Kontekst trudne słowo, prawda? Spróbujmy najpierw wyjaśnić jego znaczenie. Macie jakieś pomysły? Posłużymy się przykładem. Oto kwiatek: Wiecie, jak się nazywa? Jakie inne kwiaty znacie? Kwiaty należą do świata, tak jak drzewa, warzywa, krzewy, zioła. Czasem ogólnie na grupę tę mówi się flora, od imienia rzymskiej bogini wiosny i budzącej się do życia roślinności. Z kolei na świat zwierząt mówi się, od imienia rzymskiego boga lasów i pól, opiekuna pasterzy, który przedstawiany był jako brodaty mężczyzna z koźlimi kopytkami i rogami. Róża to bardzo ozdobny kwiat. Ale i dość niebezpieczny. Dlaczego? Przyjrzyjcie się jej dokładnie. Widzicie, jakie ma kolce? Spróbujcie ją pokolorować. Jaką barwę wybraliście? Jakie inne kwiaty tej barwy potraficie wymienić? Secemin/KONTEKSTY 1
SZTUKA NA KRĄŻKACH symbol? Wiecie, co to jest Popatrzcie jeszcze raz na swoją różę. Na podstawie jej wyglądu spróbujcie powiedzieć, czego może być symbolem. Jakie uczucia może wyrażać? Czerwona róża powszechnie uchodzi za symbol miłości. Jej kolce wyrażają czasem trudności, które prawdziwa miłość musi pokonać. Biała róża jest oznaką czystości. W chrześcijaństwie kwiat róży miał wiele znaczeń. Ze względu na krwisty kolor symbolizował męczeństwo, zwłaszcza Mękę Chrystusa. Płatki róży były znakiem pięciu ran Jezusa. Kwiat ten stał się także symbolem Matki Boskiej, którą nazywano różą duchowną lub różą bez kolców, czyli bez grzechów. Róże są także atrybutami czy św. Elżbiety Węgierskiej. * wielu świętych, np. św. Teresy od Dzieciątka Jezus Znakiem tym posługiwała się także szlachta, która umieszczała go w swoich herbach. W XV wieku w Anglii toczyła się tzw. wojna dwóch róż, w czasie której rywalizowały ze sobą rody Yorków i Lancasterów. Oba pieczętowały się herbem wyobrażającym różę, która różniła się jedynie barwą. Yorkowie posługiwali się różą białą, a Lancasterowie czerwoną. W Polsce kwiaty te występują np. w herbie Poraj czy Doliwa. Ale róża to nie tylko ozdobny kwiat, symbol, atrybut czy herb. Na pewno mieliście okazję jeść konfitury lub pączka z różą. Być może Wasze mamy na toaletkach mają wodę albo perfumy różane. Czytaliście Małego księcia? Pamiętacie, że wybranką jego serca była właśnie róża? A skoro mówimy już o literaturze, za parę lat koniecznie sięgnijcie po książkę Imię róży włoskiego pisarza Umberta Eco. Secemin/KONTEKSTY 2
Wiemy już sporo na temat róż. Zwróćcie uwagę, w jak wielu kontekstach przedstawiliśmy ten kwiat. Po pierwsze w kontekście innych roślin, po drugie jego wyglądu, po trzecie jego symboliki i znaczeń, po czwarte różnorodnych zastosowań, np. w kuchni i kosmetyce, wreszcie w kontekście literackim. Nadszedł czas, abyśmy rozszyfrowali znaczenie słowa kontekst. wywodzi się ono od łacińskiego contextus i oznacza związek, łączność, zależność. używamy go, aby przedstawić jedną rzecz na tle innych, jedną sytuację w porównaniu z innymi, zależność jednych zjawisk od innych, jedną sprawę w zestawieniu z innymi. Tak naprawdę każde słowo, przedmiot, wydarzenie itd. możemy rozpatrywać w różnych kontekstach. W tej części Sztuki na krążkach spróbujemy zaprezentować w różnych kontekstach zabytki, które znajdują się w Waszych lub sąsiednich miejscowościach. Zrobimy to po to, aby dojrzeć związki między różnymi budynkami, obrazami i rzeźbami, wzajemne zależności między nimi i to, co je łączy. Na początku spróbujmy odpowiedzieć na pytanie: co to jest zabytek? Poniżej napiszcie, jakie macie skojarzenia z tym słowem, a potem posłuchajcie informacji na ten temat w naszej szafie dźwiękowej. Secemin/KONTEKSTY 3
A co to jest sztuka i dzieło sztuki? Kto zajmuje się ich tworzeniem?......... W jakich miejscach możemy oglądać dzieła sztuki?......... W jakich muzeach byliście? Poniżej wpiszcie ich nazwy. 1.... 2.... 3.... 4.... 5.... Dzisiaj zabieramy Was na wycieczkę nie do muzeum, ale do kościoła pw. św. Katarzyny i św. Jana Ewangelisty. Stańcie na chwilę przed wejściem. To na co patrzycie, to fasada *. Czym różni się kościół w Seceminie od innych budowli w okolicy? Wymieńcie przynajmniej pięć różnic. FASADA - elewacja budynku wyróżniona spośród pozostałych ścian odmienną kompozycją architektoniczną, zazwyczaj znajduje się w niej główne wejście. * 1.... 2.... 3.... 4.... 5.... Secemin/KONTEKSTY 4
SZTUKA NA KRĄŻKACH Kościół w religii katolickiej uważany jest za dom Boga. Jest to miejsce modlitwy, tutaj odprawia się mszę świętą. Także inne religie mają swoje świątynie. Muzułmanie modlą się w meczecie, żydzi w synagodze, a prawosławni w cerkwi. Każdy z tych budynków ma swoje charakterystyczne cechy. Popatrzcie na ilustracje poniżej i podpiszcie meczet, synagogę oraz cerkiew. Co te budowle mają wspólnego ze sobą i z kościołem? Czym się różnią? Która z tych budowli znajdowała się kiedyś w okolicach Secemina? Popytajcie! 1. 2. 3. Czy umielibyście oprowadzić po kościele w Seceminie turystę? Spróbujemy uporządkować Wasze wiadomości i krok po kroku się tego nauczyć. Secemin/KONTEKSTY 5
Przez pewien czas w swoich dziejach kościół św. Katarzyny i św. Jana Ewangelisty należał do kalwinów i arian. Potocznie ich świątynie nazywa się zborami, choć tak naprawdę zbór to zgromadzenie wiernych. Kalwinizm i arianizm należą do grupy wyznań protestanckich (jest to oprócz prawosławia i katolicyzmu jedna z głównych gałęzi chrześcijaństwa). W woj. świętokrzyskim znajduje się wiele zabytków związanych z wyznaniami protestanckimi. Poszukajcie informacji na ten temat i zakreślcie miejscowości, w których znajdują się pamiątki po kalwinach lub arianach. Które z nich są położone w powiecie włoszczowskim? Protestanci nie zgadzali się (protestowali) z sytuacją panującą w Kościele rzymskokatolickim i domagali się zmian, czyli reform, dlatego ich ruch nazywany jest reformacją. Zapoczątkował go swoim wystąpieniem Marcin Luter, od którego nazwiska pochodzi nazwa jednego z wyznań protestanckich luteranizmu. Nazwa kalwinizm wzięła się od Jana Kalwina, natomiast z arianami sprawa jest bardziej skomplikowana. Oni sami mówili o sobie bracia polscy, czasem zwano ich również antytrynitarzami. Głosili najbardziej rewolucyjne jak na owe czasy poglądy, przede wszystkim odrzucali dogmat o Trójcy Świętej (stąd nazwy: arianie odnosząca się do sekty arian, zapoczątkowanej w IV wieku przez duchownego Ariusza, która głosiła podobne poglądy, oraz antytrynitarze anty + łac. trinitas, czyli Trójca Święta). Secemin/KONTEKSTY 6
Zakreślcie ten materiał, z którego zbudowano ściany kościoła w Seceminie. cegła kamień drewno szkło Rysunek poniżej przedstawia główne wejście do secemińskiego kościoła. Domalujcie brakującą część. Z jakim łukiem mamy do czynienia: półokrągłym czy ostrym? Czy okna są zakończone takim samym łukiem? Czy są małe, czy duże? Zwróćcie uwagę na wystające elementy muru, które obiegają kościół. Pełnią one rolę konstrukcyjną, podtrzymując część ciężaru sklepienia. Ich fachową nazwę poznacie po rozwiązaniu rebusu. iep k a P Secemin/KONTEKSTY 7
Przypatrzcie się fasadzie kościoła. Składa się ona z dwóch części dolna wyraźnie różni się od górnej, która jest otynkowana, ozdobiona niszami zakończonymi łukiem półokrągłym, a nie ostrym. Uwagę zwracają łagodne spływy po bokach. Przeskakując co drugą literę, odczytajcie wiadomość, a odkryjecie powód tej niejednolitości. GTÓHRZNVABCSZTĘWŚPĆKFLAŁSEACDPYUPIORWDSZTĄAJŁŁ AĆPQÓGŹFNEIPEWJSNXITŻERVEBSRZHTKALKUOÓŚDCXIDOIŁYA Spróbujcie odczytać napis w ramce. Dowiecie się, kiedy i kto wybudował kościół w Seceminie. Dla utrudnienia informację zapisano od tyłu czcionką używaną w tamtym okresie..ukor 2041 w ceinarfazs rtoip ławodnufu einimeces w łóicśok Ile stuleci liczy sobie kościół w Seceminie? Jak wygląda herb rodziny Szafrańców? Stanowi on element obecnego herbu Secemina. Narysujcie go. Secemin/KONTEKSTY 8
Kto ok. połowy XVI wieku zamienił kościół w Seceminie na zbór? Dowiecie się tego rozwiązując szyfr. legenda: - t, - e, - i, - a, - s, - p, - r, - o, - n, - z, - c, - f, - ł, - w W 1617 roku kościół secemiński został przywrócony katolikom. Jedyną widoczną pamiątką po protestantach jest nagrobek Grzegorza Brocha, ministra zboru. Będziemy o nim mówić w następnej część Sztuki na krążkach zatytułowanej POD LUPĄ. Wejdźmy do środka kościoła. Usiądźcie w ławkach i rozejrzyjcie się po wnętrzu kościoła. Zakreślcie te słowa, które najlepiej je opisują. wysoki przysadzisty ciemny niski duży jasny smukły mały kamienny drewniany długi krótki Popatrzcie na linijkę czasu znajdującą się na kolejnej stronie i odnajdźcie na niej XV wiek. Jaki styl w sztuce wtedy obowiązywał? Secemin/KONTEKSTY 9
O stylach mówi się bardzo często w rozmaitych kontekstach. Na pewno słyszeliście o różnych stylach życia, zachowania, tańca, pisma itd. Poniżej spróbujcie wymienić po dwa style muzyczne, ubierania się i pływackie, jakie znacie. Tak jak w muzyce, modzie czy sporcie, tak w sztuce i architekturze występują rozmaite style. Nagle pojawia się na nie moda i wtedy prawie wszystkie kościoły, obrazy i rzeźby robi się np. w stylu barokowym. Potem moda przemija, zamawia się nowe dzieła, a stare się przerabia, usuwa, a czasem nawet niszczy. Za jakiś czas moda powraca i wtedy na nowo wszystko w danym stylu jest na topie. Z kolejnego zadania dowiecie się, jak brzmiały nazwy kilku stylów występujących w sztuce. W każdej linijce znajduje się jedno słowo niepasujące do reszty. Podkreślcie je. 1. kuchnia, sypialnia, romanizm, łazienka 2. barok, czerwony, zielony, niebieski 3. komża, renesans, ornat, stuła 4. gotyk, cerkiew, meczet, synagoga A teraz wypiszcie te nazwy i na linijce czasu sprawdźcie, kiedy występowały te style............. Secemin/KONTEKSTY 10
SZTUKA NA KRĄŻKACH Gotyk to styl w architekturze i sztuce, który powstał we Francji w XII wieku. Budowle gotyckie są wysokie i strzeliste, mają duże okna, często z witrażami. Na zewnątrz często obiegają je przypory widzieliśmy je na zewnątrz. Styl gotycki uwielbia łuk ostry pamiętacie, jak zakończone były okna i portal kościoła w Seceminie? Gotyk lubi również wszelkiego rodzaju sterczynki i rozmaite ozdoby: maswerki, żabki, blendy, fryzy, zendrówki itd. Który z kościołów znajdujących się w powiecie włoszczowskim reprezentuje styl gotycki i najbardziej przypomina ten z Secemina? Pamiętajcie, że górną część fasady kościoła św. Katarzyny i św. Jana Ewangelisty dobudowano później. Konieczno... Kurzelów... Secemin/KONTEKSTY Moskorzew... Kossów... 11
Poznamy teraz kilka pojęć z dziedziny architektury. Pomogą nam one poruszać się po wnętrzu kościoła. Z rozsypanych liter utwórzcie wyrazy i wpiszcie w odpowiednie miejsce do diagramu. 1. riumteprbiez r 2. wana w 3. dznniacwo z c 4. krstzayia z y s 5. rchó r 6. chtakru k 7. akicapl l i Sprawdźcie definicje tych słów w słowniczku. Ile naw ma kościół w Seceminie? Rozejrzyjcie się teraz dookoła i powiedzcie, jaką figurę geometryczną przypomina wnętrze kościoła. Czy jest to koło, trójkąt czy też kwadrat lub prostokąt? Narysujcie tę figurę! Każdy budynek, także kościół ma swój plan, czyli wzór, na którym go zbudowano. Na planie zaznacza się przebieg ścian, gdzie mają znaleźć się okna i drzwi, ile ma być pomieszczeń lub naw, czy są jakieś podpory i wiele innych rzeczy. Secemin/KONTEKSTY 12
SZTUKA NA KRĄŻKACH prezbiterium w Seceminie ma taką samą szerokość jak nawa T/N w kościele są dwie kaplice T/N element widoczny na zdjęciu znajduje się w nawie. T/N Spójrzcie na rysunki poniżej. Przedstawiają one różne rodzaje ołtarzy*, które możecie spotkać w kościołach. Zakreślcie ten, który najbardziej przypomina ołtarz główny w Seceminie. Ilustracje na podstawie Słownika terminologicznego sztuk pięknych S. Kozakiewicza, Warszawa 1997. Sprawdźcie i odpowiedzcie, zaznacając litery T (tak) lub N (nie), czy to prawda, że: * Ołtarze występowały w różnych religiach od najdawniejszych czasów. Słowo OŁTARZ" oznaczało początkowo stół, " na którym składano ofiary z pokarmów i zwierząt. Rozwiążcie rebus, a dowiecie się, jaki styl reprezentują ołtarze z Secemina. lony Secemin/KONTEKSTY + = + k wer... 13
SZTUKA NA KRĄŻKACH Wyobraźcie sobie kościół św. Katarzyny i św. Jana Ewangelisty w czasie, gdy należał do kalwinów oraz arian. Świątynie protestanckie są skromne i pozbawione ozdób. Popatrzcie na kontury dzieł sztuki z kościoła w Seceminie i podpiszcie, czy jest to obraz czy rzeźba. Wykreślcie z diagramu wypisane poniżej słowa, a pozostałe litery dadzą Wam hasło. konfesjonał ornat lampion witraż Rzlampionemiosło artykonfesjonałsty cznekielichtodzied zmonstrancjainaszt ukitabernakulumza jmującaornatsiętwo rzeniemwitrażprzed miotówmebleużytk owychceramikaodu żychzegarwalorach estetobrusycznych. Secemin/KONTEKSTY kielich meble monstrancja ceramika tabernakulum zegar obrus.................. 14
SZTUKA NA KRĄŻKACH KONTEKSTY To już ostatnie zadanie z bloku. W jakich kontekstach poznaliśmy kościół pw. św. Katarzyny i św. Jana Ewangelisty w Seceminie? Po pierwsze w kontekście zabytków i miejsc, w których można podziwiać dzieła sztuki. Przekonaliście się, że można je spotkać nie tylko w muzeach. Po drugie w kontekście miejsc kultu. Dowiedzieliście się, że inne religie mają swoje świątynie o charakterystycznych cechach i określonych nazwach. Po trzecie w kontekście stylu. Po czwarte przedstawiliśmy kościół w kontekście architektury i wyposażenia. Dowiedzieliście się, z jakich części się składa, że znajdują się w nim różne typy ołtarzy, a przedmioty stanowiące jego wyposażenie są wykonane z rozmaitych materiałów i należą do różnych gatunków sztuk plastycznych. Teraz możecie przejść do drugiego bloku Sztuki na krążkach, zatytułowanego POD LUPĄ. Staniecie się tam prawdziwymi detektywami sztuki! Secemin/KONTEKSTY 15