Mgr Michał Żejmis. Projekt badawczy Pracodawca Pracownik, inwestycja w kapitał ludzki

UNIA EUROPEJSKA Działanie 2.1 Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie ZPORR Pracodawca - Pracownik, inwestycja w kapitał ludzki Projekt współfinansowany przez Unię Europejską oraz budżet państwa Mgr Michał Żejmis Projekt badawczy Pracodawca Pracownik, inwestycja w kapitał ludzki Analiza cząstkowa (raport cząstkowy) z badań empirycznych pracodawców w subregionie ciechanowskim nt. Zapotrzebowanie na pracowników na ciechanowskim rynku pracy Projekt realizowany w ramach działania 2.1 ZPORR Rozwój umiejętności powiązany z potrzebami regionalnego rynku pracy i możliwości kształcenia ustawicznego w regionie Warszawa 2008

Spis treści Wprowadzenie 1. Charakterystyka respondentów 1. 1. Badani respondenci według stanowiska zajmowanego w firmie 1. 2. Badani respondenci według kryterium: właściciele / współwłaściciele / nie będący właścicielami firmy 1. 3. Struktura respondentów według cech demograficznych 1. 4. Respondenci według stażu pracy 2. Charakterystyka badanych firm 2. 1. Dziedziny działalności 2. 2. Liczba i struktura zatrudnionych pracowników 2. 3. Rok powstania badanych firm 2. 4. Lokalizacja badanych firm 2. 5. Badane firmy według formy prawnej własności 3. Zmiany w poziomie zatrudnienia dokonane i planowane 3. 1. Zmiany w poziomie zatrudnienia w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 30 czerwca 2008 r. i ich uwarunkowania 3. 2. Planowane zmiany w zatrudnieniu w 2009 roku 4. Sposoby, metody, formy rekrutacji pracowników w badanych firmach 4. 1. Częstotliwość sposobów / metod rekrutacji pracowników w badanych firmach 4. 2. Ocena efektywności form rekrutacji pracowników stosowanych w badanych firmach 5. Kryteria wyboru pracowników 5. 1. Preferowane przez pracodawców kryteria wyboru pracowników w procesie rekrutacji 5. 2. Wymagania pracodawców odnośnie cech demograficznych kandydatów do zatrudnienia 5. 3. Znaczenie dodatkowych umiejętności w procesie rekrutacji pracowników 5. 4. Preferencje dotyczące cech indywidualnych 5. 5. Najczęstsze braki w kwalifikacjach zawodowych kandydatów do zatrudnienia 6. Doświadczenia pracodawców z zatrudnianiem osób bezrobotnych 6. 1. Zainteresowanie bezrobotnych podjęciem pracy w badanych firmach 6. 2. Zatrudnienie bezrobotnych w badanych firmach korzyści i straty 6. 3. Opinie badanych dotyczące bezrobotnych i bezrobocia 7. Powiatowe Urzędy Pracy w opinii pracodawców 7. 1. Wiedza pracodawców o działaniach Powiatowych Urzędów Pracy oczekiwanie współpracy 7. 2. Wskazania pracodawców pod adresem Powiatowych Urzędów Pracy w zakresie przygotowania bezrobotnych do podjęcia pracy 8. Zakończenie wnioski i postulaty Spis tabel Spis wykresów 2

Wprowadzenie Niniejszy raport powstał w oparciu o wyniki badań empirycznych przeprowadzonych wśród 36 pracodawców reprezentujących firmy zlokalizowane w subregionie ciechanowskim województwa mazowieckiego. Subregion obejmuje 4 powiaty (ciechanowski, mławski, płoński i żuromiński) i w województwie mazowieckim należy do najmniejszych pod względem liczby ludności (290 868 mieszkańców wg danych GUS z końca 2007 r.). Sytuacja ekonomiczna subregionu jest względnie niekorzystna, przede wszystkim ze względu na wysoką stopę bezrobocia, która ponadto wykazuje znaczne zróżnicowanie na obszarze poszczególnych powiatów (od 12,1% do 20,8%). Przy tym, stopa zatrudnienia w poszczególnych powiatach waha się między 43,1 51,5% Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto jest stosunkowo niskie i wynosi od 2 027,67 do 2 519,76 PLN (w zależności od powiatu), tzn. w obrębie 71-87,9% średniego, przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w kraju. Subregion stanowi obszar gospodarczy o zdecydowanej przewadze sektora rolniczego, co wiąże się z wysokim zatrudnieniem (zwłaszcza mężczyzn) w rolnictwie i wysokim bezrobociem (zwłaszcza kobiet) na wsi. Subregion cechuje ponadto wysoki udział w strukturze podmiotów gospodarczych drobnych firm zatrudniających poniżej 10 pracowników. Nieobecność na lokalnym rynku dużych inwestorów ilustruje fakt, że w całym subregionie prowadzą działalność zaledwie 2 podmioty gospodarcze zatrudniające co najmniej 1000 pracowników. Cele niniejszych badań określone zostały w dwóch płaszczyznach, mianowicie diagnostycznej i aplikacyjnej. Cele diagnostyczne określono następująco: Rozpoznanie potrzeb kadrowych badanych firm w kontekście zasobów pracy na lokalnym rynku pracy. Identyfikacja sposobów rekrutacji pracowników i ich ocena. Określenie kryteriów wyboru pracowników w procesie rekrutacji. Diagnoza faktycznych i potencjalnych ofert pracy na lokalnych rynkach pracy ze wskazaniem zapotrzebowania na zawody i kwalifikacje zawodowe. Zbadanie postaw pracodawców wobec zatrudniania bezrobotnych. 3

Rozpoznanie planów rozwoju firm i związanej z tym polityki kadrowej. Zbadanie postaw pracodawców wobec zatrudniania bezrobotnych. Zbadanie opinii pracodawców o współpracy z powiatowymi urzędami pracy. Cele aplikacyjne: Wskazanie osobom poszukującym pracy w subregionie ciechanowskim kierunków ich rozwoju zawodowego, doskonalenia cech osobowości i tzw. miękkich umiejętności. Wskazanie kierunków modernizacji oferty szkoleniowej powiatowych urzędów pracy skierowanej do zarejestrowanych w nich bezrobotnych. Wskazanie barier we współpracy Powiatowych Urzędów Pracy w subregionie ciechanowskim z pracodawcami. Wskazanie źródeł niskiego zainteresowania pracodawców w subregionie ciechanowskim zatrudnianiem bezrobotnych. Wskazanie instrumentów umożliwiających dostosowanie potencjału zawodowego bezrobotnych do zapotrzebowania na pracowników na lokalnym rynku pracy. Prognozowanie potencjalnego popytu na pracę, określone zawody i kwalifikacje zawodowe w subregionie ciechanowskim. Określenie profilu rozwoju szkolnictwa zawodowego w subregionie ciechanowskim. Opracowanie rekomendacji pod adresem doradztwa zawodowego (w tym także szkolnego doradztwa zawodowego) odnośnie przyszłościowych ścieżek edukacyjnych. Szczegółowa problematyka badawcza objęła następujące zagadnienia: Charakterystykę badanych podmiotów gospodarczych ze względu na sekcje PKD, liczbę i strukturę zatrudnienia; Określenie metod poszukiwania pracowników i ich efektywności; Charakterystykę zmian w poziomie zatrudnienia w okresie 1.01.2007 30.06.2008 i ich uwarunkowań; Prezentację planów zatrudnienia w 2009 r. ze wskazaniem zawodów i umiejętności wymaganych przez badane firmy od kandydatów na pracowników; Określenie kryteriów wyboru pracowników w procesie rekrutacji; 4

Określenie stosunku pracodawców do zatrudniania bezrobotnych; Wskazanie roli Powiatowych Urzędów Pracy w pośrednictwie pracy, aktywizacji zawodowej bezrobotnych. Metody i narzędzia badawcze Badania ilościowe zostały przeprowadzone na 1001-osobowej reprezentatywnej próbie pracodawców metodą indywidualnego wywiadu, przez doświadczonego ankietera za pomocą kwestionariusza wywiadu w miejscu pracy pracodawcy. Dobór próby był losowy, a wywiady realizowane były w okresie od 3 do 30 listopada 2008 r. z osobami zarządzającymi firmą (dyrektor, prezes, właściciel / współwłaściciel) lub inną upoważnioną osobą, posiadającą wiedzę o polityce personalnej firmy. W subregionie ciechanowskim przeprowadzono 36 wywiadów indywidualnych. Uwarunkowania i okoliczności realizacji badania w subregionie ciechanowskim Według informacji o przebiegu i okolicznościach badań przekazanych w zbiorczym zestawie wyników dostarczonych przez osoby prowadzące wywiady, najwięcej wywiadów z respondentami w subregionie ciechanowskim zrealizowano w miejscach ich pracy m. in. siedzibach firm (24 z 32 wywiadów, o których przekazano tą informację). 8 wywiadów zrealizowano w mieszkaniu respondenta, natomiast 1 na mieście bez sprecyzowania rodzaju miejsca. 1 Co trzeci ankieter (12) stwierdził, że ciężko zastać respondenta, przez co wystąpiła konieczność podejmowania wielokrotnych prób umówienia się. Czterem ankieterom udało się umówić z respondentem po długich namowach, a dwóm po przekładaniu terminu spotkania. Zaledwie co dziewiąty wśród ogółu ankieterów (4 z 22 ankieterów, którzy określili okoliczności umawiania się na przeprowadzenie rozmowy) wskazał brak problemów i łatwość w umówieniu się na wywiad. 1 Suma wartości dla podawanych kategorii miejsc realizacji wywiadów (24 + 8 + 1 = 33) nie zgadza się z wcześniej wskazaną ogólną liczbą wywiadów (32), o których miejscach realizacji zostały przekazane informacje przez ankieterów. Odnosi się to bezpośrednio do wartości zaczerpniętych z zestawu danych dostarczonych przez realizatora badania kwestionariuszowego. Podobne przypadki będą występować w dalszych częściach niniejszego raportu. Podobne nieścisłości odnoszą się także do danych procentowych, co jest wynikiem ważenia próby badawczej i zaokrągleń wyników podawanych we wspomnianym zestawieniu. 5

Czas trwania wywiadów był zróżnicowany i wynosił od 15 do 40 minut. Stosunkowo niewielu respondentów wskazało miłą atmosferę realizacji wywiadu (4), a także, że respondent chętnie bierze udział w wywiadzie (4). Opisując okoliczności przeprowadzenia wywiadów, ankieterzy w ogóle nie wskazywali, by wywiady były realizowane szybko i sprawnie, ani by respondenci okazali się rzeczowi. Natomiast 1 ankieter zaznaczył, że respondent podczas realizacji wywiadu śpieszył się. Dwaj ankieterzy stwierdzili, że respondent był nieufny, a jeden stwierdził, że był niemiły. Jeden z ankieterów stwierdził również, że w trakcie realizacji wywiadu inne osoby niż respondent odnosiły się do ankietera negatywnie. Zwraca uwagę dziesięciokrotnie wyższy od ogólnego dla wszystkich wywiadów przeprowadzonych w województwie mazowieckim (4%), odsetek ankieterów w subregionie ciechanowskim, którzy wskazali zakłócenia w czasie przeprowadzania wywiadów (14 z 36 osób, czyli prawie 40%). Wskazywane zakłócenia dotyczyły: w 11 przypadkach konieczności zajęcia się przez respondenta czynnościami służbowymi, a w 3 przypadkach przerwania rozmowy telefonem. Na podstawie zaobserwowanego zachowania, większość ankieterów określiła respondentów jako: swobodnych (21), otwartych (23), chętnie odpowiadających na pytania (19). Mniej było stwierdzeń, że respondenci byli: spięci (15), zamknięci (13) i udzielali zdawkowych odpowiedzi (17). Zaledwie 2 z 36 ankieterów stwierdziło, że były pytania, z którymi respondent miał trudności. W obydwu przypadkach trudności te dotyczyły sformułowania miękkie umiejętności. * * * Niniejsze opracowanie składa się z ośmiu części zawierających: charakterystykę respondentów; charakterystykę badanych firm; analizę dokonanych i planowanych zmian w poziomie zatrudnienia w badanych podmiotach; sposoby, metody i formy rekrutacji pracowników oraz kryteria ich doboru w badanych firmach; opis doświadczeń pracodawców w zatrudnianiu osób bezrobotnych, a także opinie pracodawców odnoszące się do roli na rynku pracy i współpracy z Powiatowymi Urzędami Pracy. W ostatniej części opracowania zawarto informacje o zakresie przeprowadzonych badań, doborze próby, a także wnioski dotyczące struktury zatrudnienia w badanych firmach, zmian poziomu zatrudnienia i ich uwarunkowań, zapotrzebowania na zawody, sposobów i kryteriów rekrutacji pracowników, oceny korzyści i wad związanych z zatrudnianiem bezrobotnych i postrzegania współpracy z Powiatowymi Urzędami Pracy. 6

Dane dostarczone przez realizatora badania, na podstawie których w podsumowaniu niniejszego opracowania sformułowano wnioski i rekomendacje, zawierają wspomniane i określone powyżej nieścisłości. W związku z tym wszelkie wnioski i wynikające z nich rekomendacje należy traktować jako hipotezy. 7

1. Charakterystyka respondentów 1. 1. Badani respondenci według stanowiska zajmowanego w firmie W ogóle próby badanych podmiotów gospodarczych w województwie mazowieckim wykonano 1001 wywiadów, z których 42,5% (426) przeprowadzono z dyrektorami lub prezesami badanych firm, 38,9% (389) wywiadów przeprowadzono z właścicielami lub współwłaścicielami firm, a 11,6% (116) z wicedyrektorami, wiceprezesami lub kierownikami działów kadr. Najmniej wywiadów ogółem wykonano z pracownikami zajmującymi inne stanowiska (70, czyli 7%). Struktura grupy respondentów badanych w subregionie ciechanowskim kształtuje się inaczej od ogółu próby. Połowę respondentów stanowią wprawdzie właściciele lub współwłaściciele firm (18 z 36 respondentów), co nie odbiega znacznie od 38,9% respondentów w strukturze ogółu próby zajmujących analogiczne pozycje w strukturze firm, ale kolejną stosunkowo liczną kategorię respondentów w subregionie ciechanowskim stanowią pracownicy zajmujący inne stanowiska niż wymienione (15, czyli przeszło 40%). Z kolei stosunkowo znacznie mniej liczni niż w ogóle próby badawczej, są w subregionie ciechanowskim dyrektorzy i prezesi firm (3, czyli niespełna co dziesiąty z respondentów w subregionie). Należy również zwrócić uwagę, że w badaniu podmiotów w subregionie ciechanowskim nie wziął udziału ani jeden wicedyrektor lub wiceprezes, ani kierownik działu kadr. Wykres 1. Respondenci w subregionie ciechanowskim według zajmowanych stanowisk w badanych firmach 15 3 dyrektorzy / prezesi firm właściciele / współwłaściciele firm 18 pracownicy zajmujący inne stanowiska 8

1. 2. Badani respondenci według kryterium: właściciele / współwłaściciele / nie będący właścicielami firmy Wśród 36 respondentów reprezentujących badane podmioty gospodarcze w subregionie ciechanowskim, znaleźli się 23 właściciele lub współwłaściciele tych podmiotów (niespełna 2/3 respondentów w subregionie), czyli stosunkowo nieco mniej niż w ogóle próby badawczej w województwie mazowieckim (857, czyli 85,6%). Zatem, podobnie jak w ogóle próby, wśród respondentów z subregionu ciechanowskiego osoby nie będące właścicielami lub współwłaścicielami firm stanowią wyraźną mniejszość. Wykres 2. Respondenci w subregionie ciechanowskim według kryterium stosunku własności do reprezentowanych firm właściciele lub współwłaściciele reprezentowanych 13 firm 23 nie będący właścicielami reprezentowanych firm 1. 3. Struktura respondentów według cech demograficznych Struktura respondentów reprezentujących badane podmioty w subregionie ciechanowskim, podobnie jak w przypadku zajmowanych przez respondentów stanowisk, różni się od struktury próby badawczej w całym województwie mazowieckim także w pryzmacie kategorii płci respondentów. Większość respondentów w subregionie ciechanowskim stanowią mężczyźni (22 z 36 osób), natomiast większość respondentów reprezentujących ogół badanych podmiotów w województwie mazowieckim stanowią kobiety (540 z 1001 osób, czyli 54%). 9

Wykres 3. Respondenci w subregionie ciechanowskim według płci 22 14 kobiety mężczyźni Prawie połowę respondentów w subregionie ciechanowskim stanowią osoby w wieku 36-45 lat (17 z 36 osób). Młodszy jest co piąty respondent (7 osób poniżej 36 roku życia), a starszy przeszło co trzeci (13 osób powyżej 45 roku życia). Wykres 4. Respondenci w subregionie ciechanowskim według wieku do 25 lat od 36 do 45 lat powyżej 55 lat 4 2 od 26 do 35 lat od 46 do 55 lat osoby, które odmówiły podania własnego wieku 1 6 7 17 1. 4. Respondenci według stażu pracy W przeprowadzonym badaniu podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim wzięli udział przede wszystkim doświadczeni pracownicy legitymujący się w zdecydowanej większości stażem pracy powyżej 10 lat (31), w tym ponad połowa ze stażem pracy 10-20 lat. Spośród nich, 6 osób przepracowało powyżej 10 lat w firmie, w której są zatrudnieni aktualnie. Jednakże, zdecydowana większość respondentów (29) legitymuje się stażem pracy krótszym niż 10 lat w firmie, którą reprezentują obecnie w badaniu. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią osoby, które posiadają staż pracy w tej firmie od 6 do 10 lat. Należy zwrócić uwagę, że prawie połowa respondentów (15) legitymuje się ogólnym stażem pracy powyżej 20 lat. W badanej grupie respondentów nie występują z kolei osoby, których staż pracy ogółem wynosiłby powyżej 6 lat do 10 lat, natomiast jest to najliczniejsza kategoria respondentów według stażu pracy w obecnej firmie. W grupie respondentów prawie nie 10

występują osoby, których staż pracy w obecnej firmie jest bardzo długi (powyżej 20 lat), ale 1 respondent legitymuje się aż 30-letnim stażem pracy w obecnej firmie. Wykres 5. Respondenci w subregionie ciechanowskim według stażu pracy ogółem do 1 roku powyżej 1 roku do 3 lat powyżej 3 lat do 6 lat powyżej 10 lat do 20 lat powyżej 20 lat do 30 lat powyżej 30 lat 6 2 2 1 9 16 Wykres 6. Respondenci w subregionie ciechanowskim według stażu pracy w obecnej firmie do 1 roku powyżej 1 roku do 3 lat powyżej 3 lat do 6 lat powyżej 6 lat do 10 lat powyżej 10 lat do 20 lat powyżej 30 lat 5 1 4 3 16 6 11

2. Charakterystyka badanych firm 2. 1. Dziedziny działalności Profile działalności badanych podmiotów gospodarczych zostały sklasyfikowany według sekcji PKD (Polska Klasyfikacja Działalności). Według zastosowanej w przeprowadzonym badaniu klasyfikacji PKD z 2004 r., wśród 36 podmiotów, które poddano badaniu w subregionie ciechanowskim (4% ogółu podmiotów gospodarczych poddanych badaniu w województwie mazowieckim), najwięcej znalazło się takich, które prowadzą działalność handlową hurtową i detaliczną, zajmują się naprawą pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (11). Pośród pozostałych profili działalności badanych podmiotów gospodarczych, znajdują się: działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała (7), obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (5), rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo (4), budownictwo (3), przetwórstwo przemysłowe (2), transport, gospodarka magazynowa i łączność (2), hotele i restauracje (1) oraz ochrona zdrowia i pomoc społeczna (1). 12 10 11 rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo przetwórstwo przemysłowe 8 7 budownictwo 6 4 2 4 2 3 1 2 5 1 handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego hotele i restauracje transport, gospodarka magazynowa i łączność 0 Wykres 7. Profile działalności badanych podmiotów gospodarczych obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej ochrona zdrowia i pomoc społeczna działalność usługowa komunalna, społeczna i Udział podmiotów gospodarczych o profilu działalności: handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, jest najwyższy w strukturze podmiotów gospodarczych subregionu ciechanowskiego. Wśród 19 374 12

podmiotów, 6 685 zajmuje się tego rodzaju działalnością (34,5%). Spośród pozostałych, reprezentowanych w badaniu, w subregionie największy jest udział podmiotów gospodarczych o profilach działalności: budownictwo (2 236, czyli 11,5%), obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej (2 005, czyli 10,3%). Podmioty o wymienionych profilach stanowią łącznie ponad połowę wszystkich zarejestrowanych w subregionie (10 926, czyli 56,4%), a także ponad połowę podmiotów reprezentowanych w przeprowadzonym badaniu (19 z 36). W przeprowadzonym badaniu nadreprezentowane są podmioty gospodarcze prowadzące działalność usługową komunalną, społeczną i indywidualną, pozostałą, których udział w strukturze podmiotów subregionu jest niższy (1 362 spośród 19 374 podmiotów, czyli 7%). Udział pozostałych profili działalności reprezentowanych w badaniu, w ogólnej strukturze podmiotów gospodarczych subregionu jest następujący: rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo (1 260 podmiotów, czyli 6,5% ogółu), budownictwo (2 236, czyli 11,5%), przetwórstwo przemysłowe (1 776, czyli 9,2%), transport, gospodarka magazynowa i łączność (1 226, czyli 6,3%), hotele i restauracje (392, czyli 2%), ochrona zdrowia i pomoc społeczna (811, czyli 4,2%). 13

Wykres 8. Struktura podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim, reprezentowanych 7,03 w badaniu, wed?ug profili dzia?alno?ci (w %) 3,26 7,86 4,19 4,31 6,5 0,01 0,09 9,170,11 1,15 10,35 3,12 rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo 6,33 rybactwo górnictwo przetwórstwo przemysłowe 2,02 34,5 wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę budownictwo handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego hotele i restauracje transport, gospodarka magazynowa i łączność pośrednictwo finansowe obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne edukacja ochrona zdrowia i pomoc społeczna działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała pozostałe branże, nie reprezentowane w badaniu Udział podmiotów gospodarczych w ogóle badanych firm (1001) w województwie mazowieckim zatrudniających poniżej 10 pracowników wynosi 91% (911), natomiast udział firm zatrudniających 10 lub więcej pracowników wynosi 9% (90). W tym, udział podmiotów gospodarczych o profilach działalności reprezentowanych w badaniu w ogólnej liczbie badanych firm w województwie mazowieckim wynosi odpowiednio: 94% ogółu podmiotów zatrudniających 0-9 pracowników oraz 72% ogółu podmiotów zatrudniających 10 lub więcej pracowników. 14

Tabela 1 Udział podmiotów gospodarczych w przeprowadzonym badaniu według profili działalności, a ich udział w strukturze zatrudnienia badanych podmiotów w województwie mazowieckim Profil działalności według sekcji PKD Liczba badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim Udział podmiotów gospodarczych wśród ogółu badanych firm w województwie mazowieckim zatrudniających poniżej 10 pracowników Udział podmiotów gospodarczych wśród ogółu badanych firm w województwie mazowieckim zatrudniających 10 pracowników i więcej rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo przetwórstwo przemysłowe 4 3% 0% 2 9% 24% budownictwo 3 9% 8% handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego 11 33% 9% hotele i restauracje 1 2% 3% transport, gospodarka magazynowa i łączność 2 8% 3% obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej ochrona zdrowia i pomoc społeczna 5 19% 13% 1 4% 0% 15

działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała 7 7% 12% Razem 36 94% 72% 2. 2. Liczba i struktura zatrudnionych pracowników Liczba pracowników zatrudnionych ogółem w badanych firmach w subregionie ciechanowskim według stanu na dzień 30.06.2008 r. wynosi 446 osób. Stanowi 8,09% ogółu pracowników wszystkich firm poddanych badaniu w województwie mazowieckim. 2 W strukturze zatrudnienia badanych firm w subregionie zdecydowanie dominują podmioty małe, które zatrudniają poniżej 10 pracowników (28 z 36). Badaniu poddano także 7 podmiotów gospodarczych zatrudniających od 50 do 249 pracowników. W strukturze zatrudnienia badanych firm najmniej liczne są średnie podmioty zatrudniające od 10 do 49 osób (2), w tym w ogóle niereprezentowane są podmioty zatrudniające od 20 do 49 osób. Średnio w każdej firmie w subregionie jest zatrudnionych 12,7 osób. Wykres 9. Struktura zatrudnienia badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim według liczby pracowników 2 9 7 19 0-3 pracowników 4-9 pracowników 10-19 pracowników 50-249 pracowników 2 Prezentowane dane odnoszą się łącznie do liczby pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, jak również do liczby pracowników zatrudnionych w innych formach (np. umówy / zlecenie, umowy o dzieło, samozatrudnienie). 16

W strukturze zatrudnienia badanych podmiotów dominują mężczyźni (317) nad kobietami (129). W tejże strukturze dominują także pracownicy w wieku 36-45 lat (156 osób, czyli przeszło 1/3 wszystkich pracowników badanych firm w subregionie ciechanowskim. Stosunkowo licznie zatrudnieni w badanych podmiotach są również najmłodsi pracownicy w wieku do 25 roku życia (115 osób, czyli co czwarty pracownik). W badanych firmach jest zatrudnionych poniżej 100 pracowników w wieku od 26 do 35 lat (87) oraz w wieku od 46 do 55 lat (76). Zdecydowanie najmniej licznie zatrudnieni w badanych firmach są pracownicy w wieku powyżej 55 roku życia (zaledwie 13 osób). Wykres 10. Struktura zatrudnienia badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim według płci 71% 29% kobiety mężczyźni Wykres 11. Struktura zatrudnienia badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim według wieku do 25 lat od 26 do 35 lat od 36 do 45 lat od 46 do 55 lat powyżej 55 lat 17% 3% 26% 34% 20% Prawie połowa pracowników badanych podmiotów gospodarczych w subregionie jest zatrudniona na podstawie umów o pracę na czas nieokreślony (205 osób), a co trzeci pracownik jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas określony (155 osób). Zatem czterech z każdych pięciu pracowników badanych firm w subregionie ciechanowskim jest zatrudnionych na podstawie umowy o pracę (360 osób, czyli 80,8%). Pozostałe 19,2% pracowników jest zatrudnionych w oparciu o następujące formy: umowy cywilno-prawne (59 osób), samozatrudnienie (23 osoby) oraz inne (4 osoby). 17

Wykres 12. Struktura zatrudnienia badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim według formy 1% zatrudnienia 13% 35% 5% 46% na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na podstawie umowy o pracę na czas określony na podstawie umowy cywilnoprawnej samozatrudnienie inne formy zatrudnienia 2. 3. Rok powstania badanych firm Prawie 1/3 badanych podmiotów w subregionie ciechanowskim powstała w pierwszych latach transformacji ustrojowej 1990-1995 (11 firm z 36 badanych). Przed rokiem 1989 r. powstał niespełna co 10 podmiot (3). Natomiast zdecydowana większość została utworzona w minionych 12 latach, po roku 1995 (23), w tym prawie połowa ogółu po roku 2000 (16). Analizowane wyniki badania wskazują, że dynamika powstawania firm w subregionie ciechanowskim zachowuje stały poziom w dwóch ostatnich dekadach, ze wskazaniem na wzmożony przyrost powstających podmiotów gospodarczych w początkowym okresie funkcjonowania wolnego rynku po upadku reżimu socjalistycznego. Wykres 13. Badane podmioty gospodarcze w subregionie ciechanowskim według roku powstania przed 1989 rokiem w latach 1990-1995 w latach 1996-2000 w latach 2001-2004 w latach 2005-2008 8 3 11 8 7 18

2. 4. Lokalizacja badanych firm Miejscem siedzib bezwzględnej większości firm reprezentowanych w przeprowadzonym badaniu jest powiat ciechanowski (19 podmiotów, czyli 52% ogółu badanych firm w subregionie). Powiaty ciechanowski i płoński stanowią łącznie prawie 95% obszaru lokalizacji siedzib firm badanych w subregionie. Powiat mławski reprezentują tylko 2 podmioty, natomiast podmioty gospodarcze, których siedziby znajdują się w powiecie żuromińskim w ogóle nie są reprezentowane w badaniu. Większość badanych stanowią podmioty zatrudniające poniżej 10 pracowników (28), które stanowią łącznie ok. 3% tego rzędu wielkości podmiotów badanych w województwie mazowieckim. Podmioty zatrudniające 10 lub więcej pracowników (9 w subregionie ciechanowskim według uzyskanych wyników przeprowadzonego badania) stanowią 9% wszystkich badanych podmiotów w województwie mazowieckim). Na tym tle wyróżnia się powiat ciechanowski, w którym badaniu poddano 7 podmiotów zatrudniających 10 lub więcej pracowników (aż 7% ogółu podmiotów tego rzędu wielkości badanych w województwie mazowieckim). Siedziba prawie połowy wszystkich badanych firm w subregionie jest zlokalizowana w mieście Ciechanowie (16), natomiast 1/3 w mieście Płońsku (11), a tylko 1 jest zlokalizowana w mieście Mławie. Siedziby niemal co czwartej badanej firmy są zlokalizowane poza miastami powiatowymi (8). 19

Tabela 2 Lokalizacja podmiotów gospodarczych badanych w subregionie ciechanowskim według powiatów Powiat Ogólna liczba badanych podmiotów gospodarczych Udział podmiotów gospodarczych w ogólnej liczbie firm badanych w subregionie ciechanowskim Liczba badanych podmiotów gospodarczych zatrudniających poniżej 10 pracowników Liczba badanych podmiotów gospodarczych zatrudniających 10 pracowników i więcej ciechanowski 19 52% 12 7 mławski 2 7% 2 1 płoński 15 41% 14 1 żuromiński 0 0% 0 0 Razem 36 100% 28 8 Zdecydowana większość podmiotów gospodarczych poddanych badaniu w subregionie ciechanowskim jest zlokalizowana na obszarze miast od 20 000 do 199 999 mieszkańców (28 podmiotów, czyli powyżej ¾ badanych w subregionie). Około ¼ stanowią podmioty zlokalizowane na obszarach wiejskich. Natomiast niemal niereprezentowane są firmy zlokalizowane w najmniejszych miastach (poniżej 20 000 mieszkańców). W przeprowadzonym badaniu w subregionie występuje tylko 1 tego typu podmiot. W żadnym z czterech powiatów subregionu ciechanowskiego nie ma miast zamieszkiwanych przez ponad 200 000 mieszkańców, stąd w badaniu nie występują podmioty zlokalizowane w miejscowościach tego rzędu wielkości. 20

Wykres 14. Lokalizacja podmiotów gospodarczych badanych w subregionie ciechanowskim według wielkości miejscowości wieś miasto od 20 000 do 49 999 mieszkańców miasto do 19 999 mieszkańców miasto od 50 000 do 199 999 mieszkańców 13 7 1 15 2. 5. Badane firmy według formy prawnej i własności Wśród 36 respondentów reprezentujących firmy badane w subregionie ciechanowskim, aż 2/3 stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą lub reprezentujący te osoby pracownicy (24). Niemal identyczny odsetek podmiotów działających na podstawie tej formy prawnej występuje w ogóle firm badanych w województwie mazowieckim (65%). Stosunkowo duży udział wśród badanych firm w subregionie mają również gminne / powiatowe / wojewódzkie jednostki organizacyjne (7 spośród 17 badanych w całym województwie). W subregionie ciechanowskim nie podjęto badania podmiotów o następujących formach prawnych działalności: przedsiębiorstw państwowych, państwowych jednostek organizacyjnych, spółek akcyjnych, spółek osobowych, spółdzielni ani fundacji. 30 20 10 0 24 7 3 1 2 Wykres 15. Formy prawna badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim gminne / powiatowe / wojewódzkie jednostki organizacyjne spółki z ograniczoną odpowiedzialnością spółki cywilne stowarzyszenia lub organizacje społeczne osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą 21

Zdecydowana większość badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim stanowi własność prywatną (29 z 36 podmiotów), w tym bezwzględną większość stanowią podmioty należące do osób fizycznych (25). Tylko 7 podmiotów stanowi własność publiczną. Wykres 16. Formy własności badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim 7 publiczna 25 4 prywatna - bez osób fizycznych osoby fizyczne 22

3. Zmiany w poziomie zatrudnienia - dokonane i planowane 3. 1. Zmiany w poziomie zatrudnienia w okresie od 1 stycznia 2007 r. do 30 czerwca 2008 r. i ich uwarunkowania W analizowanym okresie, w większości badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim nie byli zatrudniani nowi pracownicy. Nowi pracownicy zostali zatrudnieni w 14 z 36 firm. W tym samym czasie w 9 firmach odnotowano odejścia lub zwolnienia z pracy, a w 27 firmach nie odnotowano przerwania lub ustania stosunku pracy z żadnym z dotychczas zatrudnionych, co stanowi odsetek zdecydowanie wyższy niż dla ogółu badanych podmiotów w województwie mazowieckim 115 podmiotów, czyli 12% ogółu. 14 firm, w których zostali zatrudnieni nowi pracownicy w subregionie ciechanowskim od 1 stycznia 2007 r. do 30 czerwca 2008 r. stanowi 8% ogółu badanych firm w województwie mazowieckim, w których zatrudniono nowych pracowników w tym okresie. Łącznie badane podmioty gospodarcze w subregionie ciechanowskim zatrudniły w tym czasie 17 pracowników. Równolegle, z pracy w tychże firmach odeszło 9 osób zatrudnionych na pełnym etacie (10 pracowników ogółem). Wszystkie odejścia i przyjęcia do pracy w subregionie w analizowanym okresie dotyczyły najmniejszych podmiotów gospodarczych tzn. zatrudniających poniżej 4 pracowników. Wyniki badania wskazują brak jakichkolwiek zmian w zatrudnieniu większych podmiotów. Jak podaje realizator badań w zbiorczym zestawieniu wyników, średnia przyjęć do pracy wyniosła 1,7 osoby, a średnia odejść / zwolnień z pracy wyniosła 1,1 osoby. Wykres 17. Stosunek nowoutworzonych i zredukowanych miejsc pracy do ogólnej liczby zatrudnionych w badanych firmach w subregionie ciechanowskim 500 400 300 200 100 0 446 17 10 zatrudnienie ogółem nowe miejsca pracy zredukowane miejsca pracy 23

Od dnia 1 stycznia 2007 r. do dnia 30 czerwca 2008 r., w 36 badanych podmiotach gospodarczych w subregionie ciechanowskim zatrudnienie zwiększyło się o 7 osób. Biorąc pod uwagę liczbę zatrudnionych ogółem, zmiany w zatrudnieniu były niewielkie (+ 1,6%). Według informacji podawanych przez respondentów, poziom zatrudnienia większości reprezentowanych przez nich firm w 2008 r. pozostał bez zmian w porównaniu z 2007 rokiem (25), w niespełna co trzeciej firmie zwiększył się (11), natomiast w żadnej się nie zmniejszył. Większość respondentów stwierdziła, że ich firmy nie miały trudności ze znalezieniem pracowników adekwatnych do potrzeb (11 z 14 firm, w których zatrudniono nowych pracowników w analizowanym okresie), a 3 respondenci stwierdzili, że takie trudności miały miejsce. Wśród 17 zatrudnionych przez badane podmioty pracowników ponad 2/3 stanowili specjaliści ds. rekreacji fizycznej (7 osób) i sprzedawcy (5). Pozostałe 5 nowozatrudnionych stanowili: elektryk, pracownik budowlany, fryzjer, kosmetyczka i barman. Większość badanych podmiotów gospodarczych w subregionie ciechanowskim zajmuje się działalnością handlową, hurtową detaliczną, naprawą pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego (niemal co trzeci podmiot). Tymczasem respondenci podają, że prawie połowę nowozatrudnionych pracowników w ich firmach stanowią specjaliści ds. rekreacji fizycznej, co wydaje się nieadekwatne do zakresu działalności. Należy zwrócić uwagę, że poza wspomnianymi specjalistami ds. rekreacji fizycznej, sprzedawca jest jedynym rodzajem stanowiska pracy, dla którego wzrost zatrudnienia nie był jednostkowy. Pośród głównych powodów zatrudniania nowych pracowników w swoich firmach, respondenci zdecydowanie najczęściej wskazują trzy: - zatrudnienie na czas określony (12 wskazań, w tym 4 jako powód najważniejszy) - poszerzenie zakresu działalności firmy (9 wskazań, w tym 2 jako powód najważniejszy) - zwiększenie popytu na usługi firmy (wszystkie wskazania jako powód najważniejszy) Przytoczone dane wskazują, że w subregionie ciechanowskim rozwój firm i preferowany rodzaj umowy o pracę na czas określony są postrzegane przez pracodawców jako ważne powody zatrudniania nowych pracowników, ale jako najważniejszy ze wszystkich zdecydowanie najczęściej pracodawcy wskazują zwiększenie popytu na usługi firmy. Wśród pozostałych powodów zatrudniania pracowników respondenci przeprowadzonego badania wskazywali: odejście pracownika (2 wskazania, obydwa jako powód najważniejszy), odciążenie pracowników (2 wskazania, obydwa jako powód najważniejszy), poprawę sytuacji finansowej firmy (1 wskazanie jako powód średnio ważny) oraz zwiększenie popytu na produkty firmy (1 wskazanie jako powód najmniej ważny z trzech powodów wskazywanych 24

przez respondentów jako główne). Należy zwrócić uwagę, że respondenci w ogóle nie wskazywali powodów zatrudniania nowych pracowników związanych ze zmianami technologicznymi lub zmianą profilu działalności firmy. Może to oznaczać dominację ekstensywnych form rozwoju firm w subregionie. Respondenci wskazywali również główne powody odejścia / zwalniania pracowników z reprezentowanych przez siebie firm. Przy tym wskazali tylko trzy powody, wszystkie uznając za najważniejsze (nie uznając ich za średnio ważne lub najmniej ważne): - odejście pracownika na emeryturę / rentę (7 wskazań) - wyjazd pracownika za granicę (2 wskazania) - urlop macierzyński / wychowawczy (1 wskazanie) Wszystkie z wymienionych powodów dotyczą bezpośrednio sytuacji życiowej pracowników. Respondenci nie wskazali żadnego powodu, który dotyczyłby sytuacji firmy (np. pogorszenia się sytuacji finansowej firmy, spadku popytu na produkty i usługi firmy). Nie wskazali również żadnego powodu, który byłby związany z decyzjami pracowników lub pracodawców dotyczącymi kwestii służbowych lub zawodowych (np. odejście pracownika do innej firmy, wygaśnięcie umowy z przyczyn niedokształcenia). Wykres 18. Główne powody zatrudniania pracowników w badanych firmach w subregionie ciechanowskim 2 2 1 1 12 8 zatrudnienie na czas określony zwiększenie popytu na usługi firmy odciążenie pracowników zwiększenie popytu na produkty firmy 9 poszerzenie zakresu działalności firmy odejście pracownika poprawa sytuacji finansowej firmy Wykres 19. Główne powody odchodzenia / zwalniania pracowników z badanych firm w subregionie ciechanowskim 2 1 7 odejście pracownika na emeryturę / rentę wyjazd pracownika za granicę urlop macierzyński / wychowawczy 25

3. 2. Planowane zmiany w zatrudnieniu w 2009 roku Z wypowiedzi respondentów przeprowadzonego badania wynika, że w 2009 r. większość badanych firm planuje zatrudnienie nowego pracownika lub pracowników. Wykres 20. Skłonność badanych firm w subregionie ciechanowskim do zatrudniania pracowników (plany na 2009 r.) 16 20 Firmy, które planują zatrudnienie nowych pracowników Firmy, które nie planują zatrudnienia nowych pracowników W 20 firmach w subregionie ciechanowskim, które przewidują w swoich planach na 2009 r. zatrudnienie nowych pracowników (15% ogółu badanych firm w województwie mazowieckim, które podzielają te plany), ogółem szacuje się przyjęcie 33 osób na nowe stanowiska pracy. Oznacza to, że stosunek planowanych nowych miejsc pracy do ogółu zatrudnionych (w dn. 30.06.2008) wynosi 7,4%. Plany zatrudnienia w badanych firmach wyraźnie przewyższają dokonania w analizowanym okresie minionego 1,5 roku. Jeśli potwierdziłyby się przewidywania respondentów, to przyjęć do pracy będzie w 2009 r. dwukrotnie więcej niż od początku 2007 do końca pierwszej połowy 2008 r. Deklarowane plany obejmują również zdecydowanie bogatszy wachlarz zawodów i specjalizacji, niż odnotowane dokonania, opisane w niniejszym opracowaniu jako zestawienie liczby nowych pracowników przyjętych do pracy w badanych firmach na poszczególne rodzaje stanowisk (patrz pkt 3.1). Wykres 21. Planow ane now e miejsca pracy, a zatrudnienie w badanych firmach w subregionie ciechanow skim 600 400 200 0 446 Liczba zatrudnionych pracowników (stan na 30.06.2008) 33 Liczba planowanych nowych miejsc pracy (na 2009) Z wypowiedzi respondentów wynika, że wśród stanowisk pracy, których stworzenie jest przewidywane w planach badanych firm na 2009 rok, największym zapotrzebowaniem jest objęta grupa pracowników biurowych. Co czwarte nowe stanowisko pracy w badanych 26

firmach ma zostać utworzone dla tej grupy (łącznie 9 stanowisk). Warto zwrócić uwagę na równoległe i równoważne, stosunkowo duże zapotrzebowanie na zatrudnienie pracowników przy pracach prostych oraz specjalistów (po 7 planowanych stanowisk). W tym, zapotrzebowaniem jest objęta wąska grupa specjalistów nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia. Pozostałe specjalizacje nie cieszą się zainteresowaniem pracodawców. Mniejsze zapotrzebowanie dotyczy pracowników usług osobistych i sprzedaży (4 planowane stanowiska pracy), w tej grupie m. in. sprzedawcy stosunkowo licznie zatrudniani przez badane firmy wśród innych zawodów w okresie 1.01.2007 30.06.2008. W perspektywie planów lokalnych pracodawców w subregionie ciechanowskim ujawnia się również niewielkie zapotrzebowanie na zatrudnienie pracowników w następujących zawodach: kierowcy i operatorzy pojazdów (2 planowane nowe stanowiska pracy), średni personel techniczny (1), górnicy i robotnicy budowlani (1) oraz rolnicy (1). Wśród wyodrębnionych w tabeli nr 3, grup zawodów i specjalizacji, zapotrzebowaniem badanych firm są objęte głównie pojedyncze lub nieliczne profesje. Obraz zatrudnienia przewidywanego na rok 2009 w badanych firmach w subregionie ciechanowskim uzupełnia lista wybranych zawodów i specjalizacji, dla których pracodawcy nie planują utworzenia nowych miejsc pracy. Poza wymienionymi wyżej specjalistami, pracodawcy nie planują zatrudniania: operatorów i monterów maszyn; nauczycieli praktycznej nauki zawodu i instruktorów; robotników przemysłowych (poza górnikami i robotnikami budowlanymi); robotników zawodów precyzyjnych, ceramików, wytwórców wyrobów precyzyjnych, robotników poligrafii (w tym robotników obróbki metali i robotników maszyn i urządzeń); ogrodników, leśników i rybaków; ani przedstawicieli władz publicznych, wyższych urzędników i kierowników. Tabela 3 Zatrudnienie nowych pracowników przewidywane w badanych firmach w subregionie ciechanowskim w 2009 r. Rodzaje zawodów / specjalizacji Liczba stanowisk pracy, które badane firmy planują stworzyć (w 2009 roku PRACOWNICY BIUROWI pracownicy obsługi biurowej 2 pracownicy obrotu pieniężnego i obsługi 7 klientów 27

PRACOWNICY PRZY PRACACH PROSTYCH pracownicy przy pracach prostych w handlu i usługach robotnicy pomocniczy w górnictwie, przemyśle, budownictwie i usługach robotnicy pomocniczy w rolnictwie i rybołówstwie 3 2 2 PRACOWNICY USŁUG OSOBISTYCH I SPRZEDAŻY modelki, sprzedawcy, demonstratorzy 3 pracownicy usług osobistych i ochrony 1 SPECJALIŚCI specjaliści nauk przyrodniczych i ochrony zdrowia 7 OPERATORZY I MONTERZY MASZYN I URZĄDZEŃ kierowcy i operatorzy pojazdów 2 TECHNICY I ŚREDNI PERSONEL średni personel techniczny 1 ROBOTNICY PRZEMYSŁOWI I RZEMIEŚLNICY górnicy i robotnicy budowlani 1 ROLNICY, OGRODNICY, LEŚNICY I RYBACY rolnicy 1 Razem 33 W odpowiedzi na pytanie o opinię respondentów dotyczącą lokalnego rynku pracy z punktu widzenia potrzeb kadrowych reprezentowanych firm, niemal 2/3 uznała za najbliższe prawdy stwierdzenie: Na lokalnym rynku pracy wśród poszukujących pracy są osoby o kwalifikacjach odpowiadających potrzebom mojej firmy, ale jest ich zbyt mało (22 wskazania). Co czwarty respondent uznał, że wśród poszukujących pracy jest wystarczająco dużo osób o odpowiednich kwalifikacjach, a tylko 1 respondent, że takich osób w ogóle nie ma na lokalnym rynku pracy. Wyniki badania kwestionariuszowego wskazują, że pracodawcy 28

w większości odczuwają niedobór kadr pracowniczych w subregionie ciechanowskim. Jednocześnie przyznają, że osoby o odpowiednich kwalifikacjach są na lokalnym rynku, co może wskazywać nieadekwatną w stosunku do potrzeb alokację kadr w subregionie lub wynikać z innych przyczyn związanych z istniejącymi kierunkami kształtowania kapitału ludzkiego. Tabela 4 Ocena lokalnego rynku pracy w perspektywie potrzeb kadrowych badanych firm w subregionie ciechanowskim Na lokalnym rynku pracy... Liczba wskazań pracowników badanych firm... wśród poszukujących pracy nie ma osób o kwalifikacjach 1 odpowiadających potrzebom mojej firmy... wśród poszukujących pracy są osoby o kwalifikacjach odpowiadających potrzebom mojej firmy, ale jest ich zbyt 22 mało... wśród poszukujących pracy jest wystarczająco dużo osób o 9 kwalifikacjach odpowiadających potrzebom mojej firmy nie wiem / trudno powiedzieć 4 Razem 36 29

4. Sposoby, metody, formy rekrutacji pracowników w badanych firmach 4. 1. Częstotliwość sposobów / metod rekrutacji pracowników w badanych firmach Odpowiadając na pytanie o częstotliwość wykorzystywania określonych sposobów / metod rekrutacji w procesie poszukiwania pracowników do pracy przez reprezentowane firmy, respondenci najczęściej wskazywali, że ich obecne firmy wcale nie wykorzystują sposobów / metod poszukiwania pracowników w obrębie podanych przez ankietera kategorii. Ogółem padło 151 odpowiedzi negatywnych w 7 szeroko sklasyfikowanych kategoriach, co daje średnią 21,6 dla każdej kategorii wyodrębnionej. Padły także łącznie 102 analogiczne odpowiedzi pozytywne, co daje średnią 14,6 dla każdej kategorii. W tym, respondenci zaznaczyli, że reprezentowane przez nich firmy wykorzystują określone sposoby / metody rekrutacji w 64 przypadkach, średnio w 9,1 podmiotach dla każdej kategorii. Natomiast często wykorzystują określone sposoby / metody rekrutacji tylko w 38 przypadkach, średnio w 5,4 podmiotach dla każdej kategorii. Można zatem uznać, że badane firmy wykorzystują określone sposoby / metody rekrutacji pracowników rzadko lub nie wykorzystują ich wcale, ponieważ wskazuje na to 85% udzielonych odpowiedzi (215 z 253 ogółu odpowiedzi). 30

Tabela 5 Struktura wykorzystywania metod rekrutacji pracowników w badanych firmach Częstotliwość wykorzystywania poszczególnych sposobów / metod rekrutacji pracowników przez firmy Sposoby / metody rekrutacji Liczba firm wykorzystujących sposób / metodę rekrutacji często Liczba firm wykorzystujących sposób / metodę rekrutacji rzadko Liczba firm nie wykorzystujących sposobu / metody rekrutacji wcale pośrednictwo Powiatowych Urzędów Pracy ogłoszenia w lokalnej prasie zgłoszenia pracowników z własnej inicjatywy 4 19 13 3 7 26 9 17 10 giełdy pracy 0 1 35 usługi prywatnych firm pośrednictwa pracy własne kontakty bądź rekomendacje osób zaufanych portale internetowe 1 2 33 21 9 7 0 9 27 31

Razem 38 64 151 Zdecydowanie najczęściej wykorzystywanymi sposobami / metodami rekrutacji pracowników, przez badane firmy w subregionie ciechanowskim, są: własne kontakty, bądź rekomendacje osób zaufanych (30 wskazań pozytywnych ogółem), zgłoszenia pracowników z własnej inicjatywy (26) oraz pośrednictwo Powiatowych Urzędów Pracy (23). Przy tym, respondenci najczęściej wskazywali jako sposób / metodę wykorzystywaną często wyłącznie własne kontakty, bądź rekomendacje osób zaufanych (21 spośród 30 wskazań pozytywnych), natomiast dwa pozostałe z wymienionych sposobów / metod wskazywali przeważnie jako wykorzystywane rzadko. Analiza struktury częstotliwości wykorzystywania wyodrębnionych sposobów / metod rekrutacji pracowników wskazuje wyraźnie, że lokalne podmioty gospodarcze w subregionie ciechanowskim w nikłym stopniu posługują się aktywnymi, usystematyzowanymi formami selekcji i doboru kadr (usług prywatnych firm pośrednictwa pracy, giełd pracy, zasobów wyspecjalizowanych portali internetowych). Analiza wskazuje, że proces rekrutacji pracowników badanych podmiotów odbywa się kanałami nieformalnymi lub pasywnie. Prawie ¾ respondentów odpowiedziało, że ich firmy wcale nie korzystają z ogłoszeń w prasie lokalnej, 2/3 odpowiedziało, że nie korzystają z portali internetowych, a ponad 90%, że ich firmy wcale nie korzystają z usług prywatnych firm pośrednictwa pracy, ani z giełd pracy. Wykres 22. Formy rekrutacji pracowników wykorzystywane przez badane firmy w subregionie ciechanowskim 23% 23% 25% 29% własne kontakty, bądź rekomendacje osób zaufanych zgłoszenia pracowników z własnej inicjatywy pośrednictwo PUP pozostałe formy rekrutacji 32

4. 2. Ocena efektywności form rekrutacji pracowników stosowanych w badanych firmach Oceniając efektywność sposobów / metod rekrutacji pracowników, które są wykorzystywane przez reprezentowane firmy, respondenci posłużyli się zaproponowaną skalą ocen: 1-4, w której 1 oznacza bardzo złą ocenę efektywności, natomiast 4 oznacza bardzo dobrą ocenę efektywności. Żaden z respondentów nie określił żadnego ze stosowanych w swojej firmie sposobów / metod rekrutacji pracowników jako bardzo złego pod względem przynoszonych efektów. Połowa ocen stosowanych przez firmy sposobów / metod wskazuje efektywność ich zastosowania jako dobrą. Respondenci najwyżej cenią sobie własne kontakty i rekomendacje znajomych, zgłoszenia pracowników z własnej inicjatywy oraz pośrednictwo Powiatowych Urzędów Pracy, czyli dokładnie te same sposoby / metody, które wskazali jako najczęściej wykorzystywane w procesie rekrutacji w swoich firmach. Można przypuszczać, że niewykorzystywanie usystematyzowanych metod rekrutacji realizowanych w oparciu o wyspecjalizowane podmioty rynkowe (np. agencje zatrudnienia) i instrumenty (np. portale internetowe, giełdy pracy) wynika w znacznym stopniu z braku zaufania kadr badanych firm. Może o tym świadczyć zdecydowana przewaga sposobów / metod o charakterze nieformalnym i widoczne utrwalenie funkcjonowania metod i kanałów doboru pracowników (przekonanie o efektywności najczęściej wykorzystywanych sposobó / metod oraz przekonanie o nieefektywności niewykorzystywanych). 33

Tabela 6 Ocena efektywności sposobów / metod rekrutacji pracowników, które są wykorzystywane przez badane firmy w subregionie ciechanowskim Skala ocen efektywności wykorzystywanych sposobów / metod rekrutacji pracowników w firmach Sposoby / metody rekrutacji Bardzo źle (1) Źle (2) Dobrze (3) Bardzo dobrze (4) Nie wiem / trudno powiedzieć Średnia ocen (liczba oceniających respondentów)* pośrednictwo Powiatowych Urzędów Pracy ogłoszenia w lokalnej prasie zgłoszenia pracowników z własnej inicjatywy 0 2 20 0 2 2,9 (23 oceny) 0 2 9 0 0 2,8 (10 ocen) 0 7 15 3 1 2,9 (26 ocen) giełdy pracy 0 0 0 0 1 0,0 (1 ocena) usługi prywatnych firm pośrednictwa pracy własne kontakty bądź rekomendacje osób zaufanych 0 1 1 0 1 2,5 (3 oceny) 0 0 8 20 2 3,7 (29 ocen) 34

portale internetowe 0 3 0 0 7 2,0 (9 ocen) Razem 0 15 53 23 14 2,7 (105 ocen) * W niektórych wierszach tabeli liczba oceniających respondentów w kolumnie średnia ocen nie zgadza się z sumą ocen w pozostałych kolumnach. Odnosi się to bezpośrednio do nieścisłości w zestawieniu danych dostarczonym przez realizatora badań. Ten i podobne błędy wspominanego zestawienia nie zostały skorygowane przez autora niniejszego opracowania ze względu na domniemanie poprawności wszystkich wartości z osobna tzn. zarówno sumy, jak i jej składowych oraz niemożność dokładnej lokalizacji błędów. 35

5. Kryteria wyboru pracowników 5. 1. Preferowane przez pracodawców kryteria wyboru pracowników w procesie rekrutacji Dla pracodawców zatrudniających nowych pracowników w latach 2007-2008, którzy wskazali w kwestionariuszu trzy najważniejsze kryteria wyboru w procesie rekrutacji reprezentowanych firm, zdecydowanie największe znaczenie odgrywają umiejętności i wiedza zawodowa kandydatów (łącznie 23 wskazania, w tym 14 jako najważniejsze kryteria wyboru). Bardzo istotnym kryterium okazują się cechy osobowości charakteryzujące kandydatów (10 wskazań). Jednakże, według respondentów nie stanowią najważniejszego kryterium wyboru. Wszyscy respondenci wskazujący to kryterium zaznaczyli, że jest ono najmniej ważnym z głównych, którymi kierują się rekrutujący w badanych firmach. Stosunkowo niewielkie znaczenie w procesie rekrutacji badanych firm okazuje się odgrywać wykształcenie, doświadczenie zawodowe / staż pracy oraz zawód wyuczony kandydatów (łącznie 6 wskazań, w tym ani jedno jako kryterium najważniejsze). Dwóch respondentów wskazało jako najnniej ważne z głównych kryteriów rekrutacji pracowników, otwartość kandydata na podnoszenie własnych kwalifikacji zawodowych. Marginalne znaczenie w procesie rekrutacji odgrywają cechy demograficzne kandydatów, a posiadane przez nich dodatkowe umiejętności np. znajomość języków obcych, znajomość obsługi komputera, posiadane prawo jazdy, w ogóle nie stanowią w oczach respondentów ważnych kryteriów przyjmowania pracowników. 36