Renata CZAPLIKOWSKA III Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych, Sosnowiec DELFORT, NETCO@CH, MULTIMEDIA FÜHRERSCHEIN CZYLI JAK DOSKONALIĆ KOMPETENCJE NAUCZYCIELI JĘZYKA NIEMIECKIEGO W ZAKRESIE STOSOWANIA TECHNOLOGII INFORMACYJNEJ I KOMUNIKACYJNEJ Streszczenie. W zawód nauczyciela, bardziej niŝ w jakikolwiek inny, wpisana jest konieczność stałego rozwijania i doskonalenia swoich kompetencji zarówno merytorycznych jak i dydaktyczno-metodycznych. Jako Ŝe jednym z wymogów współczesnego kształcenia i doskonalenia nauczycieli jest przygotowanie do posługiwania się technologią informacyjną i komunikacyjna, cenna jest kaŝda inicjatywa zmierzająca do podniesienia poziomu wiedzy i umiejętności nauczycieli w tym właśnie zakresie. Jako multiplikator programu Delfort/Netco@ch oraz e-tutor programu Multimedia Führerschein autorka przedstawi w referacie załoŝenia i formy realizacji projektów doskonalenia nauczycieli języka niemieckiego słuŝących podnoszeniu kwalifikacji kadry pedagogicznej w zakresie stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w dydaktyce: program ogólnopolski Delfort i Netco@ch (CODN i Goethe Institut) oraz międzynarodowy Multimedia Führerschein (Goethe Institut). 1. OBSZARY DOSKONALENIA ZAWODOWEGO NAUCZYCIELI JĘZYKÓW OBCYCH Doskonalenie zawodowe słuŝy odnawianiu, pogłębianiu, rozszerzaniu wiedzy oraz nabywaniu nowych kompetencji zawodowych, które moŝna zdefiniować jako indywidualną i wyuczaną dyspozycję o charakterze rozwojowym, będącą wypadkową m.in. wykształcenia, cech osobowych, motywacji, umiejętności, doświadczenia; kształtującą się w wyniku procesu socjalizacji oraz akomodacji w konkretnych sytuacjach typowych dla danego środowiska, czy teŝ instytucji, przy zachowaniu pewnej autonomii jednostki 1. Jak podkreśla jednak Maciej M. Sysło 2 istnieją braki w przygotowaniu nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej i wykorzystania jej w nauczaniu danego przedmiotu, a bez wiedzy w tym zakresie nauczyciel nie znajdzie równieŝ motywacji, by stosować narzędzia technologii informacyjnej i komunikacyjnej w procesie dydaktycznym. Udział nauczycieli w ogólnodostępnych szkoleniach komputerowych jest w tym wypadku mniej efektywną formą, gdyŝ szkolenia takie ograniczając się do kwestii technicznych nie wskazują nauczycielowi moŝliwości integrowania technologii w dydaktyce przedmiotowej; dalece bardziej celowe wydaje się korzystanie ze specjalistycznych szkoleń kierowanych do nauczycieli poszczególnych przedmiotów czy grup przedmiotów. Doskonalenie zawodowe realizowane jest przez instytucje publiczne i niepubliczne, (głównie szkoły wyŝsze) jak równieŝ placówki doskonalenia zawodowego, przy czym dla nauczycieli języków obcych szczególną rolę odgrywają w tym względzie Centralny Ośrodek Doskonalenia Zawodowego w Warszawie i instytucje wspierające krzewienie nauki poszczególnych języków w Polsce, jak British Council, Alliance Frances, Goethe Institut. Z kolei obszary doskonalenia 1 A. Szybalska, Kompetencje nauczyciela http://konferencja.21.edu.pl/publikacje/4/2/152.pdf [02.02.2009] S.153 2 M. Sysło, Szkoła podstawowa początkiem profesjonalnego przygotowania przyszłych nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej http://www.wsipnet.pl/dane/pliki/kluby/8//ksztalcenie_nauczycieli_w_zakresie_ti.pdf [02.02.2009]
Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw zawodowego nauczycieli języków obcych mogą dotyczyć kaŝdej w wyróŝnionych przez W. Pfeiffera kompetencji 3 : kompetencji językowej poprzez doskonalenie znajomości języka docelowego, kompetencji realioznawczej poprzez uzupełnianie i aktualizację wiedzy kulturoi realioznawczej, w tym zwłaszcza znajomości realiów dnia codziennego kompetencji metodycznej poprzez poznawanie trendów w zakresie dydaktyki i metodyki nauczania danego języka obcego. W szczególności poprzez poznawanie nowych metod i technik pracy w klasie, przykładów dobrej praktyki szkolnej. W tym równieŝ rozwijanie kompetencji medialnej, umiejętności wykorzystania nowych technologii zarówno w przygotowaniu zajęć dydaktycznych jak i w bezpośrednim prowadzeniu procesu glottodydaktycznego. 2. KURS ONLINE DLA NAUCZYCIELI JĘZYKA NIEMIECKIEGO Koncepcję dokształcającego kursu zdalnego pod nazwą Multimedia-Führerschein D (Multimedialne Prawo Jazdy) 4 stworzyła Almuth Meyer-Zollitsch, kierownik działu kształcenia językowego w Instytucie Goethego w Mediolanie. Instytut Goethego jest stowarzyszeniem wyŝszej uŝyteczności publicznej, powołanym w celu krzewienia języka niemieckiego i wspierania międzynarodowej współpracy kulturalnej. Posiada on 127 placówek w 78 krajach w tym 2 w Polsce (w Warszawie i Krakowie) oraz 16 placówek w Niemczech. W pierwszej edycji kursu, w roku 2001 uczestniczyło ponad 90 nauczycieli języka niemieckiego, a kaŝda kolejna edycja obejmowała coraz więcej krajów i większą liczbę nauczycieli chcących rozwijać i doskonalić swoje umiejętności w zakresie stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w nauczaniu języka niemieckiego. W roku 2005 w kursie po raz pierwszy wzięli udział takŝe nauczyciele z Polski. Dotychczas kurs ukończyło łącznie blisko 2800 nauczycieli języka niemieckiego, a w ostatniej edycji certyfikaty rozesłano do uczestników z 30 krajów 5. Kurs Multimedia-Führerschein D realizowany jest corocznie w dwóch czteromiesięcznych edycjach (X-I oraz II-V). W trakcie kursu uczestnicy poprzez platformę moodle zapoznają się z treściami kursu ujętymi w trzech modułach tematycznych, z których kaŝdy zawiera część informacyjną, dodatkowe linki oraz zestaw ćwiczeń do samodzielnego opracowania. Opis i treści kursu są w całości udostępnione uczestnikom na platformie w momencie jego rozpoczęcia, co pozwala dobrze rozplanować czas potrzebny na ich wykonanie 3 W. Pfeiffer Nauka języków obcych. Od praktyki do praktyki Wagros, Poznań 2001, s.194-199 4 http://www.goethe.de/lhr/prj/mmf/deindex.htm 5 Więcej informacji na temat powstania i rozwoju kursu na stronie http://www.englisch.schule.de/mmf.htm 27
V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna i zindywidualizować sposób pracy. Przeciętnie na realizację zadań danego modułu naleŝy przeznaczyć od 10 do 15 godzin co jednak w znacznych stopniu uzaleŝnione jest od indywidualnych umiejętności i kompetencji. Obecnie oferta szkolenia w ramach kursu obejmuje trzy poziomy: kurs podstawowy MMF1 Einsteigerkurs, kurs zaawansowany MMF2 Fortgeschrittenenkurs, kurs ekspercki MMF3 Expertenkurs. W decyzji o wyborze odpowiedniego poziomu pomocny jest uczestnikom test diagnostyczny 6. Treści kursu podstawowego (MMF1 Einsteigerkurs) dotyczą stosowania Internetu i poczty elektronicznej w nauczaniu języka niemieckiego, przesyłania informacji tekstowych i graficznych, komunikacji w Internecie. Uczestnicy nabywają podstawowe kompetencje w posługiwaniu się technologią informacyjną i komunikacyjną, poznają formy pracy, ćwiczenia i projekty, które mogą bezpośrednio zastosować na lekcjach języka niemieckiego. Kurs ten przedstawia Internet jako źródło informacji, dodatkowych, uzupełniających treści podręcznika wiodącego ćwiczeń, oraz jako miejsce wymiany materiałów dydaktycznych, ponadto obejmuje zagadnienia organizacji projektu e-mailowego i pozwala samodzielnie planować przykładowe projekty. Kurs zaawansowany (MMF2 Fortgeschrittenenkurs) przeznaczony jest z kolei dla bardziej doświadczonych uŝytkowników, znających juŝ treści kursu podstawowego i pozwala poznać technicznie bardziej złoŝone metody i formy uczenia się i nauczania z wykorzystaniem technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Uczestnicy poznają tzw. programy autorskie (Autorenprogramme), narzędzia słuŝące do generowania ćwiczeń Übungsgenerator des Goethe Instituts, Hot Potatoes, ZARB. Kurs przedstawia specyficzne metody nauczania języków obcych wykorzystujące Internet, jak WebQuest, Internetrecherche, wirtualna wycieczka klasowa, projekt internetowy, a ponadto omawia techniki multimedialnej prezentacji treści dydaktycznych i podstawy tworzenia stron www. Z kolei Kurs ekspercki (MMF3 Expertenkurs) koncentruje się wokół projektów tematycznych z zakresu literatury, realioznawstwa i kulturoznawstwa niemieckiego obszaru językowego i ich dydaktyzacji z wykorzystaniem narzędzi technologii informacyjnej i komunikacyjnej. Uczestnicy zakładają i prowadzą blog, tworzą podcasty, dydaktyzują materiały audio i wideo dostępne w Internecie. Treści kaŝdego z trzech kursów stanowią optymalne połączenie informacji z zakresu techniki i kompetencji multimedialnej oraz zagadnień z zakresu metodyki nauczania języka niemieckiego. Szczególnie istotne jest umoŝliwienie i animowanie komunikacji, wymiany doświadczeń, materiałów, sprzyjające nawiązywaniu kontaktów między nauczycielami, które owocują wspólnie prowadzonymi projektami. 3. SZKOLENIA W RAMACH PROGRAMU DELFORT/NETCO@CH DELFORT to zainicjowany w roku 2001 ogólnopolski projekt doskonalenia nauczycieli języka niemieckiego, którego koncepcja została opracowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, Centralny Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli i Instytut Goethego. Główny cel programu DELFORT to podniesienie kwalifikacji kadry dydaktycznej oraz jakości nauczania języka niemieckiego w polskich szkołach poprzez wspieranie i rozwój ogólnopolskiego systemu doskonalenia nauczycieli języka niemieckiego oraz poprzez organizację i prowadzenie przez edukatorów efektywnego, regionalnego doskonalenia 6 http://gcsaba.hunhost.info/kerdoiv.php 28
zawodowego nauczycieli języka niemieckiego w zakresie nowoczesnego nauczania języków obcych. Języki obce w kontekście współczesnych wyzwań i perspektyw W roku 2002 w ramach DELFORT wyróŝniono projekt NETCO@CH 7, którego celem jest wspieranie dydaktyczne i podniesienie kwalifikacji nauczycieli języka niemieckiego w zakresie wykorzystania technologii informacyjnej i komunikacyjnej w dydaktyce. W trakcie cyklu kursów dokształcających przygotowano grupę nauczycieli, którzy zdobyli uprawnienia edukatorów (teacher-trainer) języka niemieckiego, współtworzyli ofertę szkoleniową DELFORT/NETCO@CH i obecnie prowadzą szkolenia. Projekt ma charakter zdecentralizowany, szkolenia organizowane są w uzgodnieniu z daną grupą nauczycieli, w dogodnym dla nich terminie i w wybranej przez nich placówce oświatowej, o ile dysponuje ona niezbędnym wyposaŝeniem. Taki model działania zaowocował znacznym zaktywizowaniem środowiska nauczycieli języka niemieckiego w zakresie doskonalenia, a niemal regułą stało się, iŝ dana grupa nauczycieli uczestniczy w wielu kolejnych szkoleniach. W ramach 9 regionów edukatorzy prowadzą 8- lub 16-godzinne szkolenia, których tematyka stale jest aktualizowana i poszerzana. Zagadnienia będące przedmiotem szkoleń odnoszą się do podstawowych kwestii związanych z procesem glottodydaktycznym, jak na przykład: Tworzenie ćwiczeń przy pomocy programu ZARB, Wykorzystanie źródeł internetowych w przekazywaniu treści realioznawczych, Rozwijanie sprawności słuchania z wykorzystaniem Internetu, Zadaniowe i kooperatywne uczenie się metodą SprachenQuest, Praca z obrazkiem i pozyskiwanie materiału graficznego z Internetu, Tworzenie ćwiczeń interaktywnych czy Dydaktyzacja stron internetowych. Przedstawione formy doskonalenia umiejętności nauczycieli w zakresie stosowania technologii informacyjnej i komunikacyjnej odpowiadają dobrze potrzebom i oczekiwaniom tym zakresie, a rosnąca liczba uczestników potwierdza skuteczność przyjętej formuły ich realizacji. LITERATURA Pfeiffer W. Nauka języków obcych. Od praktyki do praktyki. WAGROS, Poznań 2001 Szybalska A. Kompetencje nauczyciela http://konferencja.21.edu.pl/publikacje/4/2/152.pdf [02.02.2009] Sysło M. Szkoła podstawowa początkiem profesjonalnego przygotowania przyszłych nauczycieli w zakresie technologii informacyjnej http://www.wsipnet.pl/dane/pliki/kluby/8//ksztalcenie_nauczycieli_w_zakresie_ti.pdf [02.02.2009] 7 http://www.goethe.de/ins/pl/lp/prj/net/deindex.htm 29
V Międzynarodowa Konferencja Edukacyjna DELFORT, NETCO@CH, MULTIMEDIA FÜHRERSCHEIN ÜBER DIE FORTBILDUNG IM BEREICH DER ICT-KOMPETENZ FÜR DAF-LEHRER Die Notwendigkeit, sich regelmäßig fortzubilden, gehört selbstverständlich zum Lehrerberuf und zur Vorstellung von einem professionellen Lehrer. Im Artikel werden Formen der Fortbildung von DaF-Lehrern im Bereich der Internet- und Computertechnologie besprochen, die im Rahmen polenweiter und internationaler Fortbildungsprogramme durchgeführt werden. 30