Eleonora Pacewicz Dobór ćwiczeń w korekcji wad postawy w płaszczyźnie strzałkowej

Eleonora Pacewicz Dobór ćwiczeń w korekcji wad postawy w płaszczyźnie strzałkowej. Koszalin 2008

SPIS TREŚCI Wstęp.. Rozdział pierwszy Mechanizm utrzymania osiowej równowagi kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej... Rozdział drugi Trójtorowość postępowania korekcyjnego I. Reedukacja posturalna - kształtowanie nawyku prawidłowej postawy II. Korekcja odchyleń w sferze morfologicznej A. Zasady doboru ćwiczeń. III. Zapewnienie dziecku odpowiednich warunków środowiska zewnętrznego.. Rozdział trzeci Wady w płaszczyźnie strzałkowej. Opis wady i przykłady ćwiczeń I. Plecy wklęsłe... II. Plecy okrągłe. III. Plecy wklęsło-okrągłe.. IV. Plecy kołyskowe... V. Plecy płaskie.. Zakończenie.. Bibliografia. 3 6 9 9 10 10 18 20 20 29 37 44 45 51 53 2

Wstęp Nieustanne i szybkie tempo zmian zachodzące w środowisku człowieka odbija się na nim niekorzystnie. Zmiany te często procentują schorzeniami spowodowanymi niedostosowaniem się człowieka do ich tempa: nerwice, zaburzenia psychiczne, choroby układu krąŝenia (stres), a w zakresie narządu ruchu częstą dolegliwością u dorosłych są wiąŝące się z przeciąŝeniem odcinka lędźwiowego kręgosłupa bóle krzyŝa. Czy naleŝałoby więc uznać pionizację człowieka za wybryk natury? Patrząc na sylwetkę człowieka zaobserwować moŝna, Ŝe zakres ruchu zgięcia róŝnych odcinków kręgosłupa jest naprzemiennie większy to do przodu, to do tyłu. Kręgi szyjne z głową zginają się do przodu, kręgi piersiowe do tyłu, lędźwiowe wybitnie do przodu, krzyŝowe do tyłu. Zgięcie w stawie biodrowym następuje do przodu, w stawie kolanowym tylko do tyłu, w stawie skokowym do przodu, a w stawach śródstopno-paliczkowych silnie podeszwowo. Wygięcia kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej siedemnastokrotnie wzmacniają jego wytrzymałość. W amortyzacyjnej funkcji wspierają go spręŝyste krąŝki międzykręgowe. Stawy międzykręgowe i stawy kończyn są silnie stabilizowane przez więzadła i torebki stawowe. Te walory naszego aparatu ruchu umoŝliwiają nam utrzymanie pionowej postawy i duŝą amortyzację podczas skoków i chodu, ale tylko przy sprawnie działającym czynnym układzie ruchu, czyli mięśniach szkieletowych działający antagonistycznie w stosunku do siebie. Dla utrzymania równowagi chwiejnej, charakteryzującej postawę człowieka, niezbędna jest harmonijna praca czynnego aparatu ruchu polegająca na zmiennym napinaniu odpowiednich grup mięśniowych i stałym minimalnym przemieszczaniu ciała. Regulacja ta sterowana jest przez układ nerwowy, który o stanie zagroŝenia stabilności informowany jest przez receptory narządów równowagi, wzroku, skóry oraz proprioreceptory mięśni i stawów. Biochemiczne i fizjologiczne uwarunkowanie samoregulacji w utrzymywaniu wyprostowanego ciała w pozycji stojącej dotyczy tylko zachowania równowagi, 3

a nie jakości postawy. Znamienną właściwością postawy jest jej zmienność w filo- i ontogenezie. Kształt kręgosłupa w pozycji stojącej wykazuje współzaleŝność z usytuowaniem głowy, barków, łopatek, z wysklepieniem klatki piersiowej i z przodopochyleniem miednicy tworząc zespół cech charakteryzujących postawę ciała. RóŜnorodność czynników wpływających na kształtowanie się postawy sprawia, Ŝe staje się ona cechą indywidualną, charakterystyczną dla kaŝdego człowieka. Przy czym nie zawsze jest to postawa prawidłowa, posiadająca następujące cechy: - zapewnia optymalne zrównowaŝenie i stabilność ciała, - jej utrzymanie wymaga minimalnego wysiłku mięśniowego, - zapewnia duŝą wydolność statyczno-dynamiczną, - stwarza warunki do właściwego ułoŝenia i działania narządów wewnętrznych. Odchylenia od wyŝej wymienionych cech postawy prawidłowej prowadzą do załamania się wzajemnej harmonii, przy czym naruszenie ustalonej równowagi w jednym odcinku, w celu zachowania ogólnego zrównowaŝenia ciała, wyzwala ciąg następstw(kompensacja wstępująca i zstępująca) tworząc zespół błędów i wad. Błędy i wady szpecą sylwetkę i niestety mogą negatywnie oddziaływać na funkcjonowanie organizmu: - pogłębienie kifozy piersiowej wywołuje wysunięcie głowy ku przodowi, a to przyczynia do większego obciąŝenia i spłaszczenia klatki piersiowej, co pogarsza warunki pracy układu krąŝenia i układu oddechowego, - nadmiernej lordozie lędźwiowej towarzyszy wystawanie brzucha, a związane z tym rozciągnięcie mięśni i opuszczenie trzewi jest niekorzystne dla pracy układu trawiennego, - hiperlordoza szyjna moŝe być przyczyną bólów głowy, - zbyt duŝe albo zbyt małe krzywizny kręgosłupa, wszelkie objawy asymetrii ciała przyczyniają się do nierównomiernego obciąŝenia powierzchni stawowych, co moŝe prowadzić do zmian degeneracyjnych stawów i dolegliwości bólowych, 4

- świadomość posiadania złej postawy moŝe rodzić kompleksy, utrudniające podejmowanie decyzji o realizacji własnych pragnień, zamierzeń. To tylko niektóre z moŝliwych negatywnych wpływów wad postawy na jakość funkcjonowania organizmu. Dlatego teŝ w pełni uzasadnione jest dąŝenie do kształtowania i korygowania postawy ciała. Chciałabym by ta praca w przystępny sposób opowiedziała o tym, jak dochodzi do powstawania wad postawy w płaszczyźnie strzałkowej, jak te procesy zwalczać i jak im przeciwdziałać. 5

Rozdział pierwszy Mechanizm utrzymania osiowej równowagi kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej Tadeusz Kasperczyk bardzo obrazowo porównał nasz kręgosłup do osadzonego w miednicy masztu, który bez odpowiednio napiętego olinowania nie spełniałby naleŝycie swej funkcji. Aby dać sobie szansę na utrzymanie postawy prawidłowej tj. takiego kształtu ciała wynikającego z budowy i nawykowego usytuowania poszczególnych jego części, który sprzyja podstawowym funkcjom organizmu 1 naleŝy zadbać o to, aby długość i napięcie owego olinowania z przodu i z tyłu masztu zapewniało zachowanie fizjologicznych krzywizn kręgosłupa, które umoŝliwiają równowaŝenie całości postawy drogą przesunięć odpowiednich segmentów ciała nad płaszczyzną podporu. Z przodu za utrzymanie pozycji stojącej odpowiadają: - mięśnie szyi, - mięśnie klatki piersiowej, - mięśnie brzucha, - mięśnie czworogłowe uda. Z tyłu: - mięsień prostownik grzbietu, - mięśnie pośladkowe, - mięśnie kulszowo-goleniowe. Kąt przodopochylenia miednicy ma wpływ na pogłębienie lub zmniejszenie fizjologicznych wygięć kręgosłupa. Wartość kąta przodopochylenia miednicy moŝna zmierzyć kątomierzem Wilesa lub cyrklem połoŝniczym połączonym z kątomierzem albo poprzez wykreślenie taśmą centymetrową linii od górnego brzegu spojenia łonowego do kolca biodrowego górnego tylnego. Linia ta z linią poziomą powinny tworzyć kąt 50 do 60 st. Kąt 1 Zeyland-Malawka E. 1992. O kryteriach oceny postawy. (W:) Postawa ciała człowieka i metody jej oceny. Pod red. J. ŚliŜyńskiego. AWF Katowice. 6

większy od 60st. świadczy o hiperlordozie lędźwiowej, a mniejszy od 50st. o zmniejszeniu fizjologicznej lordozy. W obydwu przypadkach mamy do czynienia z zaburzeniami statyki i dynamiki kręgosłupa, które mogą być przyczyną schorzeń i dolegliwości. Miednica bierze udział w łańcuchu zmian kinetycznych za pośrednictwem dwóch ruchomych elementów: - stawu biodrowego, - odcinka lędźwiowego kręgosłupa. W ustaleniu połoŝenia miednicy biorą udział dwa zespoły mięśni: - zwiększające swym skurczem przodopochylenie miednicy: mięsień prosty uda, mięsień biodrowo-lędźwiowy (z przodu), mięsień czworoboczny lędźwi, mięsień prostownik grzbietu odcinka lędźwiowego (z tyłu), - zmniejszające swym skurczem przodopochylenie miednicy: mięśnie pośladkowe wielkie, mięśnie półbłoniaste, mięśnie półściegniste, głowy długie mięśni dwugłowych, mięśnie przywodziciele wielkie, mięśnie pośladkowe średnie, mięśnie brzucha. Z wyŝej wymienionych mięśni na szczególną uwagę zasługuje mięsień biodrowo-lędźwiowy. Składa się z trzech części: mięśnia biodrowego biegnącego od wewnętrznej powierzchni talerza miedniczego, mięśnia lędźwiowego małego i mięśnia lędźwiowego duŝego przyczepiających się bezpośrednio na kręgosłupie w jego odcinku lędźwiowym (Th 12 -L 5 ). Dolny przyczep tych mięśni znajduje się na krętarzu mniejszym kości udowej. Mięsień biodrowo-lędźwiowy swym skurczem wpływa na pogłębienie lordozy lędźwiowej bezpośrednio poprzez pociąganie w dół odcinka lędźwiowego kręgosłupa przez mięśnie lędźwiowe i pośrednio poprzez pociąganie w dół talerza miednicy przez mięsień biodrowy. Optimum jego działania stanowią ruchy zgięcia w stawach biodrowych pod kątem prostym. Przykurcz tego mięśnia powoduje zwiększenie lordozy lędźwiowej. W postępowaniu korekcyjnym w przypadku hiperlordozy 7

lędźwiowej dąŝymy do skrócenia mięśni brzucha poprzez ćwiczenia w pozycji zbliŝenia przyczepów zapominając często o tym, Ŝe mięsień biodrowolędźwiowy równieŝ pracuje wówczas w warunkach zbliŝenia przyczepów. Postępując w ten sposób mimo skracania mięśni brzucha nie zmniejszamy hiperlordozy lędźwiowej, poniewaŝ przykurczeniu ulegają równieŝ mięśnie biodrowo-lędźwiowe, które w pozycji pionizacji pociągane przez swoje dolne przyczepy hiperlordozę pogłębiają. 8

Rozdział drugi Trójtorowość postępowania korekcyjnego Jeśli chcemy skutecznie przeciwdziałać pogłębianiu się wady postawy musimy mieć na uwadze źródła jej powstawania. Postawa jest nawykiem ruchowym kształtującym się na określonym podłoŝu morfologicznym i funkcjonalnym oraz związanym z codzienną działalnością danego osobnika 1. Istotą zaburzeń w sferze fizjologicznej jest nawyk nieprawidłowej postawy, w sferze morfologicznej jest brak równowagi napięcia mięśniowego, w sferze środowiskowej niekorzystne warunki środowiska zewnętrznego, w którym Ŝyje dziecko. Wszystkie te trzy sfery muszą być w pracy korekcyjnej równolegle uwzględniane, stąd mowa o trójtorowości metod postępowania korekcyjnego. I. Reedukacja posturalna kształtowanie nawyku prawidłowej postawy Proces reedukacji przebiega w czterech fazach: 1. Uświadomienie dziecku nieprawidłowości jego postawy Dla dziecka z wadą postawy nawykowa postawa nieprawidłowa jest czymś zwykłym, nie wymagającym wysiłku. Przyjęcie postawy skorygowanej wymaga często znacznego wysiłku nie tylko mięśniowego lecz i psychicznego. Odpowiednio waŝna i przekonująca musi być motywacja dziecka, aby chciało ono wziąć aktywny udział w reedukacji posturslnej. 2. Umiejętność dokonywania korekcji lokalnych i globalnych Doprowadzenie do wygaszenia nieprawidłowego nawyku ruchowego i wytworzenie nawyku prawidłowego z wykorzystaniem zastępczych sprzęŝeń zwrotnych. 3. Wyrobienie wytrzymałości posturalnej 1 Kutzner-Kozińska M. 1986. Korekcja wad postawy. WSiP Warszawa 9

Wytworzenie zdolności do długotrwałego utrzymywania skorygowanej postawy. 4. Utrwalenie nawyku postawy prawidłowej Wykształcenie automatycznych mechanizmów przyjmowania postawy prawidłowej. II. Korekcja odchyleń w sferze morfologicznej Ma na celu usunięcie dystonii mięśniowej i wytworzenie gorsetu mięśniowego z mięśni posturalnych oraz ogólne wzmocnienie dziecka i poprawę jego sprawności ruchowej. A. Zasady doboru ćwiczeń 1. Określenie odpowiedniego zakresu ruchu NiezaleŜnie od etiologii mechanizm utrwalania się postawy nieprawidłowej jest taki sam: na skutek nawykowego lub wywołanego innymi przyczynami częstego przyjmowania takich samych pozycji ciała przyczepy pewnych grup mięśniowych są stale zbliŝane a innych oddalane. Pierwsze będą ulegały skróceniu lub nawet przykurczeniu, a drugie rozciągnięciu. NaleŜy znieść ograniczenie ruchomości stawów poprzez rozciąganie okołostawowych tkanek miękkich, oraz mięśnie zbyt krótkie wydłuŝyć, a zbyt długie skrócić poprzez ćwiczenia w odpowiednim zakresie ruchu. Aby otrzymać mięsień krótki, jego skurcze (izometryczne lub izotoniczne) powinny odbywać się w pozycji gdy przyczepy mięśni są zbliŝone a ruchy wykonywane są w nieduŝym zakresie (zakres wewnętrzny). Aby uzyskać wydłuŝenie mięśnia jego praca zachodzić musi w warunkach oddalenie przyczepów, przy czym amplituda ruchów jest takŝe niewielka (zakres zewnętrzny). Ćwiczeniami wykonywanymi w pełnym zakresie ruchów nie uzyska się ani wydłuŝenia ani 10

skrócenia mięśni. Jeśli chcemy mięśnie rozciągnąć uŝywamy siły zewnętrznej, np. partner, obciąŝenie, druga kończyna. 2. Pozycje wyjściowe Właściwy dobór pozycji wyjściowych w duŝym stopniu determinuje wartość stosowanego ćwiczenia. Odpowiednio dobrana pozycja wyjściowa pozwala na właściwe zlokalizowanie ruchu. W początkowym okresie stosowania ćwiczeń korekcyjnych dobiera się pozycje ułatwiające poprawne ich wykonywanie oraz unieruchamiające te odcinki ciała, które nie mogą brać udziału w danym ćwiczeniu. Z czasem poprzez dobór pozycji stwarzających utrudnienia zwiększa się intensywność ćwiczeń oraz dąŝy do tego by ruch był właściwie zlokalizowany bez biernego blokowania, a prawidłowe ułoŝenie poszczególnych części ciała było utrzymywane czynnie, poprzez statyczną pracę mięśni. Ta sama pozycja wyjściowa moŝe być korzystna dla określonej postawy, a niekorzystna dla innych. Korygowanie jednego odcinka ciała moŝe pogłębić nieprawidłowości w innej części ciała. Np. rotacje zewnętrzne ramion koryguje nadmierną kifozę piersiową, wysunięcie barków w przód, odstawanie łopatek, uwypukla klatkę piersiową ale pogłębia lordozę lędźwiową. NaleŜy więc zalecić taką pozycję, która zabezpieczy lordozę lędźwiową np. siad skrzyŝny. Pamiętać teŝ naleŝy, Ŝe pozycje wydłuŝające ciało, maksymalnie jego prostować, zwłaszcza prostowanie stawów kolanowych, obciągnięcie stóp, wspięcia na palce, wznosy ramion, bierne zwisy pogłębiają lordozę lędźwiową, natomiast pozycje skulne znoszą lordozę i kifozują kręgosłup. Najczęściej stosowane pozycje wyjściowe: - leŝenie tyłem 11

Poprzez odpowiednie przyleganie ciała do podłoŝa uzyskuje się w tej pozycji dość łatwo korekcję nieprawidłowości widocznych w pozycji stojącej. U dzieci z nadmierną lordozą lędźwiową zalecamy zgięcie nóg w stawach biodrowych i kolanowych w celu wygładzenia lordozy. U dzieci ze zmniejszonym przodopochyleniem miednicy (plecy płaskie i okrągłe) zalecimy maksymalne zgięcie podeszwowe stóp i wyprostowanie nóg w stawach kolanowych oraz rozluźnienie mięśnia brzucha i pośladkowych lub podłoŝenie kocyka pod odcinek lędźwiowy kręgosłupa aby uzyskać powstanie lordozy lędźwiowej. W przypadku duŝej nie korygującej się w leŝeniu tyłem kifozy piersiowej (plecy kołyskowe i okrągłe) w pozycji tej będzie się pogłębiać lordoza szyjna, a głowa odchylać w tył, naleŝy więc pod głowę podłoŝyć złoŝony kocyk, tak aby znajdowała się ona w przedłuŝeniu tułowia. - leŝenie przodem Pozycja ta równieŝ zapewnia znaczną korekcję nieprawidłowości postawy. PołoŜenie tułowia i nóg proste i symetryczne stopy oparte grzbietową stroną o podłoŝe, ramiona w bok przodem zgięte, dłonie pod głową. NaleŜy zwracać uwagę aby dzieci nie opierały się na łokciach, poniewaŝ pogłębia się wtedy lordoza lędźwiowa. U dzieci z nadmierną lordozą naleŝy podkładać pod brzuch zrolowany kocyk. - siad prosty Pozycje siedzące zmniejszają lordozę lędźwiową, a w siadzie prostym, na skutek pociągania miednicy ku tyłowi przez mięśnie kulszowo- goleniowe i pośladkowe, powstaje nawet tendencja do wytwarzania się kifozy w lędźwiowym odcinku kręgosłupa i kifotycznego wygięcia całego kręgosłupa. 12

Kifotyzujące oddziaływanie siadu prostego moŝna zmniejszyć przez podparcie się na ramionach z dłońmi na podłoŝu z tyłu tułowia. - siad skrzyŝny Jest to pozycja polecana w przypadkach koślawości kolan i stóp. Nie pozwala ona na dłuŝsze utrzymywanie tułowia w wyproście. W tej pozycji dzieci nie powinny zbyt długo przebywać i trzeba je często korygować. - siad ugięty Miejsce podparcia dłoni powinno być modyfikowane w zaleŝności od nieprawidłowości postawy. - siad skulony Pozycja pogłębiająca wadliwe ustawienie górnej części tułowia. MoŜe być stosowany jako pokazowe pogłębianie się nieprawidłowej pozycji z następowym jej skorygowaniem. - siad na ławeczce (ze stania pobok) W celu poprawienia ustawienia barków i uniknięcia pogłębienia się kifozy piersiowej dłonie trzymają tylną krawędź ławeczki. - siad okroczny na ławeczce Zapewnia prawidłowe ustawienie miednicy, daje moŝliwość jej unieruchomienia przez ściśnięcie udami ławeczki oraz duŝe uniezaleŝnienie od ruchów ramion. - siad klęczny Korekcja układu ciała w tej pozycji jest utrzymana stosunkowo długo i łatwo. Stopy oparte grzbietami o podłoŝe powinny być skierowane palcami do 13

wewnątrz, w przeciwnym razie przyśrodkowe łuki stóp będą ulegały spłaszczeniu pod wpływem cięŝaru ciała spoczywającego na piętach. - klęk obunóŝ Kręgosłup przybiera kształt podobny jak podczas stania jednak istnieje tendencja do pogłębiania się lordozy lędźwiowej na skutek pociągania miednicy w dół przez mięśnie proste uda. Zalecany dla pleców płaskich i okrągłych. - klęk jednonóŝ Zgięcie jednej nogi w stawie biodrowym i związane z tym oddalenie dalszych przyczepów mięśni pośladkowych po tej samej stronie powoduje bardziej poprawne niŝ w klęku obunóŝ ustawienie miednicy. Powoduje asymetryczne skręcenie miednicy, naleŝy więc stosować go naprzemiennie. - klęk podparty Jest pozycją korzystną do ćwiczeń rozluźniających kręgosłup, który jest w tej pozycji odciąŝony. Szczególnie polecany jest w przypadku pleców okrągłych, poniewaŝ jednocześnie koryguje kifotyczne ustawienie piersiowej części kręgosłupa i pogłębia lordozę lędźwiową poprzez bierne opadanie kręgosłupa w dół. U dzieci z nadmierną lordozą lędźwiową klęk podparty musi być wykonywany ze skorygowaniem ustawienia miednicy poprzez napięcie mięśni brzucha i mięśni pośladkowych. - zwis bierny Bywa zalecany w celu biernego korygowania nadmiernych krzywizn kręgosłupa oraz rozciągnięcia przykurczeń okołostawowych. Trzeba jednak pamiętać, Ŝe podczas zwisu pogłębia się lordoza lędźwiowa i rozciągnięciu ulegają nie tylko mięśnie przykurczone ale takŝe mięśnie ustalające łopatki. 14

Stąd zalecenie, aby stosować go z duŝą ostroŝnością w wybranych wypadkach i przez krótki czas. - zwis czynny tzn. z ramionami ustawionymi poziomo i w połączeniu z silnym napięciem mięśni ustalających łopatki wzmacnia mięśnie tułowia i obręczy barkowej. - pozycja stojąca Stwarza najwięcej trudności w utrzymaniu poszczególnych odcinków ciała, podczas wykonywania ćwiczeń, w ułoŝeniu skorygowanym. Pozycji stojącej nie naleŝy zbyt długo podtrzymywać, poniewaŝ długotrwałe, jednostajne obciąŝenie stóp powoduje szybkie naciąganie się mięśni i bierne ich rozciąganie. Unikać teŝ naleŝy pozycji w rozkroku, poniewaŝ wówczas obciąŝone są głównie przyśrodkowe brzegi stóp co powoduje spłaszczenie podłuŝnego ich sklepienia. - połoŝenie rąk MoŜe oddziaływać na ustawienie barków, kręgosłupa, głowy. Np. wznos ramion w górę, czy rotacja zewnętrzna zmniejsza kifozę piersiową ale jednocześnie zwiększa lordozę szyjną i lędźwiową. ZałoŜenie rąk na biodrach połączone z rotacją wewnętrzną zmniejsza lordozę lędźwiową, a zwiększa kifozę piersiową oraz wysunięcie barków ku przodowi. Dobrym ułoŝeniem ramion w przypadku nawykowego wysunięcia barków ku przodowi, jest układ ramion skurczu tj. maksymalne zgięcie w stawach łokciowych i nadgarstkowych, palce dotykają barków przy czym łokcie znajdują się w płaszczyźnie czołowej i skierowane są jak najbardziej w dół. 15

UłoŜenie lub splecenie rąk za głową z łokciami cofniętymi jest korzystniejsze niŝ układ ramiona na kark, poniewaŝ w tym ostatnim istnieje tendencja do wysuwania głowy w przód. - usytuowanie głowy Powinna znajdować się w przedłuŝeniu osi tułowia. KaŜdy człowiek reaguje inaczej na przyjęcie takiej samej pozycji. Stąd konieczne jest ciągłe sprawdzanie czy w wybranej pozycji wyjściowej uzyskano zamierzony efekt korygujący. 3. Dozowanie intensywności ćwiczeń Regulujemy poprzez: - zwiększenie liczby powtórzeń, - długość czasu wytrzymań, - zmianę długości dźwigni i cięŝaru podnoszonego segmentu, - obciąŝenia dodatkowe (np. przybory ), - stopień nachylenia tułowia. W ruchu korekcyjnym wielkość oporu (obciąŝenia) oraz czas jego trwania są podporządkowane zdolności utrzymania uzyskanego uprzednio, skorygowanego połoŝenia ciała. 4. Częste powtarzanie Dla osiągnięcia bezpośredniego celu ćwiczeń i dla utrwalenia w pamięci ruchowej poprawnie wykonywanych ruchów i utrzymywanych pozycji ciała. 5. Kontrola i autokontrola. Kontrola przez prowadzącego, aby nie dopuścić do nieprawidłowego wykonywania ćwiczeń, kontroli przez współćwiczącego, aby uczulić dzieci na 16

dostrzeganie jakości ruchu, autokontroli aby wyrabiać czucie ciała i nawyk utrzymywania go w pozycjach skorygowanych. 6. Zasada dostępności Stopniowanie trudności tj. od łatwego do trudnego, od znanego do nieznanego, od prostego do złoŝonego. 7. Odpowiedni rytm Rytm ćwiczeń nie moŝe być zbyt szybki, bo nie będą one dokładnie wykonywane, ani zbyt wolny, Ŝeby nie były nuŝące. 8. Zasada wszechstronności i zmienności pracy oraz wysiłku. 9. Zasada dokładności ruchu. 17

III Zapewnienie dziecku odpowiednich warunków środowiska zewnętrznego Środowisko opiekuńczo-wychowawcze dziecka powinno wspomagać proces korekcji przez zapewnienie dziecku odpowiednich warunków. Te warunki to najczęściej: - odpowiednie urządzenia mieszkania, - zapewnienie dziecku odpowiedniej dawki snu tj. około 10 godzin na dobę, - zadbanie o to, aby dziecko spało na twardym materacu z poduszką o takiej grubości, by w leŝeniu na boku wypełniała ona przestrzeń między barkiem a głową, - równomierne rozłoŝenie ksiąŝek w tornistrze, - dobranie wysokości ławek i krzeseł do wzrostu dziecka, - zwracanie uwagi, by podczas pisania, ręka od łokcia do nadgarstka znajdowała się na pulpicie, - ćwiczenia śródlekcyjne, - oglądanie telewizji w siadzie telewizyjnym, - lekcje wf prowadzone w taki sposób, aby rozbudzały potrzebę ciągłej aktywności ruchowej, - gimnastyka poranna, - zapewnienie racjonalnego wyŝywienie, - nie przeciąŝanie dziecka zajęciami pozaszkolnymi, - współpraca w nauczaniu dziecka przyjmowania pozycji prawidłowej (rodzice powtarzają np. test ścienny, korygują błędy postawy), - prowadzenie i kontrola wykonywanych ćwiczeń domowych, - wyrobienie nawyków rekreacji rodzinnej. Aby rodzice mogli być współpartnerami w korygowaniu wad postawy i spełniać oczekiwane zadania powinni być odpowiednio przygotowani w zakresie wiadomości i umiejętności. 18

Profilaktyka wad postawy zakłada oświatę zdrowotną adresowaną do rodziców. Wiemy, Ŝe jest ona w Polsce znikoma. Brak w mediach audycji radiowych, telewizyjnych, filmów dydaktycznych, popularnych publikacji traktujących o zagroŝeniach, jakie dla funkcjonowania człowieka i tego małego i tego duŝego, niosą zaniedbania w zakresie korekcji wad postawy oraz materiałów instruktaŝowych, jak postępować w przypadku wystąpienia wady. Rodzice dzieci uczęszczających na zajęcia korekcyjne winni bardziej dogłębnie być informowani o wadzie, profilaktyce, postępowaniu korekcyjnym. Wiedzę tę naleŝy przekazywać stopniowo, w sposób przystępny oraz łączyć z demonstracją ćwiczeń korekcyjnych. Realizacja powyŝszych postulatów powinna przybierać następujące formy: 1. Podmiotowe traktowanie rodziców i dzieci podczas badania ortopedycznego, wskazywanie zauwaŝonych nieprawidłowości i sposób ich wykrywania. 2. Współpraca z rodzicami w przeprowadzeniu testów siłowej wytrzymałości mięśni. 3. Udział rodziców w lekcjach. 4. Przekazywanie rodzicom informacji o aktualnie realizowanych celach korekcyjnych. 5. Instruowanie w zakresie wykonywanych ćwiczeń domowych. 6. Prowadzenie róŝnych form samokontroli. 19

Rozdział trzeci Wady postawy ciała w płaszczyźnie strzałkowej. Opis wady i przykłady ćwiczeń korekcyjnych. Ze względu na stopień przodopochylenia miednicy i ruchomość kręgosłupa rozróŝnia się następujące typy wad postawy: I. Plecy wklęsłe Opis wady Istota wady polega na zwiększeniu przodopochylenia miednicy i co za tym idzie pogłębieniu lordozy lędźwiowej. MoŜe być wadą wrodzoną lub nabytą, będącą skutkiem dystonii mięśniowej. Towarzyszy jej prawidłowa ruchomość kręgosłupa. Ze względu na lokalizację zmian wyróŝniamy: - pogłębienie fizjologicznej lordozy bez zmiany lokalizacji, - przemieszczenie szczytu lordozy i stąd podział na: lordozę niską krótką, z towarzyszącą jej kifozą o długim łuku lordozę wysoką długą, obejmującą wygięciem lordotycznym takŝe dolny odcinek piersiowy. Sylwetkę dziecka z tą wadą charakteryzuje wypięty brzuch, uwypuklenie pośladków, tułów pochylony do przodu. Dystonia mięśniowa sprowadza się do nadmiernego napięcia (czasem przykurczu): mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego, mięśni czworobocznych lędźwi, mięśni biodrowolędźwiowych, mięśni prostych uda i jednoczesnego osłabienia (często rozciągnięcia): mięśni brzucha, mięśni pośladkowych wielkich i mięśni kulszowo-goleniowych. Postępowanie korekcyjne WydłuŜanie poprzez pracę w zakresie zewnętrznym tj. w warunkach oddalenia przyczepów mięśni przykurczonych: mięśni prostowników grzbietu w odcinku lędźwiowym, mięśni zginaczy stawu biodrowego. 20

przy rozciąganiu mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego i mięśni czworobocznych mięśni trzeba zabezpieczyć odcinek piersiowy kręgosłupa przed pogłębieniem kifozy lub wyrównywać niekorzystne oddziaływanie ćwiczeniami wyprostnymi w ćwiczeniach rozciągających mięśni biodrowo-lędźwiowych i prostych uda naleŝy zadbać o stabilizację przyczepu górnego tych mięśni, aby oddalanie przyczepu dolnego nie powodowało pogłębiania lordozy lędźwiowej. Najłatwiej moŝna ją osiągnąć przez zgięcie jednej nogi w stawie biodrowym Skracanie przez wzmacnianie w zakresie wewnętrznym mięśni osłabionych (wydłuŝonych): mięśni brzucha, mięśni kulszowogoleniowych, mięśni pośladkowych. powinno odbywać się w postawie skorygowanej w plecach wklęsłych w szczególności rozciągnięta i osłabiona jest część podpępkowa mięśnia prostego brzucha. Dlatego preferowane jest sterowanie oddolne (ruch nóg przy ustabilizowanym tułowiu) pamiętać teŝ trzeba o bezpiecznym kącie pracy, tj. takim który nie powoduje pogłębienia lordozy lędźwiowej ( najczęściej powyŝej 45st.) większa liczba ćwiczeń wzmacniających mięśni brzucha powoduje teŝ wzmacnianie i skracanie mięśni biodrowo-lędźwiowych stąd konieczność stosowania większej ilości ćwiczeń rozciągających te mięśnie wzmacniając mięśnie pośladkowe i kulszowo-goleniowe nie naleŝy przekraczać kąta 10-15 st. wyprostu w stawie biodrowym 21

Przykłady ćwiczeń 1. Pozycja wyjściowa : półszpagat, pochylenie wyprostowanego tułowia w przód, ramiona w pozycji skrzydełek. Ruch : rozluźnienie zginaczy stawu biodrowego. Oddziaływanie: rozciąganie mięśnia biodrowo-lędźwiowego i prostego uda 2. Pozycja wyjściowa: klęk podparty z jedna nogą wyprostowaną Ruch: przejście do pozycji niskiej Klappa bez odrywania rąk od podłogi Oddziaływanie: rozciąganie mięśnia biodrowo-lędźwiowego i prostego uda nogi wyprostowanej 22

3. Pozycja wyjściowa: pozycja niska Klappa z jedną nogą wyprostowaną Ruch: wymach nogą wyprostowaną w górę Oddziaływanie: -rozciąganie mięśnia biodrowo-lędźwiowego i prostego uda nogi wyprostowanej - wzmacnianie mięśni pośladkowych nogi wyprostowanej 4. Pozycja wyjściowa: klęk podparty z jedną nogą wyprostowaną Ruch: ugięcie ramion z przejściem do pozycji średniej Klappa z wymachem nogi prostej Oddziaływanie: - rozciąganie mięśnia biodrowo-lędźwiowego i prostego uda nogi wyprostowanej - wzmacnianie mięśni pośladkowych nogi wyprostowanej - wzmacnianie mięśni obręczy barkowej i ściągających łopatki 23

5. Pozycja wyjściowa: przysiad zwieszony przodem do drabinki na 5-6 szczeblu z jedną nogą wyprostowaną Ruch: wymach nogą wyprostowaną w tył Oddziaływanie: - rozciąganie mięśnia biodrowo-lędźwiowego i prostego uda nogi wyprostowanej - wzmacnianie mięśni pośladkowych nogi wyprostowanej - elongacja kręgosłupa 6. Pozycja wyjściowa: postawa, ręce wyprostowane w górze, Ruch: skłon tułowia z wymachem jednej nogi w górę 24

Oddziaływanie: -rozciąganie mięśnia biodrowo-lędźwiowego i prostego uda nogi wymachowej -rozciąganie mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego i mięśni czworobocznych lędźwi - wzmacnianie mięśni pośladkowych nogi wymachowej Uwaga: niewskazane dla dzieci z plecami okrągłymi. 7. Pozycja wyjściowa: leŝenie przewrotne, ręce w pozycji skrzydełek Ruch: wytrzymać, rozluźnić mięśnie grzbietu Oddziaływanie: -rozciąganie mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego i mięśni czworobocznych lędźwi 8. Pozycja wyjściowa: siad skulny Ruch: przetaczanie na plecy i powrót do siadu skulnego 25

Oddziaływanie: -rozciąganie mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego i mięśni czworobocznych lędźwi Nie wskazane dla dzieci z plecami okrągłymi 9. Pozycja wyjściowa: stanie na czworakach z nogami wyprostowanymi Ruch: marsz na czworakach bez uginania nóg Oddziaływanie: rozciąganie mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego i mięśni czworobocznych 10. Pozycja wyjściowa: leŝenie tyłem, NN ugięte, stopy oparte o podłoŝe RR w pozycji skrzydełek leŝą w podłodze Ruch: - uniesienie nóg z próbą połoŝenia kolan na podłodze przy głowie 26

Oddziaływanie: -rozciąganie mięśni prostownika grzbietu odcinka lędźwiowego i mięśni czworobocznych lędźwi - wzmacnianie mięśni brzucha 11. Pozycja wyjściowa: leŝenie tyłem przy drabince, RR ugięte w łokciach trzymają 1 szczebelek drabinki, NN złączone, wyprostowane uniesione do pionu Ruch: unoszenie miednicy nad podłogę Oddziaływanie: wzmacnianie mięśni brzucha 12. Pozycja wyjściowa: leŝenie tyłem, NN ugięte, stopy oparte o podłogę. Na brzuchu leŝy piłka. RR w pozycji skrzydełek leŝą w podłodze 27

Ruch: uniesienie NN i przyciskanie udami piłki do brzucha Oddziaływanie: wzmacnianie mięśni brzucha 28

II. Plecy okrągłe Opis wady Wada lokalizująca się na odcinku piersiowym kręgosłupa. Połączona z ograniczoną ruchomością kręgosłupa (długa, utrwalona kifoza) i ze zmniejszonym przodopochyleniem miednicy. Przy zbyt małej lordozie lędźwiowej cały tułów pochyla się do przodu, zwiększa się lordoza szyjna i pochylenie głowy do przodu. Klatka piersiowa ulega spłaszczeniu, barki wysuwają się do przodu, łopatki odstają. Kolana i łokcie często są w pozycji lekkiego zgięcia. Dochodzi do zaburzeń pracy układu oddechowego i krąŝenia. Dystonia mięśniowa objawia się: - skróceniem(nadmiernym napięciem, przykurczem) mięśni brzucha, mięśni prostowników biodra i mięśni piersiowych - osłabieniem, wydłuŝeniem (rozciągnięciem) mięśni biodrowo-lędźwiowych prostowników grzbietu w odcinku piersiowym, mięśni ściągających łopatki, mięśni karku. Postępowanie korekcyjne WydłuŜanie(rozciąganie) poprzez pracę w zakresie zewnętrznym mięśni skróconych i przykurczonych: mięśni karku i szyi, mięśni brzucha, mięśni pośladkowych i kulszowo-goleniowych, mięsni piersiowych. Istnienie przykurczów ogranicza ruchomość stawową i uniemoŝliwia przyjęcie postawy skorygowanej. Ich rozciąganie i przywrócenie pełnej ruchomości stawowej jest pierwszym etapem likwidacji dystonii mięśniowej 29