RZECZPOSPOLITA POLSKA MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI Program Operacyjny Zrównowaony rozwój sektora ryboówstwa i nadbrzenych obszarów rybackich 2007-2013 Dokument zaakceptowany przez Rad Ministrów w dniu 29 maja 2007 r. WARSZAWA, MAJ 2007 1
2
SPIS TRECI 1. Kwalifikowalno geograficzna... 5 2. Analiza sektora rybackiego w Polsce... 5 3. Gówne wnioski pochodzce z realizacji dziaa w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Ryboówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006.... 9 4. Siy napdowe i tendencje rozwojowe wraz z sektorowym i regionalnym wymiarem spoeczno-gospodarczego rozwoju sektora rybactwa... 11 5. Analiza SWOT sektora.... 13 6. Strategia rozwoju sektora... 14 7. Priorytety, rodki i dziaania... 16 O Priorytetowa I. Dziaania na rzecz adaptacji floty rybackiej... 16 rodek 1.1 - Pomoc publiczna z tytuu trwaego zaprzestania dziaalnoci poowowej... 16 rodek 1.2 - Pomoc publiczna z tytuu tymczasowego zaprzestania dziaalnoci poowowej... 18 rodek 1.3 - Inwestycje na pokadzie statków rybackich i selektywno oraz premie na rzecz rybactwa przybrzenego... 19 O Priorytetowa II: Akwakultura, ryboówstwo ródldowe, przetwórstwo i rynek rybny 23 rodek 2.1- Akwakultura... 23 rodek 2.2. - Ryboówstwo ródldowe... 26 rodek 2.3. Inwestycje w przetwórstwo i obrót... 30 O priorytetowa III. rodki suce wspólnemu interesowi... 32 rodek 3.1 Dziaania wspólne... 32 rodek 3.2 Ochrona i rozwój fauny i flory wodnej... 33 rodek 3.3. Porty rybackie, miejsca wyadunku i przystanie... 34 rodek 3.4 Rozwój nowych rynków i kampanie promocyjne... 34 rodek 3.5 Projekty pilotaowe... 35 rodek 3.6 Modyfikacja w celu zmiany przeznaczenia statków rybackich... 36 O priorytetowa IV. Zrównowaony rozwój obszarów zalenych od rybactwa...36 rodek 4.1. Zrównowaony rozwój obszarów zalenych od rybactwa.... 36 O priorytetowa V. Pomoc techniczna... 40 rodek 5.1.Pomoc techniczna... 40 8. Zasady kwalifikowalnoci wydatków... 40 9. System realizacji programu... 41 10. PODZIA RODKÓW PO NA LATA 2007-2013... 45 3
4
1. Kwalifikowalno geograficzna Cay obszar Rzeczpospolitej Polskiej objty jest celem konwergencja stosownie do zapisów rozporzdzenia Rady (WE) nr 1083/2006 z dnia 11 lipca 2006 r. ustanawiajcego przepisy ogólne dotyczce Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Spoecznego oraz Funduszu Spójnoci oraz uchylajcym rozporzdzenie (WE) nr 1260/1999. 2. Analiza sektora rybackiego w Polsce 2.1. Ogólny opis sektora 2.1.1. Analiza krajowych uwarunkowa Powierzchnia Rzeczypospolitej Polskiej wynosi 312,7 tys. km 2, a liczba mieszkaców 38 174 mln (GUS Rocznik Statystyczny z 2006 r., dane za 2005 r.). Administracyjnie Rzeczypospolita Polska podzielona jest na 16 województw. Strefa przybrzena Morza Batyckiego obejmuje 36 gmin na terenie 18 powiatów w trzech województwach: pomorskim, zachodniopomorskim, a take czciowo warmisko mazurskim (cz Zalewu Wilanego). Dugo polskiego wybrzea wynosi 528 km. Na polskim wybrzeu znajduj si 74 porty i przystanie rybackie. Powierzchnia polskich obszarów morskich wynosi 32,4 tys. km 2, w tym powierzchnia morza terytorialnego 8.628 km 2. Morze Batyckie jest akwenem mao zasolonym, w którym rednie zasolenie zmniejsza si w miar oddalania od cienin duskich. Wikszo polskich rzek naley do zlewni Morza Batyckiego, a tylko niewielka cz naley do zlewni Morza Czarnego (0,3%). W gównej mierze nale one do dorzecza Wisy i Odry (89,9%). Pozostae to dorzecza uchodzcych bezporednio do Morza Batyckiego rzek przepywajcych przez pojezierza: Pomorskie i Mazurskie (9,8%) oraz dorzecza Niemna i Pregoy. System wodny Rzeczypospolitej Polskiej charakteryzuje si niewielk liczb zbiorników zaporowych i ich ma ogóln objtoci. czna pojemno 140 wikszych zbiorników wynosi okoo 2,8 km 3, stanowic zaledwie 5% objtoci wody rocznie odpywajcej z obszaru kraju. Wikszo zbiorników zaporowych znajduje si w poudniowej Polsce. Rzeczypospolita Polska jest krajem o stosunkowo duej liczbie jezior. Jezior wikszych ni 1 ha jest 7085, a ich czna powierzchnia wynosi okoo 281 ty. ha, stanowic w przyblieniu 1% obszaru kraju. Zatrzymanie wód (retencja) jest zadaniem strategicznym dla Rzeczypospolitej Polskiej. Rzeczypospolita Polska znajduje si dopiero na 20 miejscu w Europie pod wzgldem iloci wody przypadajcej na 1 mieszkaca. Retencja stanowi dodatkowy czynnik dla rozwoju rybactwa ródldowego. Polski sektor ryboówstwa stanowi 0,07% PKB, jednake ma ogromny wpyw na ycie spoeczno-gospodarcze trzech nadmorskich województw. Udzia produktów rybnych w eksporcie stanowi 10% caego eksportu ywnoci. 2.1.2 Ryboówstwo morskie Polskie ryboówstwo generalnie dzieli si na dwa podstawowe segmenty: ryboówstwo batyckie (zaangaowana jest przewaajca cz floty) oraz ryboówstwo dalekomorskie. Stan polskiej floty na 1 stycznia 2007 r. obrazuje ponisza tabela: Dugo statków rybackich (m) Liczba statków rybackich poniej 10 m 534 2 003,46 19 289,53 10-14,99 123 1 968,09 11 510,86 15-19,49 113 4 189,13 17 659,90 19,5-24,99 46 3 931,00 12 728,00 25 m i pow. 65 19 501,00 38 669,60 Ogóem 881 31 592,68 99 857,89 GT kw 5
Ryboówstwo batyckie Podstawowymi gatunkami ryb poawianymi przez Polskich rybaków na Morzu Batyckim s: dorsz, oso, led, szprot, stornia i tro. W 2005 r. poowy tych gatunków stanowiy ponad 90 % caoci poowów polskich na Morzu Batyckim. Rybami najcenniejszymi gospodarczo, które maj najwikszy wpyw na dochody rybaków polskich s dorsz i oso. Struktura gatunkowa poowów dokonywanych przez polskich rybaków na Morzu Batyckim obrazuje ponisza tabela. gatunek/ryby 2004 2005 2006 Szprot 96 658 74 383 56 211 led 28 409 21 819 20 638 Dorsz 15 120 12 783 15 080 Paskie 8 889 11 250 9 583 Tro wdrowna 179 646 szt. 141 857 szt. 128 279 szt. oso atlantycki 16 483 szt. 21 945 szt. 21 377 szt. Pstrg tczowy 1 538 szt. 1296 szt. 45 szt. Inne 3 761 3 420 2 987 ródo: MIR Analiza wielkoci poowów pokazuje, i przyznane Polsce limity poowowe na Batyku nie zostay w peni wykorzystane. W przypadku ledzia jest to zaledwie 64,5%, za w przypadku szprota 52,6% dostpnego limitu poowowego. Brak penego wykorzystania zasobów ledzi batyckich wynika z sytuacji panujcej na polskim rynku rybnym oraz braku odpowiedniej infrastruktury w polskich portach pozwalajcej przeprowadzi proces wstpnego przetwórstwa. led batycki, chocia wystpujcy w duej iloci, w porównaniu do ledzia atlantyckiego, posiada znacznie nisz zawarto tuszczu, dlatego te nie cieszy si zbyt du popularnoci w przetwórstwie. W ryboówstwie batyckim mona wyodrbni jego cz okrelon jako ryboówstwo przybrzene. Do ryboówstwa przybrzenego zaliczamy poowy o charakterze rzemielniczym, uprawiane gównie w granicach morza terytorialnego RP statkami rybackimi o dugoci cakowitej do 12 metrów, przy czym naley zaznaczy, e strefa o szerokoci 3 mil morskich od wybrzea stanowi pas wód zakazanych dla poowów kutrowych i traowych. Poza dziaalnoci poowow, cz rybaków odziowych podejmuje dodatkowe prace przynoszce dochody, przewanie w zakresie usug turystycznych. Eksploatacja zasobów rybnych strefy przybrzenej jest czsto jedynym ródem utrzymania dla wielu rodzin, dlatego wane jest optymalne gospodarowanie tymi zasobami. Ryboówstwo dalekomorskie Na dzie 1 stycznia 2007 r. polska flota dalekomorska liczya 4 jednostki, z czego 1 bya wasnoci Skarbu Pastwa natomiast 3 jednostki naleay do armatorów prywatnych. W roku 2004 r. poowy dalekomorskie koncentroway si gównie na Atlantyku antarktycznym (45,7% udziau) a wysoko poowów wynosia w przyblieniu okoo 9 tys. ton. Udziay innych rejonów wynosiy 22,3% dla pónocno-wschodniego Atlantyku, 20,8% dla poudniowo-wschodniego Atlantyku i 11,2% dla pónocno-zachodniego Atlantyku. Struktur gatunkow poowów ryboówstwa dalekomorskiego obrazuje ponisza tabela: Gatunek 2004 2005 2006 Kryl 8 967 4 368 5 412 Karmazyn 2 950 2 410 4 486 Dorsz 1 451 1 081 901 Ostrobok 4 062 798 40 Krewetka 1 302 588 469 6
Bkitek 345-3 891 led 150 1 081 1 525 Inne 495 1 680 3 752 RAZEM 19 722 12 002 20 476 ródo: MIR Statki dalekomorskie maj w peni opanowan technologi poowu kryla, który cieszy si duym uznaniem na rynkach zagranicznych. Ponadto Polska w peni opanowaa technologi przetwórstwa, przez co pozyskaa wysok jako produkcji oraz patent na pozyskiwanie misa krylowego. Porty i przystanie morskie Polskie wybrzee batyckie ma ogóem 59 zarejestrowanych przystani, portów rybackich i miejsc przeznaczonych do wyadunku produktów rybnych. Z tego blisko poowa to miejsca wyadunkowe na play, zwykle wyposaone tylko w pochylni lub wycigark do wycigania odzi na ld. Wród polskich portów, 14 zostao wyznaczonych do wyadunku dorsza. Korzystaj z nich statki, na których pokadzie znajduj si dorsze w iloci wikszej ni 750 kg ywej wagi. Dokonywane przez nie wyadunki dokonywane si wycznie w niej wymienionych portach: Gdask, Gdynia, Wadysawowo, Jastarnia, Hel, eba, Rowy, Ustka, Darowo, Koobrzeg, Dwirzyno, winoujcie, Dziwnów oraz Mrzeyno. 10 portów rybackich ma szczególne znaczenie dla statków rybackich. S to: 1) Wybrzee Zachodnie: winoujcie, Dziwnów; 2) Wybrzee rodkowe: Koobrzeg, Darowo, Ustka, eba; 3) Wybrzee Wschodnie: Wadysawowo, Jastarnia, Hel, Gdynia. Kontrola i nadzór w zakresie wykonywania ryboówstwa morskiego nad wszystkimi portami jest sprawowana przez okrgowych inspektorów ryboówstwa morskiego. Najwaniejsze porty, jeli chodzi o ilo wyadowywanej ryby, ilo obsugiwanych kutrów rybackich i wyposaenie to Koobrzeg, Darowo, Ustka, Wadysawowo i Hel. W Polsce s równie trzy due porty handlowe, w których maj swoje siedziby przedsibiorstwa poowów dalekomorskich. S to: winoujcie, Szczecin i Gdynia. Flota dalekomorska poawiajca na bardzo odlegych od Polski owiskach jest obsugiwana w portach zagranicznych. 89 % ogólnej iloci wyadunków dokonywana jest na rodkowym i wschodnim wybrzeu. 74% ogólnej iloci wyadunków jest dokonywane w piciu gównych portach. W wikszoci polskie porty rybackie s pytkie, ich gbokoci przy nabrzeach wynosz od 1,5 do 5 m, dotyczy to zwaszcza portów zlokalizowanych na obu zalewach: Szczeciskim i Wilanym. Najwiksze gbokoci maj: Koobrzeg (6,5-7,3 m), Ustka (4,5-5,5 m) i Darowo (3,5-5,5 m). Porty rybackie posiadaj wystarczajc dugo nabrzey zapewniajc cumowanie i postój floty. Stan techniczny nabrzey jest bardzo zrónicowany: od nowego nabrzea na Helu, w dobrym stanie we Wadysawowie, po nabrzea wymagajce mniejszych i wikszych remontów w pozostaych portach. Rozadunek ryb odbywa si za pomoc statkowych urzdze przeadunkowych. Ryb w skrzyniach po 20 i 25 kg przeadowuje si na nabrzee i ustawia na palety, lub przeadowuje si bezporednio do samochodów. Porty rybackie s coraz czciej wykorzystywane w zakresie turystyczno rekreacyjnym: rónego rodzaju usugi sezonowe, przewozy pasaerskie, sporty wodne, w sezonie letnim wykorzystanie statków w celach rekreacyjnych, takich jak wycieczki morskie i owienie ryb. Mae porty i przystanie plaowe s nieodczn czci obrazu kulturowego wybrzea Batyku stanowic atrakcje turystyczne. 2.1.3. Chów i hodowla ryb Chów i hodowla ryb w Polsce obejmuje przede wszystkim gatunki ryb sodkowodnych. Chów i hodowla ryb morskich dotychczas nie bya przedmiotem komercyjnej dziaalnoci prowadzonej na du skal. Biorc pod uwag gatunki ryb i stosowane techniki hodowlane, mona wyróni dwa typy dziaalnoci: produkcj sodkowodnych ryb ciepolubnych (karp)oraz sodkowodnych ryb zimnolubnych (gównie pstrg tczowy). Gospodarstwa hodowlane zlokalizowane s w rónych regionach caego kraju. Ocenia si, e sporód okoo 600 gospodarstw hodowlanych prowadzcych chów i hodowl w celach komercyjnych, znaczna wikszo tj. ok. 400 specjalizuje si w produkcji karpia, pozostae za zajmuj si chowem i 7
hodowl pstrga. W wikszoci przypadków do celów hodowlanych pobierana jest woda powierzchniowa, której jako i ilo istotnie limituje rodzaj i wielko produkcji ryb. Ponad 50% wszystkich gospodarstw hodowlanych, dc do dywersyfikacji dziaalnoci, prowadzi chów i hodowl wicej ni jednego gatunku ryb (np: lin, topyga biaa i pstra, amur, jesiotr, pstrg potokowy, pstrg ródlany, tro jeziorowa i wdrowna, oso atlantycki). Wymienione wyej gospodarstwa prowadz dziaalno hodowlan na ok. 50 tys. ha stawów, co stanowi ok. 70% powierzchni stawów w Polsce. Polska jest najwikszym producentem karpia w Unii Europejskiej. Praktycznie cao produkcji przeznaczona jest na rynek krajowy. Chów i hodowl karpia prowadzi si przede wszystkim w ziemnych stawach rybnych, wykorzystujc naturalne moliwoci produkcyjne gruntu i wód w stawach. Ten rodzaj dziaalnoci uwaa si, e ma charakter produkcji ekstensywnej, okrelanej czasami mianem produkcji ekologicznej (organicznej), która nie wpywa negatywnie na rodowisko. Ziemne stawy karpiowe stanowi wany i cenny element tradycyjnego krajobrazu wiejskiego i krajowych systemów ochrony rónorodnoci biologicznej. W warunkach polskich, ziemne stawy rybne peni rónorodne dodatkowe funkcje, m.in. przyczyniaj si do poprawy jakoci wód powierzchniowych, retencjonuj wody powierzchniowej, tworz liczne siedliska dla rolin i zwierzt z gatunków prawnie chronionych. W niektórych regionach kraju, obszary sieci Natura 2000 wyznaczone zostay wanie dziki zlokalizowaniu w ich granicach duych kompleksów ziemnych stawów karpiowych, na których wystpuj licznie rzadkie i cenne gatunki rolin i zwierzt. Drugim typem dziaalnoci hodowlanej pod wzgldem znaczenia, jak wspomniano wyej, jest produkcja sodkowodnych ryb zimnolubnych, gównie pstrga tczowego. Zdecydowana wikszo gospodarstw pstrgowych zlokalizowana jest w Polsce pónocnej i poudniowej tj. na terenach zasobnych w czyste i chodne wody rzek i potoków. W chowie i hodowli ryb ososiowatych stosowane s intensywne metody, wykorzystujce nowoczesne pasze granulowane i rodki techniczne poprawiajce warunki przetrzymywania ryb w stawach betonowych. 2.1.4. Ryboówstwo ródldowe Powierzchnia wód ródldowych w Polsce (naturalnych i sztucznych) wynosi okoo 600 000 ha, z czego: w tym okoo 300.000 ha jezior, 139.000 ha rzek i potoków, 55.000 ha zbiorników zaporowych (o pow. powyej 20 ha), 40.000 ha zalewisk i starorzeczy. Powierzchniowe wody pynce stanowi w wikszoci wasno Skarbu Pastwa. Wykonywanie ryboówstwa ródldowego jest w Polsce jedn z tradycyjnych form korzystania z zasobów naturalnych. Jednoczenie, na przestrzeni ostatnich lat zmianie ulegaj cele którym suy prowadzenie gospodarki rybackiej. Obecnie priorytetowe wydaje si by fakt prowadzenia gospodarki rybackiej w sposób umoliwiajcy zachowanie zasobów ryb w równowadze biologicznej i na poziomie umoliwiajcym gospodarcze korzystanie z nich przyszym pokoleniom. Jednym z najwaniejszych elementów racjonalnej gospodarki rybackiej s zarybienia wód ródldowych prowadzone przez podmioty uprawnione do rybactwa. Dziki tym dziaaniom wystpowanie i poowy ryb z wielu cennych gatunków s cigle moliwe (certa, oso, tro wdrowna, sielawa, sieja, wgorz). Zwikszony popyt na materia zarybieniowy przyczynia si do zrónicowania asortymentu i wzrostu produkcji ryb w gospodarstwach hodowlanych i przyczynia si do rozwoju caego sektora w Polsce. Zgodnie z przepisami polskiego prawa, poowu ryb w wodach powierzchniowych w celach zarobkowych lub rekreacyjnych, dokonywa mog jedynie osoby i podmioty do tego uprawnione. Wraz z postpujc eutrofizacj wód ródldowych i stosownie do wniosków formuowanych na podstawie wyników bada naukowych przewartociowaniu ulegaj cele, Na przestrzeni wielu lat istotnie zmniejszy si udzia ryboówstwa ródldowego w produkcji ywnoci ogóem, ronie natomiast znaczenie tej dziaalnoci w racjonalnym zarzdzaniu zasobami rodowiska wodnego w celu ochrony rónorodnoci biologicznej i zachowania zasobów ryb dla przyszych pokole. W 2005 r. odowiono w wodach powierzchniowych w celu wprowadzenia na rynek okoo 3.500 ton ryb, a w 2006 r 2870 ton ryb. Jest to kolejny rok, w którym odnotowano zmniejszenie si wielkoci poowów przez rybaków zawodowych. rednia wielko poowów prowadzonych przez rybaków zawodowych kadego roku wyranie ulega zmniejszeniu W poowach ryb w ródldowych wodach powierzchniowych stale ronie udzia poowów o charakterze rekreacyjnym. Szacuje si, e w 2005 r. w poowach wdkarskich odowiono cznie prawie 10.000 ton ryb, a w 2006 prawie 15.000 ton ryb. W Polsce amatorski poów ryb uprawia czynnie prawie 1.500.000 osób. Rozwój usug zwizanych z rekreacji wdkarsk od wielu ju lat 8
umoliwia dywersyfikacj dochodów w gospodarstwach rybackich, utrzymanie zatrudnienia na terenach wiejskich i ich aktywizacj gospodarcz i turystyczn. Ocenia si, e gospodarka rybacka moe przyczyni si do aktywizacji gospodarczej w skali lokalnej i regionalnej. Jej dalszy rozwój ma istotne znaczenie dla zrównowaonego wzrostu gospodarczego na terenach, na których zlokalizowane jeziora i rzeki, cenne przyrodniczo i atrakcyjne pod wzgldem turystycznym. Gospodarstwa prowadzce gospodark ryback w wodach ródldowych w coraz wikszym stopniu dokonuj inwestycji w infrastruktur zwizan z chowem i hodowl ryb, produkcj materiau zarybieniowego, przetwórstwem oraz sprzeda ryb oraz usugami zwizanymi z rekreacja wdkarsk. 2.1.4. Przetwórstwo Wedug danych Gównego Inspektoratu Weterynarii na koniec listopada 2006 r roku, 220 zakadów przetwórstwa rybnego byo uprawnionych do handlu produktami rybnymi na obszarze Unii Europejskiej, natomiast pozostae 53 byy uprawnione do sprzeday bezporedniej (prowadz sprzeda na rynki lokalne i nie musz spenia wymogów handlu produktami rybnymi na obszarze UE). Cech charakterystyczn przetwórstwa jest logiczne koncentrowanie si maych firm na prostszych, z punktu widzenia technologii, produktach na przykad wdzone, solone, podczas gdy firmy wiksze podejmuj produkcj grup towarowych o bardziej zoonych technologiach. Jest to typowa regua rynkowa dla rozwinitego technologicznie i organizacyjnie, prawidowo funkcjonujcego przemysu. W polskim przetwórstwie wykorzystuje si coraz wicej surowców importowanych. Jest to wynik ogranicze w dostpnoci polskiej floty rybackiej do zasobów, niskiej przydatnoci technologicznej i czsto niskiej jakoci dostarczanych do przetwórstwa surowców batyckich, a take liberalizacji handlu zagranicznego. Finaln produkcj przetwórstwa rybnego na ldzie obrazuje ponisza tabela: Tabela 4. Szacunek produkcji finalnej przetwórstwa rybnego na ldzie Wyszczególnienie 2002 2003 2004 2005 2006 S Wielko produkcji (tys. ton) 273,2 274,0 309,1 348,2 400,0 Warto produkcji (mln z) 2 014 2 300 2 850 3 300 4 300 S szacunek ródo: Szacunek wasny MIR. Gówne surowce wykorzystywane w przetwórstwie to led, makrela, oso, ryby biae (dorsz). Wzrasta równie wielko przetwarzanych ryb ródldowych. 3. Gówne wnioski pochodzce z realizacji dziaa w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Ryboówstwo i przetwórstwo ryb 2004-2006. Z dniem 1 maja 2004 r. Polska przystpia do Unii Europejskiej i otrzymaa moliwo wsparcia finansowego sektora rybackiego w ramach Instrumentu Finansowego Wsparcia Ryboówstwa (IFWR). Termin przystpienia do UE przesdzi, e dziaania w ramach IFWR mogy by zaplanowane na stosunkowo krótki okres tj. od poowy 2004 r. do koca 2006 r. Na podstawie wyników analizy sytuacji sektora rybackiego ustalono, e w miar moliwoci naley w latach 2004-2006 uruchomi dziaania we wszystkich osiach priorytetowych SPO. Wspófinansowanie projektów okrelono na najwyszym moliwym poziomie, zgodnie z tabel w aneksie do rozporzdzenia. Zaoono take, e wikszo projektów realizowana bdzie z inicjatywy beneficjentów i rola administracji zarzdzajcej ograniczona bdzie jedynie do informowania beneficjentów i promowania nowych moliwoci wsparcia dostpnych w okresie programowania 2004-2006 w ramach IFWR. Priorytet 1. Dostosowanie nakadu poowowego do zasobów Dostosowanie nakadu poowowego do zasobów Morza Batyckiego byo priorytetowym dziaaniem Programu Operacyjnego w latach 2004-2006. Realizowane dziaania w ramach tego priorytetu cieszyy si ogromnym zainteresowaniem wród potencjalnych beneficjentów. W wyniku tego, szybko zostay osignite zakadane rezultaty, a mianowicie 40% redukcja floty batyckiej. Z tego te powodu, 9
dnia 2 marca 2006 r. zdecydowano o zaprzestaniu naboru wniosków do dziaania 1.1. Zomowanie statków rybackich. W zwizku z osigniciem tak duej redukcji floty poowowej w latach 2004-2006, w okresie programowania 2007-2013 redukcja floty realizowana bdzie ju w bardzo ograniczonym zakresie. Priorytet 2. Odnowa i modernizacja floty rybackiej Dziaanie 2.1. Budowa nowych statków - nie zostao zrealizowane zgodnie z oczekiwaniami. Przyczyn takiej sytuacji byy zmiany prawa wspólnotowego w tym zakresie w 2002 r., umoliwiajce przyznawanie tego rodzaju pomocy wycznie do 31 grudnia 2004 r. W zwizku z ograniczonymi ramami czasowymi realizacji oraz pocztkow faz funkcjonowania SPO, brak byo poprawnie zoonych wniosków w ramach tego dziaania, czego skutkiem aden z nich nie móg zosta zatwierdzony do realizacji. Dziaanie 2.2. Modernizacja istniejcych statków rybackich - nie cieszyo si duym zainteresowaniem wród potencjalnych beneficjentów. Gównym powodem by liczny udzia beneficjentów w projektach zwizanych z dziaaniem 1.1. Zomowanie statków rybackich. Specyfika floty polskiej determinowaa i nadal determinuje potrzeby wacicieli statków rybackich gównie w zakresie modernizacji jednostek napdowych. Jest to zwizane z faktem, i silniki eksploatowane na kutrach rybackich s przestarzae i charakteryzuj si znacznym zuyciem paliwa. Innym powodem ograniczonego zainteresowania beneficjentów w zakresie modernizacji by fakt i decyzja o zomowaniu statku na wypadek gwatownego pogorszenia si stanu zasobów ryb, skutkowaaby koniecznoci proporcjonalnego zwrotu pomocy uzyskanej na modernizacj (konieczno utrzymania trwaoci projektu przez 5 lat). Mimo powyszego, realizacja SPO 2004-2006 pozwala jednak wnioskowa, i inwestycje poczynione przez wacicieli statków rybackich w zakresie Dziaania 2.2. miay pozytywne efekty w postaci m.in. poprawy jakoci surowca rybnego. Moliwo otrzymania dofinansowania w tym zakresie oceniana bya przez beneficjentów jako znaczce wsparcie w utrzymaniu i podnoszeniu standardów dotyczcych bezpieczestwa pracy na morzu. Istnieje potrzeba dalszych inwestycji w zakresie modernizacji floty. Priorytet 3. Ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybackie urzdzenia portowe, przetwórstwo i rynek rybny, ryboówstwo ródldowe Dziaanie 3.1. Ochrona i rozwój zasobów wodnych - podstawowym celem dziaania byo stworzenie stabilnych podstaw przyrodniczych do prowadzenia racjonalnej gospodarki rybackiej w wodach morskich i ródldowych w wyniku przywrócenia moliwoci wdrówki ryb dwurodowiskowych w wodach ródldowych oraz budowy sztucznych raf w wodach morskich. rodki finansowe alokowane w tym dziaaniu zostay wykorzystane oraz dane przedstawione przez beneficjentów pozwalaj sdzi, e realizacja projektów istotnie przyczyni si do umoliwienia wdrówki ryb dwurodowiskowych w znacznie wikszym zakresie, dziki czemu poprawie ulegnie stan rónorodnoci biologicznej ekosystemów wodnych. Dziaanie 3.2. Chów i hodowla ryb - podstawowym celem dziaania bya poprawa rentownoci ródldowej gospodarki rybackiej i jakoci jej produktów. Beneficjenci pozytywnie oceniali wpyw otrzymanego wsparcia na zwikszenia konkurencyjnoci zewntrznej ich gospodarstwa oraz zmniejszenie niepodanego oddziaywania chowu i hodowli ryb na rodowisko. Zainteresowanie tym rodzajem wsparcia naley uwaa, za wyjtkowo due i warte kontynuowania i rozbudowania o nowe moliwoci, jakie stwarza EFR. Dziaanie 3.3. Rybacka infrastruktura portowa - inwestycje realizowane w ramach tego dziaania przyczyni si do poprawy jakoci procesów produkcyjnych oraz poprawi komfort pracy osób zaangaowanych w obsug operacji przeadunkowych w portach rybackich, w tym armatorów statków rybackich. Dziaania te niewtpliwie pozytywnie wpyn na utrzymanie ryboówstwa o charakterze lokalnym oraz poprawi warunki pracy rybaków przybrzenych. Wikszo zoonych wniosków o dofinansowanie dziaa w ramach dziaania 3.3. dotyczya inwestycji tylko w okrelonej czci infrastruktury portowej np. przebudowy dróg portowych, instalacji zbiorników do odbioru wód zaolejonych, doposaenia warsztatów portowych itp. Istnieje wyrana potrzeba dalszych inwestycji w tym zakresie. Dziaanie 3.4. Przetwórstwo i rynek rybny - popularno dziaania sprawia, e warto zoonych wniosków o dofinansowanie realizacji projektu 2,5-krotnie przekroczya warto alokacji w tym dziaaniu. Przyczyny tak ogromnego zainteresowania tym dziaaniem to szybki rozwój sektora przetwórstwa. 10
Dziaanie 3.5. Ryboówstwo ródldowe - ze wzgldu na wski zakres przedmiotowy dziaa, na które zgodnie z przepisami o IFWR mona byo udzieli wsparciem, alokujc rodki finansowe liczono si z nieduym zainteresowaniem beneficjentów. Uznano, e adne gospodarstwo prowadzce ryboówstwo ródldowe nie powinno zosta pozbawione moliwoci wsparcia. Wikszo planów inwestycyjnych gospodarstw prowadzcych ryboówstwo ródldowe skierowana bya na inwestycje zmierzajce do dywersyfikacji prowadzonej dziaalnoci w kierunku chowu i hodowli ryb. Zakres przedmiotowy tego samego dziaania w EFR zosta istotnie rozszerzony o nowe moliwoci. Priorytet 4 Inne dziaania Dziaanie 4.2. Dziaania spoeczno-ekonomiczne Operacja 4.2.1. Trwae zaprzestanie wykonywania zawodu przez rybaka - zdecydowana wikszo beneficjentów operacji 4.2.1. wraz ze skorzystaniem ze rodków przesza na rent lub emerytur. Oceniajc wysoko otrzymywanej pomocy finansowej ok. 2/3 beneficjentów pozytywnie wypowiadao si o jej wysokoci, akceptujc otrzymywane rodki. Operacja 4.2.2. Utrata miejsca pracy na statku rybackim - skierowana bya do rybaków, którzy utracili miejsce pracy w wyniku trwaego wycofania statku rybackiego. Otrzymana rekompensata jest zwizana z zaniechaniem pracy w zawodzie rybaka przez 12 miesicy. Jako przyczyny takiego stanu rzeczy wymieniano trudn sytuacj finansow oraz brak moliwoci znalezienia pracy w innym ni dotychczas wykonywanym zawodzie. Operacja 4.2.3. Przekwalifikowanie zawodowe rybaków lub podjcie przez nich okoorybackiej dziaalnoci gospodarczej i Operacja 4.2.4. Nabycie wasnoci statku rybackiego Od momentu rozpoczcia wdraania SPO nie zoono ani jednego wniosku o dofinansowanie projektu w ramach tych operacji. Dziaanie 4.3. Znajdowanie oraz promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne - istnieje dua potrzeba na realizacj dziaa promocyjnych w Polsce. Promocja i marketing ryb i produktów rybnych w Polsce s cigle sabo rozwinite, dlatego te dofinansowanie np. udziau przedsibiorców w targach przetwórstwa rybnego, badania konsumentów etc. moe mie bardzo dobry wpyw na promocj spoycia ryb. Natomiast podstawowym problemem, z którym zetknli si beneficjenci realizujcy projekty w tym dziaaniu, okaza si zbyt wski wachlarz kategorii kosztów uznawanych za kwalifikowane oraz zbyt niski, zdaniem beneficjentów, stopie refundacji poniesionych kosztów (40%).Dziaanie nie spenio w penym zakresie celu, jakim jest zwikszenie sprzeday produktów rybnych. Beneficjenci wyranie oczekuj, e ten rodzaj dziaa powinny by inicjowane przede wszystkim przez administracj we wspólnym interesie caej brany. Dziaanie 4.4. Dziaania organizacji obrotu rynkowego - dziaalno organizacji producentów ryb jest nowym zjawiskiem w ryboówstwie polskim, istnieje wysokie zapotrzebowanie na projekty finansowane w ramach tego dziaania. Pomoc finansowa dostpna w ramach tego dziaania zostaa wykorzystana przez nowopowstae organizacje producenckie na sfinansowanie czci kosztów administracyjnych zwizanych z zaoeniem biura i obsug administracyjn organizacji. Stanowi ona powany wkad finansowy umoliwiajcy pokrycie znacznej czci kosztów dziaania. Przyznana pomoc nie wpyna na stabilizacj rynku rybnego z uwagi na zbyt krótki okres funkcjonowania organizacji producenckich. Dziaanie 4.5. Czasowe zawieszenie dziaalnoci i inne rekompensaty finansowe - dziaanie to gwarantowao wypaty rekompensat finansowych z tytuu postoju wynikajcego z tytuu wyduonego okresu zakazu poowów dorsza (poza staym okresem ochronnym wynikajcym z tara tego gatunku ryb). Naley stwierdzi, e pomoc finansowa udzielona beneficjentom (armatorom statków rybackich) w zwizku z czasowym zawieszeniem dziaalnoci poowowej nie wypenia w duym stopniu ich oczekiwa. Dziaanie 4.6. Dziaania innowacyjne i inne - w przypadku dziaania 4.6. zauway naley, e wprowadzenie nowych technologii w poowach (wzrost selektywnoci) i w przetwórstwie ryb stanowi kluczowy element umoliwiajcy funkcjonowanie w duszej perspektywie polskich producentów zarówno na rynku wewntrznym jak i na rynkach europejskich. Projekty wdraane w ramach dziaania 4.6. zakadaj m.in.. wprowadzenie technologii wpywajcych na jako produktów trafiajcych na rynek. Realizacja takich projektów umoliwia utrzymanie wymaganych standardów, a co za tym idzie, przeamuje jedn z barier ograniczajc ekspansj rodzimych producentów na rynkach wspólnoty. 4. Siy napdowe i tendencje rozwojowe wraz z sektorowym i regionalnym wymiarem spoeczno-gospodarczego rozwoju sektora rybactwa. Chów i hodowla ryb Chów i hodowla ryb jest szybko rozwijajc si dziaalnoci na caym wiecie, w tym równie w Polsce. Wzrasta wielko ogólna produkcji hodowlanej. Zmieniaj si take stosowane techniki chowu 11
ryb. Spoycie ryb sodkowodnych w Polsce jest stosunkowo niskie, nie mniej jednak ryby sodkowodne spostrzegane s przez konsumentów jako zdrowy i atrakcyjny produkt ywnociowy. Wydaje si, e na wielko spoycia ryb sodkowodnych wpywa wiele czynników zwizanych m.in. z relacjami cenowymi midzy rónymi produktami ywnociowymi, czasem i miejscem sprzeday (okresy witeczne i wakacyjne), stopniem przetworzenia ryb, czy skutecznoci akcji promocyjnych. Wielko produkcji pstrga tczowego w Polsce stale ronie. Wielko rocznej produkcji karpia utrzymuje si na stabilnym poziomie. Gospodarstwa rybackie coraz wiksz uwag zwracaj na moliwo zastosowania nowoczesnych technologii hodowlanych i rodków ywienia ryb. Hodowcy ryb powicaj zagadnieniom ochrony rodowiska wiele uwagi. Duym zainteresowaniem wród gospodarstw hodowlanych ciesz si inwestycje poprawiajce oddziaywanie obiektów na rodowisko. Coraz wiksza grupa gospodarstw hodowlanych stara si zdywersyfikowa dziaalno, rozszerzajc produkcje hodowlan o nowe, poszukiwane na rynku rodzaje produktów (materia zarybieniowy) lub wprowadzajc nowe gatunki ryb i raków (np.: amur, jesiotr, oso atlantycki, rak szlachetny, sum europejski, sumik afrykaski, tro wdrowna, szczupak), albo oferujc usugi dodatkowe zwizane z prowadzon produkcja ryb (np.: agroturystyka, owiska wdkarskie, przetwórstwo ryb, gastronomia). Proces dywersyfikacji jest bardzo podany, majc na uwadze zmieniajce si preferencje konsumentów i stale rosnce zapotrzebowanie gospodarki rybackiej na materia zarybieniowy, w tym gospodarki ukierunkowanej na rozwój turystyki wdkarskiej. Z inicjatywy hodowców ryb czynione s starania, które celem jest wzmocnienie ich pozycji w obrocie produktami rybnymi (organizacje producentów ryb) oraz zwikszenie zaufania konsumentów do produktów rybnych pochodzcych z chowu i hodowli ryb sodkowodnych (oznaczenia geograficzne, marki handlowe). Naley zauway, e ze wzgldu na pooenie obiektów gospodarki rybackiej na terenach wiejskich, z reguy pozbawionych alternatywnych miejsc pracy, gospodarstwa rybackie s cennym i liczcym si w warunkach lokalnych pracodawc. Istniejcy w kraju system szkolnictwa (zawodowego i wyszego) zapewnia, e na rynku pracy trafiaj osoby odpowiednio przygotowane. Osoby pracujce w gospodarstwach rybackich chtnie korzystaj z moliwoci podnoszenia kwalifikacji i umiejtnoci zawodowych. Ryboówstwo ródldowe W przypadku ryboówstwa ródldowego zauwaalne jest utrzymanie si spadku znaczenia tej dziaalnoci, jako dostawcy ryb na rynek. Wielko poowów ryb narzdziami rybackim zmniejszaj si, wzrasta za to znaczenie ekonomiczne poowów wdkarskich i towarzyszcej im dziaalnoci usugowej (turystyka wdkarska) zwizanej z nimi potrzeby Cele i sposoby prowadzenia ryboówstwa ródldowego ulegaj staemu przewartociowaniu, zgodnie z aktualnymi wnioskami z bada naukowych i potrzebami konsumentów (turystyka i wypoczynek). Funkcjonujcy w Polsce system uprawnie do rybackiego korzystania z powierzchniowych wód ródldowych korzysta z rozwiza zakadajcych wspóodpowiedzialno gospodarstw rybackich za stan zasobów ryb. Badacze podkrelaj pozytywny wpyw zrównowaonego ryboówstwa ródldowego na ochronne i konserwatorskie funkcje wspóczesnej gospodarki rybackiej. Racjonalnie prowadzona gospodarka rybacka moe z powodzeniem suy utrzymaniu zasobów ryb w dobrym stanie, a nawet zachowaniu lub odtworzeniu populacji ryb z gatunków zagroonych zmieniajcymi si warunkami w rodowisku naturalnym (eutrofizacja wód, przerwanie biologicznej cigoci wód pyncych). Rozwój wspópracy podmiotów uprawnionych do rybactwa oraz instytucji naukowo-badawczych moe przyczyni si do poprawy efektywnoci podjtych dziaa w zakresie ochrony zasobów ryb w wodach ródldowych. Ryboówstwo morskie Do mocnych stron ryboówstwa batyckiego z pewnoci naley zaliczy jego dug i historycznie umocowan tradycj, atwy dostp do wydajnych i bogatych w zasoby owisk, nowoczesne i odpowiadajce wiatowym standardom wyposaenie czci floty kutrowej. Wszystkie polskie statki dalekomorskie posiadaj odpowiednie certyfikaty jakoci, które umoliwiaj eksport surowca rybnego na rynki zagraniczne. Czynnikiem sprzyjajcym ryboówstwu batyckiemu jest rynek krajowy o znacznym potencjale nabywczym, gdy istnieje coraz wiksze zapotrzebowanie na ryby oraz produkty rybne. Ryboówstwo dalekomorskie i ryboówstwo batyckie charakteryzuje si wykwalifikowan kadr ryback, która cieszy si znacznym uznaniem na wiatowym rynku pracy. W Polsce dziaaj trzy jednostki akademickie: Akademia Morska i Akademia Rolnicza w Szczecinie oraz Uniwersytet Warmisko-Mazurski w Olsztynie, szkolce przysza kadr ryback. Uczelnie te stanowi znaczne zaplecze szkoleniowe i naukowe dla sektora rybackiego. 12
Przetwórstwo ryb i spoycie ryb Dynamiczny rozwój przetwórstwa jest czynnikiem napdzajcym koniunktur w ryboówstwie, gdy z jednej strony umoliwia wzrost poday przetworów rybnych na naszym rynku, a z drugiej pozwala na ekspansj na rynki zagraniczne. Stworzenie sprawnego rynku rybnego jak i organizacji producentów rybnych (konsolidacja kapitaowa maych zakadów) umoliwi polskim zakadom przetwórstwa rybnego wykorzystywa na zasadach konkurencyjnoci surowiec pochodzcy z Unii Europejskiej. Do mocnych stron polskiego przetwórstwa zaliczy naley stosunkowo tani si robocz przy jednoczenie dobrze wyszkolonej kadrze technologicznej, co ma istotne znaczenie w tej dziedzinie gospodarki, ponadto znaczne moliwoci eksportowe oraz nienasycony rynek ryb i produktów rybnych w Polsce, jak równie gotowo ze strony zakadów przetwórczych do poddania si modernizacji. Polska naley do krajów o niskim spoyciu ryb, które w przeliczeniu na wag yw w 2006 r. wynioso przecitnie 11,83 kg na 1 mieszkaca, co stanowio wzrost w stosunku do roku poprzedniego o 5%. W strukturze spoycia dominuj ryby morskie (85-87%).Spoycie ryb sodkowodnych, które maj okoo 11-13% udzia w cakowitym spoyciu ryb i owoców morza, waha si od 1,3 do 1,4 kg/osob. 5. Analiza SWOT sektora. 5.1. Mocne strony sektora: - dostp do zasobów ryb morskich i sodkowodnych, - liczne porty i przystanie rybackie, - flota rybacka przystosowana do prowadzenia zrónicowanej dziaalnoci poowowej, - wykwalifikowana kadra rybacka, - proekologiczny i regionalny charakter ryboówstwa i akwakultury, - gospodarka rybacka na wodach ródldowych suca zachowaniu biorónorodnoci, - duga tradycja polskiego sektora ryboówstwa, baza historyczna, - branowe zaplecze naukowo-badawcze, - w duej mierze zmodernizowane zakady przetwórcze, - wysoka jako przetworów rybnych (produktów ryboówstwa). 5.2. Sabe strony sektora - flota rybacka wymagajca modernizacji i restrukturyzacji, - sezonowo dostpu do surowca krajowego, - wysoka kapitaochonno inwestycji, - brak zorganizowanego systemu promocji ryb i produktów rybnych - przestarzaa infrastruktura w portach i przystaniach rybackich lub jej brak, - maa atrakcyjno zawodu rybaka, 5.3. Szanse: - wzrost spoycia ryb i produktów rybnych, - rozwój organizacji rynku rybnego w Polsce, - moliwo rozwoju ryboówstwa zwizany z rosncymi potrzebami spoeczestwa w dziedzinie rekreacji, - rosnce zapotrzebowanie na materia zarybieniowy, - rozwinicie systemu promocji produktów rybnych, - zmiana preferencji konsumenckich - poprawa kanaów dystrybucji i systemów logistycznych 5.4. Zagroenia: - zanieczyszczenie rodowiska naturalnego, - brak rodków na finansowanie i pre finansowanie wkadu wasnego w ramach projektów realizowanych w ramach funduszy strukturalnych, - ograniczenia w dostpie do surowca, - pogorszenie stanu zasobów, - problem kusownictwa w rybactwie ródldowym. 13
6. Strategia rozwoju sektora Cel generalny Podstaw realizacji Strategii Rozwoju Ryboówstwa 2007-2013 (SRR), a w konsekwencji instrumentów wsparcia polskiego sektora rybackiego w latach 2007-2013 w ramach Programu Operacyjnego Zrównowaony rozwój sektora ryboówstwa i nadbrzenych obszarów rybackich stanowi koncepcja zrównowaonego rozwoju polskiego sektora rybackiego. Zakada ona wspieranie wspólnej polityki ryboówstwa w celu optymalizacji potencjau produkcyjnego ywych zasobów morza dla zapewnienia ich eksploatacji przyszym pokoleniom, przy jednoczesnym wsparciu dziaa na rzecz uzyskania trwaej równowagi pomidzy zasobami a zdolnoci poowow floty krajowej. Koncepcja ta jest wynikiem przyjcia przez Polsk i pozostae pastwa czonkowskie Wspólnoty, na wiatowym Szczycie w sprawie Zrównowaonego Rozwoju, w Johanesburgu (wrzesie 2002 r.), zobowizania do utrzymania lub przywrócenia zasobów do poziomu umoliwiajcego maksymalny podtrzymywalny odów (MSY), przy jednoczesnym zachowaniu równowagi zasobów morza. Planowane jest szybkie osignicie tego celu w odniesieniu do uszczuplonych zasobów, jeli to bdzie moliwe najpóniej w 2015 r. Istotne jest take wsparcie dla akwakultury w celu zapewnienia trwaoci w sensie gospodarczym, rodowiskowym i spoecznym, wsparcie zrównowaonego rozwoju ryboówstwa ródldowego, wzmacnianie konkurencyjnoci funkcjonujcych struktur oraz rozwoju ekonomicznie ywotnych przedsibiorstw w sektorze rybactwa, wspieranie ochrony i poprawy rodowiska i zasobów naturalnych zwizanych z sektorem rybactwa, wspieranie zrównowaonego rozwoju oraz poprawy jakoci ycia na obszarach, gdzie prowadzi si dziaalno nalec do sektora rybactwa, a ponadto propagowanie równoci kobiet i mczyzn w procesie rozwoju sektora rybactwa oraz obszarów zalenych gównie od rybactwa. Na podstawie analizy dokonano identyfikacji priorytetów Polski przedstawionych poniej. Z uwagi na to, i w wikszoci wpisuj si one w priorytety Wspólnotowe, NSRR wykazuje spójno z zaoeniami strategicznymi Wspólnoty w zakresie rozwoju rybactwa (zawartymi w rozporzdzeniu Rady 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego). Poniej przedstawiony zosta schemat przeniesienia priorytetów Wspólnotowych na priorytety krajowe w zakresie rozwoju rybactwa. Wiele z priorytetów Wspólnotowych ma charakter uniwersalny w obrbie osi i przekada si na priorytety krajowe, które cho ukazane bardziej szczegóowo, wpisuj si w priorytety UE. Jednoczenie odzwierciedlaj one w peni specyfik polskiego sektora rybackiego, z szeroka gam jego potrzeb. Cele i priorytety SRR 2007-2013 bd realizowane poprzez dziaania w peni zgodne z dziaaniami przewidzianymi w Strategii Rozwoju Kraju wynikajcymi z podstawowych dokumentów rzdowych, wród których wiodce znaczenie bdzie mie realizacja Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia (NSRO) na lata 2007-2013. SRR stanowi uszczegóowienie kierunków wyznaczonych przez NSRO w obszarze sektora rybackiego. 14
Cele szczegóowe Cele Wspólnotowe w ramach Europejskiego Funduszu Rybackiego 1. wspieranie wspólnej polityki ryboówstwa w celu zapewnienia eksploatacji ywych zasobów wodnych i wsparcie dla akwakultury w celu zapewnienia trwaoci w sensie gospodarczym, rodowiskowym i spoecznym 2.wsparcie trwaej równowagi pomidzy zasobami a zdolnoci poowow wspólnotowej floty rybackiej 3.wsparcie zrównowaonego rozwoju ryboówstwa ródldowego 4.wzmacnianie konkurencyjnoci funkcjonujcych struktur oraz rozwoju ekonomicznie ywotnych przedsibiorstw w sektorze rybactwa 5.wspieranie ochrony i poprawy rodowiska i zasobów naturalnych zwizanych z sektorem rybactwa 6.wspieranie zrównowaonego rozwoju oraz poprawy jakoci ycia na obszarach, gdzie prowadzi si dziaalno nalec do sektora rybactwa 7.propagowanie równoci kobiet i mczyzn w procesie rozwoju sektora rybactwa oraz obszarów zalenych gównie od rybactwa Priorytety Wspólnotowe (osie priorytetowe) O 1: rodki na rzecz dostosowania wspólnotowej floty rybackiej O 2: akwakultura, ryboówstwo ródldowe, przetwarzanie i obrót produktami ryboówstwa i akwakultury O 3: rodki suce wspólnemu interesowi O 4: zrównowaony rozwój obszarów zalenych od rybactwa Priorytety Polski Cele: 1. Zapewnienie równowagi pomidzy zasobami, a zdolnoci poowow. 2. Zapewnienie oson spoeczno-ekonomicznych dla pracujcych w sektorze rybackim 3. Wspieranie dziaa sucych poprawie konkurencyjnoci polskiego ryboówstwa 4. Uzyskanie dodatkowych moliwoci poowowych i zwikszenie zdolnoci poowowej floty dalekomorskiej Cele: 1. Zrównowaony rozwój w zakresie chowu i hodowli oraz ryboówstwa ródldowego 2. Kontynuowanie rozwoju, w tym podnoszenie standardów, w przetwórstwie rybnym oraz wspieranie stabilizacji zatrudnienia w przetwórstwie rybnym Cele: 1. Podniesienie standardów polskich portów i przystani rybackich 2. Dziaania na rzecz wzrostu konsumpcji produktów rybnych w kraju 3. Wsparcie dziaa z zakresu ochrony i rozwoju flory i fauny wodnej Cele: 1. aktywizacja lokalnych spoecznoci i samorzdów na rzecz wspólnych dziaa, 2. poprawa poziomu ycia na obszarach zalenych od ryboówstwa morskiego i akwakultury w uzupenieniu do dziaa podejmowanych w ramach innych programów operacyjnych 15
7. Priorytety, rodki i dziaania O Priorytetowa I. Dziaania na rzecz adaptacji floty rybackiej 1. Cele Gównymi celami osi priorytetowej s: uzyskanie i utrzymanie trwaej równowagi pomidzy zasobami, a zdolnoci poowow, zapewnienie oson spoeczno-ekonomicznych dla pracujcych w sektorze rybackim, zapewnienie konkurencyjnoci ryboówstwa, w cisym powizaniu ze stanem dostpnych zasobów morza, przede wszystkim poprzez modernizacj floty rybackiej dywersyfikacja dziaalnoci poowowej poprzez zwikszenie wykorzystania niektórych zasobów ryb (szprot i led batycki).. 2. Opis sytuacji wyjciowej Gównym celem okresu programowania 2004-2006 byo dostosowanie zdolnoci poowowej do dostpnych zasobów morza. Cel ten zosta w peni osignity (ok. 40% redukcji istniejcej floty). W zwizku z powyszym relacja zdolnoci poowowej do dostpnych zasobów jest bliska docelowej wartoci. W okresie programowania 2007-2013 polityka zarzdzania flot krajow bdzie skupiaa si w gównej mierze na rodkach pozwalajcych na jej modernizacj tj. na inwestycje na statkach rybackich oraz selektywno. Redukcja nakadu poowowego bdzie realizowana w bardzo ograniczonym zakresie i sprowadza si bdzie do eliminacji nielicznych, wybranych jednostek (zgodnie z kryteriami wyszczególnionymi poniej). rodek 1.1 - Pomoc publiczna z tytuu trwaego zaprzestania dziaalnoci poowowej 1. Podstawa prawna Art. 23 Rozporzdzenia Rady (WE) Nr 1198/2006 w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz. Urz. UE L 223, str. 1 z 15.8.2006). 2. Cel rodka Celem rodka jest dostosowanie nakadu poowowego do stanu zasobów zgodnie z krajowym planem dostosowania nakadu poowowego oraz planem odbudowy (zgodnym z rozporzdzeniem (WE) nr 2371/2002), co umoliwi przywrócenie konkurencyjnoci bez naraania zasobów. 3. Opis rodka Wycofanie nakadu poowowego bdzie realizowane poprzez zomowanie statków rybackich pod bander pastwa czonkowskiego i z rejestracj we Wspólnocie oraz przekwalifikowanie na dziaalno dochodow I niedochodow. W przypadku utraty statku rybackiego w okresie pomidzy dniem podjcia decyzji o przyznaniu premii, a faktyczn dat trwaego zaprzestania dziaalnoci poowowej, Instytucja Zarzdzajca dokonuje korekty finansowej o kwot rekompensaty wypaconej z tytuu ubezpieczenia. 4. Linia demarkacyjna Nie zachodzi ryzyko jednoczesnego finansowania rodka z innych instrumentów finansowych Wspólnoty. Dziaanie 1.1.1. Zomowanie statków rybackich 1. Opis dziaania Celem dziaania jest kontynuacja procesu dostosowania polskiej floty do dostpnych zasobów poprzez dobrowolne zomowanie statków rybackich, lecz kadorazowo w oparciu o krajowy plan dostosowania nakadu poowowego, o którym mowa wyej. 2. Metoda naliczania pomocy finansowej 16
Pomoc finansowa bdzie udzielana w formie premii. Wysoko pomocy finansowej za zezomowanie statku rybackiego okrelona jest na podstawie kryteriów, takich jak: wiek statku rybackiego oraz jego tona wyraony w GT. Priorytetowo traktowane bd jednostki najstarsze oraz poawiajce gatunki zagroone. Nabór wniosków w ramach tego dziaania obejmie wyznaczony przez IZ okres, po upywie którego z puli zoonych wniosków, premie za zezomowanie bd wypacane jedynie wacicielom jednostek speniajcych powysze kryteria, które zostan doprecyzowane w odpowiednim rozporzdzeniu krajowym. Wysoko pomocy finansowej z tytuu trwaego zaprzestania dziaalnoci poowowej w drodze zezomowania statku w wieku powyej 30 lat wynosi: Klasa statku wedug pojemnoci (w GT) poniej 10 10 i poniej 25 25 i poniej 100 100 i poniej 300 300 i poniej 500 Euro* 11 000/GT + 2 000 5 000/GT + 62 000 4 200/GT + 82 000 2 700/GT + 232 000 2 200/GT + 382 000 * kwota ta przeliczana jest na PLN z wykorzystaniem miesicznego obrachunkowego kursu wymiany stosowanego przez Komisj w miesicu w którym wydatki zostay zaksigowane przez Instytucje Certyfikujc. Kurs ten jest publikowany co miesic przez Komisj w mediach elektronicznych Do ustalenia wysokoci pomocy finansowej za zomowanie statku rybackiego stosuje si, w zalenoci od wieku statku, stawki okrelone w tabeli powyej pomniejszone odpowiednio: - od 26 do 30 lat pomniejszone o 5%, - od 21 do 25 lat pomniejszone o 10%, - od 16 do 20 lat pomniejszone o 15%, - od 10 do 15 lat pomniejszone o 20%. Dziaanie 1.1.2. Przekwalifikowanie statku rybackiego na dziaalno niezwizan z rybactwem 1. Opis dziaania Dziaanie umoliwia udzielenie pomocy finansowej wacicielowi statku rybackiego, który dobrowolnie zdecyduje si na przekwalifikowanie go na dziaalno niezwizan z rybactwem. Dziaanie bdzie realizowana poprzez: 1) przekwalifikowanie statku rybackiego na dziaalno niedochodow niezwizan z rybactwem, 2) przekwalifikowanie statku rybackiego na dziaalno dochodow niezwizan z rybactwem. 2. Metody naliczania pomocy finansowej 1. Przekwalifikowanie statku rybackiego na dziaalno niedochodow niezwizan z rybactwem. Klasa statku wedug pojemnoci (w GT) Poniej 10 10 i poniej 25 25 i poniej 100 100 i poniej 300 300 i poniej 500 Euro* 11 000/GT + 2 000 5 000/GT + 62 000 4 200/GT + 82 000 2 700/GT + 232 000 2 200/GT + 382 000 * kwota ta przeliczana jest na PLN z wykorzystaniem miesicznego obrachunkowego kursu wymiany stosowanego przez Komisj w miesicu w którym wydatki zostay zaksigowane przez Instytucje Certyfikujc. Kurs ten jest publikowany co miesic przez Komisj w mediach elektronicznych Do ustalenia wysokoci pomocy finansowej za przekwalifikowanie statku rybackiego na dziaalno niedochodow niezwizan z rybactwem stosuje si, w zalenoci od wieku statku, stawki okrelone w tabeli powyej pomniejszone odpowiednio: - od 26 do 30 lat pomniejszone o 5%, - od 21 do 25 lat pomniejszone o 10%, - od 16 do 20 lat pomniejszone o 15%, - od 10 do 15 lat pomniejszone o 20%. 17
2. Przekwalifikowanie statku rybackiego na dziaalno dochodow niezwizan z rybactwem. Klasa statku wedug pojemnoci (w GT) Euro* Poniej 10 (11 000/GT + 2 000) x 0,5 10 i poniej 25 (5 000/GT + 62 000) x 0,5 25 i poniej 100 (4 200/GT + 82 000) x 0,5 100 i poniej 300 (2 700/GT + 232 000) x 0,5 300 i poniej 500 (2 200/GT + 382 000) x 0,5 * kwota ta przeliczana jest na PLN z wykorzystaniem miesicznego obrachunkowego kursu wymiany stosowanego przez Komisj w miesicu w którym wydatki zostay zaksigowane przez Instytucje Certyfikujc. Kurs ten jest publikowany co miesic przez Komisj w mediach elektronicznych Do ustalenia wysokoci pomocy finansowej za przekwalifikowanie statku rybackiego na dziaalno dochodow niezwizan z rybactwem stosuje si, w zalenoci od wieku statku, stawki okrelone w tabeli powyej pomniejszone odpowiednio: - od 26 do 30 lat pomniejszone o 5%, - od 21 do 25 lat pomniejszone o 10%, - od 16 do 20 lat pomniejszone o 15%, - od 10 do 15 lat pomniejszone o 20%. rodek 1.2 - Pomoc publiczna z tytuu tymczasowego zaprzestania dziaalnoci poowowej 1. Podstawa prawna Art. 24 Rozporzdzenia Rady (WE) Nr 1198/2006 w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz. Urz. UE L 223, str. 1 z 15.8.2006). 2. Cel rodka Odbudowa ywych zasobów morza pozwalajca na osignicie ich stanu na poziomie umoliwiajcym ich optymaln eksploatacj. 3. Opis rodka rodek bdzie realizowany przez tymczasowe zaprzestanie dziaalnoci poowowej w zwizku z wystpieniem zdarze lub wejciem w ycie przepisów czasowo uniemoliwiajcych wykonywanie ryboówstwa morskiego lub wprowadzenia planów odbudowy zasobów oraz krajowych planów dostosowania nakadu poowowego. Wsparcie finansowe na rzecz tymczasowego zaprzestania dziaalnoci poowowej w latach 2007-2013 bdzie udzielana przez okres: 12 miesicy, który moe zosta przeduony o nie wicej ni 12 miesicy, w zwizku z planami dostosowania nakadu poowowego, o których mowa w art. 21 lit. a) pkt (i) rozporzdzenia (WE) 1198/2006 w sprawie EFR; 3 miesicy, w przypadku przyjtych przez pastwa czonkowskie rodków nadzwyczajnych okrelonych w art. 8 rozporzdzenia (WE) nr 2371/2002 w sprawie ochrony i zrównowaonej eksploatacji zasobów ryboówstwa w ramach wspólnej polityki ryboówstwa, w zwizku z planami dostosowania nakadu poowowego, o których mowa w art. 21 lit. a) pkt (ii) rozporzdzenia 1198/2006; 6 miesicy, w przypadku przyjtych przez Komisj rodków nadzwyczajnych okrelonych w art. 7 rozporzdzenia (WE) nr 2371/2002, w zwizku z planami dostosowania nakadu poowowego, o którym mowa w art. 21 lit. a) pkt (ii) rozporzdzenia 1198/2006; 6 miesicy, który moe zosta przeduony o nie wicej ni sze miesicy, w zwizku z planami dostosowania nakadu poowowego, o których mowa w art. 21 lit. a) pkt (iii) rozporzdzenia 1198/2006; 8 miesicy, w zwizku z planami dostosowania nakadu poowowego, o których mowa w art. 21 lit. a) pkt (iv) rozporzdzenia 1198/2006 oraz planami zarzdzania przyjtych na szczeblu krajowym w ramach wspólnotowych rodków na rzecz ochrony zasobów oraz w przypadkach, gdy takie plany przewiduj stopniowe zmniejszenie nakadu poowowego; 3 miesicy, w zwizku z planami ratowania i restrukturyzacji, o których mowa w art. 21 lit. f) rozporzdzenia 1198/2006, przez okres wymiany silników; 18
6 miesicy, w przypadku klski ywioowej, zamkni owisk, o których zadecydoway pastwa czonkowskie z przyczyn dotyczcych zdrowia publicznego lub innych nadzwyczajnych zdarze nie bdcych wynikiem zastosowania rodków na rzecz ochrony zasobów. Sezonowe zawieszenie dziaalnoci poowowej o powtarzalnym charakterze nie jest brane pod uwag przy przyznawaniu wiadcze lub rekompensat. 4. Linia demarkacyjna Nie zachodzi ryzyko jednoczesnego finansowania rodka z innych instrumentów finansowych Wspólnoty. Dziaanie 1.2.1 - Tymczasowe zaprzestanie dziaalnoci poowowej 1. Opis dziaania Dziaanie umoliwia udzielenie pomocy finansowej armatorom wykonujcym ryboówstwo morskie statkiem rybackim o polskiej przynalenoci. Pomoc finansowa bdzie udzielana w formie rekompensat, w zwizku z tymczasowym zaprzestaniem dziaalnoci poowowej. 2. Metoda kalkulacji rekompensaty Wysoko rekompensat bdzie okrelona w zalenoci od dugoci statku rybackiego lub jego zdolnoci poowowej. Ponadto ustalana bdzie z uwzgldnieniem rednich kosztów ponoszonych przez armatorów statków rybackich w zwizku z wykonywaniem ryboówstwa morskiego. Kosztami ponoszonymi przez armatorów statków rybackich, branymi pod uwag przy okrelaniu wysokoci rekompensat, bd urednione: koszty ubezpieczenia statku rybackiego, opaty portowe, opaty postojowe, koszty utrzymania statku rybackiego, koszty osobowe (ubezpiecze spoecznych). Wymienione koszty bd okrelane w porozumieniu z partnerami spoecznymi. Szczegóowe zasady wypaty rekompensat zostan okrelone w stosownym rozporzdzeniu krajowym. Udzia finansowy EFR w zakresie wypat rekompensat za tymczasowe zaprzestanie dziaalnoci na pastwo czonkowskie w cigu caego okresu 2007-2013 nie moe przekroczy wyszego z dwóch nastpujcych progów: 1 mln EUR lub 6% pomocy finansowej Wspólnoty dla polskiego sektora rybackiego. rodek 1.3 - Inwestycje na pokadzie statków rybackich i selektywno oraz premie na rzecz rybactwa przybrzenego 1. Podstawa prawna Art. 25 oraz 26 rozporzdzenia Rady (WE) Nr 1198/2006 w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego (Dz. Urz. UE L 223 z 15.08.2006). 2. Cel rodka Poprawa konkurencyjnoci ryboówstwa morskiego oraz rybactwa przybrzenego, a take zmniejszenie ich negatywnego wpywu na ekosystemy wodne. Wyczenia: a) nie przyznaje si pomocy na budow statków rybackich ani na powikszenie adowni b) do grupy redukujcej moc statków o 20% nie zalicza si statków zomowanych dla których wypacana jest premia za zomowanie c) powikszenie tonau nie powodujce wzrostu zdolnoci statku do prowadzenia poowu ryb nie bdzie moliwe po przekroczeniu 4% redniego tonau wycofanego z pomoc publiczn midzy dniem 1 maja 2004 r. a 31 grudnia 2006 r. 3. Opis rodka rodek realizowany bdzie poprzez inwestycje na statkach rybackich zmierzajce do poprawy bezpieczestwa na pokadzie statku rybackiego, warunków pracy, higieny, jakoci produktów, 19
wydajnoci energetycznej oraz wymian narzdzi poowowych na bardziej selektywne (bez zwikszenia zdolnoci poowowej statków rybackich). Priorytetowo traktowane bd ww. inwestycje w zakresie rybactwa przybrzenego. 4. Linia demarkacyjna Nie zachodzi ryzyko jednoczesnego finansowania rodka z innych instrumentów finansowych Wspólnoty. Dziaanie 1.3.1 Inwestycje na statkach rybackich 1. Opis dziaania Dziaanie umoliwia udzielanie wsparcia finansowego w zakresie zakupu i remontu sprztu, a take modernizacji picioletnich lub starszych statków rybackich zgodnie z przepisami rozporzdzenia Rady Nr 1198/2006 oraz rozporzdzenia (WE) nr 2371/2002. Dziaanie bdzie realizowana midzy innymi poprzez: 1) modernizacj statku rybackiego bez zwikszania jego zdolnoci poowowej (GT), 2) modernizacj statku rybackiego ze zwikszeniem jego zdolnoci poowowej (GT) powyej pokadu gównego, 3) wymian poszycia statku rybackiego, 4) wymian ukadu napdowego bez wymiany silnika gównego tj. bez zwikszania zdolnoci poowowej, 5) wymian ukadu paliwowego, 6) wymian sprztu chodniczego i mrocego oraz instalacji do produkcji lodu, 7) wymian lub zakup urzdze do sortowania oraz do pakowania produktów rybnych na morzu, 8) inwestycje zwizane z bezpieczestwem i popraw warunków pracy, midzy innymi przez wymian instalacji elektrycznej, silników pomocniczych, instalacji filtrujcej, pomp, wycigarek do sieci, etc., 9) inwestycje na rzecz selektywnoci narzdzi poowowych (najwyej 2 wymiany tych narzdzi), pod warunkiem e: - dany statek objty jest krajowym planem dostosowania nakadu poowowego (zgodnie z art. 21 lit.a) pkt(i) rozporzdzenia Rady Nr 1198/2006, dokonuje zmiany swojej metody poowowej i przechodzi z danego owiska na inne, w którym stan zasobów umoliwia prowadzenie poowów lub - nowe narzdzia s bardziej selektywne oraz speniaj uznane kryteria i praktyki w zakresie ochrony rodowiska, które wykraczaj poza zakres zobowiza wynikajcych z obowizujcego prawa wspólnotowego, 10) finansowanie pierwszej wymiany narzdzi poowowych w zwizku z wprowadzeniem nowych wymogów technicznych co do selektywnoci przez prawo wspólnotowe (*) oraz dla ograniczenia wpywu rybactwa na gatunki niekomercyjne, 11) zakup urzdze i instalacji umoliwiajcych przechowywanie i zagospodarowanie na statku nieukierunkowanych obiektów poowu oraz zmniejszajcych negatywny wpyw na gatunki nieukierunkowanych poowów ryb. 12) finansowanie zakupu sprztu i prac modernizacyjnych: - umoliwiajcych przechowywanie na pokadzie odowów, których odrzut przesta by dozwolony; - w ramach projektów obejmujcych przygotowanie lub próby nowych rodków technicznych przez ograniczony okres ustalony przez Rad lub Komisj; - sucych do ograniczenia wpywu rybactwa na gatunki niekomercyjne; - sucych do ograniczenia wpywu rybactwa na ekosystemy i dno morskie. (*) W zakresie pkt 10, Pomoc moe by udzielana do momentu, gdy standardy te zaczn obowizywa lub wyjtkowo przez krótki okres po tej dacie, który moe zosta okrelony w danych przepisach wspólnotowych. 2. Forma i wysoko pomocy Pomoc finansowa bdzie udzielana w formie refundacji maksymalnie 40 %, a w odniesieniu do rybactwa przybrzenego 60% kosztów kwalifikowalnych projektu. Wypata rodków finansowych odbywa si bdzie jednorazowo (w przypadku projektów jednoetapowych) lub po zakoczeniu kadego etapu (projekty wieloetapowe). 20