Kwartalnik Neuroscience Fakty VOL. 1/NR 1(1), 2010 ISSN???????????????????????? Redaktor Naczelny: Prof. dr hab. n. med. Marek Jarema Leading Article for Lilly Neuroscience Roberto Servi Wstęp Marek Jarema Leczenie farmakologiczne ADHD Artur Wiśniewski Leki oryginalne i generyczne w farmakoterapii w neurologii i psychiatrii Jarosław Woroń, Elżbieta Kostka-Trąbka Dlaczego depresja i ból często współwystępują? Przegląd literatury Jan Jaracz Nastolatek z ADHD Artur Kołakowski 3 5 6 8 10 12 Rada Redakcyjna: Prof. Aleksander Araszkiewicz (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Collegium Medicum w Bydgoszczy) Prof. Przemysław Bieńkowski (Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie) Doc. Dominika Dudek (Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum w Krakowie) Doc. Tadeusz Parnowski (Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie) Prof. Jolanta Rabe-Jabłońska (Uniwersytet Medyczny w Łodzi) Prof. Janusz Rybakowski (Uniwersytet Medyczny w Poznaniu) Prof. Danuta Ryglewicz (Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie) Prof. Jerzy Samochowiec (Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie) Prof. Marcin Wojnar (Warszawski Uniwersytet Medyczny w Warszawie) Prosimy o przesyłanie tekstów: Wioleta Banaszek tel. (22) 862-36-63 wiola.banaszek@mededu.pl Wydawca: Medical Education Sp. z o.o. ul. Opaczewska 60 d 02-201 Warszawa ADHD u dorosłych 14 Tomasz Srebnicki, Witold Pawliczuk Neuroscience news 15 Film i książka 16 Dyrektor zarządzający: Andrzej Kowalczyk: andrzej.kowalczyk@mededu.pl Product manager: Wioleta Banaszek: wiola.banaszek@mededu.pl Dział graficzny/projekt graficzny: Katarzyna Rewucka, Artur Weber Redakcja i korekta: Joanna Królikowska, Marcin Kuźma Kwartalnik ukazuje się we współpracy z partnerem edukacyjnym VOL. 1/NR 1(1)/2010 PLNRS00021
Leading Article for Lilly Neuroscience For over 130 years, Eli Lilly has been dedicated to the pursuit of breakthrough medicines for serious or as yet incurable conditions, especially psychiatric diseases. In 1986, the company s laboratories developed Prozac (active ingredient: fluoxetine), a drug which revolutionised the treatment of depression. The company has also discovered and introduced the original olanzapine, the active ingredient of Lilly s Zyprexa, an innovative second-generation drug used in the treatment of schizophrenia and bipolar disorder. Its introduction resulted in a treatment breakthrough, and won the company the prestigious Prix Galien and Business Week awards. After many years of research, the company developed the first product from a new class of Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) treatment: Strattera (selective norepinephrine reuptake inhibitor). Currently, Eli Lilly s offer also includes Cymbalta, a drug licensed for the treatment of major depressive disorder, diabetic peripheral neuropathy pain in adults and general anxiety disorder. Eli Lilly s ambition has always been to pursue solutions enhancing patients quality of life, which is why we are committed to constantly developing psychiatry. Our activities are targeted towards continued search for effective and breakthrough solutions to serious medical conditions of the modern world, with special emphasis on neuroscience. The company has been researching two new Alzheimer disease drugs, which are now in phase III trials, and new solutions for patients suffering from schizophrenia and depression. Apart from research, Eli Lilly has been involved in numerous educational activities and projects which promote knowledge on psychiatric disorders. For many years, it has been an active participant in the global Open The Doors Schizophrenia project, which was conducted with the support of Eli Lilly s scientific grant. In 2009, the company launched the campaign Depresję można pokonać. Zmień perspektywę (Depression Can Be Defeated. Change Perspective). The aim of these initiatives is to raise public awareness of psychiatric diseases and fight the stigma. The Neuroscience FAKTY magazine, which you are holding in your hands, is the another company s initiative aimed at promoting knowledge and the newest scientific updates related to the above mentioned areas. Roberto Servi Managing Director Eli Lilly Polska VOL. 1/NR 1(1)/2010 3
Leczenie farmakologiczne ADHD A. Wiśniewski Wstęp Szanowni Czytelnicy Oddajemy dziś do rąk Państwa pierwszy numer nowego czasopisma naukowego Neuroscience Fakty, poświęconego postępom wiedzy dotyczącej medycznych aspektów funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego. Jak wiadomo, ten obszar wiedzy medycznej, który obecnie określa się jako neuroscience (wiedza o układzie nerwowym), podlega dynamicznemu rozwojowi i często trudno jest śledzić postępy nauki w zakresie tak obszernych dziedzin jak psychiatria, neurologia czy neuropsychologia. Dlatego celem przyświecającym nam było stworzenie czasopisma prezentującego postępy wiedzy w zakresie neuroscience, a jednocześnie integrującego te dyscypliny medyczne, których zainteresowania dotyczą właśnie układu nerwowego. Jednakże, jako że jesteśmy przede wszystkim klinicystami i czasopismo nasze adresowane jest do Koleżanek i Kolegów zajmujących się przede wszystkim praktyką kliniczną, a także badaniami naukowymi i teoretycznymi podstawami funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, naszym celem jest również ukazanie, jak postęp wiedzy w interesującym nas obszarze może znaleźć odzwierciedlenie w naszej codziennej praktyce medycznej. W pierwszym numerze naszego czasopisma staramy się zasygnalizować różnorodność tematyki, którą będziemy chcieli rozwijać i poszerzać w następnych wydaniach. Mamy nadzieję, że nasza oferta spotka się z zainteresowaniem z Państwa strony oraz że Koleżanki i Koledzy zaakceptują czasopismo Neuroscience Fakty jako źródło istotnych informacji przydatnych w codziennej pracy. Życzymy przyjemnej lektury W imieniu Zespołu Redakcyjnego Prof. dr hab. n. med. Marek Jarema VOL. 1/NR 1(1)/2010 5
Artur Wiśniewski Adiunkt w Klinice Psychiatrii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Warszawie kierowanej przez prof. Tomasza Wolańczyka, jest psychiatrą i psychoterapeutą poznawczo-behawioralnym, od wielu lat współpracuje z Centrum CBT; poza pracą kliniczną z młodymi pacjentami prowadzi również warsztaty szkoleniowe dla lekarzy, psychologów i pedagogów na temat pracy z dziećmi nadpobudliwymi. Leczenie farmakologiczne ADHD Pharmacological treatment of ADHD dr n. med. Artur Wiśniewski Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Kierownik Kliniki: prof. dr hab. n. med. Tomasz Wolańczyk Centrum CBT STRESZCZENIE W artykule zamieszczono informacje na temat leczenia farmakologicznego zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z zaburzeniami uwagi (ADHD). Metylofenidat i atomoksetyna to jedyne substancje zarejestrowane w Polsce do leczenia ADHD. Są zalecane jako leki pierwszego wyboru w farmakoterapii ADHD u dzieci i młodzieży. Metylofenidat jest zaliczany do psychostymulantów, działa poprzez wzmożenie transmisji dopaminergicznej. Atomoksetyna jest selektywnym inhibitorem wychwytu zwrotnego noradrenaliny, nie jest zaliczana do stymulantów. Jest lekiem ogólnie dobrze tolerowanym. Jej efektywność jest znacząco wyższa od placebo i porównywalna ze skutecznością metylofenidatu. Słowa kluczowe: ADHD, farmakoterapia, atomoksetyna, metylofenidat 6 VOL. 1/NR 1(1)/2010
Leczenie farmakologiczne ADHD A. Wiśniewski ABSTRACT This articul reviews pharmacological treatement of attention deficit hyperactivity disorder (ADHD). Methylphenidate and atomoxetine are the only drugs registered in Poland for ADHD treatmnet. They are recognized as the first-line choice of pharmacotherapy for ADHD in children and adolescents. Methylphenidate is classified as a stimulant facilitating the dopaminergic neurotransmission. Atomoxetine is a selective noradrenaline reuptake inhibitor that is not classified as a stimulant. Atomoxetine is effective and generally well tolerated. It is significantly more effective than placebo and does not differ significantly from methylphenidate. Key words: ADHD, pharmacotherapy, atomoxetine, methylphenidate VOL. 1/NR 1(1)/2010 7
Jarosław Woroń Adiunkt w Zakładzie Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii CM UJ w Krakowie, specjalista farmakologii klinicznej. Zajmuje się problemem bezpieczeństwa farmakoterapii, polekowymi działaniami niepożądanymi oraz niekorzystnymi interakcjami leków w polifarmakoterapii. Leki oryginalne i generyczne w farmakoterapii w neurologii i psychiatrii Brand-name and generic drugs in neurology and psychiatry dr n. farm. Jarosław Woroń 1,2,3, prof. dr hab. n. med. Elżbieta Kostka-Trąbka 1 1. Zakład Farmakologii Klinicznej Katedry Farmakologii Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Ryszard Korbut 2. Uniwersytecki Ośrodek Monitorowania i Badania Niepożądanych Działań Leków w Krakowie Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Ryszard Korbut 3. Centrum Monitorowania Jakości w Ochronie Zdrowia w Krakowie Dyrektor: dr n. farm. Jerzy Hennig STRESZCZENIE Skuteczność i bezpieczeństwo farmakoterapii w psychiatrii i neurologii są w znacznym stopniu zależne od właściwego wyboru leku. Ze względu na konieczność redukcji kosztów w systemie opieki zdrowotnej promuje się stosowanie leków generycznych. Nie można jednak zapominać, że leki generyczne, mimo że zawierają tę samą substancję czynną co leki oryginalne, mogą różnić się od nich zarówno skutecznością, jak i częstością występowania polekowych działań niepożądanych. Podjęcie decyzji o zamianie leku oryginalnego na generyczny musi być oparte na analizie wszystkich 8 VOL. 1/NR 1(1)/2010
Leki oryginalne i generyczne w farmakoterapii w neurologii i psychiatrii J. Woroń, E. Kostka-Trąbka czynników, w tym farmakokinetycznych i farmakodynamicznych, które wpływają na końcowy efekt działania leku, a także populacji, w jakiej dokonuje się takiej zamiany. Słowa kluczowe: leki oryginalne, leki generyczne, bezpieczeństwo farmakoterapii ABSTRACT The effectiveness and safety of pharmacotherapy in neurology and psychiatry depends to a large extent on the choice of drugs. Due to the necessity of reducing the cost of running the entire health system, in many countries more and more generic drugs are being registered in order to make them more accessible to a greater number of patients. We often forget that the effectiveness and tolerance to treatment using different preparations of drugs containing the same active substance may not be the same. Therefore, the fundamental question arises as to which groups of patients can use generic drugs in place of brand-name drugs, which can also be very expensive, without the risk of making the treatment less effective and without increasing the risk of side effects. Key words: brand-name drugs, generic drugs, pharmacotherapy safety VOL. 1/NR 1(1)/2010 9
Jan Jaracz Absolwent Akademii Medycznej w Poznaniu (obecnie UM), specjalista w zakresie psychiatrii dorosłych. Od 1983 roku pracuje w Klinice Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, gdzie kieruje Pracownią Psychofizjologii. Autor licznych publikacji na temat badań neuroobrazowych w zaburzeniach psychicznych, psychofarmakologii chorób afektywnych oraz problemów psychiatrycznych w przebiegu chorób neurologicznych (w tym 6 rozdz. w podr. i monogr.). Jest członkiem Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz zastępcą przewodniczącego sekcji psychofarmakologii, a także członkiem Europejskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Dlaczego depresja i ból często współwystępują? Przegląd literatury Why depression and pain frequently co-occur? Literature review dr hab. n. med. Jan Jaracz Klinika Psychiatrii Dorosłych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. n. med. Janusz Rybakowski STRESZCZENIE Występowanie objawów bólowych w depresji oraz depresji w przebiegu przewlekłego bólu zostało udokumentowane w kilku badaniach epidemiologicznych. Na podstawie tych obserwacji podjęto próby określenia wspólnych mechanizmów patogenetycznych depresji i bólu. Według jednej z hipotez podłożem obu wymienionych stanów jest dysfunkcja układu serotoninergicznego oraz noradrenergicznego. W jej następstwie dochodzi do zaburzeń funkcji struktur układu limbicznego, takich jak jądro migdałowate, kora przedniej części zakrętu obręczy oraz kora przedczołowa, które odgrywają kluczową rolę w regulacji nastroju oraz w percepcji i nadawaniu bodźcom bólowym wymiaru emocjonalnego. Leki, które normalizują funkcje obu wymienionych układów neuroprzekaźnikowych oraz struktur układu limbicznego, szczególnie leki przeciw- 10 VOL. 1/NR 1(1)/2010
Dlaczego depresja i ból często współwystępują? Przegląd literatury J. Jaracz depresyjne o podwójnym mechanizmie działania, takie jak leki trójpierścieniowe i leki nowej generacji (wenlafaksyna, milnacipran, duloksetyna, mirtazapina), wykazują silniejsze działanie przeciwdepresyjne oraz szersze spektrum terapeutyczne, obejmujące także wpływ na objawy bólowe depresji. Leki te znajdują również coraz szersze zastosowanie w leczeniu przewlekłych zespołów bólowych w chorobach somatycznych (m.in. napięciowe bóle głowy, neuropatia cukrzycowa, fibromialgia). Słowa kluczowe: depresja, ból, neuroprzekaźnictwo, neuroanatomia, leki przeciwdepresyjne ABSTRACT Frequent coexistence of painful symptoms in depression and depression in chronic pain has been well documented in epidemiological studies. These data led to assumption that depression and pain share common pathogenetic mechanisms. According to one hypothesis dysfunction of serotonergic and noradrenergic neurons in the brain seem to be a common denominator of both conditions. This may lead to abnormal function of amygdala, anterior cingulated and prefrontal cortex structures of limbic system involved in regulation of mood and in perception of pain as well as establishing emotional (valance) significance of painful stimuli. Drugs which normalize functions of both neurotransmitter systems, particulary dual action including tricyclic antidepressants and newer generation drugs (venlafaxine, milnacipram, duloxetine, mirtazapine) exert stronger antidepressive effect and wider therapeutic spectrum embracing pain symptoms of depression. These drugs have been found useful in the treatment of chronic pain syndromes such as chronic tension headaches diabetic neuropathy and fibromyalgia. Key words: depression, pain, neurotransmission, neuroanatomy, antidepressants VOL. 1/NR 1(1)/2010 11
Artur Kołakowski Psychiatra, specjalista psychiatrii dzieci i młodzieży, psychoterapeuta poznawczo-behawioralny, superwizor-dydaktyk PTTPiB. Od wielu lat pracuje z dziećmi i młodzieżą z problemami rozwojowymi, psychologicznymi i psychoterapeutycznymi, zarówno jako lekarz, jak i psychoterapeuta. Jest jednym z wykładowców i superwizorów w Szkole Psychoterapii Centrum CBT Centrum Psychoterapii Poznawczej i Behawioralnej. Autor dwóch książek na temat ADHD. Specjalizuje się nie tylko w diagnozie i leczeniu ADHD, lecz także w terapii poznawczej i behawioralnej. Nastolatek z ADHD The adolescent with ADHD dr n. med. Artur Kołakowski Centrum CBT STRESZCZENIE Zespół nadpobudliwości psychoruchowej jest jednym z najczęstszych rozpoznań psychiatrycznych u dzieci i młodzieży. Artykuł omawia różnice w obrazie klinicznym, diagnozowaniu i leczeniu ADHD u nastolatków z tym zaburzeniem. Słowa kluczowe: ADHD, nastolatki, psychoterapia ABSTRACT Attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD) is the most common mental disorder in childhood, and adolescents. This article reviews the current evidence about the diagnosis and treatment of adolescents. It describes some of the unique characteristics observed among adolescents, as well as how the core symptoms change with maturity. Key words: adolescents, psychotherapy 12 VOL. 1/NR 1(1)/2010
ADHD u dorosłych dr n. med Tomasz Srebnicki, mgr Witold Pawliczuk Klinika Psychiatrii Wieku Rozwojowego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi jest powszechnie znanym zaburzeniem diagnozowanym przez lekarzy psychiatrów w populacji dzieci i młodzieży. Chociaż wg klasyfikacji ICD-10 lub DSM-IV TR nie można postawić takiej diagnozy u dorosłego pacjenta, to doświadczenie kliniczne wskazuje, że tzw. przetrwałe ADHD może być problemem także w życiu dorosłym. Poniższy artykuł opisuje trudności, z jakimi musi zmagać się dorosły cierpiący na to zaburzenie, a także jego środowisko. Przedstawione są w nim również przykłady sytuacji opisywanych przez pacjentów, kiedy to objawy nadpobudliwości utrudniają dobre funkcjonowanie w pracy, domu i w kontaktach prywatnych, oraz prezentowane są różne techniki i sposoby, jakie można stosować, aby osoba dorosła z ADHD lepiej sobie radziła z objawami. Słowa kluczowe: ADHD, nadpobudliwość, dorosły z ADHD, dorosły, zaburzenia uwagi, impulsywność, nadruchliwość 14 VOL. 1/NR 1(1)/2010
Neuroscience news VOL. 1/NR 1(1)/2010 15
Film i książka 16 VOL. 1/NR 1(1)/2010