Ślepowron Nycticorax nycticorax (Linnaeus, 1758)

Transkrypt

1 Ślepowron Nycticorax nycticorax (Linnaeus, 1758) Synonimy: Czapla ślepowron, ślepowron właściwy, Ardea nycticorax Elementy biologii rozrodu System rozrodczy Monogamiczny, pary tworzą się na jeden sezon. Ptaki z zimowisk wra cają w stadach. Prawie w każdej kolonii prze by wa pewna frakcja ptaków nie lę go wych. Jan Svetlik/Flickr.com Status w Polsce Skrajnie nielicznie lęgowy stałe kolonie znajdują się w dolinie górnej Wisły. Krajowa po pula cja w roku 2002 roku około 520 par. Występowanie i taksonomia Europejska populacja sza co wa na jest na tys. par, najliczniej gniazduje we Włoszech tys. par, Rosji tys. par, Ukrainie tys. par, Rumunii 6,5 8 tys. par. Gatunek politypowy. nycticorax (Linnaeus, 1758) Europa, płd. wsch. Azja, Japonia, wsch. Chiny, Tajwan, Wyspy Sundajskie, Filipiny, płn. Afryka, Madagaskar hoactli (J.F. Gmelin, 1789) płd. wsch. Kanada na południe do Argentyny, Hawaje obscurus Bonaparte, 1855 płd. zach. Peru, płn. Chile, płd. zach. Argentyna falklandicus E. Hartert, 1914 Falklandy Doj rza łość płcio wa Ptaki uzyskują w 2 3 roku życia, rzad ko do lęgów przy stę pu je już w pierwszym roku. Fenologia lęgów Okres lęgowy trwa od początku kwietnia do końca sierpnia. Najwcześniej ptaki przylatują do starych kolonii, zaś nowe kolonie są zakładane są niekiedy póź no, nawet w lipcu. Liczba lęgów Wyprowadza jeden lęg w roku, powtarza lęgi po utracie, wyjątkowo stwierdzono dwa lęgi. Terytorializm W Polsce gniazduje naj czę ściej w jed no ga tunko wych ko lo niach liczących po kilkadziesiąt gniazd, rzadko do 140 gniazd, często w pobliżu mew śmieszek lub mew białogłowych. W Europie chętnie gniaz du je z innymi ga tun ka mi, m.in. cza pla mi, ibisami, warzęchami lub kormo ra na mi, gdzie tworzy większe kolonie li czą ce do 3000 par, a w Malezji nawet do gniazd. W Chinach największa kolonia liczyła Siedlisko lęgowe W Polsce zasiedla zadrzewienia i sku pie nia krzewów położone na brzegach lub wy spach różnorakich zbior ni ków wod nych, przede wszystkim stawów, poza tym sta ro rze czy, jezior i żwirowni. Poza tym zasiedla doliny rzek z nad brzeż ny mi gęstymi i trudno dostępnymi zaroślami, głównie wierz by i olchy oraz w lasach i parkach w po bli żu stawów. Stwierdzany na terenach nizinnych. Kolonie duże liczące ponad 100 gniazd umiejscawiane są na terenach, gdzie w promieniu 5 km znajduje się co najmniej 500 ha obszarów żerowiskowych. 453

2 Zaraz po przylocie ptaki roz dzie lają się na pary i rozpoczynają zaloty. Kojarzenie par na stę pu je zwykle do dwóch tygodni po po wro cie z zi mowisk, rzadko do 26 dni, lub prawie na tych miast po powrocie. Samiec przybiera różne pozycje i wykonuje szereg ruchów, np. powoli kroczy wysoko unosząc na prze mian nogi, wygina łukowato grzbiet i pochyla głowę ku dołowi, następnie kur czy nogi i obniża całe ciało, pochylając dziób prawie do nóg i głośno w tym cza sie się odzywa, na zakończenie unosi cia ło na nogach do góry a głowę chowa pod brzuch kończąc głośne wołanie. W tym czasie pióra na głowie karku, szyi są na stro szo ne, źrenice się rozszerzają a spra wiają wrażenie nabrzmiałych. Niekiedy samiec trzyma w dziobie gałązkę, którą demonstracyjnie ma cha, po tem wplata ją w gniazd Na początku okresu lęgowego nogi u obu płci przybierają kolor ja snoczer wo ny, a naga skóra między nasadą dzioba a okiem sta je się niebieskawa, a czerwone oczy są bardziej widoczne. ponad gniazd. W koloniach mieszanych ślepowron trzyma się na ogół na skraju lub gniaz du je w innych par tiach drzew niż pozostałe gatunki. Ptaki bro nią najbliższego otoczenia gniazda. W pro win cji Ontario w Ka na dzie śred nia wiel kość kolonii wynosiła 165 gniazd (n=136 kolonii), w 7 przy pad kach stwier dzo no pojedyncze gniaz da. Pokarm po szu ki wa ny jest na znacznie większym ob sza rze do km wokół kolonii. Gniazdo Lokalizacja Znaj du je się ono naj czę ściej na wierz bach, olchach, świer kach, brzo zach i krze wach bzu czarne go, z reguły blisko wody. Poza tym gniazda umiesz czo ne są w gęstym podszycie i na trzcinach. Na jednym drze wie znaj du je się niekiedy gniazd. W stałych ko lo niach gniaz da użytkowane są co rocz nie. Populacja ślepowrona z obszaru górnej Wisły umieszczała w ponad 55% gniazda na krzewach bzu czarnego, ponadto na krze wia stych wierzbach, dereniach oraz in nych gatunkach; w dolinie Prutu i gór ne go Dniestru (Ukraina) najwięcej gniazd znajdowało się na jesionach i wierzbach (odpowiednio 36% i 33%) oraz na za ła my wa nych trzcinach (18%); w Czechach 35% na brzozach, 29% na sosnach i 19% na wierzbach. Minimalny dystans mię dzy Ślepowron. Ptak w okresie lęgowym z czerwonymi nogami ( Brian.gratwicke/Flickr.com) Ślepowron. Pozy w trakcie zalotów (dwa górne rzędy) oraz ceremoniał powitania partnerów (Cramp 2004) Ślepowron. Ptak po okresie lęgowym z żółtymi nogami ( J. Svetlik) 454

3 Gniazdo z lęgiem ( Andrey Bokotey) Gniazdo z lęgiem ( Stanisław Czyż) gniazdami zbudowanymi na drzewie wynosił 55 cm. Zeszłoroczne gniazda są poprawiane. Miejsce pod gniaz do wy bie ra sa miec, który często rozpoczyna budowę kilku nowych gniazd złożonych z niewielkiej liczby gałązek, ale ostatecznie wybiera jedno; po wyborze przez samicę to ona kończy budowę. Kształt Płaska platforma głównie z gałęzi. Konstrukcja Warstwa zewnętrzna skła da się z gałązek, łodyg trzci ny lub pał ki ukła da nych najczęściej dośrodkowo. Pod sta wa na ogół złożona jest z ga łą zek bar dziej masywnych i dłuższych (do 3 cm śred ni cy i długości 60 cm). Wy ściół ka nie wiel ka, cza sa mi znaj du ją się w niej kwia tosta ny trzci ny, delikatniejsze liście ro ślin wodnych. Około 90% całkowitej struktury gniazda stanowią zwykle suche gałązki, zaś pozostałe suche trawy i inne, delikatniejsze części roślin. Czar ka jest bar dzo płytka. Ma te riał ster czy na boki, a przynoszony jest z sąsiednich drzew lub kradziony z innych gniazd. Sporo gniazd prze świ tu je. Gniazda w trzcinach zbudowane są prawie wyłącznie z łodyg trzciny. Samica wyścielając gniazda siedzi na nim, co może sprawiać wrażenie, że wysiaduje jaja. W Turcji w gniazdach często spotyka się dwa gatunki roślin: czosnek i czosnaczek, które wydzielają nieprzyjemną woń. Uważa się, że ptaki świadomie zbierają te gatunki w celu odstraszenia drapieżników i pasożytów. Wysokość nad ziemią W Polsce gniazda znajdują się dość nisko, średnio 2,4 m (0,5 6,4) nad ziemią, przy czym 85% gniazd umieszczonych było na wy so ko ści do 3 m, rzadziej gniazda lokowane są na gęstych jeżynach lub wyższych drze wach (maksymalnie 9 m); na Ukra inie 10,3 m (1,6 20, n=547), zaś w trzcinach nad wodą 0,25 m (0,05 1, n=71); w Czechach i Słowacji nieco wyżej na drzewach 7 20 m nad ziemią; w Grecji 4,2 m (n=146). We Włoszech średnia wysokość umiesz cza nia gniazd na krzewach wynosiła 7 m, zaś na drzewach 17 m. Czas budowy i udział płci Gniazdo bu du je na ogół samica, a materiał przyno si samiec; często samiec rozpoczyna budowę a samica wykańcza i pilnuje gniazda. Budowa trwa średnio 5 dni (3 8) i rozpoczyna się prawie Wysiadujący ptak ( Stanisław Czyż) Wysiadujący ptak ( Stanisław Czyż) 455

4 pow. ok. 40x Józef Hordowski 456

5 Józef Hordowski 457

6 Pisklęta na gnieździe ( Stanisław Czyż) Pisklęta na gnieździe ( Stanisław Czyż) natychmiast po powrocie z zimowisk. Materiał zbierany jest w najbliższym otoczeniu gniazda, często kradziony z niepilnowanych gniazd. Pierwsze gniazda budowane są najdłużej. Wymiary Średnica zewnętrzna 39 cm (20 80), średnica wewnętrzna 20 cm (7 37), wy so kość 21 cm (7 45), głębokość 6,5 (2 16); objętość 2700 cm 3, ciężar około 0,5 kg (gniazda nowe). Jaja Kształt Różnobiegunowe owalne o za ostrzo nych końcach. Tekstura Skorupka jest gładka, średnioziarnista, na skorupce znaj du ją się białe wapienne grudki. Połysk Skorupka jest matowa lub z niewielkim połyskiem, zwłaszcza pod koniec wysiadywania. Pory Pory są zmienne, wyraźnie widoczne, nieregularne lub zaokrąglone oraz głębokie. Barwa tła skorupki Tło jest niebieskawozielone, z czasem skorupka nieco blednie, nie kie dy z żół ta wym odcieniem. Oomorfometria długość (A) 50,0 mm (43,4 58,3) sze ro kość (B) 35,5 mm (30,7 39,1) ciężar (G) 34,0 g (27 38) ciężar skorupki (g) 2,25 g (1,71 2,95) grubość skorupki (d) 0,22 mm objętość (V) 31,8 cm 3 powierzchnia skorupki (O) 49,6 cm 2 obwód duży (U) 125,3 mm obwód mały (u) 105,5 mm współczynnik k 1,36 współczynnik e 1,07 przybliżona liczba porów 5350 stosunek masy skorupki do ciężaru jaja 6,6% stosunek masy jaja do ciężaru samicy 5,1% stosunek masy średniego lęgu do ciężaru samicy 22,8% największe jaja 58,3 x 34,1; 52,0 x 39,1 mm 56,5 x 34,7; 49,7 x 38,7 mm najmniejsze jaja 43,4 x 33,4; 49,7 x 30,7 mm 43,7 x 35,0; 48,7 x 31,0 mm Młode w gnieździe ( M. Allen/Flickr.com) Ptak wkrótce po wylocie z gniazda ( Photo Nature/Flickr.com) 458

7 Zmienność geograficzna jaj Kraj N długość x szerokość Azja środk ,06 x 35,23 Czechy płd ,73 x 35,62 Czechy Morawy 31 49,48 x 35,51 Francja 8 49,77 x 34,40 Grecja ,7 x 35,3 Indie 50 49,9 x 35,1 Rosja delta Donu 21 49,6 x 35,1 Rosja dolny Don 29 48,9 x 35,5 Rosja delta Kubania 85 49,7 x 35,1 Rosja J. Chanka 66 49,8 x 34,2 była Jugosławia ,85 x 35,30 Turcja Lake Van ,33 x 32,19 Ukraina środk. Dniestr ,6 x 33,9 USA ,4 x 37,0 Sezonowa zmienność ciężaru jaj Izrael jaja z kwietnia maja masę 32,14 g (n=104), zaś z lipca 29,7 g (n=43). Wielkość zniesienia 3 5 jaj (1 7), znie sie nia 8 jajowe i powyżej dokonywane są przez dwie samice; Europa 2 jaja x 6,5%; 3 x 37,4%; 4 x 45,0%; 5 x 8,4%; 6 x 1,9%; 7 jaj i powyżej 0,8% (n=276); Izrael 2 jaja 16,9%, 3 68,5%, 4 14,2%, 5 jaj 0,4% (n=521). Znie sie nia po wta rza ne są mniej sze je dy nie 2 3 jaja. W Eu ro pie średnia wielkość zniesienia zmniej sza się w miarę wzrostu wielkości ko lo nii. Zmienność sezonowa zniesienia Polska ,0 jaja (n=59); ,0 jaja (n=15); ,7 jaja (n=130). Zmienność międzyroczna zniesienia Turcja ,38 jaja (n=686), ,33 jaja (n=678). Interwał Jaja znoszone są co 1 dzień, czasami co 2 dni. Okres inkubacji Trwa dni, choć najnowsze dane z Turcji wskazują że wysiadywanie może trwać dłużej w wczesnych lęgach średnio 26 dni (20 28), zaś późniejszych 25 dni (22 27). Udział płci Wysiadują oboje rodzice z tym, iż przeważnie na gnieździe przebywa sa mi ca. Zmienność geograficzna zniesień Kraj N x Afryka Transwal 2,2 Czechy i Słowacja 262 3,59 Francja 100 3,5 Izrael 521 2,97 Niemcy Bay ern 60 3,9 Polska 70 4,0 Rosja delta Dunaju 78 3,7 Rosja J. Chanka 20 3,7 Turcja Lake Van ,35 USA 399 3,6 Początek wysiadywania Rozpoczyna się od znie sie nia pierwszego jaja, czasami od drugiego. Identyfikacja lęgu W porównaniu do innych czapli gniazdo jest niewielkie. Niebieskie i stosunkowo małe jaja wykluczają pomyłkę np. z czaplą siwą, istnieje natomiast możliwość pomyłki z jajami czapli nadobnej. Młode Typ gniazdowy Pisklęta są gniazdownikami niewłaściwymi. Klucie Wykluwają się asynchronicznie w ciągu 4 9 dni; skorupka wy no szo na jest poza obręb gniazda. Pisklę opuszcza skorupkę mniej więcej w 24 godziny po rozpoczęciu jej przekłuwania. Zachowanie piskląt Młode, aby uzyskać po karm uderzają o dziób ro dzi ców. Wzrost i rozwój Po 3 dniach pisklęta otwierają oczy, embrionalny puch zanika około 9 dnia; po 11 dniu po ka zują się pierwsze pióra. W wieku 5 6 dni pisklęta staja się nieco bardziej ruchliwe i w razie zagrożenia przybierają postawę obronną. Młode w wieku 5 7 dni karmione są około 10 razy dziennie, w wieku dni 3 4 razy dziennie. Największa aktywność karmienia występuje w 4 6 godzin po świcie. Po dniach mło de za czy na ją przesiadywać na oko licz nych gałęziach, a do gniazda wra cają w porze kar 459

8 mie nia. Latają po dniach, a samodzielne stają się krótko po tym. Ubarwienie puchowe Puch u świeżo wy klutych pi skląt jest brązowy ciem niej szy na gło wie, szarobrązowy na ple cach, brzuch biały. Tęczówka jasnożółta; naga skó ra, dziób i nogi szarobiałe z żółtawym od cie niem. Z czasem naga skóra staje się zie lon ka wa; dziób i kantar sza ra wo zie lo ny, nogi jasno zielone. Wymiary Ciężar świeżo wyklutych pullus g; zaś w dniu życia osiągając ciężar 480 g, a w dni g. Opieka rodzicielska Zachowania rodzicielskie Karmią oboje rodzice, początkowo po karm zwra ca ny jest na gniazdo i podawany mło dym, później od 3 4 dnia je dzą z dzioba dorosłego ptaka. Do ro słe ogrze wają je do dnia, zaś prawie stale pilnują przez 2 3 tygodnie po wykluciu. Efektywność lęgów Suk ces lęgowy wynosi około 2,5 lotnych młodych/gniazdo x rok. Dość często najmniejsze pisklę ginie z głodu, a gdy nastąpi to w pierwszych dniach życia, może być zjedzone przez najstarsze rodzeństwo. W dolinie Dniestru wizyta przypadkowych osób w kolonii ślepowronów powodowała śmiertelność nawet 80% młodych. Dzieje się sie tak w okresie gdy pisklęta już się poruszają, ale jeszcze są niedołężne i nie mogą wrócić do gniazda. Zachowanie rodziców przy gnieździe W dzień siedzą zwykle bez ruchu, ukryte w koronach drzew i krzewów, pozwalając się podejść dość blisko, podrywają się do lotu prawie pionowo, nierzadko wy da jąc ochrypły głos. Tuż przed kluciem rodzice wysiadują bardzo twardo i nerwowo obracają dziobem jaja. Na żer wylatują o zmierz chu. W kolonii lęgowej odzywają się dość często gło śnym kwark kwark kwark; poza tym kau wydawane przez obie płcie. W nocy gło sy słyszane są 3 5 km wokół kolonii. Źródła informacji Betleja J Gniazdowanie ślepowrona (Nycticorax nycticorax) w dolinie Górnej Wisły. Not. Orn. 42: Betleja J Ślepowron Nycticorax nycticorax. [w:] Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z. (red.) Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny dotyczący gatunków chronionych Dyrektywą Ptasią. ss GIOŚ, Warszawa. Custer T.W.C., Frederick P.C Egg size and laying order of snowy egrets, great egrets, and black crowned night herons. Condor 92: Durmuş A., Adizel A Breeding ecology of Night Heron (Nycticorax Nycticorax Linne, 1758) in the Lake Van Basin, Turkey. J. Animal, Plant Sciences 20, 2: Erwin R.M., Haig J.G., Stotts D.B., Hatfield J.S Reproductive success, growth and survival of black crowned night heron (Nycticorax nycticorax) and snowy egret (Egreta thula) chicks in coastal Virginia. Auk 113, 1: Hafner H., Fasola M The relationship between feeding habitat and colonially nesting Ardeidae. IWRB Special Publication 20: Priklonskij S.G., Zubakin W.A., Koblik E.A Pticy Rossii i sopredelnyh regionov: Pelikanoobraznye, Aistoobraznye, Flamingoobraznye. Tovarisestwo naučnyh izdanij KMK. Uzun A., Tabur M.A The Reproduction Biology of Black Crowned Night Heron at Lake Poyrazlar (Sakarya, Turkey). Berkut 1 2: Yu J.P., Hahm K.H Breeding ecology of the black crowned night heron in Korea. Acta Zool. Cracov. 40, 2: Henry T,McLin/Flickr.com 460