Kulturowe zróżnicowanie grzecznościowych aktów mowy życzeń, powitań oraz skarg w języku ukraińskim oraz w amerykańskiej odmianie języka angielskiego

Transkrypt

1 Kulturowe zróżnicowanie grzecznościowych aktów mowy życzeń, powitań oraz skarg w języku ukraińskim oraz w amerykańskiej odmianie języka angielskiego mgr Iryna Prykarpatska Instytut Filologii Angielskiej UJ 1

2 Cel badania 1. Wykazanie różnic kulturowych w werbalnej realizacji grzecznościowych aktów mowy: życzeń, powitań oraz skarg w komunikacji bezpośredniej Amerykanów i Ukraińców. 2. Wytłumaczenie zidentyfikowanych różnic przez odwołanie sie do wartości kultury amerykańskiej i ukraińskiej ujętych w modelach kultury Halla i Hofstede. 2

3 Przesłanki do sformułowania hipotez badawczych Wynikają one z podstawowych założeń pragmatyki międzykulturowej, w obszarze której mieści się niniejsze badanie, a które zostały sformułowanych przez Annę Wierzbicką (2003): W różnych społeczeństwach oraz społecznościach ludzie mówią inaczej; różnice w sposobach mówienia są głębokie i systematyczne. Odzwierciedlają one różne wartości kulturowe oraz wynikające z nich odmienne hierarchie wartości; różne sposoby mówienia, różne style komunikacyjne, które można wytłumaczyć i zrozumieć przez odwołanie się do niezależnie ustalonych wartości oraz priorytetów kulturowych. (Wierzbicka, 2003:69) 3

4 Założenia badawcze Kultura jest kategorią nadrzędną, która determinuje wszystkie działania człowieka, w tym także komunikację werbalną (Hall). Grzeczność jest uniwersalną nadrzędną kategorią interakcji interpersonalnej również zróżnicowaną kulturowo.

5 Hipotezy badawcze Różnice w systemie wartości kultury amerykańskiej i ukraińskiej skutkują odmiennymi zachowaniami komunikacyjnymi Amerykanów i Ukraińców. Kulturowo motywowane różnice w komunikacji werbalnej Amerykanów i Ukraińców będą najbardziej widoczne w zrytualizowanych grzecznościowych aktach mowy, które najpełniej realizują normy społeczne.

6 Przedmiot badania Badaniem objęto trzy różne grzecznościowe akty mowy (akty illokucyjne): Życzenie, w którym nadawca przekazuje odbiorcy swoje przyjazne uczucia i wyraża empatię (spełnia ono funkcję interpersonalną, ekspresywną, poetycką). Realizuje ono grzeczność pozytywną. Powitanie, które umożliwia nawiązywanie oraz podtrzymywanie kontaktu (spełnia ono funkcję fatyczną, personalną, interpersonalną). Realizuje ono grzeczność pozytywną. Skarga, w której nadawca przekazuje odbiorcy swoją negatywną opinię o popełnionej przez niego społecznie niedopuszczalnej czynności (SNC) i zmusza go do naprawy zaistniałej sytuacji. Zagrażając twarzy interlokutorów (FTA), realizuje ona grzeczność negatywną. Spełnia funkcję interpersonalną. 6

7 Metody zbierania danych empirycznych obserwacja naturalna (etap wstępny) obserwacja uczestnicząca Skonstruowany przez autorkę badania kwestionariusz Próbka reprezentatywna - respondeńci native speakers i rodzimi użytkownicy swoich kultur - są zróżnicowani ze względu na wiek, miejśce zamieszkania, wykonywany zawód Całkowita ilość respondentów 188; 90 Amerykanów oraz 98 Ukraińców, w tym 96 kobiet i 98 mężczyzn 7

8 Baza danych empirycznych 2350 formuły językowe 1146 formuły językowe realizujące życzenia 376 formuły językowe realizujące powitania 828 formuły językowe realizujące skargi 8

9 Metoda analizy danych empirycznych Formuła jest strukturą leksykalno-syntaktyczną o pewnym znaczeniu semantycznym Operatory wewnętrzne są to środki leksykalne o funkcji modyfikującej Posunięcie (ang. move), które jest realizowane za pomocą formuł językowych, stanowi strukturalną jednostkę dyskursu o określonej funkcji Posunięcie podstawowe stanowi rdzeń aktu mowy Posunięcia dodatkowe towarzyszą posunięciom podstawowym i modyfikują ich moc illokucyjną. Ze względu na ich zewnętrzną pozycję wobec posunięć podstawowych nazywamy je operatorami zewnętrznymi Wzorzec powstaje w konsekwencji łączenia się ze sobą różnych typów posunięć, które są realizowane przez odmienne formuły językowe 9

10 Metoda analizy danych empirycznych Analiza ilościowa Analiza jaĸościowa

11 Kultura - Definicja Kultury wg Geerta Hofstede jest kolektywnym zaprogramowaniem umysłu, które warunkuje zachowania członków danej grupy kulturowej i odróżnia ich od członków innej grupy (Hofstede et. al..2007:160) 11

12 Wymiary kultury wg modeli G. Hofstede i E. Halla Dystans wobec władzy (PD) - może być niski lub wysoki; wyznacza się w jaki sposób mniej władni członkowie społeczeństwa odbierają fakt nierównomiernie rozdzielonej władzy; Kolektywizm vs indywidualizm (IDV) - mierzy stopień spokrewnienia jednostki z grupą; W kulturach indywidualistycznych ludzie dbają o siebie samych i o swoją najbliższą rodzinę; w kulturach kolektywistycznych jako członkowie grupy wewnętrznej lub kolektywu dbają o nich w zamian za lojalność); Męskość vs żeńskość (MAS) w kulturach męskich dominującymi wartościami są sukces, pieniądze i rzeczy, natomiast w żeńskich troska o innych i jakość życia; Unikanie niepewności (UA) - mierzy stopień zagrożenia przez dwuznaczność i niepewność nowych sytuacji; Kontekst (wysoki vs niski) odnosi się do relacji pomiędzy ilością informacji bezpośrednio zawartą w wypowiedzi i w kontekście komunikacyjnym, która jest potrzebna dla prawidłowego odczytania przekazu); Monochroniczność vs polichroniczność - dotyczy rozumienia czasu. W kulturach monochronicznych czas jest towarem, obowiązują zasady przestrzegania ścisłego harmonogramu i wykonywania jednej czynności w określonym czasie. W kulturach polichronicznych czas jest raczej konceptem filozoficznym, zasady dokładnego planowania oraz przestrzegania ścisłego harmonogramu nie obowiązują; ludzie mogą wykonywać kilka czynności naraz. 12

13 Model kultury Ukraińskiej vs Amerykańskiej Wymiary Ukraina USA Indywidualizm ~ Dystans wobec władzy ~ Męskość ~ Unikanie niepewności ~ Czas poli mono Kontekst wysoki niski 13

14 Kulturowo motywowane modele grzecznośći amerykańskiej Okazywanie szacunku wszystkim osobom niezależnie od ich wieku, płci oraz statusu społecznego niski dystans wobec władzy Niewielkie okazywanie emocji bez względu na typ relacji interpersonalnych - męskość Wyolbrzymianie własnych osiągnięć - niski dystans wobec władzy, duży indywidualizm oraz męskość ukraińskiej Okazywanie szacunku uwarunkowane wiekiem i statusem społecznym rozmówców - wysoki dystans wobec władzy Duża emocjonalność widoczna w okazywaniu zainteresowania odbiorcą, w empatii oraz w dążeniu do budowania pozytywnych relacji interpersonalnych - żeńskość Bagatelizowanie własnych osiągnięć, skromność, nieśmiałość - kolektywizm oraz żeńskość 14

15 Wyniki analizy życzeń (formuły, wzorce) amerykańskich Umiarkowane nasycenie emocjonalne - męskość oraz indywidualizm: Semantycznie neutralne formuły Wypowiedzi tentatywne Syntaktycznie nierozbudowane wzorce życzeń Brak wrażliwości na zróżnicowanie społęczno-demograficzne - niski dystans wobec władzy oraz indywidualizm: Szablonowe, wytarte formuły językowe niezróżnicowane ze wzgłedu na stopień zażyłości relacji interlokutorów oraz posiadany przez nich status społeczny ukraińskich Spontaniczna emocjonalność żeńskość: Pełne ekspresji formuły językowe wzbogacone o podwójne wyrażenia hipokorystyczne Wypowiedzi performatywne Syntaktycznie rozbudowane oraz stylizowane wzorce życzeń Dopasowanie życzenia do zróżnicowania społęcznodemograficznego - wysoki dystans wobec władzy oraz kolektywizm: Nieszablonowe formuły językowe zróżnicowane ze względu na stopień relacji interlokutorów oraz posiadany przez nich status społeczny

16 Wyniki analizy powitań (formuły,wzorce, posunięcia) amerykańskich Niski stopień unikania niepewności, niski dystans wobec władzy, męskość oraz indywidualizm: Nieformalne, szablonowe, emocjonalnie neutralne, niezróżnicowane ze względu na społeczno-demograficzne cechy rozmówców formuły i wzorce powitalne Niski kontekst komunikowania się: Dodatkowe posunięcia (przeproszenia itd.) w powitaniach skierowanych w pośpiechu do przyjaciół ukraińskich Wysoki stopień unikania niepewności, wysoki dystans wobec władzy, żeńskość oraz koletywizm: Zróżnicowane ze względu na społeczno-demograficzne cechy rozmówców formuły i wzorce powitalne Wysoki kontekst komunikowania się: Nieszablonowe, eliptyczne formuły powitalne bez żadnych dodatkowych posunięć w powitaniach skierowanych w pośpiechu do przyjaciół

17 Metoda analizy skarg Obejmuje ona cztery poziomy o różnym stopniu złożoności: 1. Strategie rozumiane jako posunięcia podstawowe, które realizują moc illokucyjną skargi jest ona mierzona na skonstruowanej przez autorkę niniejszego badania skali intensywności skarg; 2. Formuły leksykalno-syntaktyczne realizujące strategie dodatkowo modyfikowane przez operatory wewnętrzne; 3. Operatory wewnętrzne tworzone przez środki leksykalne, które albo wzmacniają skargę (wzmacniające środki leksykalne - ang. upgraders) albo ją osłabiają (osłabiające środki leksykalne ang. downgraders). 4. Operatory zewnętrzne czyli towarzyszące strategiom posunięcia dodatkowe, które modyfikują ich intensywność z zewnątrz. Strategie łącznie z posunięciami dodatkowymi tworzą kulturowo zróżnicowane wzorce skarg. 17

18 5-cio stopniowa skala intensywności skarg 1. Rezygnacja z wykonania skargi; 2. Sugerowanie, że miała miejsce społecznie niedopuszczalna czynność (SNC) 1. Żart 2. Ironia 3. Napomknienie 4. Uwaga konwencjonalnie niebezpośrednia 5. Niezadowolenie 3. Wyraźna skarga 4. Ostrzeżenie 1. Oświadczenie, że miała miejsce społecznie niedopuszczalna czynność 2. Prośba zawierająca wybaczenie 3. Złagodzona prośba o naprawę 4. Niezłągodzona prośba o naprawę 1. Złagodzone 2. Niezłagodzone 5. Natychmiastowa groźba 18

19 Analiza skarg (strategie, formuły, operatory wewnętrzne, operatory zewnętrzne i wzorce) amerykańskich Niski stopień niepewności oraz męskość: Mniej intensywne strategie dodatkowo osłabiane przez operatory wewnętrzne Indywidualizm: Pytania o zdolność i chęć naprawy sytuacji Szablonowe pytania ogólne Nieeliptyczne pytania ogólne Operatory wewnętrzne pozwalające mówiącemu uniknąć odpowiedzialności za domaganie się naprawy SNC Indywidualizm, niski dystans wobec władzy oraz wysoki kontekst komunikowanie się: Bardziej złożone wzorce skarg, zawierające większą ilość posunięć, m.in. operatorów zewnętrznych ukraińskich Wysoki stopień unikania niepewności oraz żeńskość: Bardziej intensywne strategie dodatkowo wzmacniane przez operatory wewnętrzne Kolektywizm: Zdania rozkazujące Pytania szczegółowe Eliptyczne formuły leksykalnosyntaktyczne Solidaryzująca forma 1 os. liczby mn. Kolektywizm,wysoki dystans wobec władzy oraz wysoki kontekst komunikowanie się: Mniej rozbudowane wzorce skarg z mniejszą ilością posunięć

20 Wyniki analizy życzeń, powitań oraz skarg amerykańskich Indywidualizm oraz niski dystans wobec władzy: Nienarzucanie woli odbiorcy Niewrażliwość na społecznodemograficzne cechy mówiących Męśkość oraz niski stopień unikania niepewności: Umiarkowana i kontrolowana emocjonalność Niski kontekst komunikowanie się: Precyzyjne i jednoznaczne wyrażanie intencji komunikacyjnych za pomocą szablonowych i konwencjonalnych zwrotów. ukraińskich Kolektywizm oraz wysoki dystans wobec władzy: Bezpośredność w zachowaniu, szczerość Wrażłiwość na społecznodemograficzne cechy mówiących Żeńskość oraz wysoki stopień unikania niepewności: Niekontrolowana emocjonalność oraz językowa spontaniczność Wysoki kontekst komunikowanie się: Unikanie szablonowych konwencjonalnych zwrotów językowych

21 Dziękuję! 21