy zaniżonej samoocenie biernośd i wycofywanie się.

132 Samoakceptacja Można utożsamiad z samooceną. Kształtuje się od wczesnego dzieciostwa. Gdy rozbieżnośd między Ja-idealne a Ja-realne jest zbyt duża, a jednostka nie może sobie z tym poradzid, może dojśd do napięcia i zaburzeo w obrębie osobowości. (brak akceptacji własnej osoby).

133 Poczucie kontroli Koncepcja J. Rottera człowiek może byd przeświadczony, że on sam i jego zachowanie poddane są kontroli z zewnątrz, bądź też uważa, że to on kontroluje swoją sytuację i zachowanie. Człowiek może się postrzegad jako: Przedmiot oddziaływao zewnętrznych - bez możliwości kontroli tego, co się z nim dzieje. (zewnętrzne ulokowanie kontroli) Podmiot autonomiczny mający wpływ na to, co robi, mający pełną świadomośd poczynao i biorący odpowiedzialnośd za skutki. (wewnętrzne ulokowanie kontroli)

134 Obraz samego siebie Obraz samego siebie jest taką organizacją informacji o samym sobie, która wykazuje dużą stałośd. Stałośd obrazu samego siebie jest jednym z zasadniczych czynników pozwalających zachowad człowiekowi własną tożsamośd.

135 TEMAT: Inteligencja a rozwiązywanie problemów

136 Inteligencja Specyficzną zdolnością odnoszącą się do sfery intelektualnej jest inteligencja. Kojarzymy inteligencję z sukcesami w szkole, awansami w pracy i odpowiednim postępowaniem w stosunku do innych itp. Od dziecka zdobywamy wiedzę na temat naszych zdolności. Nie jest ona jednoznacznie rozumiana przez psychologów. Zazwyczaj traktowana jest jako cecha, pewien aspekt osobowości wyjaśniający, dlaczego ludzie postępują w sposób adaptacyjny i nowatorski.

137 Niektóre definicje inteligencji,,inteligencja jest ogólną zdolnością umysłową wpływającą na stopieo sprawności działao wymagających udziału procesów uczenia się i myślenia. (J. Strelau) Inteligencja - zdolnośd jednostki do zrozumienie świata oraz pomysłowośd w radzeniu sobie z jego wyzwaniami; oznacza trafną orientację w świecie, skuteczne rozwiązywanie problemów (przystosowanie się do swojego środowiska, korzystanie z doświadczeo, wybieranie odpowiednich strategii postępowania itd.). (D. Wechsler)

138 Rozkład ilorazu inteligencji w populacji Źródło: Zimbardo, 1999, s.562

139 Rozkład IQ w populacji (skala Wechslera) ZAKRES WYNIKÓW ODSETEK POPULACJI KRÓTKA CHARAKTERYSTYKA IQ 130 i więcej 2 Bardzo wysoki Wysoki Ponadprzeciętny Przeciętny wyższy Przeciętny niższy Poniżej przeciętnego Pogranicze upośledzenia Poniżej 70 2 Upośledzenie umysłowe

140 Czy inteligencję dziedziczymy? (źródło: Zimbardo, 1999, s. 568) Korelacje ilorazu inteligencji Bliźnięta jednojajowe - wychowywane razem - wychowywane osobno 0,86 0,72 Bliźnięta dwujajowe - wychowywane razem 0,60 Rodzeństwo -wychowywane razem -wychowywane osobno 0,47 0,24 Rodzic/dziecko 0,40 Przybrany rodzic/dziecko 0,31 Kuzyni 0,15

141 Związki pomiędzy dziedzicznością, środowiskiem a ilorazem inteligencji najniższa klasa społeczna (źródło: Zimbardo, 1999, s. 569) najwyższa klasa społeczna średni I.I. ojców średni I.I. synów Badania z lat 70 XX wieku

142 Teorie inteligencji Większośd psychologów się zgadza, że inteligencja stanowi poznawczą podstawę osiągnięd szkolnych i wiąże się: z rozumieniem złożonych idei, skutecznym przystosowaniem się do otoczenia, uczeniem się na podstawie doświadczenia, rozumowaniem i rozwiązywaniem problemów. Nie ma jednak między psychologami zgody co do natury i źródeł inteligencji.

143 Teorie czynnikowe Wielu badaczy zakłada, że na inteligencję składa się jeden lub więcej rodzajów zdolności umysłowych zwanych czynnikami. Alfred Binet (1905) uważał, że na inteligencję składa się kilka wzajemnie powiązanych czynników. Inni badacze postulowali liczbę czynników wahającą się od 1 do 100.

144 Zdolności umysłowe wg L. Thurstone a Amerykaoski psycholog Louis Thurstone sugerował istnienie dziewięciu odrębnych czynników, które nazwał podstawowymi zdolnościami umysłowymi. Dowodził, że możemy uzyskiwad wysokie wyniki w zakresie płynności słownej (np. szybko rymowad), ale nie podnosi to skuteczności rozwiązywania zadao matematycznych. Jednakże między poszczególnymi zdolnościami występuje pewien związek. Np. osoba obdarzona zdolnościami rozumowania ma większą szansę posiadanie bogatego słownika i wyższych zdolności matematycznych.

145 Podstawowe zdolności umysłowe

146 Czynniki J. P. Guilforda W wyniku wieloletnich badao psycholog J. P. Guilford rozszerzył listę zdolności do setek czynników. Im więcej czynników, tym bardziej się na siebie nakładają. Np. szereg czynników wyróżnionych przez Guilforda dotyczy rozwiązywania problemów matematycznych i dokonywania operacji na liczbach.

147 Teoria inteligencji wielorakiej Gardnera Howard Gardner postuluje istnienie siedmiu rodzajów inteligencji, a każdy uznaje za odrębną inteligencję. Każda inteligencja ma jego zdaniem odrębne podłoże nerwowe w różnych obszarach mózgu. Rodzaje inteligencji: inteligencja językowa, Inteligencja logiczno-matematyczna, umiejętności przestrzenno-relacyjne, inteligencja muzyczna, umiejętności motoryczne, umiejętności interpersonalne (wrażliwośd interpersonalna)., talenty intrapersonalne (wrażliwośd intrapersonalna).

148 Inteligencja emocjonala Peter Salovey i John Mayer teoria inteligencji emocjonalnej, spopularyzowana przez Daniela Golemana. Umiejętności społeczne i emocjonalne stanowią pewien rodzaj inteligencji. Inteligencja emocjonalna (IE) przypomina wyróżnione przez Gardnera umiejętności intrapersonalne i interpersonalne. Teoria IE zakłada, że orientacja w uczuciach własnych i cudzych zostaje wyuczona w dzieciostwie.

149 Inteligencja emocjonalna Wiąże się z takimi umiejętnościami jak: samoświadomośd, samokontrola, empatia, sztuka dobrego słuchania, rozwiązywanie konfliktów, współpraca.

150 Metody pomiaru osobowości» Opierają się na założeniu, że przyszłe zachowania człowieka można przewidywad, jeżeli w wiarygodny sposób zmierzy się jakąś próbkę jego dotychczasowych zachowao. Jeden ze sposobów pomiaru osobowości polega na zastosowaniu skal oceny zachowania, za pomocą których można ocenid zachowanie w takim środowisku, jak klasa szkolna lub oddział szpitalny. Częściej jednak używa się wystandaryzowanych testów psychologicznych obiektywnych lub projekcyjnych.

151 TESTY OBIEKTYWNE Polegają na tym, że osoba badana proszona jest o odpowiedź na pewną wystandaryzowaną (tj. mającą zawsze tę samą treśd i postad) grupę pytao lub opinii. Czasami zadaniem badanego jest odpowiedzied na każde pytanie tak" lub nie", czasami proszony jest o zaznaczenie, jak dalece każda z opinii odnosi się do niego (jak trafnie go opisuje); kiedy indziej idzie o to, by badany wybrał jedną z kilku zaproponowanych możliwości. Niektóre testy mają charakter skali z wymuszonym wyborem.

152 Przykładowe pytania wchodzące w skład kwestionariusza przedstawiają się następująco: Mój ojciec był dobrym człowiekiem. Bardzo rzadko dokuczają mi bóle głowy. Dłonie i stopy mam zwykle dosyć ciepłe. Nigdy nie zrobiłem czegoś niebezpiecznego tylko po to, aby przeżyć dreszczyk emocji. Pracuję w dużym stresie. P N P N P N P N P N

153 TESTY PROJEKCYJNE Nie ma jasnych, dobrych" czy w ogóle precyzyjnie określonych odpowiedzi. Osobom badanym pokazuje się jakieś wieloznaczne bodźce, jak plamy Atramentowe czy niejasne rysunki, z prośbą, aby opowiedziały, co na nich widzą. Zakłada się, że umożliwia to ludziom projekcję (dosłownie: rzutowanie) własnej osobowości na ich wypowiedzi. Treśd wypowiedzi wyraża nie tylko sam bodziec, ale i osobowośd człowieka opowiadającego, co ów bodziec przedstawia. Dwa najbardziej popularne testy projekcyjne to: - Test Plam Atramentowych Rorschacha; - Test Apercepcji Tematycznej Murraya.

154 TEMAT: Pojęcie sytuacji trudnej i rodzaje sytuacji trudnych

155 Trzy rodzaje sytuacji Wyróżnia się trzy rodzaje sytuacji: Sytuacja normalna Sytuacja optymalna Sytuacja trudna

156 Sytuacje normalna Sytuacja normalna jej elementy tworzą możliwie ustalony, możliwy do przewidzenia układ. Warunki wykonania czynności są przystosowane do zadao, przyjętych metod i możliwości podmiotu. Zadania są możliwe do wykonania.

157 Sytuacja optymalna Sytuacja optymalna występuje wtedy, gdy przebieg czynności i ich efekty, a także warunki wykonania są na najlepszym z możliwych poziomów.

158 Sytuacja trudna Sytuacja trudna istnieje wtedy, gdy przebieg aktywności podstawowej jest zakłócony, a prawdopodobieostwo wykonania zadania jest mniejsze niż w sytuacji normalnej. W sytuacji trudnej zadania stojące przed podmiotem, przynajmniej w początkowej fazie, stoją powyżej jego możliwości. Zmusza to do podwyższenia możliwości lub różnego rodzaju czynności obronnych.

159 Typy sytuacji trudnych Wyróżnia się kilka typów sytuacji trudnych: Sytuacje zagrożenia Sytuacje przeciążenia Sytuacje zakłócenia Sytuacje deprywacji Sytuacje konfliktowe

160 Sytuacja zagrożenia Sytuacja zagrożenia występuje wtedy, gdy następuje zagrożenie istotnej dla danej osoby wartości. Wartości fizyczne (np. życie, zdrowie) Wartości społeczne (np. godnośd, dobre imię, kontakt z rodziną)

161 Sytuacja przeciążenia Sytuacja przeciążenia występuje wtedy, gdy jednostka wykonuje określone czynności na granicy swoich możliwości fizycznych i psychicznych. Czynności wymagają zbyt wiele wysiłku. Okazjonalnie pojawiające się przeciążenie powoduje zmęczenie i zniechęcenie, natomiast stale utrzymująca się sytuacja przeciążenia powoduje stan chronicznego napięcia emocjonalnego, objawiającego się brakiem równowagi emocjonalnej.

162 Sytuacje zakłócenia Sytuacje zakłócenia polegają na tym, że jednostka nie może efektywnie wykonywad podjętych czynności, ponieważ na drodze ich realizacji pojawiają się rozmaite przeszkody. (np. brak informacji, zaburzenia pamięci itp.)

163 Sytuacja deprywacji Sytuacja deprywacji jest to pozbawienie danej osoby czegoś, co jest jej w danej chwili niezbędne. Np. pragnienie, głód, opuszczenie przez osobę bliską.

164 Sytuacja konfliktu Sytuacje konfliktowe mogą dotyczyd dążeo jednej osoby (konflikty motywacyjne) lub dążeo dwóch albo więcej osób (konflikty interpersonalne). Konflikty motywacyjne polegają na tym, że osoba znajduje się w zasięgu przeciwstawnych oddziaływao różnych czynników lub wartości i z dwóch celów swego działania musi wybrad jeden. Towarzyszy mu silne napięcie emocjonalne.

165 TEMAT: Stres korzystny i stres niekorzystny Stefan M. Marcinkiewicz

166 Stres w pracy zawodowej Każda praca, której specyfika wiąże się z kontaktem z drugim człowiekiem wytwarza napięcia nerwowe, czyli jest źródłem stresu. W takim wypadku istotne staje się umiejętnośd radzenia sobie z napięciami, czyli radzenia sobie ze stresem. 166

167 Biochemiczne podstawy stresu Podstawą fizjologiczną stresu jest szereg reakcji zachodzących w organizmie, które nazwano reakcją walcz lub uciekaj.

168 Mobilizacja organizmu W organizmie, aby się szybko zmobilizowad walki lub ucieczki, występuje zbiór takich reakcji jak: z mózgu: ciało migdałowate wysyła sygnał do wzgórza, przysadka nadnercza wydziela hormon- adrenalinę, szybkie bicie serca, wzrost ciśnienia tętniczego, wątroba wydziela do krwi więcej cukru, wzrost częstotliwości oddychania, organizm pobiera więcej tlenu, trawienie ulega spowolnieniu, a krew z narządów wew. dopływa do mięśni, następuje zaopatrzenie dużych mięśni w znajdujący się w krwi w cukier, czego efektem jest napięcie mięśni, źrenice rozszerzają się dopuszczając więcej światła, pocenie się, aby ochłodzid ciało. 168

169 Psychiczne skutki reakcji biochemicznej zwiększona koncentracja, zwiększona wrażliwośd wszystkich zmysłów, przyspieszenie procesów myślowych, polepszenie pamięci.

170 Stres ogólna definicja Stres jest reakcją adaptacyjną w postaci szeregu negatywnych emocji (strachu, lęku, złości itp.), która wynika z dostrzeżenia różnicy pomiędzy naszymi możliwościami, a wymogami sytuacji. 170

171 Stres jako reakcja na zmianę Stres jest normalną reakcją na zmianę, z którą stykamy się w życiu, i w której uczestniczymy. Nowa sytuacja wymaga, byśmy dostosowali sie do nowych warunków. 171

172 Czynniki wywołujące stres stresory: sytuacje zagrażające życiu lub zdrowiu, sytuacje stwarzające zagrożenie dla poczucia własnej wartości, zadania o wysokim stopniu trudności, uczucie braku kontroli nad wydarzeniami, sytuacje pozbawienia wartości lub rzeczy, które są ważne dla funkcjonowania jednostki.

173 Normalny schemat reakcji stresowej

174 Potoczne mniemanie Stres w powszechnym odbiorze jest uważany za zjawisko szkodliwe. W rzeczywistości działanie niepożądane przynosi jedynie stres zbyt silny (przekraczający indywidualne możliwości adaptacyjne jednostki) lub długotrwały.

175 GŁÓWNE TEZY 1. STRES JEST NORMALNĄ REAKCJĄ ZWIAZANĄ Z PROCESAMI ŻYCIA. MOBILIZUJE ORGANIZM DO DZIAŁANIA. 2. BRAK REAKCJI STRESOWEJ OZNACZA ŚMIERD ORGANIZMU.

176 Stan mobilizacji do działania Stres jest niezbędny do tego, aby w ogóle podjąd działanie. Kiedy nas mobilizuje, określamy go mianem stresu korzystnego (eustres). Gdy jest zbyt silny, przekracza optymalny poziom i zaczyna nam szkodzid mówimy o stresie szkodliwym (dystres). 176

177 Eustres i dystres 177

178 TRZY FAZY REAKCJI STRESOWEJ Przyglądając sie ludzkiemu zachowaniu, które zmienią sie pod wpływem narastających emocji, można wyodrębnid trzy fazy reakcji organizmu na stres: mobilizacji (alarmowa), adaptacji (odporności), destrukcji (wyczerpania).

179 Fazy reakcji stresowej

180 Stres przewlekły Gdy człowiek podlega stresowi przez dłuższy czas, zaczyna on nieśd ze sobą niepokojące objawy w różnych sferach funkcjonowania człowieka. Wtedy nie służy organizmowi do konstruktywnej mobilizacji ani do obrony, a zaczyna poważnie szkodzid. 180

181 Objawy stresu przewlekłego reakcje fizyczne organizmu ból głowy drżenie rak zimne ręce nadmierne pocenie sie bóle w klatce piersiowej brak apetytu ból brzucha nudności zaburzenie trawienia podwyższone ciśnienie nadwrażliwośd na bodźce szczękościsk wysypka blady odcieo skóry dreszcze napięcie i bóle mięśni problemy ze snem trudności w oddychaniu 181

182 Objawy stresu przewlekłego w emocjach i myśleniu chwiejnośd emocjonalna niepokój lęk gniew nieracjonalnośd myśli nieufnośd uczucie zmęczenia niecierpliwośd drażliwośd brak tolerancji wobec innych gonitwa myśli obniżona samoocena poczucie bezsilności i braku kontroli nad działaniami pesymizm 182

183 Objawy stresu przewlekłego w zachowaniach wybuchy płaczu stosowanie używek objadanie się szybkie tempo mówienia unikanie kontaktów z ludźmi nerwowe tiki spowolnienie reakcji nerwowośd ruchów prowokowanie konfliktów 183

184 Objawy stresu przewlekłego w sprawności intelektualnej osłabienie pamięci obniżenie efektywności pracy intelektualnej obniżenie tempa pracy intelektualnej częste pomyłki uczucie pustki w głowie trudności w koncentracji 184

185 Sprawdź swój poziom stresu przewlekłego Dwóch amerykaoskich badaczy: Thomas Holmes i Richard Rahe w 1967 r. opracowało skalę stresujących wydarzeo życiowych (stresorów). Można w ten sposób sprawdzid swój poziom stresu przewlekłego. 185

186 Stres przewlekły a prawdopodobieostwo choroby Z badao Holmesa i Rahe'a wynika zależnośd statystyczna pomiędzy stresorami, a prawdopodobieostwem zapadnięcia na poważną chorobę: jednostek stresu = 37-procentowa szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat jednostek stresu = 51-procentowa szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat ponad 300 jednostek stresu = 79-procentowa szansa choroby w ciągu kolejnych 2 lat

187 Skutki stresu przewlekłego Efektem stresu przewlekłego może byd częstsze zapadanie na różnego rodzaju choroby (np. infekcje wirusowe, nadciśnienie, zawał serca). Czasami nadmierny stres jest przyczyną uzależnieo (alkoholizm, narkomania). Ważne jest aby odnaleźd swój konstruktywny, sposób na radzenie sobie ze stresem. 187

188 Różnice indywidualne w reakcji stresowej Ludzie w odmienny sposób reagują na taką samą sytuację. To, co dla jednego jest łatwe, dla innego może stanowid duży problem i wywoływad napięcie. Innymi słowy, reakcja na dana sytuacje oraz sposób radzenia sobie ze stresem związane są z indywidualnymi możliwościami człowieka.

189 Stres a osobowośd Dwóch kardiologów kalifornijskich Mayer Friedman i Roy Rosenman zauważyło, że ludzie zapadający na zawał serca wyróżniają się w okresie przedchorobowym określonym modelem zachowania. (TYPA)

190 Kwestionariusz Sprawdź czy jesteś typem A czy typem B?

191 Stres a osobowośd Typ A Typ B stała walka o osiągnięcie celu - sukcesu za wszelką cenę wrogie nastawienie do otoczenia poczucie presji czasu stały pośpiech nadmierna rywalizacja łatwo wyrażana agresja niecierpliwośd zmierzanie do celu bez walki brak wrogości do otoczenia brak presji czasu i pośpiechu skłonnośd do współpracy umiarkowana agresja cierpliwośd

192 Stres a osobowośd Typ A Typ B stała walka o osiągnięcie celu - sukcesu za wszelką cenę wrogie nastawienie do otoczenia poczucie presji czasu stały pośpiech nadmierna rywalizacja łatwo wyrażana agresja niecierpliwośd zmierzanie do celu bez walki brak wrogości do otoczenia brak presji czasu i pośpiechu skłonnośd do współpracy umiarkowana agresja cierpliwośd

193 Stres a osobowośd Osoby prezentujące wzorzec zachowania typu A są skuteczne na poziomie społecznym - szczególnie w pracy zawodowej, na poziomie psychologicznym doświadczają zarówno satysfakcji jak i emocji negatywnych, zaś na poziomie fizjologicznym płacą wysokie koszty. Możliwa jest samodzielna lub przy pomocy psychoterapeuty zmiana typu zachowania z niekorzystnego A na typ B - o wiele bardziej korzystny.

194 TEMAT: Radzenie sobie ze stresem Stefan M. Marcinkiewicz

195 Radzenie sobie ze stresem Psychologowie wyróżnili wiele sposobów na odstresowanie, które można ująd w trzy grupy metod: techniki poznawcze - związane z rozpoznaniem i zrozumieniem swoich reakcji na stres, techniki relaksacyjne, np. dwiczenia oddechowe, aktywnośd fizyczną, np. bieganie. 195

196 Techniki poznawcze Techniki poznawcze. Skuteczną metodą bardziej przystosowawczego radzenia sobie ze stresem jest zmiana naszych ocen sytuacji stresowych i naszych samospełniających się przekonao. Często sami stresujemy sie na własne życzenie, myśląc w sposób nieracjonalny. 196

197 Nieracjonalne myśli Przykłady nieracjonalnych myśli: ładniejszym ode mnie zawsze sie udaje, zawsze wszystko ja musze robid, a na koocu mają do mnie pretensje, w moim wieku nie znajdę pracy, widzę przyszłośd w ciemnych barwach, niczego nie da się przewidzied, nie dogadam się z nim, on jest zbyt uparty. 197

198 Eksperyment Zróbmy mały eksperyment. Wyobraź sobie cytrynę. Jest żółta, soczysta i kwaśna. Przekrajasz ją na pół i wkładasz do ust. Zagryzasz. A teraz sprawdź, co właśnie dzieje sie w Twoich ustach. 198

199 Eksperyment Z bardzo dużym prawdopodobieostwem można stwierdzid, że ślinianki zaczęły pewnie intensywnie pracowad i wyprodukowały szybko większą ilośd śliny. Tak właśnie działa nasz mózg. Kiedy o czymś myślimy, wysyła do naszego organizmu sygnały, a organizm zaczyna zachowywad się tak, jakby nasze wyobrażenia były rzeczywistością. 199

200 Jak sobie radzid z nieracjonalnymi myślami? Jeśli mamy problem z nierealistycznymi przekonaniami, należy z nimi walczyd. Kiedy nieracjonalne myśli pojawiają sie w naszej głowie, mówid im: STOP. Należy zastępowad je myślami budującymi. Jeżeli mamy kłopot z dostrzeżeniem nieracjonalności tych myśli, warto porozmawiad o nich z kimś bliskim. 200

201 Stres a samoocena Podstawą profilaktyki antystresowej jest pozytywne myślenie o sobie samym. Należy myśled o swoich zaletach i dotychczasowych osiągnięciach. Pracowad nad wadami, ale nie zużywad energii na negatywne myślenie o sobie.

202 Techniki relaksacyjne Pojęcie relaks odnosi się do technik mających na celu odprężenie zarówno ciała jak i psychiki, oraz do wszystkich działao dających organizmowi poczucie oddalenia od sytuacji stresującej. Relaksacja to inaczej odprężenie, wewnętrzny spokój, wewnętrzne wyciszenie, uspokojenie, oddalenie się. Techniki relaksacyjne od dawna były popularne w kulturach Wschodu (np. Indie, Chiny). 202

203 Techniki relaksacji Do najczęściej stosowanych technik relaksacji należą: medytacja relaksacja neuromięśniowa kontrolowane oddychanie 203

204 Medytacja b) medytacja-skoncentrowanie myśli na pewnej relaksującej czynności (np. oddychaniu), rzeczy (np. rodzynkach). Dzięki temu odwracamy naszą uwagę od problemów, które wywołały napięcie i stres. 204

205 Relaksacja neuromięśniowa relaksacja neuromięśniowa gdy odczuwamy stres napinamy mięśnie, technika ta polega na naprzemiennym napinaniu i rozluźnianiu poszczególnych grup mięśni (trening Jacobsona) lub na stopniowym rozluźnianiu poszczególnych partii mięśni (trening Schultza). 205

206 Edmund Jacobson Edmund Jacobson ( ) amerykaoski fizjolog specjalizował się w medycynie wewnętrznej, psychiatrii i psychologii. Dowiódł, że zmniejszanie napięcia w układzie mięśniowym bardzo istotnie pomaga zmniejszyd niepokój i inne problemy emocjonalne. Zmniejszenie napięcia mięśni działa uspokajająco i relaksująco na centralny system nerwowy, przeciwdziałając dolegliwościom psychosomatycznym.

207 Dwiczenie trening Jacobsona Trening Jacobsona to popularna nazwa techniki relaksacyjnej Progresywnego Relaksu Mięśni, której pomysłodawcą był Edmund Jacobson. Podstawowym elementem Treningu Progresywnej Relaksacji jest nauka napinania i rozluźniania różnych grup mięśniowych.

208 Fazy napinania i rozluźniania mięśni Faza NAPINANIA, trwa 5 7 sekund, to jest czas jaki zabiera wczucie się we wrażenia jakie płyną z napiętego mięśnia. Faza ROZLUŹNIANIA, trwa ok. 30 sek., w tym czasie należy zwrócid uwagę na przyjemne uczucie rozluźnienia, która pogłębia się w momencie w którym napięcie odchodzi. Zwród uwagę na różnicę pomiędzy stanem napięcia i rozluźnienia danej grupy mięśniowej.

209 3. Dwiczenie trening Schultza Trening autogenny Schultza polega na wywołaniu poprzez autosugestię doznao podobnych do stanu hipnozy (świadomośd jest zachowana) oraz wewnętrznej medytacji. System dwiczeo opracował i opublikował w 1932 Johannes Schultz, korzystając z metod stosowanych w jodze oraz medytacji zen, bez ich mistyczno-religijnego aspektu.

210 Elementy treningu Schultza Trening składa się z 6 elementów, które z siebie wynikają i następują po sobie: uczucie ciężaru, uczucie ciepła, regulacja pracy serca, regulacja swobodnego oddychania, uczucie ciepła w całym organizmie, uczucie chłodu na czole.

211 Trening Schultza Początkowo dwiczenia nie powinny byd długie (3-5 minut - tylko uczucie ciężaru), później do 10 minut (uczucie ciężaru i ciepła), finalnie wszystkie elementy. Dwiczenia przeprowadzamy w pokoju przewietrzonym, cichym, z dobrą temperaturą powietrza (ok. 20 stopni C). Trzeba rozluźnid kołnierzyk, pasek i inne krępujące ciało części garderoby.

212 Kontrolowane oddychanie kontrolowane oddychanie - kiedy jesteśmy zdenerwowani, mamy strasznie płytki oddech. Można nauczyd się go kontrolowad i oddychad prawidłowo: głęboko, torem przeponowym. 212

213 Kontrolowane oddychanie Oddychanie jest pomostem miedzy ciałem a umysłem i wpływa zarówno na jedno, jak i drugie. Przeżywane przez nas emocje natychmiast odbijają sie w sposobie oddychania.

214 Nieprawidłowe oddychanie Gdy się denerwujemy, oddech przyspiesza, robi się płytki, urywany. Często też zatrzymujemy oddech, napinamy brzuch. Z kolei sposób oddychania wpływa na nasze emocje. Gdy oddychamy nieprawidłowo, wzrasta nasz niepokój, odczuwamy zmęczenie, znużenie lub nieprzyjemne pobudzenie. 214

215 Głębokie oddychanie Umiejętnośd prawidłowego i świadomego oddychania pozwala na: obniżanie poziomu własnych obaw i zachowanie spokoju, unikanie wpadania w panikę, lepsze radzenie sobie z emocjami, kontrolowanie własnych reakcji, zmniejszanie bólu, poprawę zdolności koncentracji, pokonywanie zmęczenia, dodawanie sobie energii, podnoszenie jakości snu, wzmacnianie i lepsze wykorzystywanie głosu. 215

216 Dwiczenia oddechowe Oddychanie głębokie, przeponowe sprzyja lepszemu radzeniu sobie ze stresem. Przykładowe dwiczenie: 216

217 Wskazówki służące zwiększeniu odporności na stres 1) utrzymuj kontakt z naturą, 2) miej czas dla siebie, zrób sobie przyjemnośd, 3) porozmawiaj z kimś, kto chce ciebie wysłuchad, 4) stosuj techniki relaksacyjne, 5) uprawiaj sport, 6) zdrowo się odżywiaj, 7) rozwijaj w sobie poczucie humoru, 217

218 Wskazówki służące zwiększeniu odporności na stres 8) naucz się dobrego gospodarowania czasem, 9) stawiaj sobie realistyczne cele, 10) nie bądź perfekcjonistą pozwól sobie na błędy, 11) nie kłopocz się rzeczami, na które nie masz wpływu. Należy pamiętad, że lepszemu radzeniu sobie ze stresem sprzyja optymizm, pewnośd siebie i świadomośd swoich mocnych oraz słabych stron. 218

219 Temat: Wsparcie społeczne a stres

220 Kontakty społeczne a dobrostan psychiczny Z perspektywy psychologii wsparcie społeczne stanowi podstawę dobrostanu psychicznego jednostki. Pozwala na uporanie się z własnymi emocjami, które są efektem oddziaływao sytuacji trudnych. W naszej wiedzy potocznej zawarte jest przekonanie, że znajomi, przyjaciele, krewni mogą byd pomóc nam w trudnych sytuacjach.

221 Odwiedzenie chorego w szpitalu Przykładem może byd reguła kulturowa, która nakazuje odwiedzenie chorego w szpitalu. Jak wskazują niektóre badania psychologiczne pacjenci tym szybciej dochodzą do zdrowia, im częściej odwiedzają ich partnerzy.

222 Wsparcie społeczne Wsparcie społeczne jest informacją dającą podmiotowi przekonanie, że jest otoczony troską miłością i szacunkiem oraz, że jest członkiem sieci wzajemnych zobowiązao.

223 Cechy wsparcia społecznego istnieje osoba wspierająca, poszukująca, odbierająca lub otrzymująca wsparcie, podejmowana jest przez uczestników w sytuacji trudnej, w toku interakcji dochodzi do wymiany emocji, informacji, instrumentów, dóbr materialnych, wymiana może byd jednostronna lub dwustronna, kierunek dawca biorca może byd zmienny,

224 Cechy wsparcia społecznego skutecznośd wymiany zależy od możliwości i orientacji dawcy oraz oczekiwao biorcy, celem wsparcia jest podtrzymanie i zniwelowanie napięcia poprzez towarzyszenie, wymianę emocji, tworzenie poczucia przynależności, bezpieczeostwa, zbliżenie do rozwiązania problemu.

225 Rodzaje wsparcia społecznego Wsparcie emocjonalne Wsparcie informacyjne Wsparcie instrumentalne Wsparcie rzeczowe Wsparcie duchowe

226 Wsparcie emocjonalne Wsparcie emocjonalne przekazywanie podtrzymujących, uspokajających emocji, w celu stworzenia poczucia przynależności, bezpieczeostwa, podwyższenia samooceny;

227 Wsparcie informacyjne Wsparcie informacyjne (inaczej poznawcze) wymiana informacji umożliwiających lepszą orientację w sytuacji, problemie oraz uzyskanie informacji zwrotnych od osoby wspieranej dotyczących skutków podejmowanych działao,

228 Wsparcie instrumentalne Wsparcie instrumentalne przekazywanie konkretnych instrukcji o sposobach postępowania,

229 Wsparcie rzeczowe Wsparcie rzeczowe świadczenie pomocy materialnej (rzeczowej, finansowej) lub bezpośrednie działanie na rzecz osób potrzebujących;

230 Wsparcie duchowe Wsparcie duchowe pomoc w sytuacjach kryzysu egzystencjalnego, sytuacjach terminalnych, nasyconych cierpieniem i lękiem.

231 Badania Berkmana i Syme (1965) Prowadzone były przez 17 lat, objęły zakresem 7 tys. kobiet i mężczyzn. Związek między więzami społecznymi i towarzyskimi (kontakt z przyjaciółmi i krewnymi, małżeostwo oraz przynależnośd do kościoła lub jakiejś grupy) a przedwczesną śmiercią jest niezależnym i pewniejszym wskaźnikiem zdrowia i długowieczności niż: wiek, płed, rasa, status socjoekonomiczny, samopoczucie fizyczne i zachowania wpływające na zdrowie, takie jak palenie, spożywanie napojów alkoholowych, przejadanie się, aktywnośd fizyczna oraz korzystanie z profilaktyki medycznej, jak również łączenie czynności chroniących zdrowie.

232 Pozbawienie więzi społecznych U ludzi pozbawionych więzi społecznych występowało zwiększone ryzyko zgonu z powodu choroby wieocowej, udaru, raka, chorób układu oddechowego, przypadłości żołądkowo-jelitowych i wszelkich innych przyczyn śmierci. Stwierdzono więc zależnośd między obecnością więzi społecznych a umieralnością.

233 Badania Cohena Cohen przeprowadził badania polegające na aplikowaniu 276 ochotnikom (od 18 do 55 lat) kropli, zawierających wirus nieżytu nosa, który jest przyczyną przeziębienia. Oszacowano uczestnictwo badanych w 12 rodzajach relacji społecznych m.in. ze współmałżonkiem, rodzicami, teściami, przyjaciółmi, współpracownikami, kolegami ze szkoły, wolontariuszami, członkami grup religijnych, towarzyskich, zawodowych.

234 Wyniki badao Cohena Nie u wszystkich zainfekowanych pojawiły się objawy przeziębienia. Okazało się, że im większa liczba związków społecznych, tym silniejsza ochrona przed przeziębieniem. Inne badania pokazują, że system immunologiczny osób, które przynależą do jakiejś grupy, jest mocniejszy.

235 Temat: SZTUKA AUTOPREZENTACJI dr Stefan M. Marcinkiewicz

236 NA JAKIEJ PODSTAWIE OCENIAMY NOWO POZNANE OSOBY?

237 Podstawowe wskaźniki wygląd zewnętrzny (ubiór, higiena osobista, atrakcyjnośd fizyczna), mowa ciała, sposób wysławiania, wypowiadane przez osobę treści, odgrywane role społeczne i zawodowe, zdolności tej osoby, motywacje (cele jakie sobie stawia). 237

238 Pierwsze wrażenie W relacjach międzyludzkich bardzo ważne jest tzw. pierwsze wrażenie. Kształtuje się ono w ciągu 30 sekund kontaktu, co wystarczy na przywitanie się. Pierwsze wrażenie silnie później wpływa na nasze nastawienie do drugiej osoby i trudno je później zmienid (tzw. efekty halo). 238

239 QUIZ Aby jak najbardziej sprawiedliwie ocenid rozmówcę powinniśmy go oceniad na podstawie: A. sposobu mówienia B. treści wypowiedzi C. wyglądu zewnętrznego

240 Postrzeganie zmysłowe Nasze postrzeganie zmysłowe przebiega na odwrót: ponad 90% odbieranych wrażeo to wrażenia wzrokowe; około 7% wrażeo to sygnały akustyczne, jedynie 3% to bodźce dotykowe oraz wrażenia otrzymywane przez pozostałe zmysły.

241 Pierwsze wrażenie O pierwszym wrażeniu decyduje: 55% sygnałów wysyłanych twarzą i ciałem (komunikaty niewerbalne), 38% intonacją głosu (komunikaty parawerbalne) 7% treśd przekazu (komunikaty werbalne). 241

242 CZYM JEST TZW. MOWA CIAŁA?

243 Komunikacja niewerbalna komunikacja niewerbalną (zwana mową ciała) Widzisz - moją łysinę, mój krawat, moje okulary, mój spokojny wzrok, zęby, uśmiech, rękę w geście OK, postawę wyprostowaną

244 Komunikacja niewerbalna Zwane,,mową ciała. Do najczęściej wymienianych elementów mowy ciała zalicza się: wygląd zewnętrzny mimikę gestykulację postawę ciała zmianę wielkości źrenic Ponadto wyróżniamy niewerbalne komunikaty interakcyjne: kontakt wzrokowy kontakt fizyczny - dotyk przestrzeo personalna

245 Elementy komunikacji niewerbalnej wygląd zewnętrzny - pierwsze wrażenie o partnerze, m.in. ubiór budowa ciała, kolor, wzrost, uroda, mimika - twarz jest najważniejszą częścią ciała w wyrażaniu emocji, np., gestykulacja gesty ekspresyjne ( rozkładam ręce bezradnośd), gesty informacyjne (np. pionowe kiwnięcie głową oznacza tak), 245

246 Mimika 246

247 Elementy komunikacji niewerbalnej Postawa ciała można wywnioskowad aktualny nastrój osoby (np. skulenie strach), a nawet postawę względem rozmówcy (np. odwracanie się bokiem niechęd), Kontakt fizyczny i dotyk - podanie ręki, pocałunek, poklepywanie; zależne od stopnia znajomości rozmówców, ich płci; sygnalizują treści opiekuocze, wyrażają stopieo zażyłości z partnerem.

248 Elementy komunikacji niewerbalnej Zmiana wielkości źrenic - wielkośd źrenic wskazuje na pobudzenie emocjonalne (np. powiększenie się źrenic u mężczyzn na widok atrakcyjnych kobiet), Kontakt wzrokowy - gdy partnerzy spoglądają sobie w oczy; nawiązanie, przerwanie czy unikanie kontaktu zawiera w sobie informację; kontakt wzrokowy reguluje przebieg rozmowy; wzrok również wyraża emocje (np. groźne spojrzenie).

249 Przestrzeo personalna Przestrzeo personalna odległośd w jakiej rozmawiamy z innymi osobami, zależy od sytuacji i osób, z którymi się komunikujemy. 249

250 Posługiwanie się przestrzenią proksemika Cztery strefy przestrzeni personalnej Intymna (0-0,5 m) kontakt fizyczny, dotyk, głaskanie, przytulenie. Indywidualna (osobnicza) (0,5-1,5 m) dopuszcza się do niej osoby zaprzyjaźnione, kolegów z pracy, rozmowy na tematy osobiste. Społeczna (1,5-3 m) kontakt z osobami mało znanymi lub nie znanymi. Publiczna (od 3 m) kontakt najczęściej dziełem przypadku np. zgromadzenie publiczne.

251 Komunikacja parawerbalna Komunikacja parawerbalna - to dodatkowa informacja przesyłana w trakcie wypowiedzi, poza informacjami zawartymi w wypowiadanych słowach, m.in. intonacja, tempo wypowiedzi, chwile ciszy między wypowiedziami, chrząknięcia,,,achy, ochy, pomyłki językowe itp. KRZYCZĘ NA CIEBIE!!!!!!!! 251

252 Komunikacja werbalna Komunikacja werbalna to porozumiewania się za pośrednictwem języka, który składa się ze słów i reguł gramatycznych. Słowa są symbolami, które posiadają określone znaczenie. Mówię do Ciebie używając słów 252

253 Komunikacja werbalna - zasady ogólne 1. Stosowanie odpowiedniego języka (w miarę prostego). 2. Formułowanie jednoznacznych przekazów 3. Dbałośd o formę wypowiedzi 4. Ograniczenie chęci do przekazania zbyt wielu informacji 5. Nadanie przekazowi właściwej struktury 6. Panowanie nad emocjami 7. Wykorzystanie informacji zwrotnych

254 Kontrola zachowao komunikacyjnych Hierarchia kontrolowalności zachowao (Roger Brown): 1) werbalne językowe 2) mimika 3) ciało ręce nogi stopy 4) właściwości głosu Najtrudniej panowad nad głosem (siłą, intonacją, np.drżeniem) głos nas zdradza (np. pomyłki freudowskie- zamykam obrady zamiast otworzyd).

255 Funkcje komunikacji niewerbalnej: a) komunikowanie interpersonalnych postaw i emocji, np. tonem głosu, wyrazem twarzy,gestami, b) autoprezentacja poprzez np. wybór stroju, fryzurę, c) rytuały, tzn. powtarzające się wzory zachowao o znaczeniu społecznym, jak np. śluby, ceremonie religijne, d) uzupełnianie komunikacji werbalnej, np. gestykulacja, wzruszanie ramion.

256 Pierwsze wrażenie - efekt halo Efekt halo tendencja do automatycznego pozytywnego (efekt aureoli) lub negatywnego (efekt szataoski) przypisywania cech osobowościowych na podstawie pozytywnego lub negatywnego wrażenia. Przypisanie jednej ważnej pozytywnej lub negatywnej właściwości wpływa na skłonnośd do przypisywania innych, niezaobserwowanych właściwości, które są zgodne ze znakiem emocjonalnym pierwszej przypisanej cechy.

257 Efekt halo Np. punktualnośd jest dla mnie ważną wartością. Spotykam nową osobę i zauważam, że jest ona punktualna, więc będę skłonny myśled, że jest też inteligentna, przyjazna, uczciwa. Najważniejsze cechy: inteligencja/głupota atrakcyjnośd/nieatrakcyjnośd fizyczna elementy wyglądu zewnętrznego np. schludny/brudny dobrod/zło

258 CO TO ZNACZY BYD GRZECZNYM?

259 Bycie grzecznym w relacjach międzyludzkich Zasady bycia grzecznym: bycie przyjacielskim czynienie spotkao miłymi, ciepłymi, przyjemnymi, poprzez uśmiech i inne komunikaty werbalne i niewerbalne, dbałośd o poczucie własnej wartości innych osób chwalid, komplementowad, nie mówid rzeczy, które bolą i których sami nie chcielibyśmy usłyszed od innych, unikanie zmuszania innych używanie zwrotów grzecznościowych, np. czy mógłbyś..., 259

260 Zasady bycia grzecznym rzadko mówid nie lub nie zgadzad się odmowy lub niezgoda są traktowane jako kara, jeżeli już musimy odmówid, to odmowę należy otoczyd wypowiedziami zawierającymi pozytywne elementy: np. niestety nie mogę przyjśd, ale bardzo dziękuję za zaproszenie, to bardzo miłe z twojej strony, unikad łamania reguł życia społecznego istnieje zbiór niepisanych reguł, które obowiązują w społeczeostwie (np. nie przerywania rozmówcy, nie wciskania się do kolejki) zachowanie zgodne z tymi regułami pozwoli na niezrażenie do siebie innych. 260

261 Podstawowe wskazówki autoprezentacji przygotuj się dobrze do rozmowy, zadbaj o swój wygląd zewnętrzny, postępuj zgodnie z zasadami bycia grzecznym, uśmiechaj się, myśl pozytywnie, podaj rękę, jeśli druga strona ją wyciągnie, utrzymuj kontakt wzrokowy, przyjmuj postawę otwartą, nie siadaj zbyt blisko ani zbyt daleko,

262 Podstawowe wskazówki autoprezentacji nie gestykuluj zbyt dużo, dostosuj natężenie głosu do natężenia głosu Twojego rozmówcy, zachowuj się naturalnie, mów rzeczowo i zrozumiale, mówiąc o sobie, mów o faktach a nie o ocenach, zadawaj pytania, jeśli czegoś nie rozumiesz, zadbaj jednocześnie o treśd i formę wypowiedzi.

263 Główne źródła błędów w postrzeganiu innych ludzi Nadmierne uwzględnianie przesłanek fizycznych brud, atrakcyjnośd. Stosowanie stereotypów opartych na klasie społecznej, rasie, wieku bądź przynależności do grupy. Efekty halo zbyt usilne próby skonstruowania spójnego obrazu innych sądzenie, że wszystkie dobre rzeczy chodzą w parze; niemożnośd rozpoznania, że można np. byd inteligentnym i leniwym.

264 Główne źródła błędów w postrzeganiu innych ludzi Zakładanie, że dane osoba będzie się zachowywała w ten sam sposób w innych sytuacjach, pomijanie przesłanek sytuacyjnych. Tendencja do przypisywania cechom negatywnym większej wagi niż tym pozytywnym. Niepożądane zachowania dowodem, że osoba jest zła. Niepowodzenia ważniejsze niż sukcesy. Niezwracanie wystarczającej uwagi na innych lub brak zainteresowania innymi ludźmi.

265 TEMAT: ATRAKCYJNOŚD INTERPERSONALNA Dr Stefan M. Marcinkiewicz 265

266 Jeśli chcesz, by ktoś cię lubił, bądź miły, udawaj, że go lubisz, okazuj zainteresowanie rzeczami, którymi on się interesuje, <<hojnie udzielaj pochwał>> i bądź zgodny. Dale Carnegie, autor książki: How to Win Friends and Influence People? 266

267 ATRAKCYJNOŚD INTERPERSONALNA Atrakcyjnośd interpersonalna w psychologii społecznej oznacza pozytywną postawę w stosunku do drugiej osoby. Atrakcyjnośd prowadzi do: lubienia, miłości. 267

268 ATRAKCYJNOŚD INTERPERSONALNA ZALEŻY OD: 1) wyglądu fizycznego, 2) zachowania, 3) zdolności i kompetencji, 4) podobieostwa postaw, 5) wzajemności, 6) bliskości i częstości kontaktów, 7) wzmocnieo. 268

269 1) WYGLĄD ZEWNĘTRZNY pięknych ludzi lubimy bardziej niż nieładnych czy brzydkich, zostało to udowodnione w szeregu badao eksperymentalnych. 269

270 EKSPERYMENT (KAREN DION) Pokazywano studentom fotografie trzech osób w ich wieku: jedna osoba była atrakcyjna, jedna przeciętna, jedna nieatrakcyjna. Proszono aby osoby badane oceniły te trzy osoby pod względem 27 różnych cech osobowości. Wyniki: osobom fizycznie atrakcyjnym przypisywano znacznie bardziej pożądane cechy oraz największe szanse na osiągnięcie sukcesu. 270

271 PIERWSZE WRAŻENIE Żywimy stereotypowe przekonanie, że wszystko, co jest piękne, jest także dobre. Efekt halo tendencja do automatycznego pozytywnego (efekt aureoli) lub negatywnego (efekt szataoski) przypisywania cech osobowościowych na podstawie pozytywnego lub negatywnego wrażenia. Uważamy zatem pięknych ludzi za bardziej inteligentnych, miłych, szczęśliwych i mających więcej sukcesów niż inni ludzie, nawet jeśli nie ma żadnej obiektywnej podstawy dla tych sądów. Byd może atrakcyjnośd fizyczna odgrywa ważniejszą rolę w tych początkowych stadiach,,zaznajamiania się" niż w późniejszym okresie trwania znajomości. 271

272 CECHY WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO W wyglądzie człowieka są pewne charakterystyczne cechy, które wielu ludzi uważa, że czynią najbardziej atrakcyjnymi. Przykładowo: badania w Anglii oraz Japonii mężczyznom obu paostw podobają się kobiety o: dużych oczach, wyraźnych kościach policzkowych i wąskich szczękach. 272

273 WZROST Wzrost jest kluczową cechą wyglądu. mężczyzna powinien byd wysoki - najbardziej atrakcyjny dla kobiet, kobieta powinna byd wysoka jest to znacznie mniej ważne niż u mężczyzn. Według studentów w USA różnica między kobietą a mężczyzną powinna wynosid cm na korzyśd mężczyzn. 273

274 274

275 KSZTAŁTY Kształt i obfitośd ciała jest różna dla różnych kultur i pokoleo. Obecnie preferowana jest jednak szczupłośd u obydwu płci: atrakcyjne ciało mężczyzny powinno przypominad literę V - szeroki w ramionach, wąski w pasie; atrakcyjne ciało kobiety powinno byd szczupłe - nadwaga nie pociąga mężczyzn. 275

276 DEKLARACJE A ATRAKCYJNOŚD Z badao amerykaoskich wynika, że: kobiety uważają siebie za cięższe niż byd powinny, mężczyźni uważają, że są zbliżeni do ideału. W rzeczywistości stwierdza się, że: mężczyźni lubią u kobiet ich pulchnośd, kobiety faktycznie wolą mężczyzn szczuplejszych, niż to przypuszczają sami panowie. 276

277 2. ZACHOWANIE Nasze zachowanie wpływa na naszą atrakcyjnośd: kobiety wolałyby udad się na randkę z mężczyzną, który jest śmiały i asertywny. mężczyźni wolą kobiety nieśmiałe; dominujące i asertywne są uważane za mało atrakcyjne. 277

278 3. ZDOLNOŚCI I KOMPETENCJE Zdolności i kompetencje - lubimy ludzi zdolnych i kompetentnych bardziej niż tych, którym trudno jest zrobid coś dobrze. Jednakże niekiedy lepiej nie byd zbyt kompetentnym: wysoce kompetentni ludzie mogą byd bardziej lubiani wtedy, jeśli okażą jakąś ludzką słabośd lub popełnią czasem poważny błąd, a nie wtedy, gdy demonstrują swą nazbyt wielką doskonałośd. 278

279 EKSPERYMENT (ARONSON, 1969) Każdy z badanych słuchał jednego z czterech nagranych na taśmach magnetofonowych wywiadów z kandydatem do,,quizowego Pucharu Uczelni". Na każdej taśmie był ten sam głos: na 2 taśmach kandydata przedstawiono jako wybitnie inteligentnego, z dobrymi wynikiami w nauce, i w działalności pozaszkolnej, na 2 taśmach przedstawiono jako osobę z przeciętną inteligencją, z przeciętnymi wynikami. Na 2 spośród tych 4 taśm (jedna z kandydatem wybitnym i drugiej z przeciętnym) kandydat do Pucharu" popełniał kłopotliwą gafę, rozlewając na siebie niezręcznie filiżankę kawy. 279

280 EKSPERYMENT (ARONSON, 1969) Wyniki były wyraźne: najbardziej atrakcyjna dla badanych była osoba bardzo zdolna, która popełniła gafę. najmniej atrakcyjna była osoba przeciętna. która także popełniła gafę. Gafa zwiększyła atrakcyjnośd osoby bardzo zdolnej i zmniejszyła atrakcyjnośd osoby przeciętnej. 280

281 4. PODOBIEOSTWO Podobieostwo ludzie wolą wiązad się z podobnymi do siebie (zainteresowania, przekonania, wartości), T. Newcomb (1961) studenci wynajmujący wspólne mieszkania podobieostwo zainteresowao i wartości. 281

282 HIPOTEZA DOPASOWANIA Mówi się, że przeciwieostwa się przyciągają, lecz w wyglądzie osoby, którą wybieramy szukamy cech, które są bardzo zbliżone do naszych. Hipoteza dopasowania - zakłada, że wybieramy na partnerów osoby, których poziom atrakcyjności jest zbliżony do naszego własnego, głównie wskutek lęku przed odrzuceniem przez osoby bardziej atrakcyjne. 282

283 DOPASOWANIE Wybieramy sobie partnerów, którzy mają: podobny poziom atrakcyjności, taką samą lub podobną religię, taki sam lub podobny wiek i wykształcenie, podobny status społeczny i pochodzenie. 283

284 PODOBIEOSTWO Dlaczego tak się dzieje? Bo ludzie zawierają małżeostwa w sąsiedztwie. Żyjemy pośród ludzi podobnych do nas samych, dlatego jest ich łatwiej spotkad, niż osoby o odmiennym pochodzeniu. Mamy tendencje do wyznawania tych samych poglądów i przybierania podobnych postaw, co ma kluczowe znaczenie w wyznaczeniu atrakcyjności i nawiązywaniu relacji. 284

285 5. WZAJEMNOŚD Odwzajemnianie sympatii - jeżeli B lubi A, to A prawdopodobnie polubi B. Sympatia B jest sygnalizowana przez sygnały niewerbalne m.in. : wyraz twarzy, bliskośd, ton głosu. 285

286 WZAJEMNOŚD Ludzie odwzajemniają podziw. Przykładowo: jeśli ktoś powie kobiecie, że jest bardzo piękna, błyskotliwa i dojrzała, że jest nadzwyczajna i da jej jasno do zrozumienia, że podoba się mu to ona odwdzięczy się tym samym. Ludzie są bardziej serdeczniejsi, otwarci i bardziej chętni do pomocy ludziom, którzy otwarcie dają nam do zrozumienia, że się im podobamy. 286

287 6. BLISKOŚD I CZĘSTOŚD INTERAKCJI Bliskośd i częstośd interakcji Festinger, Schachter, Back (1950) tworzymy grupy z tymi, którzy są wokół nas - bliskośd przyjaźni zależna od bliskości pokoju w akademiku (m. in. praca, klub, osiedle). Interakcja może prowadzid do lubienia, natomiast lubienie prowadzi do nasilenia interakcji. 287

288 7. WZMOCNIENIA Wzmocnienie - kolejną generalną zasadą kierującą lubieniem jest zakres w jakim dana osoba zaspokaja potrzeby innej. Wzmocnienie jest ważnym czynnikiem atrakcyjności międzyosobowej (niektóre terapie małżeoskie są oparte na zwiększaniu nagród, które małżonkowie mogą sobie wzajemnie dawad). 288

289 BADANIA H. JENNINGS Badania Helen Hall Jennings (1950)- przeprowadziła badanie na czterystu dziewczętach z zakładu poprawczego. Popularne dziewczyny: pomagały i ochraniały inne zachęcały i pocieszały je, pozwalały im czud się akceptowanymi i pożądanymi, kontrolowały swe własne nastroje, by nie wywoływad lęku lub depresji u innych, potrafiły szybko nawiązad kontakt, zyskad zaufanie osób o bardzo zróżnicowanych osobowościach, przejmowały się odczuciami i potrzebami innych. 289

290 BADANIA H. JENNINGS Dziewczyny niepopularne: były dominujące, agresywne i chełpliwe, domagały się uwagi, usiłowały skłonid inne do zrobienia czegoś dla nich. Dostarczanie nagród i minimalizowania kosztów przez dziewczęta popularne. Dziewczęta niepopularne określano jako usiłujące zdobyd nagrody dla siebie, a koszty przerzucid na innych. 290

291 WPŁYW POCHWAŁ Ludzi oceniających nas pozytywnie o wiele bardziej lubimy niż tych, którzy oceniają nas negatywnie. Ludzie lubią byd chwaleni, ale nie lubią byd manipulowani. Jeżeli pochwała jest przesadna lub nieuzasadniona, a chwalący może odnieśd korzyśd z wkradania się do łaski chwalonego, wtedy nie odniesie ona żadnego skutku. 291

292 WPŁYW PRZYSŁUG Lubimy ludzi, którzy wyświadczają nam przysługi (nagrody). Nie zawsze lubimy ludzi wyświadczających nam przysługę, nie lubimy tych, których przysługi nie wydają się bezinteresowane. Znacznie pewniejszym sposobem wykorzystania przysług dla zwiększenia swej atrakcyjności jest skłonienie kogoś, aby nam wyświadczył przysługę. Jeśli wyświadczyliśmy komuś przysługę, to musimy uzasadnid owo działanie, przekonując samych siebie, że jest to osoba atrakcyjna, miła i ze wszech miar zasługująca na uprzejmośd. 292

293 JAKICH LUDZI LUBIMY? Badania wykazały, że pociągają nas ludzie, którzy dostarczają nam maksymalnej ilości nagród czy gratyfikacji przy minimalnym koszcie. Lubimy ludzi, dla których już jesteśmy atrakcyjni i którzy okazują nam to wyświadczając przysługi i mówiąc o nas miłe rzeczy. Lubimy ludzi, którzy zaspokajają nasze potrzeby i którzy mają potrzeby, które my możemy zaspokoid. 293

294 TEMAT: Asertywnośd 294

295 Styl partnerski i niepartnerski Każdy człowiek ma pewne prawa, z których może korzystad. Style: partnerski i niepartnerskie różni stopieo korzystania ze swoich praw i respektowania praw innych osób. 295

296 Prawa każdego człowieka (Herbert Fensterheim) 1. Prawo do wyrażania siebie, swoich opinii, potrzeb, uczud dopóki nie ranimy innych. 2. Prawo do wyrażania siebie, nawet jeśli rani to kogoś innego, dopóki intencje nie są agresywne. 3. Prawo do przedstawiania innym swoich próśb, ale inni mają prawo odmówid. 4. Są sytuacje, w których kwestia praw poszczególnych osób nie jest jasna zawsze można dyskutowad. 5. Masz prawo do korzystania swoich praw.

297 Umiejętnośd społeczna asertywnośd (styl partnerski) W pracy zawodowej wystąpią sytuacje, w których konieczne będzie stanowcze i taktowne zachowanie względem klienta. Asertywnośd to stanowczośd, która nie rani innych. Ważne jest kształtowanie umiejętności asertywnego postępowania.

298 Test asertywności Sprawdźmy swoją asertywnośd wypełniając test asertywności. 298

299 Asertywne zachowanie Asertywne zachowanie pozwala na konkretne i zdecydowane wyrażanie naszych rzeczywistych odczud, przekonao i myśli oraz komunikowanie chęci i potrzeb innym ludziom bez narzucania im swojej woli i naruszania ich praw. 299

300 Postawy: agresywna, uległa, asertywna Asertywnośd należy odróżnid od: postawy agresywnej nastawionej na realizację swoich potrzeb z lekceważeniem praw innych osób oraz od postawy uległej, w której człowiek rezygnuje ze swoich potrzeb i lekceważy swoje prawa pozwalając je naruszad innym osobom. Postawę asertywną cechuje umiejętnośd odmawiania innym, gdy stoi to w sprzeczności z naszymi potrzebami, bez odczuwania poczucia winy. 300

301 TEMAT: Techniki komunikacji werbalnej i niewerbalnej

302 Aktywne słuchanie Właściwemu zrozumieniu rozmówcy i unikaniu nieporozumieo pomaga umiejętnośd aktywnego słuchania. Umiejętnośd aktywnego słuchania jest to, oprócz słyszenia : obserwacja, odczytywanie komunikatów niewerbalnych przekazywanych przez mówiącego, zachęcanie mówiącego do wyrażania samego siebie, zapamiętywanie tego, co zostało powiedziane. 302

303 Techniki aktywnego słuchania Sprawnemu porozumiewaniu się może pomóc znajomośd technik aktywnego słuchania: utrzymywanie kontaktu wzrokowego kontakt wzrokowy reguluje rozmowę, sprawia, że jest bardziej płynna, udzielanie zachęt zachęty mają ośmielid drugą osobę, np. potakiwanie głową, mruknięcia yhy, zwroty tak rozumiem, klaryfikacja polega na zadawaniu pytao, które mają pomóc w zrozumieniu wypowiedzi partnera i ją doprecyzowad, wypowiedź staje się bardziej dokładna np.: A kiedy dokładnie to się wydarzyło?, 303

304 Techniki aktywnego słuchania parafrazowanie polega na powiedzeniu własnymi słowami tego, co najistotniejsze w wypowiedzi partnera; pozwala sprawdzid, czy dobrze zrozumieliśmy wypowiedź, 304

305 Parafrazowanie-dwiczenie Sparafrazuj, używając wprowadzenia Rozumiem... :,,Mogłaby mi Pani podad torebkę. (Na stole leżą dwie torebki, jedna czerwona, druga niebieska) Proszę zrobid mi czerwone paznokcie z taką niebieską obwódką. Chciałabym zamówid makijaż ślubny, taki jasny, niezbyt ostry. Interesuje mnie taka zielona maseczka na twarz. 305

306 Techniki aktywnego słuchania odzwierciedlanie polega na oddawaniu własnym zachowaniem nastroju i zachowao naszego rozmówcy. Odzwierciedlanie to przyjmowanie podobnej postawy, używanie podobnych gestów, podobna mimika, mówienie równie głośno itd. Odzwierciedlając powinniśmy zachowywad się podobnie jak nasz rozmówca, ale nie identycznie. Gdy odzwierciedlamy stajemy się lepszym rozmówcą i jesteśmy lepiej postrzegani przez osoby, z którymi rozmawiamy. Pokazujemy, że rozumiemy rozmówce i potrafimy wczud się w jego sytuacje. 306

307 Techniki aktywnego słuchania odzwierciedlanie uczud polega na nazwaniu emocji rozmówcy, przekazujemy sygnał, że potrafimy wczud się w sytuację i rolę mówiącego, np. Widzę, że jest Pani w złym nastroju. 307

308 Komunikaty typu TY a typu JA Należy pamiętad, że ludzie często stosują komunikaty typu Ty (np. jesteś denerwujący), ale bardziej skuteczne są komunikaty typu Ja (np. denerwuję mnie). 308

309 Komunikat typu TY Przykład komunikatu typu Ty : Jesteś denerwujący, cały dzieo siedzisz przed telewizorem i nic nie zrobiłeś, mogłeś chociaż pozmywad. 309

310 Komunikat typu JA Przykład komunikatu typu Ja : Denerwuje mnie *emocje+, że nie pozmywałeś naczyo *zachowanie+, chciałabym odpocząd po pracy *potrzeby+, oczekuję, że pozmywasz naczynia. [oczekiwania] 310

311 Komunikaty typu TY a typu JA Komunikaty typu Ty kładą akcent na drugą osobę. Mają charakter oskarżający i atakujący. Zawierają uogólnienia, oskarżenia, oceny, co stanowi poważną barierą komunikacyjną. Komunikat typu Ja kładzie nacisk na nasze emocje, zapobiega eskalacji konfliktu, hamuje agresję, odnosi się do konkretnego zachowania, a nie do osoby. 311

312 Przekształd zdania typu Ty na zdania typu Ja Sytuacja 1. Twoja koleżanka jest cicha nadąsana jak rzadko kiedy 2. Twojej teściowej nie podoba się wasz sposób wychowywania dziecka. Komunikat Ty Nie możesz się tak zachowywad. Albo przestaniesz, albo powiesz mi o co chodzi. Dlaczego wtrąca się Mama w nie swoje sprawy. 312

313 Przekształd zdania typu Ty na zdania typu Ja Sytuacja 3. Twój partner niespodziewanie kupił Tobie kwiaty Komunikat Ty Ale niespodzianka. Jesteś cudowny! 4. Uważasz, że Twój podopieczny oszukuje otoczenie w sprawie zaginionych pieniędzy. Ludzie wiedzą, że to Ty schowałeś te pieniądze! 313

314 Przekształd zdania typu Ty na zdania typu Ja Sytuacja 5. Twój kolega wyciągnął błędne wnioski z oglądanego filmu. Komunikat Ty Głupi jesteś, jeśli tak myślisz! 6. Twój podopieczny często stawia buty nie na swoje miejsce. Zawsze stawiasz buty wszędzie, ale nie na swoje miejsce! 314

315 TEMAT: Bariery komunikacyjne

316 Bariery komunikacyjne Często ludzie nie mogą się porozumied, ponieważ występują różnego rodzaju przeszkody np. hałas, zły moment prowadzenia rozmowy, złe samopoczucie itp. Aby się porozumied istotne jest rozpoznanie możliwych barier komunikacyjnych i zapobieganie im. Istnieje wiele sposobów komunikacji, które utrudniają porozumienie. 316

317 Bariery komunikacyjne 1) Osądzanie narzucanie własnych wartości innym osobom, krytykowanie np. Nie powinien Pan oglądad tyle bzdurnych seriali. obrażanie np. Jest Pan leniem patentowanym. orzekanie np. Pan i tak niczego nie zrozumie. chwalenie połączone z oceną np. Zrobił to Pan dobrze, ale gdyby się Pan postarał, byłoby lepiej. 317

318 Bariery komunikacyjne 2) Decydowanie za innych utrudnia porozumienie, gdy uzależniamy innych od siebie, pozbawiamy możliwości samodzielnego podejmowania decyzji. rozkazywanie, np. Natychmiast połknij te pigułki. grożenie, np. Jeżeli nie zje Pan zupy, to nie dostanie Pan deseru. moralizowanie, np. W Pani wieku, nie powinna Pani się tak ubierad. nadmierne/niewłaściwe wypytywanie, np. Gdzie Pan poszedł? po co Pan tam poszedł? Kto z Panem był? 318

319 Bariery komunikacyjne 3) Uciekanie od cudzych problemów nie chcemy zajmowad się problemami innych osób i staramy się je oddalid, nie bierzemy pod uwagę uczud, zmartwieo innych osób. doradzanie np. na Twoim miejscu wzięłabym z nim rozwód. zmienianie tematu np. tak wiem, widziałaś ten nowy serial? logiczne argumentowanie np. skoro dziś pił i wczoraj pił to pewnie jest alkoholikiem, zostaw go pocieszanie np. wszystko będzie dobrze jako reakcja na poważny kryzys życiowy. 319

320 Bariery komunikacyjne Wprowadzanie do rozmowy wyżej wymienionych barier komunikacyjnych sprawia, że rozmówca może mied wrażenie niezrozumienia lub zobojętnienia. W przyszłości może nie chcied z nami rozmawiad. 320

321 TEMAT: Konflikt. Rozwiązywanie konfliktów. 321

322 Konflikt Konflikt to zjawisko, które polega na ujawnieniu się sprzeczności w zachowaniach ludzi, w ich słowach, czynach, oczekiwaniach. O konflikcie mówimy, gdy wyraźnie rysują się jego dwie strony, między którymi występuje sprzecznośd interesów. 322

323 PRZYKŁAD Klientka skorzystała z usługi manicure, ale nie podoba jej się i żąda zwrotu pieniędzy. Kosmetyczka uważa, że wykonała usługę zgodnie ze wskazówkami i bardzo solidnie. Klientka - oczekiwania: chce zwrotu pieniędzy. Kosmetyczka - oczekiwania: usługa została wykonana zgodnie ze wskazówkami, więc musi byd opłacona. 323

324 Rozbieżnośd oczekiwao Klientka Zwrot pieniędzy Kosmetyczka wykonałam usługę 324

325 Konflikt szkodliwy a pożyteczny Rozbieżnośd interesów i oczekiwao może skutkowad wzajemną antypatią lub też lepszym określeniem granic współpracy. Konflikt więc może mied charakter: dysfunkcjonalny (szkodliwy) konflikty szkodzą poszczególnym osobom i utrudniają osiągnięcie celów, np. wzajemna nienawiśd, funkcjonalny (pożyteczny) konflikty przyczyniają się do większej efektywności organizacji, prowadzą do szukania rozwiązao, są instrumentem zmian np. lepsze określenie wzajemnych praw i obowiązków. 325

326 Podłoże konfliktów Konflikty z reguły wybuchają gdy: naruszone zostają podstawowe zasady współżycia ludzi, np. klientka nie płaci za usługę, ograniczania samodzielności i samostanowienia, np. kosmetyczka wykonuje zabieg wbrew zaleceniom klientki, zaspokajania własnych potrzeb kosztem potrzeb innych ludzi, np. kosmetyczka używa kosmetyków gorszej jakości, chod pozoruje stosowanie lepszych, niewłaściwej realizacji zadao i współdziałania, np. brak dokładnego określenia usługi. 326

327 Konflikt Konflikt to zjawisko, które polega na ujawnieniu się sprzeczności w zachowaniach ludzi, w ich słowach, czynach, oczekiwaniach. O konflikcie mówimy, gdy występują: dwie strony, sprzecznośd interesów. 327

328 Konflikt szkodliwy a pożyteczny Rozbieżnośd interesów i oczekiwao może skutkowad wzajemną antypatią lub też lepszym określeniem granic współpracy. 328

329 Zasady rozwiązywania konfliktu 1. Zapobieganie eskalacji konfliktu. 2. Potraktowad konflikt jako problem do rozwiązania. 3. Skupid się na problemie, a nie na emocjach. 329

330 Sposoby zachowania w sytuacji konfliktowej Rywalizacja Uleganie

331 Unikanie Sposoby zachowania w sytuacji konfliktowej Np. kosmetyczka i klientka udają, że nic się nie stało, ogólnie oczekują jak najszybszego pożegnania się. 331

332 Sposoby zachowania w sytuacji konfliktowej Rywalizacja Np. Klientka zarzuca kosmetyczce brak profesjonalizmu. Grozi skargą w biurze praw konsumenta. Kosmetyczka grozi, że jeśli klientka nie opuści przychodni wezwie ochronę. 332

333 Sposoby zachowania w sytuacji konfliktowej Kompromis Np. Kosmetyczka znajduje klientce termin kolejnego dnia. Klientka nie jest zadowolona, bo chciałby mied ładne paznokcie już teraz. 333

334 Uleganie Sposoby zachowania w sytuacji konfliktowej Np. Kosmetyczka po raz drugi robi manicure, przesuwając w czasie innych klientów. 334

335 Sposoby zachowania w sytuacji konfliktowej Współpraca konflikt jako problem do rozwiązania, współdziałanie w rozwiązywaniu problemu, uznanie i działania w kierunku zaspokojenia celów obu stron, koncentracja nie na sztywnych stanowiskach, ale na interesach, cel - znalezienia rozwiązania, które maksymalnie satysfakcjonuje i zaspokaja interesy obu stron. 335

336 Współpraca Np. Kosmetyczka uzgadnia z klientką, co się jej nie podoba. Uwzględnia uwagi klientki. Eliminuje braki. 336

337 Strategie rozwiązywania konfliktów 1. Wygrad wygrad 2. Wygrad przegrad 3. Przegrad wygrad (inaczej technika podkładania się ) 4. Przegrad przegrad (inaczej pies ogrodnika ) 337

338 Temat: Negocjacje. Techniki negocjacyjne

339 Negocjacje Negocjacje to podstawowy sposób komunikowania się w sytuacji, gdy jesteśmy z drugą stroną związani jakimiś interesami, z których jedne są wspólne, a inne sprzeczne. Obie strony przystępujące do negocjacji, chcą lub muszą znaleźd rozwiązanie ważnego dla nich problemu.

340 Rodzaje negocjacji miękkie przegrana wygrana negocjator stara się uniknąd osobistego konfliktu, łatwo ustępuje, ulega presji, ma tendencje do podporządkowywania się drugiej stronie w celu osiągnięcia polubownego porozumienia,

341 Rodzaje negocjacji twarde wygrana przegrana każda sytuacja jest dla negocjatora wyzwaniem, w którym wygrywa ten, kto na początku zajmuje najbardziej ekstremalne stanowisko, dąży on do osiągania zamierzonych korzyści za wszelką cenę i wywierania presji na drugiej stronie,

342 Rodzaje negocjacji oparte na zasadach wygrana wygrana negocjacje służące zaspokojeniu potrzeb obu stron, polegają na podejmowaniu decyzji w sprawie poszukiwania takiego rozwiązania problemu, które będzie satysfakcjonujące dla obu stron.

343 Negocjator, który preferuje styl miękki jest sympatyczny, dąży do porozumienia, czyni ustępstwa, jest ufny, jest delikatny w stosunku do drugiej strony, łatwo ulega i godzi się na straty, szuka rozwiązania korzystnego dla drugiej strony, nalega na porozumienie, poddaje się presji.

344 Negocjator, który preferuje styl twardy nie okazuje uczud, dąży do zwycięstwa, jest twardy i żąda ustępstw, broni swoich racji za wszelką cenę, stosuje groźby i wywiera presję, szuka rozwiązania korzystnego dla siebie, nakłania do zaaprobowania swojego stanowiska.

345 Negocjator, który preferuje styl rzeczowy jest rzeczowy i konkretny, poszukuje rozsądnego rozwiązania, jest delikatny dla ludzi, twardy dla problemu, skupia się na problemach, nie na stanowiskach, szuka wspólnych korzyści, proponuje wiele możliwych rozwiązao, argumentuje i słucha argumentów, przyjmuje obiektywne kryteria oceny rozwiązania.

346 Podstawowe reguły negocjacji nastawionych na współpracę 1. Oddziel ludzi od problemów. 2. Koncentruj się na rozwiązaniu problemu, a nie na stanowiskach. 3. Formułuj pytania przed odpowiedziami. 4. Myśl twórczo poszukuj wielu możliwych rozwiązao, dających korzyści obu stronom. 5. Ustalaj obiektywne kryteria oceny osiągniętego porozumienia. 6. Nazywaj osiągnięcia w negocjacjach.

347 Etapy negocjacji opartych na zasadach 1. Ustalenie reguł postępowania. 2. Nazwanie interesów: swoich, drugiej strony, wspólnych, sprzecznych. 3. Zdefiniowanie problemów. 4. Poszukiwanie rozwiązao. 5. Wybór rozwiązania optymalnego satysfakcjonującego dla obu stron.

348 Mediacje Odmianą negocjacji są mediacje, czyli negocjowanie z udziałem mediatora, którego zadaniem jest czuwanie nad przebiegiem negocjacji i pomoc w zrozumieniu istoty konfliktu.

349 TEMAT: Systemy wartości etycznych

350 CZYM JEST MORALNOŚD?

351 Moralnośd najkrócej Moralnośd jest to system norm, ocen, wzorów postępowania, które uznaje się za słuszne w danym społeczeostwie.

352 CZYM SĄ NORMY MORALNE?

353 Normy moralne Normy, czyli reguły i przepisy, wskazówki, zasady postępowania i mogą one występowad w formie: kategorycznej jako nakazy i zakazy formułowane w sposób bezwzględny, nie dopuszczające wyjątków (Dekalog), przykład: nie zabijaj. hipotetycznej (przypuszczającej), gdzie norma jest akceptacją określonego celu, np. jeśli chcesz cieszyd się szacunkiem ludzi, powinieneś żyd uczciwie.

354 Sankcje związane naruszeniem norm Sankcje można podzielid na: sankcje faktyczne (realne) to przekonanie, że osoba postępująca sprzecznie z panującymi regułami będzie ukarana, sankcje wyobrażone, to sankcje o charakterze zmistyfikowanym, wyobrażenie sobie, że za postępowanie złe, naganne kara będzie w dalekiej przyszłości lub po śmierci.

355 Postaci sankcji Sankcje związane z przekraczaniem norm moralnych mogą występowad w różnej postaci, jako: ocena negatywna, pozbawienie jednostki jej uprawnieo, ignorowanie jednostki przez grupę, wykluczenie jednostki przez grupę.

356 Moralnośd Na moralnośd składają się: normy moralne oceny, czyli wydawanie sądu, że jakiś czyn jest naganny lub godny pochwały. wzory postępowania, ideały zawarte w jakimś systemie, wzory osobowe charakterystyczne dla systemu społecznej moralności, sankcje, czyli sposób reagowania grupy społecznej na przekraczanie norm bądź też na ich nie respektowanie.

357 Regulacyjna rola moralności Moralnośd reguluje stosunki międzyludzkie, między jednostką a grupą, między jednostką i grupą społeczną a instytucjami społeczny i, ocenia i reaguje sankcjami na nieprzestrzeganie norm.

358 CZYM JEST ETYKA?

359 ETYKA Etyka (z gr. ἦθος ethos - "zwyczaj") dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzad normy moralne.

360 Dwie etyki Zazwyczaj rozróżnia się: Etykę opisową Etykę normatywną

361 Etyka opisowa teoria faktycznie uznawanych w określonym środowisku społecznym, a często także praktykowanych w nim, norm moralnych postępowania. Jak wygląda moralnośd? Jakie normy moralne obowiązują w danym społeczeostwie?

362 Etyka normatywna teorię powinności moralnej lub moralnej wartości postępowania; Jaki czyn jest dobry?

363 Teorie etyczne ze względu na ocenę wartości czynu jaki czyn jest dobry? Koncepcje etyczne Kryterium: wartośd czynu Etyka dzielności (cnota, usposobienie) Etyka deontologiczna (powinnośd) Etyka konsekwencjalistyczna (skutki)

364 Etyka dzielności Jako regułę postępowania, którą powinniśmy się kierowad w działaniu, wskazuje - na cnotę. Cnota to cecha charakteru zasługująca na podziw. Posiadanie jej sprawia, że jesteśmy lepsi albo moralnie, albo intelektualnie, albo w prowadzeniu jakichś spraw szczególnych. Dobrym przykładem etyki dzielności są poglądy Sokratesa.

365 SOKRATES Sokrates ( p.n.e.), najsłynniejszy filozof V w. p.n.e. Sokrates był pierwszym filozofem, który z etyki uczynił centralny punkt swoich dociekao. Nazywany ojcem etyki.

366 Cnota według Sokratesa,,Cnota - dobro bezwzględne: sprawiedliwośd, odwaga, panowanie nad sobą - są dobrami zawsze i wszędzie (uniwersalne wartości).,,sądził przecież (Sokrates), że każda cnota jest wiedzą, z czego wynikało, że kto wie o sprawiedliwości, jest sprawiedliwy. Arystoteles Najważniejsze w jego poglądach było to, że utożsamiał cnotę z wiedzą.

367 Poznaj samego siebie Uważał, że prawdziwa wiedza o tym, co sprawiedliwe, musi przywieśd ludzi do przedkładania dobra nad zło, a zatem do życia prawdziwie szczęśliwego, niezależnie od powodzenia w sprawach materialnych. Człowiek cnotliwy działa moralnie. Czyn człowieka cnotliwego jest czynem dobrym.

368 Etyka deontologiczna Etyka deontologiczna oparta jest na pojęciu obowiązku, słuszności albo prawa. Zgodnie z tym stanowiskiem czyn jest etycznie dobry dlatego, że stanowi wypełnienie obowiązku, prawa. Przykładem etyki deontologicznej jest kantyzm, czyli teoria etyczna Immanuela Kanta.

369 Immanuel Kant Immanuel Kant ( r.) - niemiecki filozof; przez całe życie mieszkał w Królewcu; był filozofem uniwersyteckim pracował na Uniwersytecie Królewieckim, gdzie przeszedł wszystkie szczeble kariery akademickiej; największe dzieła:,,krytyka czystego rozumu,,,krytyka praktycznego rozumu,,,krytyka władzy sądzenia.