Czapla purpurowa Ardea purpurea Linnaeus, 1766

Transkrypt

1 Czapla purpurowa Ardea purpurea Linnaeus, 1766 są płytkie eu tro ficz ne zbior ni ki wodne z piaszczystymi brze ga mi i mulistym dnem. Ga tu nek nizinny, jed nak że na Madagaskarze lęgnący się do 1800 m n.p.m. Elementy biologii rozrodu System rozrodczy Monogamiczna, pary tworzą się co najmniej na jeden sezon lęgowy. Maciej Szymański Status w Polsce Nieregularnie i skrajnie nie licz nie lęgowa, a liczebność nie przekracza kilku/kilkunastu par. W ostatnich la tach najczęściej stwierdzana w dolinie górnej Wisły, gdzie w 2004 roku znaleziono 5 gniazd, a w roku 2009 gnieździła się co najmniej jedna para. W latach 90. XX stulecia 1 2 pary gnieździło się w dolinie Baryczy. Występowanie i taksonomia W Europie populacja oce nia na jest na tys. par, najliczniej gniazduje w Rosji tys. par, Ukra inie 6 11 tys. par, Francji 2200 par, Hiszpanii 2000 par. Notuje się spadek liczebności. Gatunek politypowy. purpurea Linnaeus, 1766 Europa do Kazachstanu i Bliskiego Wschodu, Afryka bournei Naurois, 1966 Wyspa Santiago na Wyspach Zielonego Przylądka madagascariensis van Oort, 1910 Madagaskar, Seszele, Praslin Island manilensis Meyen, 1834 płd. i wsch. Azja, Małe Wyspy Sundajskie, Sulawesi, Sri Lanka, Filipiny Siedlisko lęgowe W Polsce lęgi stwierdzono na stawach hodowlanych oraz na je zio rach i zbiornikach retencyjnych po ro śnię tych szerokimi pasami trzcin i pałki. Na Zbiorniku Goczałkowickim lęgowiska zlokalizowane były w trzcinowiskach o dominującą trzciną pospolitą i w zaroślach wierzbowych. W Europie zasiedla zwykle roz ległe ba gna porośnięte trzciną lub pałką, cza sa mi z domieszką krzewiastych wierzb, ta ma rysz ku i innych krzewów, zaś w Azji także pola ryżowe, kanały, namorzyny. Opty mal nym siedliskiem Doj rza łość płcio wa Ptaki uzyskuje ją w pierw szym roku ży cia, choć rosyjscy ornitolodzy podają, że dopiero w 3 4 roku życia. Do tej pory młode ptaki zwykle przebywają na zimowiskach. Fenologia lęgów Ptaki powracają na lę go wi ska w kwietniu i maju, rzadko wcze śniej. Lęgi w środkowej Europie za czy nają się 3 tygodnie później niż w krajach po łu dnio wych. Liczba lęgów Wyprowadzają jeden lęg w roku, liczne są lęgi po wta rza ne po utracie, ale tylko wtedy gdy jaja uległy zniszczeniu we wczesnej fazie wysia dy wa nia. Terytorializm Gniazduje w niewielkich luź nych koloniach (3 20 par) lub po je dyn czo, rzad ko w większych gniazd (maksymalnie do 1000 par na w tropikach), minimalna odległość między 470

2 Do kopulacji dochodzi na gnieździe, na przygotowanych platformach, albo na sąsiednim drzewie i odbywa się ona 3 7 razy na dzień do czasu złożenia pierwszego jaja i 4 6 razy w czasie ich składania. gniaz da mi wynosi 1,5 3 m. Na ogół tworzy subkolonie po kilka-kilkadziesiąt gniazd, które oddalone są od siebie o m, a zajmują obszar do 1 ha. Często two rzy ko lo nie mie szane z innymi gatunkami gniazdującymi w tym siedlisku, jak: czapla biała, czapla nadobna, warzęcha, czapla złotawa, jak również na obrzeżu kolonii czapli siwych. Nor mal nie poszukuje pożywienia na te ry to rium, jednakże w przypadku jego braku lata regularnie na obfitsze żerowiska. W Polsce widziano ptaki do 1 km od zajętego gniazda. Gniazdo Lokalizacja Gniaz do budowane jest naj czę ściej w trzci no wisku lub innej wysokiej ro ślin no ści szu wa ro wej o wysokości 2,5 3 m, przy gęstości trzciny wynoszącej przeciętnie 250 łodyg na 1 m 2 (maksymalnie 340 łodyg/m 2 ). Znajduje się ono cm nad wodą, a głębokość wody pod gniazdami wynosi 0,3 1,5 m. Podstawę gniazda stanowi nie tylko zeszłoroczna, połamana trzcina, ale przede wszystkim jej łodygi wystające z wody. Bardzo rzadko trafiają się gniazda z dala od wody. Nie wiel ka część po łu dnio wej po pu la cji lo ku je gniaz da na krze wach i drze wach do 25 m nad zie mią. Ptaki budują ró wnież plat for my wykorzystywane po cząt ko wo przez rodziców do wypoczynku (może także zalotów), a później przez młode, jako miejsce karmienia i od poczyn ku. Miej sce pod gniaz do wybiera sa miec. Materiał znoszony jest do 100 m wokół gniazda. Zeszłoroczne gniazda nie są wy ko rzy sty wa ne. Gniazdo z zniesieniem ( Frank Hecker) Ptak z materiałem gniazdowym ( Saxifraga-Luc Hoogenstein/freenatureimages.eu) Kształt Kopiec z suchej roślinności z niewielkim wgłebieniem na szczycie. Konstrukcja Roślinność u podstawy gniaz da jest załamywana i naginana. Ty po we gniazdo zbudowane jest z suchych łodyg (także kwiatostanów i liści) trzci ny pospolitej i pał ki, najczęściej z dodatkiem gałęzi i pa ty ków, znajdujących się zwłasz cza w pod sta wie. Kon struk cja jest luźna i niekiedy ażu ro wa, wnętrze bar dzo płyt kie, czasami wyścielone delikatnymi liśćmi trzciny, witkami wierzby. Po cząt ko wo ma ono kształt stożka, później ptaki rozdeptują je i staje się płaskie. Gniaz do, aż do wy lo tu mło dych jest stale po pra wia ne i uzu peł nia ne materiałem roślinnym. W gniazdach nadrzewnych ma te riał budulcowy stanowią głównie ga łąz ki. Czas budowy i udział płci Gniazdo budują oboje rodzice, przez 5 12 dni, a ich udział jest mniej więcej jednakowy. Wymiary Średnica zewnętrzna 60 cm (50 135); średnica Pełne zniesienie ( Józef Hordowski) 471

3 Dorosły ptak w okresie lęgowym ( JF Woloch) Pełne zniesienie ( Józef Hordowski) wewnętrzna 30 cm (20 50), wysokość 30 cm (5 50); głę bo kość 6 cm (2 9). Wysokość umieszczenia gniazd W rejonie miasta Sumy na Ukrainie gniazda na krzewach i drzewach znajdowały się do 140 cm nad lustrem wody. Jaja Kształt Są różnobiegunowe, jajowate, mało wydłużone, o tępym węższym bie gu nie. Tekstura Skorupka jest gruboziarnista, nieco chropowata, gdzieniegdzie pojawiają się na niej zgrubienia i guzki. Połysk Jaja mają słaby połysk, ale tylko pod koniec wysiadywania kiedy znika kredowy osad. Pory Ze względu na kredowy nalot pory nie są widoczne. Barwa tła skorupki Tło skorupki jest jednobarwne nie bie sko zie lonka we. Jest ono bardziej intensywne niż u czapli siwej. Rysunek Brak, ale często na świeżo zniesionych jajach pojawiają się kredowe namazy; zaś pod koniec wysiadywania jaja są często zabrudzone i poplamione, rzadko mogą pojawiać się plamki krwi pochodzące od ektopasażytów. Oomorfometria długość (A) 56,5 mm (47,9 63,8) sze ro kość (B) 40,8 mm (36,5 44,7) ciężar (G) 51,0 g (37,0 61,1) ciężar skorupki (g) 3,46 g (2,24 4,05) grubość skorupki (d) 0,26 mm objętość (V) 49,2 cm 3 Miejsca posadowienia gniazd czapli purpurowej: u góry na trzcinach lub innej roślinności wodnej, na dole na krzewach i małych drzewkach (Knysk i Sypko 1997) 472

4 Czapla na gnieździe ( Stavraetos/Flickr.com) powierzchnia skorupki (O) 65,2 cm 2 obwód duży (U) 153,4 mm obwód mały (u) 128,1 mm współczynnik k 1,38 współczynnik e 1,13 przybliżona liczba porów stosunek masy skorupki do ciężaru jaja 6,8% stosunek masy jaja do ciężaru samicy 6,4% stosunek masy przeciętnego lęgu do ciężaru samicy 25,5% największe jaja 63,8 x 50,4; 57,0 x 44,7 mm 59,8 x 41,2; 61,1 x 43,1 mm najmniejsze jaja 47,9 x 37,9; 54,1 x 36,5 mm 50,2 x 39,5; 54,1 x 36,6 mm Równania V = 0,524*0,996*A*B 2 G = 0,542*0,996*A*B 2 +0,5*g B = 45,0158 0,0864*A r = 0,1972, r 2 = 0,0389, F 1, 46 = 1,86151, p = 0,1791 Pozy ptaków podczas zmiany partnerów na gnieździe. Opis. A ptak który przyleciał, chcący zmienić partnera, B. ptak wysiadujący (Tomlinson 1974) Zaloty na gnieździe ( Ananda Debnath/Flickr.com) Zmienność międzysezonowa wymiarów jaj Hiszpania Ebro ,79 x 40,30 mm (n=35), ,20 x 40,21 mm (n=46) Wielkość zniesienia 4 5 jaj (2 8), znie sie nia powyżej 8 jaj pochodzą od 2 3 sa mic (maksymalnie stwierdzono w jednym gnieździe 18 jaj). Europa 3,97 jaja: 2 jaja x 2,9%; 3 x 27,1%; 4 x 45,2%; 5 x 20,8%; 6 x 2,7%; 7 x 1,1%; 8 jaj x 0,1% (n=715). Kilkudniowe pisklęta u góry z Azji ( Birdism Green Camp/ Flickr.com), u dołu z środkowej Afryki ( Wikimedia Commons) 473

5 Józef Hordowski 474

6 Józef Hordowski 475

7 Zmienność geograficzna jaj Kraj N długość x szerokość Afryka płd ,00 x 40,00 Algieria >120 54,70 x 40,36 Czechy ,4 x 40,6 Czechy i Słowacja ,28 x 40,67 Francja ,62 x 40,32 Grecja/Macedonia ,7 x 40,0 Hiszpania Ebro 81 55,02 x 40,25 Holandia 38 56,0 x 40,7 Indie ,6 x 39,7 Indie/Filipiny/Sulawesi ,3 x 40,6 Rosja Jezioro Chanka 24 56,9 x 41,6 Ukraina Humań 12 56,6 x 41,0 Ukraina Krym 56 54,7 x 40,5 Ukraina Suma 92 56,17 x 41,02 Węgry 21 54,68 x 40,60 Zimbabwe 58 57,2 x 40,7 Zmienność sezonowa zniesienia Francja Camargue III 3,75 jaja (n=8), 1 15 IV 3,63 jaja (n=44), IV 3,57 jaja (n=105), 1 15 V 3,28 jaja (n=71), V 3,14 jaja (n=14). Zmienność roczna zniesienia Algieria ,2 jaja (n=34), ,4 jaja (n=13). Interwał Jaja znoszone są codziennie, niekiedy co 2 3 dni, sporadycznie co 5 7 dni. Okres inkubacji Trwa 26 dni (22 30). Udział płci Wysiadują oboje rodzice, z tym, że udział samicy jest znacznie większy, zwłaszcza na kilka dni przed kluciem piskląt. Na gnieździe ptaki po zdra wiają się ceremonialne, strosząc pióra na gło wie, wyciągając szyję i wydając głosy powitalne. Początek wysiadywania Rozpoczyna się od znie sie nia pierwszego jaja. Identyfikacja lęgu Prawidłowa identyfikacja może być oparta na obserwacji ptaków dorosłych. Zmienność geograficzna zniesień Kraj N x Afryka płd. 32 3,2 Algieria 64 4,1 Czechy i Sło wa cja 83 5,2 Hiszpania 300 4,21 Holandia 27 4,5 Francja środk. i zach. 96 5,1 Francja Camargue 242 3,48 Rosja Jezioro Chanka 289 3,9 Szwaj ca ria 151 4,16 Węgry 76 5,3 Zim ba bwe 34 3,3 Młode Typ gniazdowy Pisklęta są gniazdownikami niewłaściwymi. Klucie Wykluwają się asynchronicznie, w ciągu 3 11 dni. Zachowanie piskląt Pisklęta po wykluciu przez pierwsze dni są pod stała opieką samicy. Po trzech tygodniach zaczy na ją opusz czać gniaz do i penetrować okolicę, gdzie wy dep tują plą ta ni nę ścieżek i przejść. W przy pad ku za gro że nia mogą opuścić gniaz do już po 8 10 dniach życia. Wzrost i rozwój W 6 9 dniu życia pojawiają się na ca łym ciele za wiąz ki piór, w pióra wy do sta ją się z pochew. Pisklęta do 10 dnia życia wydają ciągłe piski, później bar dziej twar de głosy. Pisklęta chwytają dzioby rodziców z boku i ciągną je do siebie. Do pod la ty wa nia są zdolne po dniach, a do brze latają po dniach, sa modziel ność uzy sku ją po dniach. Ubarwienie puchowe Puch jest mięk ki i rzad ki, spod któ re go widać zie lon ka wo żół tą skó rę, na górnej części ciała ciem no brą zo wy, biały na brzu chu. Na gło wie puch jest dłu gi, biały, formujący się w wysoki czub. Boki gło wy, podbródek, gardło, szy ja, śro dek pier si, brzu cha i pleców są nagie. Tęczów ka na po cząt ku jest żółtozielona, później żółta, dziób brud no żół ty, górna szczęka jest ciem niej sza, nogi cieliste. 476

8 Dorosły ptak poszukujący pożywienia ( Jan Svetlik/Flickr. com) Wymiary Ciężar pullus po wykluciu wynosi 36 g (21 46), 5 dniowe pisklę ma masę około 90 g; 9 dniowe g, 11 dniowe 275 g, 20 dniowe g. Opieka rodzicielska Zachowania rodzicielskie Mło de kar mią oboje rodzice, pokarm po cząt kowo jest zwra ca ny przez ro dzi ców na dno gniazda, później wprost do dzioba. W razie potrzeby rodzice ochra niają pisklęta przed przegrzaniem. Efektywność lęgów W gnieździe istnieje ostra rywalizacja mię dzy pisklętami i czę sto najmłodsze ginie z głodu. Sukces lę go wy ze 113 złożonych jaj wykluło się ponad 50% piskląt, a do 20 dnia dożyła 1/3 z nich. Zachowanie rodziców przy gnieździe Przy gnieździe ptaki są bardzo ostroż ne i wrażliwe na niepokojenie i zwykle zrywają się z gniazda około 10 m od obserwatora. W naj więk szym niebezpieczeństwie nieruchomieją i wyciągają przy tym pio no wo szyję wraz z dziobem podobnie jak bąk. Również zaskoczone w gnieździe młode przyj mu ją tę pozycję. Czasami zaniepokojone latają nad obserwatorem. Ptaki rzad ko pojawiają się na otwartym terenie, zwykle przeby wają w szuwarach. Źródła informacji Barbraud C., Lepley M., Lemoine V., Hafner H Recent changes in the diet and breeding parameters of the Purple Heron Ardea purpurea in southern France. Bird Study 48, 3: Betleja J Czapla purpurowa Ardea purpurea. [w:] Chylarecki P., Sikora A., Cenian Z., T. Chodkiewicz (red.) Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. ss Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa. Ferry C., Blondel J Sur le nombre d'oeufs du Heron pourpre. Alauda 28: van der Kooij H Nest habitat of the Purple Heron Ardea Purpurea in the Netherlands. Limosa 64, 3: Moser M Breeding strategies of Purple Herons in the Camargue, France. Ardea 74: Jover L., Ruiz X., Gonzalez-Martin G Significance of intraclutch egg size variation in the Purple heron. Ornis Scand. 24, 2: Nedjah R., Boucheker A., Samraoui F., Menai R., Alfarhan A., Rasheid A., Samraoui B Breeding ecology of the Purple Heron Ardea purpurea in Numidia, north-eastern Algeria. Ostrich 81, 3: Thomas F., Deerenberg C., Hafner H Do breeding site characteristics influence breeding performance of the Purple Heron Ardea purpurea in the Camargue? Revue Ecologie 54: Tomlinson D.N.S Studies of the Purple Heron, Part 2: Behaviour patterns. Ostrich 45: Tomlinson D.N.S Studies of the Purple Heron, Part 3: Egg and chick development. Ostrich 46: Wiehle D Stwierdzenie lęgu czapli purpurowej Ardea purpurea pod Zatorem. Chroń. Przyr. Ojcz. 68, 5: