The alication of classic massage and magnetic theray in treatment of chronic lower back ain Zastosowanie masażu klasycznego i magnetoteraii w leczeniu rzewlekłych zesołów bólowych odcinka lędźwiowego kręgosłua Małgorzata Zgorzalewicz-Stachowiak, Monika Joek, Tomasz Smajdor Keywords: chronic lower back ain, hysiotheray, massage, magnetic theray Słowa kluczowe: rzewlekły zesół bólowy dolnego odcinka kręgosłua, fizjoteraia, masaż, magnetoteraia Laboratory of Medical Electrodiagnostics, Deartment of Health Prohylaxis, University of Medical Sciences in Poznań Małgorzata Zgorzalewicz-Stachowiak, MD, PhD Adjunct Monika Joek, MSc Assistant Tomasz Smajdor, MSc CORRESPONDENCE ADDRESS: Pracownia Elektrodiagnostyki Medycznej ul. Przybyszewskiego 49 60-355 Poznań tel.: 618691846 neuro@um.edu.l RECEIVED: 20.08.2013 ACCEPTED: 14.10.2013 Abstract: Background. Chronic back ain is one of the most common ailments in modern society. In order to treat it, hysiotheray rocedures, which are considered to be effective and at the same time inexensive and easy to aly, have commonly been used. Aim. To comare the effectiveness of two methods: massage and magnetic theray in atients with chronic lower back ain (CLBP). Materials and methods. The study included 60 atients with CLBP, resulting from degenerative changes. In the first 30 atients (the mean age 57,5 years +13,0) a classic massage was alied, and in the next 30 ones (the mean age 55,9 years +13,1) a magnetic theray was used. Alication of these two hysiotheray rocedures corresonds to generally acceted standards. The evaluation was erformed twice: before and after the theray. The level of ain (assessed by scales: visual analogue VAS and Laitinen), the range of motion of the sine (assessed by Zembaty scale) and the degree of disability of resondents, in accordance to the modified Oswestry scale (ODI) were analyzed. Results. After comletion of the treatment in both study grous, the level of ain ercetion, measured with the VAS scale, was decreased (massage and magnetic theray <0.001), in a statistically significant manner. On the Laitinen scale, a significant imrovement was noticed in three out of four measured comonents. After the massage theray, a significant change was observed with extension (=0.02), and Schober test (=0.01), whereas after the magnetic theray, a significant change was reorted with extension (=0.004), and right (<0.001) and left (<0.001) bending. In atients who underwent the massage treatment, the average level of limitations in seven out of ten tested areas, and in those, who underwent the magnetic theray in four out of ten tested areas, by the Oswestry scale, was significantly reduced. Conclusions. Comaring the effectiveness of both methods, no significant differences were noted. After alying massage or magnetic theray, both lower back ain and disability level of the study atients were substantially decreased, and only a slight imrovement of mobility of the sine was noticed. Streszczenie: Wstę. Przewlekłe bóle kręgosłua są jedną z najczęściej wystęujących dolegliwości we wsółczesnym sołeczeństwie. W ich leczeniu owszechnie stosuje się zabiegi fizjoteraeutyczne, które uznaje się za skuteczne, jednocześnie niedrogie i roste do wykonania. Cel racy. Celem racy było orównanie skuteczności dwóch metod: masażu i magnetoteraii u chorych z rzewlekłym zesołem bólowym kręgosłua (PZBK). Materiał i metody. Badaniem objęto 60 chorych z PZBK owstałym wskutek zmian zwyrodnieniowych. U ierwszych 30 acjentów (w wieku 57,5+13,0 lat) wykonano masaż klasyczny, u kolejnych 30 chorych (w wieku 55,9+13,1 lat) magnetoteraię. Zastosowane zabiegi rehabilitacyjne odowiadały owszechnie rzyjętym standardom. Ocenę wykonano dwukrotnie: rzed i o teraii. Analizowano oziom bólu (skale wizualno-analogowa VAS i Laitinena), zakresy ruchomości kręgosłua (według Zembatego) oraz stoień nieełnosrawności badanych w oarciu o zmodyfikowaną skalę Oswestry (ODI). Wyniki. Po zakończonych zabiegach leczniczych w obu gruach statystycznie zmniejszyły się odczucia bólowe mierzone skalą VAS (masaż i magnetoteraia <0,001). W skali Laitinena znamienną orawę uzyskano w 3 na 4 mierzonych komonentach. Po teraii masażem istotną zmianę zanotowano w wyroście (=0,02) oraz w teście Schobera (=0,01), natomiast o magnetoteraii rzy wyroście (=0,004) i zgięciach bocznych w rawo (<0,001) i w lewo (<0,001). U chorych stosujących masaż znamiennie zmniejszył się średni oziom ograniczeń w siedmiu, natomiast o magnetoteraii w czterech z dziesięciu badanych sfer skali Oswestry. Wnioski. Porównując skuteczność obu metod, nie zanotowano znamiennych różnic. Po zastosowaniu masażu lub magnetoteraii istotnie zmniejszyły się rzede wszystkim dolegliwości bólowe kręgosłua oraz oziom nieełnosrawności chorych, a nieznacznie tylko orawiła się ruchomość kręgosłua. Wstę (Probl Med Rodz 2014;3(43):28 34) Bóle kręgosłua w odcinku lędźwiowym są dolegliwością narządu ruchu wystęującą najczęściej i dotyczą 60 80% oulacji euroejskiej. Stanowią one oważny roblem zarówno medyczny, jak i ekonomiczny, co jest szczególnie istotne w stanie obecnej recesji gosodarczej. Alarmujący jest fakt, iż liczba zachorowań rośnie coraz szybciej z roku na 28
rok. Obserwuje się, że coraz częściej z owodu bólów krzyża cierią młodzi ludzie i dzieci 1. W związku z tym oszukuje się skutecznych, jednocześnie rostych technicznie do wykonania i niewymagających dużych nakładów finansowych metod leczniczych. Masaż i magnetoteraia stanowią oularne, owszechnie stosowane metody fizjoteraeutyczne w leczeniu rzewlekłego zesołu bólowego kręgosłua (PZBK) lędźwiowego. Dotychczas jednak nie znajduje się w literaturze orównania ich efektywności. Oba zabiegi różnią się od siebie metodyką. Masaż klasyczny wykonywany jest ręcznie. Jego działanie owoduje owstanie zmian termicznych, orzez zwiększony rzeływ krwi, w okolicy oddanej zabiegowi. Adamczyk-Bujniewicz i ws. 2 w swoich badaniach wykazali wzrost temeratury średnio o ok. 0,5ºC w miejscu zabiegu. Srzyja to usrawnianiu rocesów rzemiany materii oraz utylizacji tlenu na oziomie komórkowym i w konsekwencji rowadzi do obniżenia naięcia mięśni oraz zmniejszenia odczuwania bólu rzez chorego. Magnetoteraia natomiast jest zabiegiem fizykoteraeutycznym wykonywanym za omocą secjalistycznej, zwykle drogiej aaratury. Ma działanie atermiczne, co może się rzyczyniać do tego, iż dotychczas nie oisano w literaturze jej ubocznych skutków działania. Zmienne ole magnetyczne niskiej częstotliwości umożliwia uzyskanie zbliżonych do teraii masażem efektów klinicznych: rzeciwbólowy, rzeciwzaalny i rzeciwobrzękowy. Dodatkowo zaletą ola magnetycznego jest jego możliwość rzenikania rzez wszystkie tkanki (odzież, gis, oatrunki), co jest szczególnie lubiane rzez acjentów 3,4. Cel racy Celem racy było orównanie skuteczności dwóch metod: masażu i magnetoteraii u chorych z rzewlekłym zesołem bólowym kręgosłua (PZBK). Analizie oddano wływ tych technik na obniżanie dolegliwości bólowych, orawę srawności ruchowej oraz na zmniejszanie ograniczeń życiowych acjentów z PZBK. Materiał i metoda Materiał badawczy stanowiło 60 chorych z PZBK wynikającym ze zmian zwyrodnieniowych kręgosłua. Zostali oni odzieleni na dwie równoliczne gruy. Grua I została oddana zabiegom leczniczym masażu klasycznego, a grua II zabiegom magnetoteraii. W obu gruach dominowały kobiety (grua I liczyła 23 (77%) kobiety i 7 (23%) mężczyzn, a grua II odowiednio 18 (60%) i 12 (40%)). Badani z tych gru byli także w orównywalnym wieku (masaż średnia wieku 57,5+13,0 lat, magnetoteraia średnia 55,9+13,1 lat). Rozkład czasu wystęowania dolegliwości bólowych kręgosłua był także zbliżony (w gruie I okres ten wynosił 15,7±10,1 lat, a w gruie II 10,5±9,2 lat). Podobnie rezentował się również czas wystęowania obecnych dolegliwości w związku z PZBK. W gruie I był on w zakresie 0,9±0,9 lat, a w gruie II 0,8±0,8 lat. W gruie I stosowano 10 zabiegów masażu klasycznego grzbietu trwającego 20 minut każdy, owtarzanego codziennie o tej samej orze, z rzerwą w sobotę i niedzielę. Podczas zabiegu wykorzystywane były odstawowe chwyty masażu klasycznego, takie jak głaskanie, rozcieranie, ugniatanie, okleywanie, wałkowanie i wibracje. Do jego wykonania zastosowano oliwkę ielęgnacyjną do ciała. Natomiast grua II rzyjmowała serię 10 zabiegów z zakresu magnetoteraii, wykonywanych codziennie o tej samej orze, z wyjątkiem soboty i niedzieli. Zabiegi wykonywane były rzy użyciu aaratu Magner Plus Aster ABR VER: 2,2 SN:MP -07/12/08, wyosażonego w stół z solenoidem. Wartość indukcji ola magnetycznego odczas zabiegów wahała się w granicach 1 5 mt, zaś częstotliwość wynosiła od 5 do 20 Hz, imuls miał kształt sinusoidalny, a czas zabiegu wynosił 15 minut każdy. Metodyka wykonania zabiegów rehabilitacyjnych odowiadała owszechnie rzyjętym standardom. Pacjenci uczestniczący w badaniu zostali oddani ocenie dwukrotnie rzed leczeniem i o zakończeniu serii zabiegów. Poziom odczuwanego bólu badani oisywali za omocą wskaźnika Visual Analogue Scale (VAS), w której 0 oznaczało brak dolegliwości, 1 2 ból słaby, 3 4 umiarkowany, 5 6 silny, 7 8 bardzo silny i 9 10 ból nie do zniesienia. Ponadto oceniono oziom dolegliwości bólowych rzy użyciu skali Laitinena ze standardowym odziałem na 4 części, które dotyczyły: intensywności dolegliwości, częstości naadów, stosowania środków rzeciwbólowych oraz ograniczenia srawności ruchowej (unktacja 0 4 z każdej części). Analizowano także, według kryteriów Zembatego, zakresy ruchomości kręgosłua. Pomiarów dokonano za omocą taśmy centymetrowej. Dotyczyły one zgię- 29
cia, wyrostu, zgięcia bocznego (skłon boczny w lewą i rawą stronę) i rotacji (w lewo i rawo) w odcinku lędźwiowym oraz całego kręgosłua w skłonie. Wykonano również testy: Schobera (ocena ruchomości lędźwiowego odcinka kręgosłua) oraz alce-odłoga (umożliwiający omiar całego kręgosłua w zgięciu). Końcowym etaem było ustalenie stonia nieełnosrawności wynikającej z PZBK, w oarciu o zmodyfikowaną skalę Oswestry (Oswestry Low Back Pain Disability Index (ODI)). Kwestonariusz obejmował 10 ytań dotyczących codziennych czynności. Każda odowiedź zawierała się w unktacji od 0 do 5 (gdzie 0 oznaczało brak ograniczeń, 5 ełne ograniczenie, w takich sferach życia jak: nasilenie bólu, samodzielność, odnoszenie rzedmiotów, swobodne chodzenie, siedzenie, stanie, sen, życie towarzyskie, odróżowanie oraz charakter bólu). Maksymalną liczbę unktów, możliwą do uzyskania rzy ocenie wszystkich sfer, stanowiła wartość 50, gdzie 0 10 unktów oznacza oziom niewielkiej nieełnosrawności, 11 20 nieełnosrawność umiarkowaną, 21 30 nieełnosrawność znaczną, 31 40 nieełnosrawność głęboką, a 41 50 nieełnosrawność całkowitą. Wyniki oddano analizie statystycznej w rogramie Statistica. Przy orównywaniu wartości badanych rzed teraią i o teraii stosowano test t-studenta dla rób zależnych, w którym funkcja testowa wyznaczana jest na odstawie zmiany wartości cechy o teraii. Porównanie skuteczności obu teraii rzerowadzono, stosując test t-studenta dla rób niezależnych. Wartość była statystycznie istotna, gdy <0,05. Wyniki Po rzerowadzonym leczeniu u acjentów zanotowano obniżenie bólu mierzonego za omocą skali VAS. Większość badanych rzed teraią masażu odawało ból odczuwany jako bardzo silny 15 (50%) lub silny 10 (33,3%). Po teraii sytuacja uległa orawie i ból bardzo silny zgłosiło już tylko 6 (20%) chorych, a silny 9 (30%). U acjentów, u których stosowana była magnetoteraia, rzed jej rozoczęciem stwierdzono także znaczne dolegliwości: 15 (50%) badanych odczuwało ból jako bardzo silny, a o 6 (20%) jako nie do zniesienia i silny. Po teraii olem elektromagnetycznym wartości te uległy zmniejszeniu: ból nie do zniesienia odczuwało tylko 4 (13,3%) chorych, 5 (16,7%) bardzo silny, 7 (23,3%) silny. Obniżenie odczuwanych dolegliwości bólowych było statystycznie istotne zarówno o stosowaniu teraii masażu (<0,001), jak i magnetoteraii (<0,001). Przesunięcie rozkładu odczuwanego bólu w skali VAS w stronę wartości niższych (oznaczających słabszy ból) rzedstawiono na Rycinie 1. Nie wykazano statystycznie istotnej różnicy rzy orównaniu skuteczności obu tych teraii. 15 12 9 N 6 3 0 a) masaż N 15 12 9 6 3 0 0 1-2 3-4 5-6 7-8 9-10 Przed teraią/ Before theray Przed teraią/ Before theray b) magnetoteraia Poziom bólu / Pain intensity Po teraii/ After theray N liczba badanych 0 1-2 3-4 5-6 7-8 9-10 Poziom bólu / Pain intensity Po teraii/ After theray N liczba badanych Rycina 1. Wyniki w skali VAS rzed i o zastosowanym leczeniu Orócz skali VAS do oceny odczuć bólowych zastosowano skalę bólu Laitinena. Zanotowano statystycznie istotną orawę rzy zastosowaniu obu rodzajów leczenia w obniżaniu intensywności bólu i częstości naadów oraz rzy odnoszeniu srawności ruchowej. Zastosowane zabiegi lecznicze nie miały istotnego wływu tylko na liczbę stosowanych środków rzeciwbólowych. Różnica efektywności obu teraii nie była znamienna statystycznie dla żadnej ze składowych części skali Laitinena (Tabela I). Kolejne omiary obejmowały ocenę ruchomości kręgosłua. Zarówno w gruie I, jak i w gruie II odczas oceny zakresów ruchu w odcinku lędźwiowym oraz całego kręgosłua w skłonie zanotowano wzrosty 30
średnich wartości. Znaczącą statystycznie orawę o teraii masażem zaobserwowano tylko rzy wyroście, natomiast o magnetoteraii rzy wyroście i zgięciach bocznych w rawą i lewą stronę. Po orównaniu średnich wyników o obu teraiach tylko w zgięciu bocznym w rawo różnica średnich była istotna statystycznie (=0,02). Pacjentów oceniano także testem Schobera. Tylko w gruie I zaobserwowano istotną statystycznie orawę zakresu ruchu w odcinku lędźwiowym. Po zestawieniu ze sobą wyników testu gruy ierwszej z drugą nie stwierdzono istotnej różnicy. Ponadto wykonano omiary ruchomości całego kręgosłua w zgięciu za omocą testu alce-odłoga. Zmiany wartości średniej testu alce-odłoga zmieniały się nieistotnie o rzerowadzonym leczeniu, niezależnie od jego rodzaju (Tabela II). Badanie kwestionariuszem Oswestry wykazało orawę we wszystkich czynnościach oisywanych skalą ODI w obu leczonych gruach. W gruie masażu statystycznie istotne zmniejszenie ograniczeń nastąiło w siedmiu z dziesięciu uwzględnianych sfer i dotyczyło: nasilenia bólu, chodzenia, siedzenia, stania, sania, odróżowania i charakteru bólu. Natomiast w gruie magnetoteraii statystycznie istotne zmniejszenie ograniczeń wystąiło tylko w czterech z dziesięciu uwzględnianych sfer takich jak: nasilenie bólu, samodzielność, odnoszenie rzedmiotów oraz sanie. Łączne wartości unktowe dla wszystkich 10 składowych skali ODI wykazały, że badani oddawani masażom charakteryzowali się rzed teraią mniejszym stoniem ograniczeń (średnia 19,0±7,7 nieełnosrawność umiarkowana) niż osoby oddawane magnetoteraii (ze średnią 21,9±5,9 nieełnosrawność znaczna). Skuteczność tych metod była jednak Tabela I. Ocena dolegliwości bólowych u badanych w skali Laitinena rzed i o teraii, z uwzględnieniem jej rodzaju Komonenta skali Laitinena Intensywność dolegliwości Rodzaj Przed teraią Po teraii X±SD X±SD masaż 2,13±0,68 1,53±0,57 <0,00001 magnetoteraia 2,47±0,73 1,87±0,97 <0,00001 Częstość naadów masaż 2,37±0,96 2,03±0,96 0,002 magnetoteraia 2,83±1,02 2,50±1,01 0,02 Stosowanie środków rzeciwbólowych masaż 0,80±0,76 0,83±0,83 NS magnetoteraia 0,90±0,76 0,87±0,78 NS Ograniczenie srawności ruchowej masaż 1,83±0,91 1,57±0,77 0,008 magnetoteraia 2,07±0,78 1,70±0,92 0,0003 Zmiany statystycznie istotne (<0,05) ogrubiono; X±SD średnia ± standardowe odchylenie; NS nieistotne Tabela II. Ocena zakresu ruchomości odcinka lędźwiowego oraz całego kręgosłua rzed i o leczeniu w badanych gruach Masaż Magnetoteraia Pomiar zakresu ruchomości kręgosłua Przed teraią Po teraii Przed teraią Po teraii X±SD X±SD X±SD X±SD Zgięcie (skłon w rzód) 3,13±1,49 3,47±1,39 NS 2,58±0,92 2,92±1,24 NS Wyrost (skłon w tył) 7,45±2,07 7,88±1,74 0,02 4,52±2,60 5,37±3,26 0,004 Zgięcie boczne (skłon w bok) w lewą stronę 4,97±1,97 5,20±1,85 NS 3,20±1,74 4,00±1,88 <0,001 Zgięcie boczne (skłon w bok) w rawą stronę 4,90±1,81 4,93±1,70 NS 2,70±1,44 3,45±1,58 <0,001 Rotacja (skręt) w lewą stronę 5,52±2,03 5,70±1,92 NS 4,58±1,88 4,53±1,76 NS Rotacja (skręt) w rawą stronę 5,40±2,09 5,70±2,75 NS 4,03±1,84 4,58±1,70 NS Całkowite zgięcie kręgosłua (skłon) 6,13±1,93 6,37±1,82 NS 4,98± 1,53 5,32±1,95 NS Test Schobera 2,58±1,02 3,03±1,07 0,001 1,87±0,82 1,88±0,90 NS Test alce-odłoga 10,6±15,1 9,8±14,0 NS 18,0±15,3 18,2±16,1 NS Zmiany statystycznie istotne (<0,05) ogrubiono; X±SD średnia ± standardowe odchylenie; NS nieistotne 31
bardzo odobna (średni wynik o masażu 16,6±7,3 nieełnosrawność umiarkowana oraz o magnetoteraii 19,6±7,4 w górnej granicy nieełnosrawności umiarkowanej) i rzy orównaniu średnich wyników obu gru wartości nie różniły się istotnie. Wyniki rezentujące obniżenie oziomu nieełnosrawności badanych w oszczególnych sferach skali ODI o teraii masażem i olem magnetycznym zarezentowano w Tabeli III. Dyskusja Przewlekły zesół bólowy kręgosłua lędźwiowego jest owszechnie wystęującą dolegliwością narządu ruchu i stanowi obecnie jeden z głównych roblemów zdrowotnych sołeczeństwa. Dlatego ważne asekty zastosowanego leczenia stanowią: skuteczność teraii oraz jej koszty. Dotychczas w literaturze są dostęne race analizujące zasadność stosowania obu teraii, natomiast nie ma orównania masażu z magnetoteraią. W badaniach własnych w obu gruach największą orawę zaobserwowano w obniżeniu się bólu, mierzonego skalą VAS oraz skalą Laitinena. Ponadto zmniejszył się oziom nieełnosrawności acjentów, oceniany kwestionariuszem Oswestry. Jedynie niewielką zmianę zanotowano rzy ocenie ruchomości kręgosłua, zarówno w gruie I, jak i II. W wielu ublikacjach oisano masaż jako skuteczną technikę w leczeniu zesołu bólowego kręgosłua odcinka lędźwiowego. Najwięcej rac dotyczyło wływu masażu na obniżanie się dolegliwości bólowych 1,5-11. Liczba badanych w tych ublikacjach wahała się od 17 do 59, czas trwania masażu zawierał się w rzedziale od 15 do nawet 70 minut. Najczęściej stosowano serię 10 zabiegów wykonywanych codziennie rzez 2 tygodnie. Metodyka masażu zastosowana w badaniach własnych mieściła się w granicach ogólnie rzyjętych zasad wykonywania tego zabiegu, co mogło mieć wływ na odobną efektywność teraeutyczną w niniejszej racy również wykazano zdecydowane zmniejszenie się dolegliwości bólowych kręgosłua u chorych. Pojedyncze ublikacje oceniały także zmiany ruchomości kręgosłua. Stwierdzono w nich, że masaż jest skuteczny w zwiększaniu tych zakresów 5-7. W swoich dwóch racach Ćwirlej i ws. 6,7 zanalizowali wływ masażu na ruchomość kręgosłua u osób z zesołem bólowym, wynikającym z choroby rzeciążeniowej. W ierwszej racy 50 badanym wykonano omiary linijne osobno odcinka szyjnego, iersiowego i lędźwiowego oraz całego kręgosłua 6. W drugiej natomiast, u 59 acjentów, osłużono się omiarami linijnymi odcinka iersiowego i lędźwiowego oraz testami Otta, Schobera oraz P-P (alceodłoga) 7. Znacząca orawa nastąiła u wszystkich chorych z obu rac w każdym badanym omiarze, we wszystkich trzech łaszczyznach. Własne badania wykazały jedynie nieznaczny wływ teraii na zwiększenie się ruchomości kręgosłua. Ponadto wyniki racy własnej wskazują na istotne zmniejszenie się ograniczeń acjentów w ich codziennym funkcjonowaniu sowodowanych PZBK, mierzonych skalą ODI. Poziom nieełnosrawności Tabela III. Średnia zmiana oziomu nieełnosrawności badanych gru w oszczególnych sferach skali Oswestry (ODI) rzed i o teraii Masaż Magnetoteraia Pomiar zakresu ruchomości kręgosłua Średni oziom nieełnosrawności Średni oziom nieełnosrawności Przed teraią Po teraii Przed teraią Po teraii Nasilenie bólu 2,0 1,7 0,001 2,2 2,0 0,02 Samodzielność 1,8 1,7 NS 2,0 1,8 0,03 Podnoszenie rzedmiotów 2,2 2,1 NS 2,7 2,4 0,02 Swobodne chodzenie 1,4 1,3 0,04 1,9 1,7 NS Siedzenie 1,4 1,2 0,04 1,4 1,4 NS Stanie 2,7 2,4 0,001 3,4 3,2 NS Sanie 1,3 1,1 0,03 1,7 1,4 0,005 Życie towarzyskie 1,6 1,4 NS 1,9 1,8 NS Podróżowanie 1,7 1,5 0,01 1,9 1,6 NS Charakter bólu 2,8 2,1 <0,001 2,8 2,4 NS Zmiany statystycznie istotne (<0,05) ogrubiono; NS nieistotne 32
acjentów o masażu zmniejszył się z wartości średniej 19,0 kt na 16,6 kt. Zbliżone wyniki zarezentował Farasyn i ws. 12 Przebadali oni 60 chorych z zesołem bólowym dolnego odcinka kręgosłua, z odziałem na trzy odgruy. Pierwsza otrzymała zabiegi masażu głębokiego, druga zabieg lacebo, a trzecia nie otrzymała żadnych zabiegów. Po tygodniowej teraii istotną orawę w srawności badanych, ocenianej skalą ODI, zanotowano tylko w gruie masażu, gdzie średni oziom nieełnosrawności głębokiej (34,0 kt) zmniejszył się do oziomu nieełnosrawności umiarkowanej (16,0 kt). Publikacje oglądowe natomiast, owstałe w oarciu o rzegląd baz: MEDLINE, EMBASE, CINAHL, CENTRAL, PEDro oraz Cochrane Central Register of Controlled Trials łącznie do 2008 roku, odają rozbieżne oinie na temat skuteczności działania masażu. Wyniki badań autorów stosujących masaż jako monoteraię są bardzo różne od negujących skuteczność masażu do stwierdzających jego efektywność 13,14. Przyczynami tych rozbieżności wg Furlana i ws. 14 mogą być: stosowanie subiektywnych skal do oceny, wykonywanie masażu różnymi technikami (czas zabiegu, technika, liczba masaży w serii), doświadczenie osoby wykonującej masaż, miejsce wykonywania zabiegu (szital, gabinet fizjoteraeutyczny, dom acjenta) oraz wykonywanie oceny działania zabiegu nie tylko zaraz o zakończeniu teraii, ale też o uływie ewnego czasu, n. 3 lub 6 miesięcy. Magnetoteraia w badaniach własnych okazała się równie skuteczna jak masaż w zmniejszaniu dolegliwości bólowych. Powyższy efekt otwierdzono także w racach dwóch autorów 15,16. Ponadto zaobserwowano także orawę w srawności ruchowej badanych w ich codziennym funkcjonowaniu, ocenionej zmodyfikowaną skalą Oswestry. Poziom nieełnosrawności znacznej rzed teraią (21,9 kt) zmniejszył się i osiągnął oziom umiarkowany (19,6 kt). Dodatkowo, o teraii olem magnetycznym, nieznacznie zwiększyła się ruchomość kręgosłua u badanych. Podobne badania wykonali Borowicz i ws. 15 U 16 chorych z PZBK oceniono oziom bólu (skala VAS) oraz zakresy ruchomości kręgosłua lędźwiowego (rzerost, zgięcie boczne, test unoszenia kończyny dolnej, test Laseque a oraz test alce-odłoga). Po zakończonych zabiegach magnetoteraii u wszystkich badanych zaobserwowano znaczącą statystycznie orawę w obniżeniu się dolegliwości bólowych oraz w zwiększeniu się ruchomości kręgosłua we wszystkich badanych zakresach. Natomiast w racy Langforda i ws. 17 rzebadano 10 chorych z PZBK. Po teraii olem magnetycznym istotnie zmniejszyły się jedynie odczucia bólowe mierzone skalą VAS. Uzyskane wyniki w skali Oswestry oraz w zakresie zgięcia bocznego w rawo i w lewo odcinka lędźwiowego kręgosłua nie wykazały istotnych zmian o teraii. Brak znaczących różnic u chorych o leczeniu olem magnetycznym zanotowali także Collacot i ws. 18 Autorzy orównali skuteczność magnetoteraii do lacebo w gruie 20 chorych z PZBK. Ocenili oni dolegliwości bólowe, stosując skalę VAS i kwestionariusz McGill Pain Questionnaire oraz zakresy ruchomości w zgięciu i wyroście kręgosłua krzyżowo-lędźwiowego z wykorzystaniem inklinometru (omiar zakresów kątów kręgosłua). Porównując skuteczność w badaniach własnych o masażu i magnetoteraii, nie zanotowano znaczących różnic omiędzy gruami. Wskazuje to, że stosowanie masażu lub magnetoteraii ma odobny wływ na leczenie chorych z PZBK lędźwiowego i obie metody mogą stanowić ważny element teraii, szczególnie jako zabieg o działaniu rzeciwbólowym. Uwzględniając otrzymane wyniki racy, należy zwrócić uwagę także na fakt różnicy w cenie obu zabiegów. Aktualnie, od 2007 roku, według Narodowego Funduszu Zdrowia w katalogu świadczeń fizjoteraeutycznych masaż suchy w warunkach ambulatoryjnych został wyceniony na 8 unktów, natomiast leczenie stałym olem magnetycznym o niskiej częstotliwości wymagające secjalistycznej aaratury osiada wartość unktową 2. Wnioski 1. Masaż lub magnetoteraia rzede wszystkim włynęły na obniżanie bólu u chorych z rzewlekłą chorobą zwyrodnieniową dolnego odcinka kręgosłua. Znamiennej orawie uległo także funkcjonowanie chorych w życiu codziennym o leczeniu obu metodami. Po masażu lub magnetoteraii nieznacznie tylko zwiększył się zakres ruchomości kręgosłua. 2. Nie wykazano istotnych różnic w skuteczności masażu i magnetoteraii w leczeniu PZBK. 33
Autorzy oświadczają, że nie wystęuje konflikt interesów. References: 1. Kassolik K, Andrzejewski W, Sobiech KA, Trzęsicka E. Ocena efektywności masażu medycznego w zesole bólowym dolnego odcinka kręgosłua na odstawie wybranych arametrów biochemicznych. Fizjoteraia 2004;12(4):38 43. 2. Adamczyk-Bujniewicz H, Kubacki J. Miejscowe i odległe zmiany termiczne jako odowiedź na zabieg masażu. Balneol Pol 2006;48(3):170 175. 3. Mokronowska J, Straburzyńska-Lua A. Ocena skuteczności rzeciwbólowej zmiennego ola magnetycznego małej częstotliwości w leczeniu chorób narządu ruchu w świetle badań własnych. Nowiny Lek 2002;71(6):328 333. 4. Woldańska-Okońska M. Pole magnetyczne niskiej częstotliwości zastosowanie w raktyce. Rehabil Prakt 2009;2:29 31. 5. Szubzda M, Kaźmierczak U, Hagner W, Dzierżanowski M. Wływ masażu leczniczego na orawę ruchomości i zmniejszenie dolegliwości bólowych kręgosłua. Fizjoter Pol 2007;7(2):165 170. 6. Ćwirlej A, Ćwirlej A, Gregorowicz-Cieślik H. Masaż klasyczny w teraii bólów krzyża. Med Man 2005;9(3/4):7 11. 7. Ćwirlej A, Ćwirlej A, Maciejczak A. Efekty masażu leczniczego w teraii bólów kręgosłua. Przegl Med Uniw Rzesz 2007;5(3):253 257. 8. Woszek R, Andrzejewski W, Kassolik K. Ocena efektywności masażu leczniczego u osób ze zmianami rzeciążeniowymi odcinka lędźwiowego kręgosłua. Rehabil Prakt 2011;1:52 56. 9. Andrzejewski W, Kassolik K, Karaś A, Karaś G, Trzęsicka E. Ocena efektywności masażu medycznego u osób z bólami dolnego odcinka kręgosłua. Fizjoter Pol 2006;6(2):150 156. 10. Andrzejewski W, Kassolik K, Adam P. Ocena skuteczności masażu medycznego w zmianach zwyrodnieniowych lędźwiowego odcinka kręgosłua. Fizjoter Pol 2006;6(3):198 205. 11. Mizgier P, Kassolik K, Andrzejewski W. Skuteczność serii 10 zabiegów masażu klasycznego w zesole bólowym dolnego odcinka kręgosłua. Rehabil Prakt 2009;3:44 46. 12. Farasyn A, Meeusen R, Nijs J. A ilot randomized lacebo-controlled trial of rotrotheray in atients with subacute nonsecific low back ain. J Back Musculoskelet Rehab 2006;19:111 117. 13. Middelkoo M, Rubinstein SM, Kujiers T, Verhagen AP, Ostelo R, Koes BW et al. A systematic review on the effectiveness of hysical and rehabilitation interventions for chronic non-secific low back ain. Eur Sine J 2011;(20):19 39. 14. Furlan AD, Imamura M, Dryden T, Irvin E. Massage for low-back ain: an udated systematic review within the framework of the Cochrane back review grou. Sine 2009;34(16):1669 1684. 15. Borowicz AM, Kuncewicz E, Samborski W, Wieczorowska-Tobis K. Wływ magnetoteraii na objawy bólowe u acjentów z bólami dolnego odcinka kręgosłua. Med Rodz 2008;11(1):2 5. 16. Korabiewska I, Ramos-Florczak B, Lewandowska M, Białoszewski D. Porównanie działania rzeciwbólowego magnetoteraii z rądami diadynamicznymi w leczeniu zesołów bólowych dolnego odcinka kręgosłua. Acta Balneol 2010;52(3):167 174. 17. Langford J, McCarthy PW. Randomised controlled clinical trawl of magnet use in chronic low back ain; a ilot study. Clin Chiroractic 2005;8:13 19. 18. Collacott EA, Zimmerman JT, White DW, Rindone JP. Biolar ermanent magnets for the treatment of chronic low back ain. A ilot study. JAMA 2000;283(10);1322 1325. 34