S T R A T E G I A R O Z W O J U

S T R A T E G I A R O Z W O J U M I A S T A Ś W I N O U J Ś C I E m a j 2 0 0 4

Wstęp Głównym celem działania władz samorządowych jest dążenie do stałej poprawy stopnia zaspokojenia potrzeb mieszkańców w każdej dziedzinie, decydującej o poziomie życia nowoczesnego społeczeństwa, a więc zapewnienie: (1) możliwości osiągania poziomu dochodów gwarantujących możliwie najwyższy stopień zaspokojenia potrzeb materialnych mieszkańców, (2) odpowiedniej infrastruktury mieszkaniowej, (3) właściwej opieki zdrowotnej, (4) usług komunalnych o odpowiedniej, jakości, (5) realizacji aspiracji edukacyjnych i kulturalnych mieszkańców, (6) należytych warunków komunikacyjnych, (7) bezpieczeństwa i porządku publicznego, (8) właściwych warunków wypoczynku i rozwoju kultury fizycznej, (9) opieki nad najsłabszymi, (10) ochrony środowiska naturalnego oraz (11) ładu przestrzennego i warunków trwałego i zrównoważonego rozwoju. Proces poprawy, jakości życia mieszkańców (stopnia zaspokojenia ich potrzeb), o ile miałby być skuteczny, winien być głęboko przemyślany przez gospodarza (samorząd terytorialny), a więc wszechstronnie zaplanowany i konsekwentnie realizowany. Etap planowania takiego procesu określa się mianem budowy strategii rozwoju, która z kolei powinna być podstawowym dokumentem planistycznym gminy, powiatu, czy też regionu. Opisuje ona stan wyjściowy, stan docelowy oraz organizacyjny proces dochodzenia do takiego stanu. Dobrze sformułowana strategia to taka, która: (1) wynika z diagnozy stanu miasta i analizy jego otoczenia, (2) jest spójna ze strategiami wyższego rzędu (strategia miasta ze strategią regionu i Narodowego Planu Rozwoju), (3) uwzględnia zmiany w otoczeniu, (4) mierzy zamiary według sił, a więc nie jest zbiorem pobożnych życzeń, ale zamierzeń zbilansowanych z rzeczywistymi możliwościami i która wreszcie jest (5) akceptowana przez lokalną społeczność (powinna być konsultowana na każdym etapie budowy z jej najszerszym udziałem). Strategia określa: (1) wizję stanu docelowego miasta, (2) cele strategiczne opisujące pożądane stany docelowe w ważniejszych sferach życia lokalnej społeczności, (3) priorytety rozwojowe, (4) programy i przedsięwzięcia, wypełniające swoim zakresem przestrzeń objętą celami strategicznymi, (5) priorytetyzację przedsięwzięć. Poprawność opracowanej strategii zależy przede wszystkim od wnikliwej i wszechstronnej diagnozy stanu istniejącego, z której największe znaczenie ma właściwa ocena stanu i perspektyw rozwojowych lokalnej gospodarki. Niemniej ważny dla końcowego sukcesu uchwalonej przez samorząd strategii jest etap jej wdrażania i modyfikacji w miarę zmian zachodzących w otoczeniu. Wdrażanie musi być konsekwentne i zorganizowane (nie 2

może być akcyjne i przypadkowe), a każda poważniejsza zmiana rzutująca na zasadność i zakres przyjętych programów winna skutkować odpowiednimi modyfikacjami przyjętej strategii. Przedstawione powyżej teoretyczne zasady budowy strategii gmin nie doczekały się jak dotychczas praktycznych wskazówek metodologicznych, nie mówiąc już o spójnej i kompleksowej technice sporządzania diagnoz i analiz, które w następnym etapie byłyby podstawą formułowania misji, celów strategicznych i programów. Powyższy stan rzeczy wymógł na zespole przygotowującym strategię konieczność wypracowania metodologii, uwzględniającej zarówno wymogi teoretyczne stawiane przed strategią rozwoju miasta, jak i uwarunkowania praktyczne, zapewniające jej czytelność i przejrzystość. Wymóg czytelności i przejrzystości był zadaniem najtrudniejszym i niestety - niewystarczająco spełnionym. Usprawiedliwieniem tej wady dokumentu może być jedynie konieczność stosowania pojęć specjalistycznych, które z kolei należało wobec braku możliwości odwołania się do literatury tematu opisać. Odczucie przeteoretyzowania dokumentu starano się złagodzić zastępując bardzo często opis ilustracjami graficznymi. Z powyższych też względów za konieczne uznano zamieszczenie w formie załącznika (zał. 1) do niniejszego dokumentu słowniczka wyjaśniającego niektóre pojęcia i terminy w nim używane. Stworzenie własnej oryginalnej metodologii nie byłoby możliwe bez udziału zewnętrznych konsultantów tj. konsultanta Banku Światowego oraz wiceprezesa Stowarzyszenia Rozwoju Gospodarczego Gmin pana Janusza Szewczuka oraz pracownika naukowego Akademii Morskiej w Szczecinie dr Dariusza Bernackiego. Szczególnie pomocne w procesie budowy strategii były narzędzia diagnostyczne, których użyczył dr Bernacki. Dotyczy to zarówno metod estymacji lokalnie wytworzonej wartości dodanej, macierzy diagnostycznych, jak i adaptowanych przez niego dla potrzeb badania gospodarki lokalnej metod portfelowych (stosowanych dotychczas tylko w analizach strategicznych przedsiębiorstw). Należy w tym miejscu podziękować Naczelnikowi i pracownikom Urzędu Skarbowego w Świnoujściu za wzorową współpracę i udostępnienie danych, umożliwiających przeprowadzenie unikalnej w skali kraju analizy gospodarki lokalnej. 3

1. Tryb prac nad strategią W celu wykonania uchwały Rady Miasta nr XII/98/ 2003 z dnia 9 września ub. r. w sprawie opracowania strategii Rozwoju Miasta powołany został przez Prezydenta Miasta Zespół Roboczy (skład Zespołu w załączniku nr 2) Za organizację i nadzór merytoryczny nad przebiegiem prac nad strategią odpowiedzialny był Wydział Rozwoju Miasta, który współpracował z ekspertami zewnętrznymi. Konsultacje ze strony reprezentatywnych przedstawicieli środowisk naszego miasta: polityków, osób kierujących najważniejszymi zakładami pracy oraz osób, które z racji swojego autorytetu lub stanowiska wywierają wpływ na swoje otoczenie zostały zapewnione przez powołanie 16 osobowej Rady Programowej (skład Rady w załączniku nr 3), której opinie decydowały o kluczowych kierunkach prac nad strategią. Celem zapewnienia udziału specjalistów z podstawowych dziedzin funkcjonowania miasta powołano dwa zespoły problemowe - Zespół ds. Rozwoju Gospodarczego i Zespół ds. Społecznych (skład zespołów w załączniku nr 4). Na etapie formułowania programów prace toczyły się w grupach roboczych, w skład których wchodzili członkowie Zespołu Roboczego, Zespołów Problemowych oraz dodatkowo zapraszani specjaliści. Odbyło się kilkanaście spotkań grup roboczych, na których weryfikowana była diagnoza stanu miasta i wypracowana została ostateczna wersja programów. Biorąc pod uwagę wszystkie osoby, wypowiadające się na temat strategii, liczba uczestników dyskusji przekroczyła znacznie dwieście osób. Do prac nad strategią zaproszono praktycznie wszystkich mieszkańców Świnoujścia, publikując w lokalnej prasie wyniki przeprowadzonej diagnozy stanu miasta oraz ankietę dotyczącą propozycji programów, wypełniających przestrzeń objętą proponowaną wizją i celami strategicznymi rozwoju Świnoujścia. Identyczną ankietę zamieszczono na miejskiej stronie internetowej. Zorganizowane zostały również debaty z uczniami ostatnich klas szkół licealnych i zawodowych na temat szans i możliwości ludzi młodych w naszym mieście oraz przeprowadzona została dodatkowa ankieta: Szanse i perspektywy rozwoju zawodowego młodzieży wchodzącej na rynek pracy. Procedurę prac poświęconych budowie strategii z podziałem na poszczególne etapy jej konstruowania - przedstawiono schematycznie na następnej stronie. 4

NARODOWY PLAN ROZWOJU ETAPY PRAC NAD STRATEGIĄ DIAGNOZA STANU MIASTA 1) DEMOGRAFIA 2) GOSPODARKA (w tym TURYSTYKA) 3) DOCHODY MIESZKAŃCÓW 4) BUDŻET MIASTA 5) BEZROBOCIE 6) INFRASTRUKTURA KOMUNALNA 7) KOMUNIKACJA Z OTOCZENIEM 8) MIESZKALNICTWO 9) EDUKACJA 10) OCHRONA ZDROWIA 11) OPIEKA SPOŁECZNA 12) KULTURA I REKREACJA 13) BEZPIECZEŃSTWO MIESZKAŃCÓW 14) ŁAD PRZESTRZENNY 15) OCHRONA ŚRODOWISKA STRATEGIA ROZOWJU WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO STUDIUM UWARUNKOWAŃ ROZOWJU PRZESTRZENNEGO WSTĘPNA ANALIZA UWARUNKOWAŃ ROZOWOJOWYCH STARTEGIA ROZOWJU PORTÓW SZCZECINA I ŚWINOUJŚCIA PROJEKT ROBOCZY: WIZJI MIASTA CELÓW STRATEGICZNYCH PREZENTACJA MATERIAŁÓW ROBOCZYCH RADA PROGRAMOWA ZESPÓL ROBOCZY ANKIETA W PRASIE ANKIETY W INTERNECIE KONSULTACJE WYPRACOWANEJ KONCEPCJI STRATEGII Z LOKALNYMI ŚRODOWISKAMI SFORMUŁOWANIE PROGRAMÓW I PRZEDSIĘWZIĘĆ ZESPOŁY PROBLEMOWE ZESPOŁY PROBLEMOWE SPECJALIŚCI SPOTKANIA Z MŁODZIEŻĄ SPORZĄDZENIE DOKUMENTU STRATEGIA ROZOWOJU MIASTA SWINOUJŚCIA WYDZIAŁ ROZOWJU MIASTA ZESPÓŁ ROBOCZY 5

2. Diagnoza stanu miasta Diagnozę poszczególnych sfer funkcjonowania Miasta starano się przedstawić w sposób możliwie zwięzły, wykorzystując wykresy i tzw. macierze diagnostyczne. Dane źródłowe, które posłużyły do konstrukcji wykresów, uzyskano z: Urzędu Skarbowego w Świnoujściu, roczników statystycznych, materiałów ze spisu powszechnego 2002, Centrum Badań Regionalnych, materiałów Urzędu Miasta oraz Powiatowego Urzędu Pracy. Macierze diagnostyczne stanowią owoc dyskusji panelowych przeprowadzonych z uczestnikami zespołów problemowych oraz zainteresowanymi środowiskami, przy czym przy opisie ładu przestrzennego i środowiska przyrodniczego wykorzystano materiały zawarte w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Świnoujścia. Zasady konstrukcji macierzy diagnostycznych wyjaśniono na str. 14 (macierze 1 3, opisujące możliwości rozwojowe gospodarki lokalnej) oraz na str. 18 (pozostałe macierze). W przypadku oceny połączeń komunikacyjnych Świnoujścia posłużono się mapką, ilustrującą stan skomunikowania się miasta z otoczeniem. Diagnozę rozpoczęto analizą aspektów demograficznych, a następnie poddano analizie podstawowe sfery funkcjonowania miasta, a mianowicie: gospodarczą, budżetu miejskiego, zatrudnienia (bezrobocia), infrastruktury komunalnej, komunikacji z otoczeniem, mieszkalnictwa, edukacyjną, ochrony zdrowia, opieki społecznej, kultury, sportu i rekreacji, bezpieczeństwa mieszkańców, ładu przestrzennego, ochrony środowiska. 6

2.1. Sfera demograficzna Miasto Świnoujście według spisu powszechnego sporządzonego w roku 2002 liczyło 41,8 tys. mieszkańców. Oznacza to spadek liczby mieszkańców o osiemset osób w porównaniu do roku 1988 (poprzedni spis powszechny) i aż o 1,7 tys. w porównaniu do prognoz demograficznych sporządzonych przez GUS. Głównymi przyczynami powyższego stanu rzeczy są: systematyczne zmniejszanie się przyrostu naturalnego oraz ujemna migracja, której głównym powodem jest z pewnością regres gospodarczy miasta. Obecną strukturę wiekową w podziale na mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym (0 17 lat), produkcyjnym (18 60/65 lat) i poprodukcyjnym (powyżej 60/65 lat) prezentuje wykres nr 1. WYKRES 1. STRUKTURA WIEKOWA MIESZKAŃCÓW ŚWINOUJŚCIA (2002) 13,7% 19,4% 66,9% PRZEDPRODUKCYJNI PRODUKCYJNI POPRODUKCYJNI Ujemny od kilku lat przyrost naturalny, ujemne saldo migracji oraz niekorzystna struktura wiekowa mieszkańców są przyczynami niekorzystnych prognoz demograficznych Miasta. Na poniższych wykresach (następna strona) zaprezentowano: saldo migracji wg grup wiekowych za rok 2003 (podobnie kształtują się i poprzednie lata) wykres nr 2, ilościową strukturę wiekową ludności Świnoujścia w roku 2002 i prognozowaną na rok 2016 wykres nr 3, prognozowaną procentową strukturę wiekową w roku 2016 wykres nr 4. Drastyczny wzrost liczby mieszkańców w wieku poprodukcyjnym przy jednoczesnym spadku mieszkańców produkcyjnych jest zjawiskiem niekorzystnym dla gospodarki Świnoujścia. Prognozy wskazują ponadto na pojawienie się w przyszłości dodatkowych zadań dla władz Miasta z zakresu opieki społecznej, opieki zdrowotnej i wreszcie organizacji wolnego czasu poprodukcyjnej grupy mieszkańców. 7

WYKRES 2. SALDO RUCHÓW MIGRACYJNYCH MIESZKAŃCÓW ŚWINOUJŚCIA (ROK 2003) 600 500 400 300 200 100 0 ZAMELDOWANIA WYMELDOWANIA UJEMNE SALDO MIGRACJI 0-18 19-30 31-45 POW.45 RAZEM WYKRES 3. LUDNOŚĆ ŚWINOUJŚCIA W LATACH 2002 i 2016 (prognoza) 45 000 40 000 35 000 30 000 25 000 20 000 15 000 10 000 5 000 0 PRZED- PRODUKCYJNI PRODUKCYJNI POPRODUKCYJNI RAZEM 2002 8232 27 872 5 658 41 762 2016 4752 23724 9412 37 888 2002 2016 WYKRES 4. PROGNOZA STRUKTURY WIEKOWEJ MIESZKAŃCÓW ŚWINOUJŚCIA (2016) 24,8% 12,5% 62,6% PRZEDPRODUKCYJNI PRODUKCYJNI POPRODUKCYJNI 8

2.2. Sfera gospodarcza Wzrost stopnia zaspokojenia potrzeb mieszkańców oraz poprawa, jakości ich życia uzależnione są od lokalnego rozwoju gospodarczego. Rozwój gospodarczy to nie tylko podniesienie standardu życia mieszkańców i większe dochody samorządu - niezbędne dla finansowania kolejnych etapów rozwoju, ale również szansa na zmniejszenie zakresu największej plagi społecznej miasta, jaką jest bezrobocie. Miastom o prężnej gospodarce znacznie łatwiej przychodzi realizowanie zadań ze sfery społecznej, dlatego też podstawowym priorytetem strategii rozwoju lokalnego powinien być rozwój gospodarczy. Kreowanie programów rozwojowych, jedno z podstawowych zadań strategii, wymaga rzetelnej diagnozy stanu gospodarki miasta. Rzetelność diagnozy wymaga jej rozszerzenia poza dane statystyczne dotyczące liczby podmiotów gospodarczych i liczby zatrudnionych w nich pracowników, do czego w praktyce sprowadza się większość studiów nad gospodarką lokalną (dane tego typu nie dają ani rzeczywistego obrazu gospodarki, ani nie umożliwiają prognozowania jej przyszłości). Celem głównym diagnozy jest przede wszystkim stwierdzenie, czy gospodarka lokalna posiada predyspozycje rozwojowe i w którym kierunku należy stymulować jej rozwój. Wychodząc z powyższych założeń przeprowadzono badania - kluczowych dla właściwej oceny stanu gospodarki - problemów, a mianowicie: stopnia rozwoju gospodarczego Świnoujścia z uwzględnieniem znaczenia poszczególnych sektorów lokalnej gospodarki, możliwości rozwojowych gospodarki lokalnej, dochodów własnych budżetu Miasta, bezrobocia. Analizy powyższych zagadnień dokonano w sposób możliwie syntetyczny, ilustrując występujące zjawiska wykresami oraz adaptowanymi do potrzeb diagnozy lokalnej gospodarki, metodami portfelowymi (patrz: Słowniczek), stosowanymi w analizach strategicznych przedsiębiorstw. Diagnozę sfery gospodarczej podsumowano w formie macierzy diagnostycznych, oceniających: gospodarkę, jako całość, turystykę gałąź gospodarki, na której rozwój decyzje lokalne mają rzeczywisty i wymierny wpływ, sferę finansów miasta. sferę zasobów ludzkich i rynku pracy. 9

2.2.1. Rozwój gospodarczy miasta Ocenę stopnia rozwoju gospodarczego Świnoujścia przeprowadzono w oparciu o badania lokalnie wytworzonej wartości dodanej, (LWWD), którą w dużym uproszczeniu można nazwać lokalnym odpowiednikiem Produktu Krajowego Brutto (PKB). Wyjaśnienie powyższych pojęć zamieszczono w Słowniczku (zał. 1). Szacunkowe określenie lokalnie wytworzonej wartości dodanej było możliwe dzięki życzliwości i zaangażowaniu Urzędu Skarbowego w Świnoujściu. Szacunkowość obliczeń wynika przede wszystkim z trudności w prawidłowym określeniu rozmiarów dochodowości podmiotów rozliczanych na zasadach karty podatkowej, ryczałtu a także z konieczności oszacowania lokalnej szarej strefy, którą w dalszej części niniejszego dokumentu określono eufemistycznie pojęciem obrotów nieewidencjonowanych. Powyższe szacunki nie miały większego wpływu na wyniki przeprowadzanej diagnozy, ponieważ ich trafność: nie ma istotnego wpływu na prawidłowość określenia tendencji w kształtowaniu się lokalnie wytworzonej wartości dodanej (LWWD), ma tylko ograniczony wpływ na analizy sektorowe LWWD Świnoujścia, a ich istotny wpływ ma miejsce jedynie przy porównywaniu LWWD per capita Świnoujścia z wartością dodaną (WD) per capita w skali kraju. Kalkulacji wytworzonej wartości dodanej w cenach bieżących dokonano w oparciu o dane uzyskane z miejscowego Urzędu Skarbowego, Urzędu Miasta oraz większych przedsiębiorstw Świnoujścia. Wyniki kalkulacji dla lat 2000, 2001 i 2002 (dane za rok 2003 będą dostępne dopiero w II półroczu 2004) przedstawiono na wykresie nr 5. WYKRES 5. WARTOŚĆ DODANA WYTWORZONA W ŚWINOUJŚCIU (zł.) 700 000 000 600 000 000 500 000 000 400 000 000 300 000 000 200 000 000 100 000 000 0 2000 2001 2002 10

Na wykresie nr 6 przedstawiono porównanie wielkości i trendu lokalnie wytworzonej wartości dodanej przypadającej na 1 mieszkańca Świnoujścia z wielkością i trendem wartości dodanej per capita wytworzonej w kraju (wykres nr 6). Wielkości wartości dodanej wytworzonej w kraju przyjęto za danymi publikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny. W obu przypadkach stosowane były ceny bieżące. WYKRES 6. ZMIANY WARTOŚCI DODANEJ PER CAPITA (zł./mieszkańca) 20 000 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 2000 2001 2002 SWINOUJŚCIE KRAJ Zaprezentowane powyżej ilustracje graficzne lokalnie wytworzonej wartości dodanej (proporcjonalnej do wielkości wytworzonego produktu lokalnego) dają raczej pesymistyczny obraz świnoujskiej gospodarki, ponieważ: wytworzony w Świnoujściu produkt lokalny brutto per capita nie przekracza 80% średniej krajowej, gospodarka lokalna przeżywa regres liczona w cenach bieżących lokalnie wytworzona wartość dodana nie rośnie (w okresie objętym analizą wzrost PKB Polski liczony w cenach bieżących przekroczył 10%). 2.2.2. Możliwości rozwojowe gospodarki Świnoujścia Zbadanie przyczyn regresu gospodarczego Świnoujścia, a następnie określenie możliwości rozwojowych wymagało przeprowadzenia analizy sektorowej lokalnej gospodarki. W tym celu dokonano wyodrębnienia podstawowych sektorów działalności gospodarczej, za które w warunkach Świnoujścia uznano: 1) gospodarkę morską, 2) turystykę, obejmującą: usługi uzdrowiskowe, 11

usługi hotelarskie i gastronomiczne, pozostałe usługi związane z turystyką, część handlu (pozostającą w ścisłym związku z osobami wizytującymi miasto), 3) działalność produkcyjną, 4) handel, 5) usługi dla mieszkańców, do których zakwalifikowano: gospodarkę komunalną, budownictwo ogólne, oświatę, ochronę zdrowia, usługi różne (w tym edukację), 6) administrację publiczną (wojsko, policja, samorząd, organizacje społeczne itp.). Posługując się materiałami otrzymanymi z Urzędu Skarbowego (dane z PIT-ów i CITów powiązane z symbolami Europejskiej Klasyfikacji Działalności) skalkulowano wielkość wartości dodanej wytwarzanej w każdym z sektorów. Kalkulacja ujmuje również obroty nieewidencjonowane, które oszacowano na podstawie profesjonalnych publikacji dotyczących szarej strefy w Polsce (z uwzględnieniem specyfiki Świnoujścia). Wyniki obliczeń przedstawiono na wykresach nr 7 8. WYKRES 7. WARTOŚĆ DODANA W SEKTORACH GOSPODARKI ŚWINOUJSCIA (lata 2000-2002) 200 000 000 150 000 000 100 000 000 50 000 000 0 GOSPODARKA MORSKA TURYSTYKA PRODUKCJA HANDEL USŁUGI DLA MIESZKAŃCÓW ADM. PUBLICZNA 2000 2002 12

WYKRES 8. STRUKTURA LOKALNEJ WARTOŚCI DODANEJ (rok 2002) 13,9% 22,4% 31,7% 15,1% 13,4% 3,5% GOSPODARKA MORSKA PRODUKCJA USŁUGI DLA MIESZKAŃCÓW TURYSTYKA HANDEL ADM. PUBLICZNA Zaprezentowane wyniki analiz pozwalają na sformułowanie kilku ważnych dla oceny świnoujskiej gospodarki wniosków: filarem świnoujskiej gospodarki jest co prawda nadal gospodarka morska (22,4% lokalnego produktu w roku 2002), ale jest to filar wyraźnie słabnący zarówno pod względem wartości bezwzględnej, jak i względnej (25% w roku 2000); udział turystyki w gospodarce Miasta, co prawda rośnie, ale jest nadal niewielki (15,1% przy wysokim oszacowaniu obrotów nieewidencjonowanych); niekorzystny jest, z punktu widzenia możliwości rozwojowych gospodarki, duży relatywnie udział (w lokalnej wartości dodanej) administracji publicznej (ze swojej natury nie stanowi ona bazy rozwojowej miasta, chociaż zapewnia dochody znacznej części mieszkańców np. wojsko), niekorzystny jest również, z punktu widzenia możliwości rozwojowych gospodarki, bardzo duży udział sektora usług dla mieszkańców (rozwój tego sektora ograniczony jest poziomem dochodów mieszkańców). Badanie możliwości rozwojowych lokalnej gospodarki kontynuowano drogą analizy konkurencyjności i pozycji strategicznej produktów (usług) charakterystycznych dla Świnoujścia a wytwarzanych na eksport, przy czym wyróżnikiem kwalifikującym do eksportu jest ich sprzedaż poza granice Miasta (sprzedaż osobom przyjeżdżającym do Świnoujścia jest również eksportem ). Wyodrębniono a następnie oceniono możliwości rozwojowe następujących produktów (usług): 13

przeładunków węgla w eksporcie, przeładunków węgla w imporcie, przeładunków rudy w imporcie, przeładunków rudy w tranzycie, przeładunków drobnicy konwencjonalnej, przeładunków drobnicy promowej, usług związanych z zaokrętowaniem i wyokrętowaniem pasażerów, przeładunków paliw, przeładunków ładunków masowych pozostałych, przeładunków kontenerów, usług holowniczych, remontów statków, konstrukcji typu off shore (np. na potrzeby wież wiertniczych) usług uzdrowiskowych, turystyki zdrowotnej (wellness), turystyki wypoczynkowej, turystyki aktywnej (wodna, rowerowa, piesza, specjalistyczna), turystyki morskiej (biała flota), wypoczynku dzieci ( zielone szkoły ) turystyki ekologicznej, turystyki przygranicznej, rybołówstwa, przetwórstwa (spożywcze, przerób uszlachetniający, inne) budownictwa hydrotechnicznego, handlu przygranicznego. Badania przeprowadzono w oparciu o znane z teorii analiz strategicznych metody portfelowe adaptowane do potrzeb studiów nad gospodarką lokalną. Metody te w przypadku przedsiębiorstw służą głównie do określenia rynkowej pozycji przedsiębiorstwa w stosunku do jego konkurentów. 14

Zgodnie z powyższą koncepcją produkty (usługi) wytwarzane w Świnoujściu (wymienione powyżej) spozycjonowano w trzech różnych macierzach trójwymiarowych: macierzy diagnostycznej nr 1, w której poszczególne produkty (usługi) uplasowano w jednym z czterech pól płaszczyzny podstawy scharakteryzowanych: (1) tempem wzrostu rynku (niskie, wysokie) oraz (2) udziałem w rynku (mały, duży). Wysokość walca reprezentującego produkt (usługę) określa orientacyjną wielkość wartości dodanej generowanej łącznie przez świnoujskie podmioty wytwarzające poszczególne produkty (usługi). Macierz diagnostyczna jest adaptacją macierzy BCG (Boston Consulting Group); macierzy diagnostycznej nr 2, w której produkty (usługi) uplasowano w jednym z dziewięciu pól płaszczyzny podstawy scharakteryzowanych: (1) atrakcyjnością sektora (niska, średnia, wysoka) oraz (2) pozycją konkurencyjną podmiotów wytwarzających badane produkty (słaba, korzystna, silna). Wysokość walca reprezentującego produkt (usługę) określa orientacyjną wielkość wartości dodanej generowanej łącznie przez świnoujskie podmioty wytwarzające poszczególne produkty (usługi). Macierz diagnostyczna jest adaptacją macierzy Mc Kinsey a; macierzy diagnostycznej nr 3, w której produkty (usługi) uplasowano w jednym z dwunastu pól płaszczyzny podstawy scharakteryzowanych: (1) cyklem życia produktu (start, ekspansja, dojrzałość, schyłek) oraz (2) pozycją konkurencyjną podmiotów wytwarzających badane produkty (słaba, korzystna, silna). Wysokość walca reprezentującego produkt (usługę) określa orientacyjną wielkość wartości dodanej generowanej łącznie przez świnoujskie podmioty wytwarzające poszczególne produkty (usługi). Macierz diagnostyczna jest adaptacją macierzy ADL (Artur D. Little). Pozycjonowanie poszczególnych produktów (usług) przeprowadzono analizując rynek usług portowych, turystyki, remontu statków, przetwórstwa, rybołówstwa, budownictwa a następnie konsultując wyniki analiz ze środowiskami gospodarczymi miasta. 15

17

18

Z przeprowadzonych analiz wynikają następujące wnioski: rynek dotychczas sztandarowych produktów Świnoujścia (przeładunki węgla i rudy, remonty statków), mimo ich znaczących udziałów w rynku, nie jest niestety wzrostowy (pewien wzrost odnotowuje się w roku 2004 na rynku remontowym), większość produktów generujących wysoką wartość dodaną jest bądź w fazie schyłku, bądź w fazie dojrzałości, dodatnie tempo wzrostu wykazuje rynek produktów (usług), które na razie są w sferze zamierzeń (przeładunki rudy w tranzycie, węgla w imporcie, przeładunki kontenerów), wobec kurczenia się rynków na usługi świadczone przez świnoujskie podmioty gospodarcze należy się liczyć z dalszym spadkiem lokalnie wytworzonej wartości dodanej, najbardziej obiecującym sektorem świnoujskiej gospodarki mimo jej stosunkowo niewielkiego udziału w PLB jest turystyka, uwaga partnerów lokalnego rozwoju winna być skoncentrowana na: przeciwdziałaniu dalszemu regresowi gospodarki morskiej, rozwoju turystyki, pomocy istniejącym MŚP (dostępność kredytów, system ulg, klimat, pomocy w podejmowaniu nowych inicjatyw gospodarczych, poszukiwaniu nowych specjalności Miasta. Dla pełnej oceny sfery gospodarczej Miasta poza aspektami analizowanymi powyżej oceniono i inne uwarunkowania lokalne jak: otoczenie biznesu, dostępność komunikacyjna, dostępność kredytów, stopień prywatyzacji itp. a wyniki tej oceny przedstawiono w macierzy diagnostycznej nr 4. Macierz zawiera ocenę czynników rozwojowych gospodarki (negatywna, zadowalająca, pozytywna), ocenę realnej możliwości zmian (mała, duża) oraz stopień ważności ocenianego czynnika (w skali 1-10). Ocena możliwości zmian wynika z odpowiedzi na pytanie: czy partnerzy rozwoju lokalnego swoim działaniem potrafią poprawić istniejącą sytuację? Odpowiedź pozytywna implikuje umieszczenie odpowiednich zadań w programach realizacyjnych strategii miasta. Z uwagi na specyfikę turystyki, jako sektora gospodarki, na którego rozwój rzeczywisty i wymierny wpływ mają decyzje lokalne, opracowano dodatkową macierz diagnostyczną oceniającą czynniki rozwojowe w tej sferze działalności gospodarczej (macierz nr 5).

MACIERZ DIAGNOSTYCZNA 4. OCENA CZYNNIKÓW ROZWOJOWYCH GOSPODARKI MIASTA możliwości pozyskania kredytów preferencje dla firm lokalnych klimat dla biznesu oprocentowanie kredytów dostępność komunikacyjna struktura gospodarki stopień prywatyzacji stopień organizacji klastera gosp. morskiej i turystycznej infrastruktura (nabrzeża,woda,ścieki, energia itp..) pozycja strategiczna sektorów duża renomowane firmy stopień ważności (1-10) realna możliwość z mian chłonność innowacyjna mała nowoczesność technologii 0 negatywna zadowalająca pozytywna ocena stanu istniejącego

MACIERZ DIAGNOSTYCZNA 5. OCENA CZYNNIKÓW ROZWOJOWYCH TURYSTYKI infrastruktura turystyczna jakość usług oferta organizatorów turystyki "produkty" turystyczne dostępność komunikacyjna wysokostandardowa baza noclegowa długość sezonu promocja turystyczna miasta baza gastronomiczna oferta kulturalna baza noclegowa informacja turystyczna baza uzdrowiskowa stopień organizacji klastera turyst. walory naturalne duża stopień ważności (1-10) walory antropogeniczne (zabytki itp.) realna możliwość zmian mała 0 negatyw na zadowalająca pozytywna ocena stanu istniejącego 21

2.2.3. Dochody mieszkańców Sytuacja gospodarcza każdego miasta ma swoje odzwierciedlenie w dochodach jego mieszkańców. Jakie są źródła dochodów mieszkańców Świnoujścia? Odpowiedź na to pytanie daje poniższy wykres, a odchylenie danych na nim prezentowanych (wynikających z danych źródłowych Urzędu Skarbowego) od danych rzeczywistych jest oczywiście wynikiem istnienia obrotów nieewidencjonowanych (szarej strefy). WYKRES 9. DOCHODY MIESZKAŃCÓW ŚWINOUJSCIA WG ŹRÓDEŁ (w zł.) 450 000 000 400 000 000 350 000 000 300 000 000 250 000 000 200 000 000 150 000 000 100 000 000 50 000 000 0 stosunek pracy emerytury i renty działalność gosp. pozostałe źródła razem bez emerytur 2000 256 882 288 104 269 917 64 974 797 32 510 332 433 060 334 328 790 417 2001 260 631 027 119 826 764 64 000 000 26 758 793 446 147 336 326 320 572 2002 254 173 595 125 893 344 63 727 549 27 132 267 449 228 755 323 335 411 2002 2001 2000 Analiza dochodów i ich źródeł pozwala na sformułowanie czterech podstawowych wniosków (1) maleją dochody mieszkańców ze wszystkich źródeł z wyjątkiem rent i emerytur, (2) przy uwzględnieniu siły nabywczej realny spadek dochodów jest jeszcze bardziej dotkliwy, (3) największy spadek dotyczy dochodów ze stosunku pracy, (4) znaczący wzrost dochodów mieszkańców odnotowuje się jedynie w pozycji renty i emerytury. Jest to efekt znaczącego wzrostu liczby emerytów i rencistów (a nie wzrostu wysokości świadczeń społecznych).

Trend zmian dochodów mieszkańców jest prawie zgodny z trendem kształtowania się lokalnie wytworzonej wartości dodanej, zaprezentowanego uprzednio (wykres 6). Potwierdzeniem niekorzystnych tendencji w dochodach mieszkańców, (czyli także regresu gospodarki miasta) jest zestawienie źródeł dochodów mieszkańców Świnoujścia (liczby osób osiągających dochody z różnych źródeł -wykres 10). Liczba osób osiągających dochody ze stosunku pracy zmniejszyła się w okresie 2000 2002 o blisko 9% i wszystko wskazuje na to, że w roku 2003 zjawisko to, niestety, pogłębi się (upadłość PPDiUR Odra ). WYKRES 10. ŹRÓDŁA DOCHODÓW MIESZKAŃCÓW ŚWINOUJŚCIA (liczba osób) 15 000 10 000 2002 5 000 0 stosunek pracy emerytury i renty działalność gosp. pozostałe źródła 2000 14482 9708 4486 7261 2001 13717 9827 4475 7609 2002 13223 9950 4486 7681 2000 2001 Wzrost liczby emerytów i rencistów jest wynikiem starzenia się lokalnego społeczeństwa, co już sygnalizowano przy analizie zagadnień demograficznych. Zjawisko to będzie się, niestety, nasilało w latach przyszłych. Niepokojącym jest brak wzrostu ilości osób osiągających dochody z działalności gospodarczej, przy jednoczesnym ustabilizowaniu się łącznych dochodów z tego tytułu. Jest to wyraźny sygnał o spadku atrakcyjności prowadzenia działalności gospodarczej. Zjawisko to w dużej mierze wyjaśniają macierze nr 4 i 5 (negatywnie oceniając wiele czynników rozwojowych świnoujskiej gospodarki i turystyki). Uzupełnieniem dotychczasowej prezentacji dochodów mieszkańców jest wykres 11, ilustrujący kształtowanie się przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. 23

WYKRES 11. PRZECIĘTNY MIESIĘCZNY DOCHÓD MIESZKAŃCÓW 1 800 1 600 1 400 1 200 1 000 800 600 2002 400 200 0 stosunek pracy emerytury i renty działalność gosp. 2000 1 478 895 1 207 2001 1 583 1 016 1 192 2002 1 602 1 054 1 184 2000 2001 Z przedstawionych na wykresie danych wynika, że w latach 2000 2002 odnotowano wzrost płac nominalnych o ok. 8%, co po uwzględnieniu inflacji oznacza spadek ich wartości realnej (nabywczej). Szczegółowe badania wskazały znaczne zróżnicowanie dynamiki płac w sektorach. Największy wzrost płac (pokrywający z nadwyżką efekt inflacyjny) odnotowano w przedsiębiorstwach gospodarki komunalnej, najpoważniejsze spadki płac (w tym nawet płac nominalnych) odnotowano w sektorach rynkowych. Uzupełnieniem badań nad gospodarką i dochodami mieszkańców Świnoujścia jest porównanie lokalnie wytworzonej wartości dodanej (tego, co wytwarzamy) z całkowitymi dochodami lokalnej społeczności (dochody ludności, dochody przedsiębiorstw oraz budżetu miejskiego, z którego finansowane są pozostałe potrzeby społeczeństwa). Diagram taki zamieszczono na następnej stronie. Jak wynika z diagramu, wielkość dochodów lokalnej społeczności (wliczając w to dotacje i subwencje centralne) znacznie przewyższa wartość produktu wytwarzanego przez gospodarkę Świnoujścia (więcej dostajemy niż wytwarzamy). 24

2.2.4. Wpływ rozwoju gospodarczego Świnoujścia na dochody budżetu Budżet miasta jest planem stanowiącym podstawę finansowania jego działalności statutowej. Przy tworzeniu budżetu władze samorządowe muszą wziąć pod uwagę następujące uwarunkowania: potrzeby społeczności lokalnej są nieograniczone, środki finansowe, które można użyć do zaspokojenia potrzeb lokalnej społeczności, są zawsze ograniczone, źródła dochodów w krótkim okresie (rok) są względnie stałe a wyznaczane są przez przewidziany prawem systemem dochodów lokalnych, na wielkość dochodów mają wpływ zarówno parametry makroekonomiczne (wzrost gospodarczy kraju, inflacja, kursy walutowe), jak i lokalne uwarunkowania gospodarcze (dochody lokalnych podmiotów gospodarczych, poziom zatrudnienia, atrakcyjność inwestycyjna miasta, stopa bezrobocia), ustawową zasadą konstruowania budżetu jest równowaga budżetowa pomiędzy dochodami i wydatkami (z uwzględnieniem zewnętrznych środków finansowych a więc kredytów i pożyczek, których wielkość i rozłożenie w czasie ich spłaty ograniczone są przepisami ustawowymi). Uwzględniając powyższe aspekty sformułować można dwie krańcowe (brzegowe) koncepcje tworzenia budżetu: (1) dochodową i (2) wydatkową. Pierwsza z nich polega (ujmując skrótowo) na sztywnym dostosowaniu wydatków do przewidywanych dochodów. W metodzie drugiej podstawą tworzenia budżetu są potrzeby. W przypadku, gdy potrzeby przekraczają poziom dochodów jednostka samorządowa zaciąga pożyczki (kredyty) lub dokonuje emisji obligacji (w wysokości dozwolonej prawem). W praktyce stosuje się metodę pośrednią z różnym (w różnych gminach) podejściem do wielkości zaangażowanego kapitału obcego, przy czym podejście to wynika częściej z intuicyjności decydentów niż chłodnej oceny sytuacji. Na dochody budżetowe składają się dochody własne oraz środki z budżetu centralnego przeznaczone na finansowanie zadań zleconych a także subwencje i dotacje. Kierunki zmian w systemie dochodów lokalnych zmierzają do ograniczania subwencji i dotacji na rzecz zwiększonego udziału jednostek samorządowych w podatkach dochodowych. Początkiem tych zmian są nowe zasady określania dochodów gmin i powiatów wdrożone z początkiem roku 2004. Dobrze ilustruje to wykres 12, na którym oprócz statystycznego przedstawienia

relacji: dochody własne subwencje/dotacje zaprezentowano relacje w wielkościach przewidzianych planem budżetu miasta Świnoujścia na rok 2004. WYKRES 12. STRUKTURA DOCHODÓW BUDŻETOWYCH MIASTA ŚWINOUJŚCIA 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2001 2002 2003 2004 dochody własne dotacje/subwencje Z wykresu wynika rosnąca rola dochodów własnych w tegorocznym i przyszłych budżetach Świnoujścia (a należy liczyć się z dalszymi zmianami zasad pozyskiwania dochodów lokalnych poprzez zwiększanie udziału w podatkach dochodowych kosztem dotacji i subwencji). W związku z powyższym - lokalny rozwój gospodarczy to nie tylko kategoria ekonomiczna, mającą bezpośredni wpływ na dochody mieszkańców i poziom bezrobocia, ale również podstawowy czynnik decydujący o rozwoju miasta w każdej sferze jego funkcjonowania. W relacji rozwój gospodarczy budżet miasta występuje zjawisko sprzężenia zwrotnego: im większy jest rozwój gospodarczy, tym większe są dochody własne i większe nakłady inwestycyjne na rozwój. Jak każde sprzężenie zwrotne, tak i to ma niestety drugie oblicze: im większy regres gospodarczy, tym niższe dochody budżetu miasta, mniejsze nakłady inwestycyjne, a tym samym głębszy regres gospodarczy. Dochody własne miasta składają się głównie z: (1) podatków lokalnych, (w którym największy udział ma podatek od nieruchomości), (2) opłat lokalnych, (3) udziału w podatkach dochodowych, przy czym udział podatku od osób prawnych odgrywa rolę marginalną oraz (4) dochodów z majątku, w których decydujące znaczenie ma dochód z jego sprzedaży. Wielkość dochodów budżetu miasta Świnoujścia z wymienionych wyżej źródeł w latach 2001 2003 oraz dochody według planu na rok 2004 przedstawione są na wykresie 12. 27

WYKRES 12. PODSTAWOWE ŹRÓDŁA DOCHODÓW WŁASNYCH MIASTA 2001-2003 25 000 000 20 000 000 15 000 000 10 000 000 5 000 000 0 2001 2002 2003 2004 podatki lokalne opłaty lokalne udział w PIT/CIT dochody z majątku Jak wynika z wykresu, wpływy z podatków i opłat lokalnych wykazują stały poziom, natomiast dochody z majątku zależą od wielkości i atrakcyjności oferty sprzedaży oraz koniunktury na rynku nieruchomości. Spadek realnych dochodów z tytułu udziału w podatkach PIT/CIT w roku 2003 ponownie potwierdza prawidłowość diagnozy o regresie gospodarki miasta (podatki są pochodną dochodów mieszkańców, które z kolei stanowią najpoważniejszą część lokalnie wytworzonej wartości dodanej). Należy zaznaczyć, że planowany na rok 2004 wzrost dochodów z podatków PIT / CIT wynika ze zmiany systemu ustalania dochodów gmin i powiatów, która to zmiana spowoduje znacznie większy wpływ stanu lokalnej gospodarki na wielkość dochodów miasta. Podstawowe elementy, składające się na charakterystykę sfery finansów miasta zostały ocenione podobnie wg metodologii zastosowanej do oceny sfery gospodarki i turystyki, a więc w formie macierzy diagnostycznej (nr 6). 28

MACIERZ DIAGNOSTYCZNA 6. OCENA SFERY FINANSÓW MI EJSKICH przygotowanie do pozyskania finansowania zewnętrznego (np. obligacje komunalne) stopień zadłużenia przygotowanie do korzystania ze śr. UE system sprzedazy nieruchomości miejskich prorozwojowość budżetu korzystanie ze środków UE obciążenie budżetu wydatkami nierozwojowymi (ZGM, szpital) dochody z PIT dochody z pod. od nieruch. duża stopień ważności (1-10) pozostałe dochody własne dochody z CIT realna możliwość zmian mała 0 negatywna zadowalająca pozytywna ocena stanu istniejącego

2.2.5. Bezrobocie i lokalny rynek pracy Lokalna sytuacja gospodarcza ma swoje bezpośrednie przełożenie na poziom lokalnego bezrobocia. Świnoujście do końca lat dziewięćdziesiątych było pod tym względem miastem wyjątkowym i plasowało się w czołówce miast polskich o najmniejszym poziomie bezrobocia. Począwszy od roku 1999 następuje drastyczny wzrost liczby bezrobotnych (i tylko po części tłumaczy to chęć uzyskania przez bezrobotnych ubezpieczenia zdrowotnego). Podstawowe przyczyny wzrostu liczby bezrobotnych tkwią w nierozwojowej strukturze świnoujskiej gospodarki (rybołówstwo dalekomorskie skazane w warunkach gospodarki rynkowej na zagładę, przerosty zatrudnienia w innych dużych przedsiębiorstwach), która w konfrontacji z warunkami rynku musi dokonywać stałej redukcji zatrudnienia. Kształtowanie się liczby zarejestrowanych bezrobotnych na koniec każdego roku w okresie 2000 2003 ilustruje wykres 14. WYKRES 14. BEZROBOCIE W LATACH 2000-2003 (ilość bezrobotnych) 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 2000 2001 2002 2003 Razem 2 285 2 967 3 245 3 345 Pomimo obniżenia dynamiki wzrostu liczby bezrobotnych trudno wskazać przesłanki umożliwiające prognozę spadku ich liczby. Drastyczny spadek przeładunków węgla w Porcie Handlowym Świnoujście sp. z o.o. i wynikający stąd spadek obrotów przedsiębiorstw współpracujących z Portem, przy braku oznak ożywienia w innych sektorach gospodarki miasta, wskazują na możliwość dalszego wzrostu bezrobocia. Największy przyrost liczby bezrobotnych dotyczy mieszkańców w wieku 45 59 lat, dla których utworzenie nowych miejsc pracy jest najtrudniejsze. W dużej mierze wzrost bezrobocia w tym przedziale wiekowym jest następstwem upadłości PPDiUR Odra,

przesądzonej zresztą w momencie reformy ustrojowej kraju. Strukturę wiekową bezrobotnych obrazuje wykres 15. WYKRES 15. ZAREJESTROWANI BEZROBOTNI WG WIEKU NA KONIEC KOLEJNYCH LAT 3 500 3 000 2 500 2 000 1 500 1 000 500 0 2002 2003 18-24 lata 25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55-59 lat 60-64 lara Razem 2000 2001 18-24 lata 25-34 lata 35-44 lata 45-54 lata 55-59 lat 60-64 lara Razem 2000 615 542 550 510 58 10 2 285 2001 791 715 653 715 84 9 2 967 2002 685 850 781 817 91 21 3 245 2003 714 847 693 947 128 16 3 345 Czy stopa bezrobocia zależy od wykształcenia? Strukturę osób bezrobotnych wg poziomu wykształcenia przedstawiono na wykresie 16. WYKRES 16. STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA OSÓB BEZROBOTNYCH WG STANU NA 31.12.03 182 1 099 713 303 1 048 Wyższe Policealne i śr.zaw. L.O ZSZ Gimnazjum i poniżej 31

Liczba bezrobotnych w poszczególnych grupach wykształcenia odpowiada z grubsza strukturze mieszkańców miasta wg poziomu wykształcenia, trudno, zatem twierdzić, że uzyskanie wyższego poziomu wykształcenia chroni przed bezrobociem. Dowodem na to jest bardzo duża ilość bezrobotnych absolwentów (wykres 17). WYKRES 17. BEZROBOTNI ABSOLWENCI NA KONIEC KOLEJNYCH LAT 450 400 350 300 250 200 150 100 50 0 Absolwenci ogółem Wyższe Policealne i śr.zaw. L.O. Zasadnicze zawodowe 2003 2002 2001 2000 Absolwenci ogółem Wyższe Policealne i śr.zaw. L.O. Zasadnicze zawodowe 2000 293 42 183 116 226 2001 354 67 133 64 89 2002 365 90 113 72 89 2003 436 146 100 94 83 Brak zainteresowania pracodawców zatrudnianiem absolwentów wynika zarówno ze stagnacji gospodarczej, jak i z małej innowacyjności lokalnej gospodarki. Ilustracją powyższego jest struktura zatrudnieniowa świnoujskiej gospodarki (wykres 18). WYKRES 18. ZATRUDNIENIE W ŚWINOUJSCIU WG SEKTORÓW (ROK 2002) 19,5% 26,3% 33,2% 9,9% 3,7% 7,4% GOSPODARKA MORSKA TURYSTYKA PRODUKCJA HANDEL USŁUGI DLA MIESZKAŃCÓW ADM.PUBLICZNA 32

Struktura zatrudnienia jest jeszcze mniej korzystna niż sektorowa struktura lokalnie wytwarzanej wartości dodanej (większy udział sektorów nierozwojowych). Następstwem tego jest ubogi rynek pracy, o płytkości, którego świadczy wykres 19, prezentujący ilość ofert pracy oraz faktyczne podjęcia pracy (za pośrednictwem PUP i bez niego). WYKRES 19. OFERTY I PODJĘCIA PRACY W KOLEJNYCH LATACH 2 000 2003 1 500 1 000 500 0 2002 2001 oferty pracy zatrudnienie-pup zatrudnienie b/pup zatrudn. ogółem 2000 oferty pracy zatrudnienie-pup zatrudnienie b/pup zatrudn. ogółem 2000 585 298 825 1 123 2001 308 275 934 1 209 2002 489 145 1 240 1 385 2003 721 327 1 338 1 665 Lokalne uwarunkowania związane z problematyką zatrudnieniową, a więc: sfera zasobów ludzkich (struktura wiekowa mieszkańców, prognozy demograficzne, migracja), rynek pracy (struktura zatrudnienia, miejsca pracy), bezrobocie i formy jego łagodzenia (dokształcanie, programy zatrudnieniowe typu pierwsza praca, absolwent itp.) zostały ocenione w formie podobnej do dotychczas stosowanych, czyli przy pomocy macierzy diagnostycznej (nr 7). 33

MACIERZ DIAGNOSTYCZNA 7. OCENA SFERY ZASOBÓW LUDZKICH I RYNKU PRACY przygotowanie do korzystania ze sr. UE system edukacji a rynek pracy sektorowa struktura zatrudnienia saldo migracji systemy dokształcania nowe miejsca pracy poziom bezrobocia przygot. zawodowe bezrobotnych duża prognozy demograficzne stopień ważności (1-10) istniejące miejsca pracy aktywne formy zmniejszania bezrobocia realna możliwość zmian struktura wiekowa mała 0 negatywna zadowalająca pozytywna ocena stanu istniejącego

2.3. Sfera infrastruktury komunalnej i komunikacyjnej Infrastruktura komunalna w najszerszym jej rozumieniu (z budownictwem mieszkaniowym włącznie) jest jednym z podstawowych atrybutów miasta, który z jednej strony decyduje o standardzie życia mieszkańców, warunkując z drugiej strony rozwój gospodarki lokalnej. Oprócz infrastruktury mieszkaniowej pojęciem infrastruktury objęte są systemy: (1) zaopatrzenia w (a) wodę, (b) gaz, (c) energię elektryczną, (d) energię cieplną, (2) odbioru: (a) ścieków, (b) odpadów, (3) łączności (telekomunikacja) oraz (4) transportu wewnętrznego (infrastruktura drogowa oraz system miejskiej komunikacji publicznej). Równie dwoistą rolę jak miejska infrastruktura komunalna spełnia zewnętrzna infrastruktura komunikacyjna: z jednej strony zapewnia miejscowej gospodarce dostawy i odbiór towarów i usług, z drugiej zaś umożliwia mieszkańcom łączność ze światem. Infrastruktura komunalna i komunikacyjna są, zatem jednymi z podstawowych czynników, określających pozycję konkurencyjną miast i mogą decydować nie tylko o wyborze miejsca lokalizacji nowych inwestycji, ale i o lokalnym rozwoju gospodarczym. 2.3.1. Infrastruktura komunalna Infrastruktura komunalna służy zarówno mieszkańcom, jak i lokalnej gospodarce. O ile stopień zaspokojenia przez infrastrukturę potrzeb gospodarczych wymyka się z możliwości porównań z innymi miastami (odmienne jest zapotrzebowanie poszczególnych sektorów na podstawowe media), o tyle stosunkowo łatwo jest dokonać tego rodzaju oceny w sferze konsumpcji indywidualnej (wykresy 20 22, dane dotyczą roku 2002). W Y KRES 1 9. Z UŻ Y C IE W O DY NA 1 M IES Z KA ŃC A ( m 3 ) 6 0 4 0 2 0 0 Ś w inoujś cie gr upa por ów naw cza w ojew ództw o Polsk a

W Y KRES 2 0. Z UŻ Y C IE G A Z U NA 1 G O S P. DO M. ( m 3 ) 6 0 0 4 0 0 2 0 0 0 Ś w inoujś c ie gr upa por ów naw c z a w ojew ódz tw o Pols k a W YKRES 21. Z UŻ YC IE ENERGII EL EKT R. NA 1 M IESZ KA ŃC A (k W h ) 1000 500 0 Św inoujście Koszalin Szczecin w ojew ództw o Układem odniesienia na prezentowanych powyżej wykresach (powtarzających się również przy ocenie innych sfer funkcjonowania miasta) są: grupy porównawcze (miasta do 100.000 mieszkańców), województwo zachodniopomorskie i Polska (w przypadku, gdy dane zaczerpnięto z materiałów Centrum Badań Regionalnych), lub: Koszalin, Szczecin i województwo zachodniopomorskie (w przypadku, gdy dane zaczerpnięto z wojewódzkiego rocznika statystycznego). Z przeprowadzonych porównań wynika, że stan rozwoju świnoujskiej infrastruktury komunalnej w części dotyczącej dostaw mediów jest na ogół zadowalający. Nie można tak ocenić miejskiej infrastruktury drogowej, która mimo znaczących wydatków finansowych miasta jest nadal w stanie niezadowalącym. Ocenę stanu infrastruktury komunalnej (wraz ze skróconym opisem działań w tej sferze) przedstawiono w macierzy diagnostycznej nr 8. 36

MACIERZ DIAGNOSTYCZNA 8. OCENA INFRASTRUKTURY KOMUNALNEJ MIASTA przygotowanie do korzystanie ze środków UE stan sieci wodociągowej sukcesywna wymiana sieci stan ulic remont ulic, nowe ulice komunikacja miejska wypracowanie koncepcji komunikacji publicznej sieć teleinformatyczna infrastruktura dla sieci szkieletowej zaopatrzenie w ciepło stopień ważności (1-10) odbiór wód opadowych zasilanie dwustronne, powiększenie GPZ zaopatrzenie w en. elektr. odbiór ścieków sukcesywna wymiana sieci, odcięcie wód opadowych, dociążenie oczyszczalni uzdatnianie na ujęciu Granica rozbudowa sieci, filtry, modernizacja kotłów, koncepcja wegiel - gaz duża zaopatrzenie w wodę zaopatrzenie w gaz realna możliwość zmian mała 0 zdecydowanie negatywna zadowalajaca pozytywna ocena stanu istniejacego

2.3.2. Komunikacja z otoczeniem Infrastruktura komunikacyjna stanowi bazę materialno - techniczną miasta, regionu, państwa, warunkującą efektywne prowadzenie działalności gospodarczej. Z logiki rozwoju gospodarczego wynika, że rozwój infrastruktury powinien wyprzedzać potrzeby ( najpierw droga, potem fabryka ). W Świnoujściu rola infrastruktury komunikacyjnej jest szczególnie ważna nie tylko z uwagi na położenie geograficzne miasta (ważny szlak morski, ważny szlak barkowy, położenie przygraniczne), ale również z uwagi na możliwości rozwojowe dwóch podstawowych sektorów lokalnej gospodarki, jakimi są: turystyka i gospodarka morska. Dla obydwu sektorów sprawny układ komunikacyjny odgrywa rolę kluczową. Graficznej oceny podstawowych elementów zewnętrznej infrastruktury komunikacyjnej miasta dokonano na mapce, ilustrującej podstawowe elementy komunikacji Świnoujścia z otoczeniem. Pozytywnie oceniono: skomunikowanie morskie Świnoujścia ze Skandynawią, połączenia morskie z przedpolem portu (patrz Słowniczek), za wyjątkiem możliwości przyjmowania statków wielkości 100.000 DWT, połączenie wodne ze Szczecinem, połączenie śródlądowe z Niemcami. połączenie drogowe prawobrzeża ze Szczecinem, możliwości połączeń lotniczych (Garz, Goleniów), sieć telekomunikacyjną łączącą Świnoujście z krajem. Ocenę negatywną z jednoczesną szansą (trudną do oszacowania) na realne zmiany przypisano: połączeniu drogowemu prawobrzeża z z zapleczem portu (patrz Słowniczek), połączeniu śródlądowemu ze Śląskiem, połączeniu drogowemu z Niemcami. połączeniu kolejowemu ze Szczecinem i zapleczem portu (stan techniczny), połączeniu kolejowemu z Niemcami. Znaną od lat bolączką Świnoujścia jest brak połączenia drogowego wyspy Uznam z resztą kraju (przeprawa stała). Jej substytut w postaci przepraw promowych, nie jest rozwiązaniem sprzyjającym rozwojowi miasta i zapobiegającemu jego regresowi gospodarczemu. Brak stałej przeprawy, jak i zamknięte dla ruchu samochodowego przejścia graniczne uznać należy za największe słabości Miasta.

39

2.3.3. Budownictwo mieszkaniowe Stopień zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych mieszkańców Świnoujścia jest w dalszym ciągu niewystarczający. Dotyczy to zarówno osób o niskim, jak i o średnim poziomie dochodów. W przypadku osób o niskich zarobkach (bądź wręcz ich braku) jedynym rozwiązaniem jest budownictwo socjalne, którego rozwój ograniczony jest możliwościami finansowymi budżetu Miasta. Za równie niezadowalający, choć znacznie mniej dotkliwy społecznie, należy uznać poziom zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych osób młodych i przedsiębiorczych, ale nieposiadających jeszcze środków na zakup własnego mieszkania. Próby częściowego rozwiązania problemu drogą budownictwa typu TBS nie dały rezultatów z powodu niewłaściwych decyzji organizacyjnych i finansowych, podjętych przez władze miasta w roku 1999. Istniejącą w Świnoujściu substancję mieszkaniową, w porównaniu do największych miast regionu ilustruje wykres 23. WYKRES 22. POWIERZCHNIA UŻYTKOWA ZASOBÓW MIESZKANIOWYCH NA 1 MIESZKAŃCA (m 2 ) 21,0 20,8 20,6 20,4 20,2 20,0 Świnoujście Koszalin Szczecin województwo Osobnym zagadnieniem jest rozwój budownictwa rezydenckiego, a więc przeznaczonego dla ludzi zamożnych, poszukujących atrakcyjnego miejsca do okresowego lub stałego zamieszkania. Tego rodzaju budownictwo mogłoby być działaniem na rzecz zahamowania regresu, który przeżywa obecnie gospodarka Miasta. Napływ ludzi zamożnych zwiększy obroty lokalnego handlu i sfery usług, podwyższając jednocześnie wpływy z tytułu podatku od nieruchomości. Działania w tym zakresie traktować można, jako jedną z metod ożywienia gospodarczego miasta. 40

Świnoujście jest obecnie przedmiotem zainteresowania lokalnych i zewnętrznych developerów, jednak zakres wykonywanego budownictwa nie jest adekwatny do potencjalnych możliwości. Wykres 24 ilustruje tempo budownictwa mieszkaniowego w roku 2002, które, co prawda, jest wyższe niż w Polsce i w grupie porównawczej (miasta do 100.000 mieszkańców), ale niższe niż w województwie zachodniopomorskim. WYKRES 23. TEMPO BUDOWNICTWA MIESZKANIOWEGO (mieszkania oddane do użytku jako % wszystkich mieszkań - rok 2002) 2,7 2,6 2,5 2,4 2,3 2,2 Świnoujście grupa porównawcza województwo Polska Ocenę elementów decydujących o rozwoju sfery budownictwa mieszkaniowego przeprowadzono w macierzy nr 9. Wynika z niej, że na ocenę pozytywną (z poprzednim komentarzem o niewykorzystanych możliwościach) zasługuje jedynie budownictwo komercyjne, a na ocenę zadawalającą - stan techniczny mieszkaniowych zasobów spółdzielczych, przygotowanie terenów pod budownictwo mieszkaniowe oraz obecny poziom zarządzania budownictwem komunalnym. Negatywnie oceniono rozmiar budownictwa socjalnego (mimo znacznej poprawy) oraz stan zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, zdając sobie jednocześnie sprawę z ograniczonych możliwości finansowych miasta. Zdecydowanie negatywnie oceniono: stan przygotowania ofert terenowych pod budownictwo rezydenckie, atrakcyjność komunikacyjną Miasta, czyli brak stałego połączenia wysp Uznam i Wolin oraz zamknięte dla ruchu drogowego przejście graniczne (w aspekcie programu budownictwa rezydenckiego ), możliwości samofinansowania Zakładu Gospodarki Mieszkaniowej, stan techniczny komunalnych zasobów mieszkaniowych, dostępność kredytów preferencyjnych na odtworzenie substancji mieszkaniowej, budownictwo typu TBS (jego brak). 41