Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich

Załącznik do rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia (poz ) Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi Uzupełnienie Sektorowego Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich

WPROWADZENIE... 4 1. CELE PROGRAMU I STRATEGIA ICH OSIĄGNIĘCIA... 6 cel 1. Poprawa konkurencyjności oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju sektora rolnego... 6 cel 2. Wsparcie przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej... 7 cel 3. Wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich... 7 Priorytet 1. Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno żywnościowym... 8 Priorytet 2. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich... 9 Priorytet 3. Pomoc techniczna... 9 2. OCENA EX ANTE UZUPEŁNIENIA PROGRAMU... 10 3. OPIS DZIAŁAŃ UZUPEŁNIENIA SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA ŻYWNOŚCIOWEGO ORAZ ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH... 23 3.1. Priorytet 1. Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno-żywnościowym... 23 Działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych... 23 Działanie 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom... 34 Działanie 1.3. Szkolenia... 42 Działanie.1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego... 49 Działanie 1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych... 57 3.2. Priorytet 2. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich... 66 Działanie 2.1. Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą i/lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych... 66 Działanie 2.2. Scalanie gruntów... 73 Działanie 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego... 81 Działanie 2.4. Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów... 89 Działanie 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi... 99 Działanie 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem... 108 Działanie 2.7. Pilotażowy Program Leader +... 116 3.3. Priorytet 3. Pomoc techniczna... 129 Działanie 3.1. Wsparcie systemu zarządzania i wdrażania programu... 129 Działanie 3.2. Rozwój instytucjonalny... 134 Działanie 3.3. Informowanie i promocja programu... 139 4. TABELA FINANSOWA... 144 5. SYSTEM WDRAŻANIA DZIAŁAŃ... 149 5.1. Podstawowe zasady zatwierdzania projektów do realizacji... 149 5.2. Zgłaszanie wniosków o dofinansowanie realizacji projektów ze środków Programu 149 5.3. Ocena wniosku o dofinansowanie realizacji projektu... 149 5.4. Umowa o dofinansowanie realizacji projektu... 150 5.5. Zobowiązania beneficjenta w związku z realizacją projektu... 151 5.6. Zamówienia publiczne i zasady wyboru wykonawców usług lub dostawców towarów w ramach projektów... 152 5.7. Zasady rozliczania projektów oraz dokonywania płatności na rzecz beneficjenta... 154 5.8. Sprawozdawczość... 156 6. MONITOROWANIE PROGRAMU... 158 7. INFORMOWANIE I PROMOCJA PROGRAMU... 165 7.1. Strategia informowania i promocji Programu... 165 7.2. Cele działań informacyjno-promocyjnych... 165 7.3. Odbiorcy działań informacyjno-promocyjnych... 165 7.4. Zasięg geograficzny... 166 7.5. Formy i zakres działań informacyjno-promocyjnych... 166 7.6. Finansowanie realizacji strategii... 170 7.7. Monitorowanie i ocena działań w zakresie informowania i promocji... 170 7.8. Jednostki kontaktowe w instytucjach uczestniczących we wdrażaniu Programu... 171 2

ZAŁĄCZNIKI DO UZUPEŁNIENIA SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA ŻYWNOŚCIOWEGO ORAZ ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH... 177 3

WPROWADZENIE Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, zwany dalej Programem, stanowi jeden z elementów realizacji strategii rozwoju społeczno gospodarczego określonej w Narodowym Planie Rozwoju (NPR). Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i gospodarce żywnościowej oraz zrównoważony rozwój obszarów wiejskich to jedne z najważniejszych wyzwań, jakie stoją przed Polską. Wynika to z pozycji, jaką zajmuje rolnictwo w strukturze gospodarki polskiej, a także dużej skali niezbędnych dostosowań całości sektora żywnościowego do warunków konkurencji na Jednolitym Rynku. Biorąc pod uwagę zasadniczy cel polityki strukturalnej, jakim jest poprawa spójności społeczno gospodarczej na poziomie wewnętrznym (krajowym) i zewnętrznym (w ramach Unii Europejskiej (UE), konieczne jest wzmocnienie działań służących niwelowaniu istniejących dysproporcji w poziomie rozwoju obszarów wiejskich w stosunku do terenów zurbanizowanych. Zdefiniowane w strategii Programu cele będą realizowane w ramach trzech priorytetów. Cele Programu: 1) poprawa konkurencyjności oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju sektora rolnego; 2) wsparcie przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej; 3) wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich; Priorytety: 1) Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno-żywnościowym ; 2) Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich ; 3) Pomoc techniczna ; Program obejmuje lata 2004 2006 i będzie realizowany dzięki środkom wspólnotowym, pochodzącym z Sekcji Orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej, zwanego dalej EFOiGR, w połączeniu ze środkami krajowym (budżet państwa, środki samorządów oraz środki własne beneficjentów). Łączne nakłady środków publicznych w ramach tego programu wyniosą 1784,15 mln euro, z czego 1192,69 mln euro stanowić będą środki UE a 591,46 mln euro krajowe środki publiczne 1). Uzupełnienie Programu określa szczegółowo zasady wdrażania działań, które będą realizowane w ramach Programu. Zarówno Program, jak i jego Uzupełnienie opracowane zostały na podstawie odpowiednich przepisów prawa UE, a w szczególności rozporządzenia nr 1260/1999/WE z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiające przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych (Dz. U. UE L 161/1 z dnia 26 czerwca 1999 r.) *) rozporządzenia nr 1257/1999/WE z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej 1) wg cen z 2004 r. 4

(EFOiGR), zmieniające niektóre rozporządzenia (Dz. U. UE L 160/80 z dnia 26 czerwca 1999 r.) *), rozporządzenia nr 817/2004/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), (Dz. U. UE L 153/30 z dnia 30 kwietnia 2004 r.) *), rozporządzenia nr 1685/2000/WE z dnia 28 lipca 2000 r. określające szczegółowe zasady wprowadzania w życie rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 w zakresie kwalifikowania wydatków operacji współfinansowanych przez fundusze strukturalne (Dz. U. WE Nr L 193 z dnia 29 lipca 2000 r.) *), rozporządzenia nr 1783/2003/WE z dnia 12 lipca 1999 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (Dz. U. UE L 213 z dnia 13 sierpnia 1999 r.) *), rozporządzenia nr 963/2003/WE z dnia 4 czerwca 2003 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 445/2002 ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), (Dz. U. UE L 138/32 z dnia 5 czerwca 2003 r.) *) oraz rozporządzenia nr 448/2004/WE z dnia 10 marca 2004 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1685/2000 z dnia 28 lipca 2000 r. określające szczegółowe zasady wprowadzania w życie rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 w zakresie kwalifikowania wydatków operacji współfinansowanych przez fundusze strukturalne i wycofujące rozporządzenie (WE) nr 1145/2003 (Dz. U. WE Nr L 72/66 z dnia 11 marca 2004 r.) *). 5

1. CELE PROGRAMU I STRATEGIA ICH OSIĄGNIĘCIA Przekształcenia strukturalne w rolnictwie i rybołówstwie oraz rozwój obszarów wiejskich to jedna z osi rozwoju społeczno gospodarczego NPR 2004 2006. Ponadto priorytetami NPR są: wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw, rozwój zasobów ludzkich i zatrudnienia, tworzenie warunków zwiększenia poziomu inwestycji, promowanie zrównoważonego rozwoju i spójności przestrzennej oraz wzmacnianie potencjału rozwojowego regionów i przeciwdziałanie marginalizacji niektórych obszarów. Program wpisuje się w założenia strategiczne NPR; stanowi główny instrument realizacji zadań z zakresu przekształceń w obszarze rolnictwa i gospodarki żywnościowej, a także podejmuje (obok innych programów sektorowych oraz Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) zadania związane z rozwojem obszarów wiejskich. Przedstawiona w części wstępnej Programu charakterystyka stanu rozwoju wsi i sektora rolno żywnościowego oraz analiza istniejących problemów i szans rozwojowych w tych dziedzinach pozwoliła na sformułowanie trzech zasadniczych celów. Zostały one zdefiniowane jako: cel 1. Poprawa konkurencyjności oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju sektora rolnego Przystąpienie Polski do UE i włączenie sektora rolnego do Jednolitego Rynku oznacza z jednej strony rozszerzenie możliwości zbytu krajowych produktów rolnych, z drugiej zaś zaostrzenie warunków konkurencji. W sytuacji występowania słabości strukturalnych polskiego rolnictwa, związanych z rozdrobnioną strukturą agrarną, niskim poziomem technologicznym produkcji, słabo rozwiniętymi powiązaniami rynkowymi, przerostem zatrudnienia oraz niskim poziomem wykształcenia producentów, konieczne jest wsparcie działań sprzyjających wzrostowi konkurencyjności polskiego rolnictwa na Jednolitym Rynku oraz na rynkach światowych. Wsparcie ma na celu poprawę pozycji konkurencyjnej polskiego sektora rolnego przez rynkowe ukierunkowanie produkcji, dostosowanie podmiotów działających w sektorze rolnictwa do wymogów UE w zakresie bezpieczeństwa i higieny żywności, ochrony środowiska oraz dobrostanu zwierząt, poprawę struktury agrarnej, a także podwyższenie poziomu i umiejętności zawodowych rolników i innych osób pracujących w rolnictwie. Poprawa konkurencyjności sektora rolnego w wyniku modernizacji gospodarstw, lepszego wykorzystania czynników produkcji, obniżenia kosztów produkcji, jej rynkowego ukierunkowania oraz dywersyfikacji działalności przyczyni się do wzrostu dochodów w rolnictwie, a co za tym idzie do poprawy sytuacji materialnej rodzin rolniczych. 6

Zrównoważony rozwój rolnictwa wpisuje się w koncepcję zwiększania spójności gospodarczej, społecznej oraz przestrzennej w skali regionalnej, krajowej i UE. Ze względu na rolę, jaką odgrywa rolnictwo w polskiej gospodarce oraz udział zatrudnionych w rolnictwie, zwiększenie konkurencyjności tego sektora oraz jego zrównoważony rozwój mają doniosłe znaczenie dla sytuacji społeczno gospodarczej kraju. cel 2. Wsparcie przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej W związku z przystąpieniem do UE, w obliczu wzmożonej presji konkurencyjnej staną również zakłady przetwórstwa artykułów rolnych. Polski przemysł przetwórczy charakteryzuje się słabo rozwiniętymi powiązaniami rynkowymi, niedostatecznym poziomem wyposażenia technicznego, technologicznego i know-how oraz brakami w zakresie dostosowania do niektórych wymogów wspólnotowych. Dlatego, w celu zwiększenia konkurencyjności sektora przetwórstwa oraz lepszego wykorzystania szans, jakie stwarza rozszerzenie rynku zbytu polskich produktów rolnych, niezbędne jest wsparcie modernizacji sektora w kierunku poprawy jakości produkcji, jej rynkowego ukierunkowania oraz dostosowania zakładów przetwórstwa do standardów UE w zakresie higieny i bezpieczeństwa żywności, ochrony środowiska oraz dobrostanu zwierząt. cel 3. Wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich Zrównoważony rozwój oznacza prowadzenie polityki rozwojowej w sposób zapewniający trwałość struktur społecznych, gospodarczych i kulturowych. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich wiąże się z koncepcją wielofunkcyjności, polegającą na promowaniu rozwoju funkcji pozarolniczych obszarów wiejskich, kształtowaniem warunków różnorodnej działalności ekonomicznej, utrzymaniem wartości krajobrazowych i przyrodniczych, zachowaniem tradycji i dziedzictwa kulturowego, rozwojem funkcji społecznych i kulturalnych oraz rozwojem infrastruktury społecznej i technicznej. Wsparcie na rzecz zrównoważonego rozwoju zwiększy atrakcyjność obszarów wiejskich jako miejsca życia i pracy, przyczyni się do redukcji bezrobocia na wsi oraz pozwoli na kształtowanie produkcji rolnej zgodnie z wymogami ochrony środowiska i zachowania krajobrazu. Struktura programów operacyjnych przyjęta przez Polskę w okresie programowania 2004 2006 przewiduje realizację strategii rozwoju społeczno gospodarczego w ramach monofunduszowych programów sektorowych oraz ZPORR. Ze względu na przyjętą strukturę programów operacyjnych oraz określony obszar interwencji poszczególnych funduszy strukturalnych, zadania związane ze wsparciem rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich będą realizowane nie tylko w ramach Programu, ale również na podstawie pozostałych programów operacyjnych. 7

Ponadto, poza nurtem wsparcia strukturalnego, realizowany będzie Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW), współfinansowany ze środków Sekcji Gwarancji EFOiGR (łączna wysokość środków publicznych w ramach PROW wyniesie w latach 2004-2006 do 3 563 mln euro 2) ). Cel 1. Poprawa konkurencyjności oraz trwałego i zrównoważonego rozwoju sektora rolnego będzie realizowany przez działania Programu (z udziałem środków Sekcji Orientacji EFOiGR), jak również w ramach PROW (współfinansowanie: Sekcja Gwarancji EFOiGR). Cel 2. Wsparcie przemysłu przetwórczego w celu poprawy jego pozycji konkurencyjnej będzie realizowany w ramach Programu. Cel 3. Wsparcie wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich realizowany będzie w ramach Programu oraz PROW, jak również za pośrednictwem pozostałych programów sektorowych oraz ZPORR. Planowane w ich ramach działania, dotyczące poprawy infrastruktury technicznej i społecznej oraz ochrony środowiska, wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw, a także rozwoju zasobów ludzkich, mogą znacząco wpłynąć na kształtowanie warunków życia i prowadzenia działalności gospodarczej na obszarach wiejskich. Program realizować będzie opisane wyżej cele strategiczne za pośrednictwem piętnastu działań, w tym trzech działań pomocy technicznej, zgrupowanych w następujących priorytetach. Priorytet 1. Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno żywnościowym W ramach priorytetu 1 podejmowane będą działania restrukturyzacyjne i modernizacyjne w sektorze rolno-żywnościowym w celu poprawy jego konkurencyjności i dochodowości, zapewnienia bezpieczeństwa i odpowiedniej jakości produkcji oraz dostosowania do standardów UE. Priorytet ten realizowany będzie, zarówno przez bezpośrednie wsparcie inwestycyjne, jak też działania szkoleniowe i doradcze. Pomoc inwestycyjna dotyczyć będzie zwłaszcza dostosowania warunków produkcji rolnej do standardów UE, stymulowania poprawy jakości produktów rolnych oraz kształtowania procesów produkcyjnych w zgodzie z wymogami ochrony środowiska. Przez szkolenia i doradztwo tworzone będą warunki racjonalnego i pełnego wykorzystania instrumentów dostępnych dla wsi i rolnictwa w warunkach integracji z UE. W ramach priorytetu 1 wdrażane będą następujące działania: 1) Inwestycje w gospodarstwach rolnych ; 2) Ułatwianie startu młodym rolnikom ; 3) Szkolenia ; 2) wg cen z 2004 r. 8

4) Wsparcie doradztwa rolniczego ; 5) Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych ; Priorytet ten realizowany będzie w ścisłym powiązaniu z działaniami, dostępnymi w ramach PROW, realizowanymi z wykorzystaniem środków Sekcji Gwarancji EFOiGR. Priorytet 2. Zrównoważony rozwój obszarów wiejskich Koncepcja zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich zakłada wspieranie podejmowania na tych terenach zróżnicowanej działalności gospodarczej oraz kształtowanie jej w sposób zapewniający zachowanie walorów środowiskowych i kulturowych, poprawę warunków życia przez rozwój infrastruktury oraz zapewnienie mieszkańcom i przedsiębiorcom dostępu do usług, a także rozwój funkcji kulturowych i społecznych wsi. Wsparcie udzielane w ramach priorytetu będzie służyło poprawie zagospodarowania przestrzennego wsi, uatrakcyjnieniu obszarów wiejskich jako miejsca zamieszkania oraz prowadzeniu działalności gospodarczej, kreowaniu nowych miejsc pracy i ograniczeniu bezrobocia na wsi oraz tworzeniu nowych źródeł dochodu ludności wiejskiej. W ramach priorytetu 2 realizowane będą następujące działania: 1) Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych ; 2) Scalanie gruntów ; 3) Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego wsi ; 4) Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów ; 5) Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi ; 6) Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem ; 7) Pilotażowy Program Leader + ; Działania związane ze stymulowaniem rozwoju obszarów wiejskich będą również realizowane w ramach pozostałych sektorowych programów operacyjnych, ZPORR oraz PROW. Priorytet 3. Pomoc techniczna W ramach priorytetu 3 realizowane będą następujące działania: 1) Wsparcie systemu zarządzania i wdrażania Programu ; 2) Rozwój instytucjonalny ; 3) Informowanie i promocja Programu ; 9

2. OCENA EX ANTE UZUPEŁNIENIA PROGRAMU Ocena ex-ante przeprowadzona była zgodnie z art. 40 i art. 41 rozporządzenia nr 1260/1999/WE z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiające przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych (Dz. U. UE L 161/1 z dnia 26 czerwca 1999 r.) *), a jej przedmiotem był projekt Uzupełnienia Programu (wersja z kwietnia 2003 r.). Ocena ex-ante została przeprowadzona na zlecenie Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zwanego dalej Ministerstwem, przez niezależnego ewaluatora wybranego w drodze zamówienie publicznego. Wykonawcą oceny było Europejskie Centrum Doradztwa i Szkoleń (ECDS). W przygotowaniu opracowania uczestniczyli eksperci reprezentujący różne ośrodki naukowe z kraju. Ocena dotyczyła następujących obszarów: 1) spójności pomiędzy Programem a Uzupełnieniem Programu; 2) zgodności z prawodawstwem UE; 3) spójności celów, priorytetów i działań z politykami wspólnoty, politykami krajowymi oraz strategią NPR; 4) wpływu zaproponowanych działań na sytuację gospodarczą, społeczną i środowiskową; 5) oceny efektywności proponowanego systemu instytucjonalnego; 6) identyfikacji zagrożeń związanych z realizacją Programu; Szczegółowe wyniki ewaluacji ex-ante zostały zawarte w dokumencie pt. Ocena ex-ante Uzupełnienia Programu Operacyjnego Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich. Poniżej przedstawiono streszczenie oceny ex-ante oraz informacje na temat zmian dokonanych w dokumentach programowych w związku z rekomendacjami przedstawionymi przez ewaluatorów. Ocena spójności pomiędzy Programem a Uzupełnieniem Programu Przedmiotem oceny było Uzupełnienie Programu z kwietnia 2003 r. oraz Program z listopada 2003 r. Zespół oceniający wskazał na istotne różnice między obu powyższymi dokumentami, tj. w zakresie: priorytetów, działań, celów szczegółowych i podziału środków finansowych. Występujące różnice w Programie i jego Uzupełnieniu, są konsekwencją odległości czasowej, w jakiej powstawały oba dokumenty. Na obecnym etapie procesu programowania oba dokumenty są zgodne po każdym względem. Ocena zgodności Uzupełnienia Programu z prawodawstwem UE Zespół oceniający stwierdził, iż Uzupełnienie Programu jest zgodne pod względem merytorycznym i prawnym z przepisami prawa wspólnotowego, tj. rozporządzeniem nr 1260/1999/WE z dnia 21 czerwca 1999 r. ustanawiające przepisy ogólne w sprawie funduszy strukturalnych (Dz. U. UE L 161/1 z dnia 26 czerwca 1999 r.) *), rozporządzeniem nr 1257/1999/WE z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR) zmieniające niektóre rozporządzenia (Dz. U. UE L 160/80 z dnia 26 czerwca 1999 r.) *) oraz rozporządzeniem nr 817/2004/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiające szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 10

1257/1999 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), (Dz. U. UE L 153/30 z dnia 30 kwietnia 2004 r.) *). Ocena spójności celów, priorytetów i działań ze strategią NPR, politykami wspólnoty oraz politykami krajowymi Zgodność z NPR Zdaniem zespołu oceniającego, uzupełnienie Programu jest zgodne z NPR. Zgodność z PROW Wskazano, iż Uzupełnienie Programu jest zgodne z PROW. Spójność ta dotyczy przede wszystkim strategicznych celów rozwoju obszarów wiejskich oraz instrumentów ich realizacji. Według zespołu oceniającego, rozbicie wsparcia dla rolnictwa i obszarów wiejskich na dwa programy oraz inne instrumenty wsparcia Wspólnoty, może utrudniać prowadzenie jednolitej polityki na poziomie kraju i regionu. Jednocześnie zauważono, że wdrażanie obydwu tych programów w ramach jednej instytucji zarządzającej pomoże w skoordynowaniu planowanych działań. Zgodność z politykami krajowymi Wskazano, iż Uzupełnienie Programu jest zgodne z politykami krajowymi, w tym z dokumentem strategicznym pt. Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa, przyjętym przez Radę Ministrów w 1999 r. Ocena zaproponowanych działań z punktu widzenia ich wpływu na sytuację gospodarczą, społeczną i środowiskową na obszarach wiejskich Wpływ na sytuację gospodarczą obszarów wiejskich W zakres Programu wchodzą zadania o charakterze restrukturyzacyjnym i modernizacyjnym równolegle z działaniami o charakterze wspomagającym. Zespół oceniający przeanalizował należące do obu grup działania Programu z punktu widzenia ich potencjalnego wpływu na sytuację ekonomiczną obszarów wiejskich. Zwrócono szczególną uwagę na zagadnienia związane z zatrudnieniem, wskazując, iż szereg działań w sposób bezpośredni lub pośredni może wpłynąć na rozwój pozarolniczych źródeł dochodów ludności. Zespół ewaluacyjny podkreślił także wpływ Programu na poprawę konkurencyjności sektora rolno żywnościowego w warunkach integracji z UE. Generalnie stwierdzono, że realizacja Programu, w obecnie proponowanym zakresie, sprzyjać będzie poprawie perspektyw rozwoju obszarów wiejskich. 11

Wpływ na sytuację społeczną obszarów wiejskich Zespół ewaluacyjny wyraził opinię, że zaproponowane w ramach Programu działania mogą pozytywnie wpłynąć na sytuację społeczną obszarów wiejskich. Osiągany w wyniku zmian strukturalnych i modernizacyjnych wzrost dochodów i warunków życia na wsi, może ponownie przywrócić prestiż zawodu rolnika, a zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, może w korzystny sposób oddziaływać na strukturę społeczno demograficzną obszarów wiejskich. Wdrażanie w ramach Programu działania Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów może przynieść pozytywne efekty w sferze społecznej, takie jak: aktywizacja części ludności bezrobotnej lub nadwyżek siły roboczej w gospodarstwie oraz wzrost zainteresowania, inną niż rolnicza, działalnością gospodarczą. Ważnym aspektem Programu, w kontekście społecznym, są działania związane z podnoszeniem kwalifikacji zawodowych i doradztwem. Wskazano także, iż szczególną rolę w aspekcie kształtowania właściwych postaw społecznych wśród mieszkańców wsi należy przypisać takim działaniom, jak: Odnowa wsi oraz ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego oraz Pilotażowy Program Leader +. Wpływ na sytuację środowiskową obszarów wiejskich Jednym z priorytetów Programu, jest zrównoważony rozwój obszarów wiejskich. Zespół oceniający stwierdził, że sposób zaplanowania poszczególnych działań uwzględnia wymogi ochrony środowiska naturalnego. Niektóre z działań Programu (takie jak: Poprawa infrastruktury związanej z rozwojem rolnictwa, Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi ) bezpośrednio wpłyną na poprawę stanu środowiska, inne (np.: Inwestycje w gospodarstwach rolnych, Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych ) realizowane będą z uwzględnieniem wymogów w tym zakresie. Zwrócono uwagę, iż szereg działań zawartych w Programie (zwłaszcza takie jak: Szkolenia, Wsparcie doradztwa rolniczego, Odnowa wsi i zachowanie dziedzictwa kulturowego, Pilotażowy Program Leader + ) stymulować będzie świadomość ekologiczną ludności oraz sprzyjać będzie dążeniu do zachowania naturalnego i kulturowego dziedzictwa wsi. Zespół oceniający stwierdził, iż realizacja Programu nie spowoduje negatywnych skutków dla środowiska, a przeciwnie sprzyjać będzie efektom pozytywnym. Ocena proponowanego systemu instytucjonalnego W związku z tym, że systemy instytucjonalne przewidziane do wdrażania poszczególnych działań różnią się między sobą, zespół ewaluacyjny dokonał oceny systemu wdrażania Programu z podziałem na odpowiednie grupy działań, określone z punktu widzenia instytucji wdrażającej. 12

Działania wdrażane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR) Zespół ewaluacyjny stwierdził, iż system wdrażania dla działań: Inwestycje w gospodarstwach rolnych, Ułatwianie startu młodym rolnikom, Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa, Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem oraz Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą..., należy uznać za prawidłowy. ARiMR, przewidziana jako instytucja wdrażająca posiada w tym zakresie istotne doświadczenia wynikające z wdrażania Programu SAPARD (działania: Inwestycje w gospodarstwach rolnych oraz Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, Różnicowanie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich ). Zdaniem zespołu ewaluacyjnego, w procesie wdrażania wszystkich powyższych działań należałoby uwzględnić rolę Ośrodków Doradztwa Rolniczego (ODR). Doświadczenia z realizacji Programu SAPARD wskazują na potrzebę wsparcia potencjalnych beneficjentów, przygotowujących wnioski o dofinansowanie projektu, ze względu na istnienie istotnych obowiązków formalnych, jakie musi spełnić potencjalny beneficjent. Zalecono w związku z tym, uproszczenie formularzy wniosków oraz procedur, co według zespołu ewaluacyjnego mogłoby pozytywnie oddziaływać na absorpcję środków pomocowych. Wskazano także, iż należy podjąć działania informacyjne i promocyjne związane z realizacją Programu, co jest szczególnie istotne z punktu widzenia niskiego poziomu świadomości wśród potencjalnych beneficjentów w zakresie możliwości otrzymania wsparcia w ramach Programu. Działania wdrażane przez Fundację Programów Pomocy dla Rolnictwa (FAPA) Zespół ewaluacyjny ocenia, że FAPA, jest wystarczająco przygotowana do wdrażania działań: Szkolenia oraz Wsparcie doradztwa rolniczego. FAPA ma w tym zakresie duże doświadczenie i wydaje się posiadać zasoby niezbędne dla podjęcia zadań w zakresie wdrażania ww. działań. W przypadku działania Szkolenia, wątpliwości ewaluatorów budzi forma pomocy, tj. zwrot poniesionych przez beneficjenta (instytucja szkoleniowa) kosztów do wysokości określonej w umowie. Wskazano na rozważenie możliwości zaliczkowania przedsięwzięć szkoleniowych, bowiem projektodawcami w zakresie powyższego działania będą głównie ODRy oraz Izby Rolnicze, które to instytucje ze względu na sposób ich finansowania, mogą mieć problemy ze sprawną realizacją projektów szkoleniowych. W Programie nie przewidziano zaliczkowania przedsięwzięć realizowanych w ramach projektów szkoleniowych, jak i innych projektów w pozostałych działaniach. Należy jednak zaznaczyć, że istnieje możliwość podzielenia danego przedsięwzięcia na etapy, co zmniejszy konieczność pełnego zaangażowania finansowego ze strony beneficjenta. 13

Działania wdrażane przez organy samorządu wojewódzkiego W przypadku systemu wdrażania działania Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego, zespół ewaluacyjny uznał go za właściwy i odpowiadający potrzebom. Pozostałe uwagi ewaluatorów do tego działania są nieaktualne w odniesieniu do obecnej wersji opisu omawianego działania. W zakresie działania Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi stwierdzono, iż samorząd województwa jest odpowiedzialny za tworzenie na terenie województwa polityki regionalnej. Oznacza to, że zagadnienia gospodarki wodnej należą do jego kompetencji i przypisanie mu zadań w zakresie wdrożenia tego działania jest prawidłowe. W odniesieniu do działania Scalenia gruntów, zespół oceniający podkreśla, iż należy ono do kompetencji samorządu, mimo to zaleca rozważenie możliwości powołania odrębnych jednostek wdrożeniowych. Identyfikacja zagrożeń związanych z realizacją Programu Zespół przeprowadzający ocenę ex-ante przedstawił identyfikację zagrożeń związanych z realizacją Programu w układzie poszczególnych działań. Działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Wskazano, iż zagrożeniem może być ograniczenie dostępu do wsparcia (warunek spełnienia przez gospodarstwo kryterium żywotności ekonomicznej), co może rodzić niezadowolenie tych, którzy nie kwalifikują się do pomocy. Można się w związku z tym spodziewać, iż skutkiem realizacji działania będzie pogłębienie polaryzacji struktury gospodarstw. Zespół oceniający zwrócił też uwagę na potrzebę możliwie szybkiego uruchomienia działania. W związku z tym, iż powyższe działanie obejmuje projekty generujące przychody, zgodnie z podstawową zasadą funduszy strukturalnych, wymagane jest współfinansowanie projektu ze strony beneficjenta, w co najmniej 50% kosztów kwalifikowalnych projektu. W związku z tym, z pomocy będą mogli skorzystać rolnicy przedsiębiorczy i posiadający wystarczające środki finansowe. Działanie 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom Według zespołu ewaluatorów, rezygnacja w omawianym działaniu ze wskazania kategorii kosztów kwalifikowalnych umożliwia dobrowolne wykorzystanie środków finansowych. Podobnie, jak w przypadku działania Inwestycje w gospodarstwach rolnych, zespół podkreślił zagrożenie, jakie może stanowić brak dostępu wszystkich zainteresowanych do pomocy i zasugerował zmniejszenie wysokości premii, co umożliwiłoby zwiększenie liczby beneficjentów. Uwaga ta została uwzględniona w obecnej wersji Uzupełnienia Programu. 14

Przepisy rozporządzenia nr 1257/1999/WE z dnia 17 maja 1999 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR), zmieniające niektóre rozporządzenia (Dz. U. UE L 160/80 z dnia 26 czerwca 1999 r.) *) nie obligują kraju członkowskiego do określania listy kosztów kwalifikowalnych do wsparcia w ramach działania Ułatwianie startu młodym rolnikom. Działanie 1.3. Szkolenia Według zespołu ewaluacyjnego, istotnym zagrożeniem dla tego działania jest zbyt późne rozpoczęcie jego realizacji. Program może zostać uruchomiony, po uzyskaniu członkostwa danego kraju w UE. Jednocześnie, należy pamiętać, iż Program może zostać uruchomiony dopiero po zakończeniu kontraktowania środków w ramach Programu SAPARD. Działanie 1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego Wskazano, iż głównymi zagrożeniami dla realizacji tego działania są: 1) niewystarczająca ilość środków finansowych; 2) nieadekwatny do stawianych zadań stan organizacyjno-prawny ODRów i innych państwowych służb doradczych; 3) finansowanie działania wyłącznie w formie zwrotu poniesionych kosztów; Działanie 1.5. Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych Zdaniem zespołu ewaluacyjnego, działanie to nie wpisuje się w koncepcję rozwoju regionalnego, stąd może dojść do oddziaływań lobbingowych poszczególnych regionów. Natomiast realizacja pomocy finansowej na zasadach przyjętych w ramach działania, z założenia może stymulować rozwój dużych przetwórni rolno-spożywczych, eliminując małe lokalne przetwórnie o charakterze uzupełniającym. Zdaniem Ministerstwa, wprowadzenie w aktualnej wersji Uzupełnienia Programu dolnego limitu pomocy finansowej na poziomie 100 tys. złotych pozwala na korzystanie z pomocy również mniejszym zakładom przetwórczym. Jednocześnie, biorąc pod uwagę zasadę koncentracji środków finansowych, konieczne jest takie skierowanie środków finansowych, aby jak najlepiej wypełnić cele działania. Działanie 2.1. Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą i/lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych Zdaniem ewaluatorów, omawiane działanie ma charakter jednorazowy i incydentalny. Gdyby podejście zespołu programującego do ocenianego działania było inne, wykorzystujące wszystkie możliwości w nim tkwiące, mogłoby stać się trwałym instrumentem kompleksowego kształtowania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich. 15

W bieżącej wersji Uzupełnienia Programu, wprowadzono zapis, iż pomoc w ramach działania może dotyczyć, obok aktualnie wymienionych, również innych terenów zniszczonych wskutek naturalnej katastrofy lub pożaru. Działanie 2.2. Scalanie gruntów Zespół ewaluacyjny zwrócił uwagę na potrzebę dokonania zmian w istniejącym obecnie porządku prawno organizacyjnym, które polegałyby na powołaniu nowych jednostek organizacyjnych, odpowiedzialnych za realizację inwestycji związanych z kształtowaniem rolniczej przestrzeni produkcyjnej i terenów wiejskich w Polsce. Pożądane byłoby tworzenie zintegrowanych projektów zagospodarowania wsi wraz z przestrzenią rolniczą. Uwagi te mają charakter systemowy, ich uwzględnienie wiązałoby się z daleko idącymi zmianami legislacyjnymi i administracyjnymi. Stąd uwagi te nie mogą zostać uwzględnione w toku prac nad Uzupełnieniem Programu, które bazuje na obecnych, obowiązujących w kraju przepisach. Działanie 2.3. Odnowa wsi oraz ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego Wskazano, iż zagrożenia związane z absorpcją środków pomocowych przewidzianych dla tego działania mogą być związane z: 1) koniecznością przygotowania planu kosztów i koniecznością ponoszenia kosztów eksploatacyjnych po zrealizowaniu inwestycji; 2) słabym dostępem do informacji na temat programów pomocy; 3) bardzo złożonymi procedurami przetargowymi w ramach restrykcyjnych ram czasowych realizacji projektów; W chwili obecnej prowadzona jest akcja informacyjna oraz spotkania konsultacyjne na temat omawianego działania. Działanie 2.4. Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów Wskazano, iż podwyższenie poziomu pomocy w ramach tego działania do 300 tys. złotych oraz wprowadzenie nowej kategorii beneficjentów pomocy (osoby prawne) może spowodować, iż pomoc w niedostatecznym wymiarze może zostać skierowana do średnich i małych gospodarstw. Ponadto, zwiększenie górnej granicy pomocy, znacznie zredukuje liczbę potencjalnych projektów, a tym samym ograniczy pozytywny wpływ działania na sytuację społeczną, gospodarczą i środowiskową obszarów wiejskich. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu obniżono maksymalny poziom pomocy finansowej do 100 tys. złotych. 16

Działanie 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi Zdaniem zespołu ewaluacyjnego, w przypadku działania Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, nie ma zagrożeń wynikających z wdrażania ocenianego działania. Zadania będą realizować jednostki wyspecjalizowane o bardzo dużym doświadczeniu, które wykonują, z dobrymi efektami, zadania z zakresu melioracji wodnych od kilkudziesięciu lat. Jednostki te posiadają własne zaplecze techniczno-organizacyjne w formie odpowiednich służb terenowych i można z pełnym zaufaniem powierzyć im realizacje tych przedsięwzięć. Działanie 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem Wskazano, iż realizacja tego działania może spowodować możliwość pojawienia się lub też pogłębienie antagonizmów społecznych oraz wzrost polaryzacji ekonomicznej mieszkańców wsi. W związku z tym, iż powyższe działanie obejmuje projekty generujące przychody, zgodnie z podstawową zasadą funduszy strukturalnych, wymagane jest współfinansowanie projektu ze strony beneficjenta. Należy również stwierdzić, iż realizacja tego działania wspiera aktywność rolników. Działanie 2.7. Pilotażowy Program Leader + Zagrożenie dla funkcjonowania Pilotażowego Programu Leader + może wynikać z przejęcia przez władze lokalne i regionalne przywództwa w Lokalnych Grupach Działania (LGD) i wykorzystania ich do realizacji swoich interesów oraz celów krótkookresowych (zamiast strategicznych). Aby przeciwdziałać takim sytuacjom należy uruchomić intensywną akcję edukacyjną, która będzie miała na celu pozyskanie do współpracy kreatywnych mieszkańców, zdolnych do współuczestniczenia w podejmowaniu decyzji o przyszłości poszczególnych regionów i wiążących z nimi swoją przyszłość. Akcja informacyjna w odniesieniu do tego działania realizowana jest obecnie w ramach projektu Urzędu Komitetu Integracji Europejskiej oraz Funduszu Współpracy. Celem projektu jest przede wszystkim upowszechnianie informacji oraz promocja Inicjatywy Leader + wśród społeczności lokalnych. 17

Rekomendacje szczegółowe dotyczące poszczególnych działań Działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Koszty kwalifikowalne w ramach działania Zakup kwot produkcyjnych został powinny obejmować również zakup kwot wykluczony z grupy kosztów produkcyjnych. kwalifikowalnych działania na wniosek 2. Powinna zostać określona górna granica wieku beneficjenta. 3. Brak jest ograniczeń w odniesieniu do odpowiednich sektorów produkcji rolniczej. Działanie 1.2. Ułatwianie startu młodym rolnikom Komisji Europejskiej (KE). Pomimo braku wprowadzenia górnego limitu wieku dla beneficjenta w działaniu wprowadzono zapis, iż pomoc nie może zostać przyznana emerytom i rencistom trwale niezdolnym do wykonywania pracy. W ramach działania pomoc może zostać przyznana na przedsięwzięcia związane z produkcją artykułów rolnych wymienionych w załączniku I do Traktatu o Wspólnocie Europejskiej (TWE). Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Należy rozważyć obniżenie górnej granicy wysokości premii do 35-50 tys. złotych, co powiększy grupę beneficjentów działania. złotych. 2. Należy rozszerzyć listę kosztów kwalifikowalnych do wsparcia w ramach omawianego działania. 3. W zakresie spełnienia kryteriów dostępu do pomocy należy rozważyć uproszczenie kryterium umiejętności zawodowych poprzez określenie dwóch grup osób o wykształceniu rolniczym i nierolniczym. Działanie 1.3. Szkolenia Uwaga została uwzględniona aktualny maksymalny limit pomocy wynosi 50 tys. W aktualnej wersji, działanie będzie realizowane przez wypłacanie premii niezwiązanych bezpośrednio z inwestycjami. Określenie kryterium kwalifikacji zawodowych było przedmiotem prac Departamentów merytorycznych w Ministerstwie, właściwych w zakresie określania kwalifikacji rolniczych. Ponadto, przy określeniu kryterium kwalifikacji wzięto również pod uwagę doświadczenia z realizacji Programu SAPARD. Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Koszty związane z zakupem sprzętu i pomocy naukowych niezbędnych do realizacji szkoleń, powinny zostać ograniczone do 10% całkowitych kosztów kwalifikowalnych projektu. Celowe będzie wprowadzenie zapisu, iż zakup sprzętu będzie jednorazowy, bez względu na liczbę projektów, w których udział bierze instytucja prowadząca szkolenia. 2. W latach 2004-2006 środki finansowe powinny zostać skierowane przede wszystkim do rolników, a nie do różnych grup mieszkańców wsi. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu uwzględniono uwagę w zakresie wyłącznie jednokrotnej refundacji zakupu sprzętu i pomocy dydaktycznych niezbędnych do realizacji projektu szkoleniowego, bez względu na liczbę realizowanych projektów szkoleniowych. W obecnym okresie programowania 2004-2006, projekty w ramach omawianego działania będą dotyczyły przede wszystkim rolników. 18

3. W ramach kryteriów wyboru projektów nie należy uwzględniać kryterium opinii odbiorców wcześniej realizowanych szkoleń bowiem w dotychczasowej polityce monitorowania działań szkoleniowych miało ono ograniczony zakres Omawiane zagadnienie jest elementem kryterium Doświadczenie wnioskodawcy w realizacji szkoleń dla rolników w ramach kryteriów wyboru projektów. Należy stwierdzić, iż opinie odbiorców wcześniej realizowanych szkoleń stanowią wymierny sposób weryfikacji doświadczenia wnioskodawcy. Działanie 1.4. Wsparcie doradztwa rolniczego Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Należy rozważyć możliwość zaliczkowania Ze względu na ograniczone możliwości przedsięwzięć realizowanych w ramach prerefinansowania tego typu projektów z omawianego działania. budżetu państwa, w bieżącym okresie programowania, tak jak w przypadku pozostałych działań Programu, wykluczono możliwość zaliczkowania przedsięwzięć realizowanych w ramach omawianego 2. Konieczne jest zwiększenie środków na realizację działania o 50%, tj. do kwoty 75 mln euro, ponieważ jego wdrożenie może mieć kluczowe znaczenie dla realizacji pozostałych działań w ramach Programu i PROW. 3. Faza informowania w ramach omawianego działania powinna zostać przeniesiona do działania Szkolenia. działania. Całkowita kwota na realizację tego działania została już uprzednio podwyższona do 50 mln euro, w stosunku do wstępnej alokacji. Przedsięwzięcia z zakresu informacji i promocji Programu są elementem wsparcia w ramach działania Pomoc techniczna. Działanie 1.5 Poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Ze względu na ograniczony zakres beneficjentów należy rozważyć włączenie nowych sektorów oraz przyjęcie górnej granicy pomocy w wysokości 20 mln. złotych. 2. Celowe jest włączenie do grupy beneficjentów podmiotów zajmujących się przechowalnictwem oraz chłodnictwem artykułów rolnych, które są istotnymi elementami gospodarki żywnościowej w kraju. 3. Należy rozważyć włączenie spółdzielni do grupy beneficjentów działania. 4. Należy rozważyć zmiany w systemie wdrażania działania tak, aby dopiero projekty, w przypadku, których wsparcie przekracza 250 tys. euro podlegały akceptacji na szczeblu centralnym Agencji. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu uwaga została uwzględniona. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu uwaga została uwzględniona. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu spółdzielnia jako osoba prawna, została ujęta jako beneficjent omawianego działania. Ze względu na krótki okres programowania oraz ograniczoną ilość środków finansowych przeznaczonych na jego realizację, zdecydowano, iż w celu zapewnienia prawidłowego systemu oceny projektów system wdrażania będzie bazował na systemie przyjętym dla Programu SAPARD. 19

Działanie 2.1. Przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalna katastrofą i/lub pożarem oraz wprowadzenie odpowiednich instrumentów zapobiegawczych Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Należy rozważyć możliwość włączenia do Ze względu na ograniczone środki finansowe zakresu pomocy w ramach Programu przewidziane na realizację omawianego projektów związanych z przemysłem działania oraz jego ścisłe związanie z celem, drzewnym. którym jest likwidacja szkód związanych z naturalną katastrofą podjęto decyzje, iż projekty związane z przemysłem drzewnym nie będą realizowane w bieżącym okresie programowania. Działanie 2.2. Scalanie gruntów Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. W związku z dużym zapotrzebowaniem na projekty scaleniowe, należy rozważyć podwyższenie poziomu całkowitej alokacji przewidzianej na realizację omawianego działania. 2. Konieczne jest utworzenie Wojewódzkich Biur Geodezji i Terenów Rolnych (WBGiTR), które jako wyspecjalizowane jednostki podległe zarządom województw, wspierałyby starostę przy realizacji omawianego działania. 3. Istotne jest wsparcie działań dotyczących zagospodarowania poscaleniowego, które poza aspektami rolniczymi, powinno uwzględniać aspekty przyrodniczokrajobrazowe. W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu podwyższono o 20% alokację przewidzianą na realizację omawianego działania. Ze względu na krótki okres programowania oraz prawdopodobnie długi okres oraz koszty utworzenia omawianych instytucji, w bieżącym okresie programowania, podjęto decyzję o zachowaniu przyjętego uprzednio systemu wdrażania projektów w ramach działania. Głównym celem działania jest poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych. Dodatkowo, przed realizacją projektu scaleniowego, w każdym przypadku wymagane będzie przedstawienie oceny ex-ante wpływu scalania na środowisko. Działanie 2.3. Odnowa wsi oraz zachowanie i ochrona dziedzictwa kulturowego Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. W celu zwiększenia wpływu działania na W regionalnym kryterium wyboru projektów lokalny rynek pracy, należy rozważyć Regionalny Komitet Sterujący (RKS) może możliwość wprowadzenia do kryteriów określić własne kryteria wyboru projektów, w wyboru projektów dodatkowych punktów za tym również w odniesieniu do preferowania zatrudnienie przy realizacji inwestycji projektów przy realizacji, których zatrudnia miejscowych bezrobotnych. się bezrobotnych. 20

2. Należy zmodyfikować kryterium rankingu punktowego, które odnosi się do dochodów podatkowych na 1 mieszkańca ponieważ w korzystniejszej sytuacji stawia on gminy o wysokim wskaźniku gęstości zaludnienia, a dyskryminuje gminy, w których występują procesy depopulacyjne. Kryterium wysokości PKB na mieszkańca wydaje się być jednym z najbardziej wymiernych wskaźników służących do oceny rozwoju regionu. Jednocześnie pozostałe kryteria wyboru projektów zostały określone w taki sposób, aby umożliwić beneficjentom, którzy nie spełniają powyższego kryterium, zaś znajdują się w mniej uprzywilejowanej sytuacji, na zgromadzenie wystarczającej liczby punktów do zakwalifikowania projektu do realizacji. Działanie 2.4. Różnicowanie działalności rolniczej i zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Konieczne jest obniżenie górnej granicy pomocy, co pozwoliłoby na zwiększenie liczby W aktualnej wersji Uzupełnienia Programu obniżono maksymalny limit pomocy do beneficjentów. 100 tys. złotych, co zwiększy liczbę 2. Niezasadne jest przyznawanie punktów za bezrobocie w terenie, gdzie planowane jest przedsięwzięcie, ponieważ konsekwencją wysokiego bezrobocia są niskie dochody podatkowe gmin. potencjalnych beneficjentów. Kryteria wyboru projektów zostało określone w taki sposób, aby kompleksowo dokonać oceny sytuacji na obszarach mniej uprzywilejowanych. Relacja wskazana przez zespół ewaluatorów nie w każdym przypadku znajduje odzwierciedlenie w rzeczywistości. Działanie 2.5. Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Należy rozważyć utworzenie jednej instytucji - Ze względu na krótki okres programowania tzw. Regionalnego Urzędu do spraw Rozwoju oraz koszty utworzenia omawianych Obszarów Wiejskich, odpowiedzialnego za instytucji, w bieżącym okresie całościowe wdrażanie działań: Odnowa programowania, podjęto decyzję o wsi, Scalanie gruntów, Gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, która powinna zachowaniu przyjętego uprzednio systemu wdrażania projektów w ramach działania. realizować powyższe działania w jednym procesie inwestycyjnym na danym terenie. Działanie 2.6. Rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rolnictwem Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Z aktualnej wersji działania wykluczono z grupy beneficjentów osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą lub rolniczą na rzecz rolnictwa i rozwoju obszarów wiejskich. 2. Należy rozważyć, podwyższenie maksymalnego limitu liczby mieszkańców (do 5 tys. osób) uprawniającego do otrzymania pomocy w ramach omawianego działania, przede wszystkim w związku z ustaleniem wyższego limitu w ramach ZPORR działanie Rozwój lokalny. Wykluczenie z grupy beneficjentów osób prawnych prowadzących działalność gospodarczą na obszarach wiejskich zostało dokonane na wniosek KE. Wsparcie w ramach ZPORR działanie Rozwój lokalny będzie udzielane projektom dotyczącym infrastruktury publicznej na obszarach o liczbie mieszkańców nieprzekraczającej 20 tys. osób. W związku z tym, wsparcie w zakresie obu działań będzie komplementarne względem siebie. 21

Działanie 3. Pomoc techniczna Lp. Rekomendacja zespołu oceniającego Stanowisko MRiRW 1. Należy rozważyć rozszerzenie liczby Zgodnie z przepisami rozporządzenia nr potencjalnych beneficjentów o ODR, Izby 448/2004/WE z dnia 10 marca 2004 r. Rolnicze i wyższe uczelnie ze względu na zmieniające rozporządzenie (WE) nr ich związki z potencjalnymi odbiorcami 1685/2000 z dnia 28 lipca 2000 r. pomocy. określające szczegółowe zasady wprowadzania w życie rozporządzenia Rady (WE) nr 1260/1999 w zakresie kwalifikowania wydatków operacji współfinansowanych przez fundusze strukturalne i wycofujące rozporządzenie (WE) nr 1145/2003 (Dz. U. WE Nr L 72/66 z dnia 11 marca 2004 r.) *), wsparcie w zakresie pomocy technicznej może dotyczyć określonych kosztów związanych z zarządzaniem, wdrażaniem kontrolą i monitorowaniem Programu, które są ponoszone przez instytucję zarządzającą i 2. Wątpliwości budzi system wdrażania działania, dla którego instytucją wdrażającą będzie ARiMR w przypadku wniosków składanych przez ARiMR (Centrala Centrala ARiMR) lub Oddziały Regionalne OR ARiMR) oznaczałoby to, że podmiot będzie składać wniosek do samego siebie. instytucję wdrażającą. System wdrażania Pomocy technicznej przewiduje zawarcie umowy ramowej między ARiMR a Ministerstwem. Umowa będzie określać zasady korzystania z pomocy technicznej przez ARiMR. 22

3. OPIS DZIAŁAŃ UZUPEŁNIENIA SEKTOROWEGO PROGRAMU OPERACYJNEGO RESTRUKTURYZACJA I MODERNIZACJA SEKTORA ŻYWNOŚCIOWEGO ORAZ ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH 3.1. Priorytet 1. Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolnożywnościowym Działanie 1.1. Inwestycje w gospodarstwach rolnych Nazwa Programu Operacyjnego Sektorowy Program Operacyjny Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich Nazwa priorytetu Wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolnożywnościowym Nazwa działania Inwestycje w gospodarstwach rolnych Nazwa poddziałania - Dziedzina interwencji funduszy strukturalnych 111 Numer działania 1.1. Czas trwania działania 2004-2006 Instytucja zarządzająca Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Instytucja pośrednicząca - Beneficjenci końcowi/instytucja wdrażająca ARiMR Beneficjenci (projektodawcy) Podmioty prowadzące działalność rolniczą Ostateczni beneficjenci (osoby, instytucje lub grupy społeczne bezpośrednio korzystające z wdrażanej pomocy) Instytucja płatnicza osoby fizyczne lub prawne Podmioty prowadzące działalność rolniczą osoby fizyczne lub prawne Departament Instytucji Płatniczej w Ministerstwie Finansów Rodzaj pomocy Granty inwestycyjne Max. wysokość pomocy w % kwalifikujących się Poziom podstawowy 50% kwalifikujących się kosztów kosztów, w przypadku gospodarstw położonych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania 60%; gdy beneficjentem jest młody rolnik odpowiednio 55% lub 65%; Wsparcie finansowe ogółem dla działania 603,92 mln euro Wsparcie finansowe Unii Europejskiej 325,19 mln euro Wsparcie finansowe krajowe 278,73 mln euro Udział środków prywatnych w całości środków (%) 35% Udział środków publicznych w całości środków 65% (%) Udział Unii Europejskiej w środkach publicznych 54% (%) Udział Unii Europejskiej w całości środków (%) 35% Udział krajowy w środkach publicznych (%) 46% Udział krajowy w całości środków (%) 30% System wyboru projektów Skład grup roboczych wybierających projekty i komitetów sterujących Wg kolejności zgłoszeń. Kwalifikacja projektów dokonywana jest przez OR ARiMR właściwe terytorialnie dla miejsca realizacji projektu. Nie biorą udziału w wyborze projektów. 23