Wpływ krioterapii na wyniki fizjoterapii chorych z zespołem bolesnego barku

Transkrypt

1 Fizjoteraia 2009, 17, 4, ISSN Wływ krioteraii na wyniki fizjoteraii chorych z zesołem bolesnego barku Effects of cold on hysiotheray in atients with ainful shoulder syndrome numer DOI /v Klinika Rehabilitacji i Medycyny Fizykalnej z Oddziałem Dziennego Pobytu Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Clinic of Rehabilitation and Physical Medicine with the Deartment of Daily Stay, Medical University in Łódź Streszczenie: Podstawowym objawem zesołu bolesnego barku (ZBB) jest ból, który może mieć różne nasilenie i czas trwania. Jest główną rzyczyną ograniczenia ruchomości stawu ramienno-łoatkowego, czego efektem jest ograniczenie ogólnej aktywności fi zycznej, wyłączenia acjenta z racy zawodowej, życia rodzinnego i sołecznego. Celem racy jest ocena wływu miejscowo stosowanego zimna u chorych z zesołem bolesnego barku. Przebadano 38 chorych obojga łci (25 kobiet, 13 mężczyzn) w wieku od 30 do 77 lat z rozoznanym ZBB. Chorych odzielono na dwie gruy w zależności od wskazań i rzeciwwskazań do teraii z wykorzystaniem zimna (CO 2 ). Ponadto stosowano ćwiczenia lecznicze zależnie od wskazań. U wszystkich chorych rzerowadzono dwukrotnie badania: ocenę bólu według zmodyfi kowanego kwestionariusza Laitinena i w skali wizualno-analogowej (VAS), omiar ruchomości czynnej w stawach ramienno-łoatkowych metodą goniometryczną. Wnioski: 1. zimno jest czynnikiem, które istotnie zmniejsza dolegliwości bólowe u chorych z zesołem bolesnego barku i ułatwia leczenie ruchem. 2. zimno w ołączeniu z kinezyteraią stanowi skuteczną metodę teraeutyczną, umożliwiającą zwiększenie zakresów ruchów w chorym stawie i wykonywanie odstawowych czynności ruchowych. Słowa kluczowe: zesół bolesnego barku, miejscowa teraia zimnem z wykorzystaniem dwutlenku węgla (CO 2 ). Abstract: The main symtom of the ainful shoulder syndrome is ain which may have different intensity and duration time. Pain is the main cause of limitation of the motion range in the humeroscaular joint which results in limitation of general hysical activity of the atient, rofessional occuation as well as of social and family life. The aim of this work is to evaluate the effects of locally alied cold in atients with ainful shoulder syndrome. The research grou consisted of 38 atients (25 women, 13 men), aged between with the diagnosed ainful shoulder syndrome. The atients were divided into two grous deending on indications and contraindications for the theray with cold (CO 2 ). In addition, the alied exercises were comatible with theraeutic indications. In all the atients the following examinations were carried out twice: ain evaluation according to the modifi ed Laitinen questionnaire and the visual analogue scale (VAS), assessment of active mobility range in the humeroscaular joints by means of the goniometric method. Conclusions: 1. cold is a factor which significantly reduces ain in atients with the ainful shoulder syndrome and facilitates kinesitheray. 2. cold combined with kinesitheray is an effective theraeutic method which allows increasing of the motion range in the affected joint and facilitating carrying out basic motor activities. Key words: ainful shoulder syndrome, local cold theray with the use of carbon dioxide (CO 2 ). Wrowadzenie Bark nie jest tylko ojęciem anatomicznym, lecz również funkcjonalnym. Określa się go jako skomlikowany komleks kilku wsółracujących ze sobą struktur anatomicznych (staw ramienny, mostkowo-obojczykowy, barkowo-obojczykowy) i zesołów funkcjonalnych (zwłaszcza łoatkowo-iersiowy i odbarkowy). Stanowi unikalną strukturę zaewniającą łynny i recyzyjny ruch o największym zakresie w organizmie człowieka. Każdy element ełni ważną rolę i w rzyadku zaburzenia najmniejszej składowej tego mechanizmu dochodzi do reakcji łańcuchowej ograniczającej działanie całego barku, a tym samym całej kończyny górnej [1]. Zesół bolesnego barku (ZBB) jest często nadużywanym terminem Introduction Shoulder is not only an anatomical notion, but also a functional one. It describes a comlicated comlex of several cooerating anatomical structures (humeral joint, sternoclavicular joint, shoulder-clavicular joint) and functional systems (esecially thoracoscaular and subshoulder). It is a unique structure roviding fl uent and recise motion of the greatest motion range in the human body. Every element lays an imortant role and a disturbance of the smallest art of this mechanism leads to a chain reaction limiting functioning of the whole shoulder and thus the whole uer limb [1]. The ainful shoulder syndrome (PSS) is often an overused medical term, incorrectly treated as a disease 19

2 20 Wływ krioteraii na wyniki fi zjoteraii chorych z zesołem bolesnego barku medycznym, mylnie traktowanym jako jednostka chorobowa. W rzeczywistości ZBB kryje w sobie wiele różnych dysfunkcji, które często wymagają odmiennego leczenia. Podstawowym objawem ZBB jest ból, który może mieć różne nasilenie i trwać długo. Jest główną rzyczyną ograniczenia ruchomości stawu ramienno-łoatkowego (a niekiedy także innych stawów obręczy barkowej), czego efektem jest ograniczenie ogólnej aktywności fizycznej, wyłączenie acjenta z racy zawodowej, życia rodzinnego i sołecznego. Leczenie chorych z ZBB jest długotrwałe. Równolegle z leczeniem farmakologicznym zaleca się szybkie wdrożenie zabiegów fi zykalnych, a zwłaszcza schładzanie bolesnej okolicy [2, 3]. W zależności od etiologii ból może mieć ostry oczątek lub nasilać się owoli i całkowicie unieruchomić bark ( bark zamrożony ). W fazie ostrej wskazane jest oszczędzanie chorej kończyny, okresowo stosując jej odciążenie. Jednak długotrwałe unieruchomienie może rzyczynić się do owstania rzykurczu w stawie ramiennym i trwałej utraty funkcji. Stąd najważniejszym celem teraeutycznym jest zmniejszenie bólu i rzywrócenie możliwie ełnego zakresu ruchów w chorym stawie. W związku z mnogością rzyczyn etioatogenezy ZBB ostęowanie lecznicze owinno być wielokierunkowe [1, 2, 4]. Celem racy jest ocena wływu miejscowo stosowanego zimna u chorych z zesołem bolesnego barku. Materiał i metody badań Do badań zakwalifi kowano 38 chorych (25 kobiet, 13 mężczyzn) w wieku od 30 do 77 lat z rozoznanym ZBB w rzebiegu neuralgii o charakterze ostrym. Rozoznanie ustalono na odstawie wywiadu i badania neurologicznego. U wszystkich chorych stwierdzono jednostronne zmiany chorobowe. Chorych odzielono na dwie gruy w zależności od wskazań i rzeciwwskazań do teraii z wykorzystaniem zimna [5]: gruę 1 stanowiło 23 osób (15 kobiet i 8 mężczyzn), u których wykorzystano zimny nadmuch z CO 2 na okolicę chorego stawu, średni wiek badanych 53 ± 12,9 roku; gruę 2 stanowiło 15 osób (10 kobiet i 5 mężczyzn), u których nie stosowano zimnego nadmuchu z CO 2 na okolicę chorego stawu, średni wiek badanych 55 ± 12,3 roku. U chorych z gruy 1 raz dziennie schładzano okolicę bolesnego barku rzy użyciu CO 2 (od -65 do -72 C). Czas zabiegu wynosił 3-4 minut (był uzależniony do wyraźnego odczucia schłodzenia okolicy oddanej zabiegowi rzez chorego). Po każdym zabiegu rowadzono ćwiczenia zależnie od wskazań. Kinezyteraię rozoczynano w drugim lub trzecim dniu leczenia. Stosowano ćwiczenia w odciążeniu i samowsomagane chorego stawu, ćwiczenia rozluźniające. Po ustąieniu dolegliwości bólowych wrowadzano ćwiczenia zwiększające zakres ruchu chorego stawu ćwiczenia oizometrycznej relaksacji, ćwiczenia czynne wolne oraz ćwiczenia czynne z oorem z wykorzystaniem systemu ciężarkowo-bloczkowego. U wszystkich chorych rzerowadzono dwukrotnie badania (rzed rozoczęciem leczenia i o 15 dniach zabiegowych): ocenę bólu według zmodyfikowanego kwestionariusza Laitinena i w skali wizualno-analogowej (VAS), omiar ruchomości czynnej w stawach ramienno-łoatkowych metodą goniometryczną (mierzono zakres zgięcia i wyrostu, odwodzenia i rzywodzenia oraz rotacji zewnętrznej i wewnętrznej). Do oceny efektu analgetycznego wykorzystano zmodyfi kowany kwestionariusz wskaźników bólu wg Laitinena, w którym na odstawie subiektywnego odczucia chory określał: intensywność bólu, częstotliwość jego wystęowania, stosowanie leków rzeciwbólowych oraz ograniczenie aktywności ruchowej sowodowanej bólem chorego barku. Każdy arametr oceniano niezależnie w 5-stoniowej skali (od 0 do 4 unktów). Maksymalnie można było uzyskać 16 unktów [6]. Celem zobiektywizowania oceny bólu zastosowano również Wizualną Skalę Analogową (VAS). Na rostej linii oziomej o długości 100 mm chory zaznaczał ionową Fizjoteraia 2009, 17, 4 entity. In fact PSS includes various different dysfunctions which often require searate kinds of treatment. The basic symtom of PSS is ain which may be of various intensity and duration time. It is the main cause of mobility limitation of the humeroscaular joint (and sometimes of other joints of the shoulder girdle) which results in reduction of general hysical activity, excluding the atients from rofessional, family and social life. The theray of the atients with PSS is long-lasting. Along with the harmacological treatment it is recommended to early introduce hysical rocedures esecially cooling of the ainful area [2, 3]. Deending on the aetiology, the ain may have acute beginning or intensify slowly and totally immobilise the shoulder ( frozen shoulder ). In the acute hase it is recommended to sare the affected limb, eriodically unloading it. However, long-lasting immobilisation may contribute to occurring of contracture in the humeral joint and ermanent loss of its function. Therefore the most imortant theraeutic aim is to reduce ain and restore ossibly full motion range in the affected joint. Due to multilicity of the causes of aetioathogenesis of PSS the treatment should be multidimensional [1, 2, 4]. The aim of the research was to evaluate locally alied cold in atients with the ainful shoulder syndrome. Material and Methods The research grou consisted of 38 atients (25 women, 13 men) aged 30 to 77 with diagnosed PSS with acute neuralgia. The diagnosis was based on the interview and neurological examination. In all the atients the athological changes were diagnosed on one side. The atients were divided into two grous deending on the indications and contraindications for the theray with cold [5]: Grou 1 consisted of 23 atients (15 women and 8 men), mean age of 53 ± 12.9 years, who were treated with cold airfl ow with CO 2 directed at the affected joint; Grou 2 consisted of 15 atients (10 women and 5 men), mean age of 55 ± 12.3, who did not undergo the same treatment with cold airfl ow with CO 2. The atients from Grou 1 had their shoulder cooled by means of CO 2 (tem. from -65 to 72 C) once a day. The rocedure lasted for 3-4 minutes and it deended on cooling sensation in the treated area. After each rocedure indicated exercises were carried out. Kinesitheray was introduced on the 2nd or 3rd day of the theray. Decomression, self-assisted and relaxing exercises of the affected joint were carried out. After the ain retreated the following exercises were introduced: exercises imroving the mobility range in the affected joint oisometric relaxation exercises, slow active exercises and active exercises with resistance using weights and blocks systems. All the atients underwent the following examinations: ain assessment by means of the modifi ed Laitinen questionnaire and the Visual Analogue Scale (VAS), evaluation of active mobility in the humeroscaular joints by means of the goniometric method (the range of fl exion, extension, abduction, adduction as well as external and internal rotation were examined). In order to assess the analgesic effect the modifi ed Laitinen questionnaire was used and it allowed the atient to subjectively evaluate ain intensity, ain frequency, using ain-killers and reduction of hysical activity due to ain in the affected shoulder. Each arameter was evaluated indeendently in a 5 oint scale (from 0 to 4 oints). The total number of oints which may have been obtained was 16 [6]. To objectify the ain evaluation the Visual Analogue Scale was used. Each atient was asked to draw a vertical line on a straight horizontal line of 100 mm which was suosed to refl ect the intensity of ain according to the atient. The results were calculated by measuring (in millimeters) the distance from the begin-

3 Physiotherahy 2009, 17, 4 kreską miejsce odowiadające (według chorego) nasileniu wystęującego bólu. Wynik odczytywano mierząc (w milimetrach) odległość od oczątku skali do miejsca zaznaczonego rzez chorego. Wartość 0 oznacza brak doznań bólowych, a 100 to ból maksymalny nie do wytrzymania [7]. Wyniki Oracowanie statystyczne i grafi czne wykonano rzy użyciu rogramów Statistica 5.1PL oraz Offi ce 97. Obliczono średnią arytmetyczną, odchylenie standardowe dla badanych cech w każdej gruie. Wykorzystując test Shairo- -Wilka srawdzono rozkład badanych cech. W rzyadku gdy obie cechy miały rozkład normalny, zastosowano test t-studenta dla rób owiązanych (cechy zależne). Jeżeli jedna z badanych cech miała rozkład różny od normalnego, wówczas wykorzystywano test Wilcoxona (rangowanych znaków) dla cech zależnych. Srawdzono również korelację między badanymi cechami obliczając wsółczynniki korelacji: Pearsona (gdy obie cechy odlegały rozkładowi normalnemu), Searmana (gdy rzynajmniej jedna cecha miała rozkład różny od normalnego). Za oziom istotności statystycznej rzyjęto. Uzyskane wyniki rzedstawiono w tabelach lub w ostaci grafi cznej. Ocenę bólu według kwestionariusza Laitinena i w skali VAS chorego stawu barkowego rzedstawiono oniżej w tab Effects of cold on hysiotheray in atients with ainful shoulder syndrome ning of the scale to the lace marked by the atient. 0 value corresonded with no ain and 100 with maximal, unbearable ain [7]. Results Statistical and grahic rocessing was carried out by means of 5.1PL Statistica and Offi ce 97. The arithmetical mean values and standard deviations were calculated in each grou. By means of the Shairo-Wolf test the distribution of the examined arameters was evaluated. If both arameters had normal distribution the t-student test was used for related trials (deendent arameters). If one of the examined arameters had distribution which differed from normal the rank Wilcoxon test was used for deendent arameters. The correlations between the examined arameters were evaluated by calculating correlation coeffi cients: Pearson coeffi cient when both arameters had normal distribution and Searman when at least one of them had distribution which differed from normal. The signifi cance level was assumed at < The obtained results are resented in tables or fi gures. The ain evaluation of the affected shoulder joint by means of the Laitinen questionnaire and the VAS is resented in the tables below 1-4. Tabela 1. Ocena bólu według kwestionariusza Laitinena Table 1. Assessment of ain by the Laitinen questionnaire Suma unktów Sum of oints Grua 1 Grou 1 9,80 ± 2,21 5,75 ± 1,77 Grua 2 Grou 2 9,50 ± 2,95 6,35 ± 2,20 Tabela 2. Ocena wskaźników bólu według kwestionariusza Laitinena Table 2. Assessment of ain redictor by means of the Laitinen questionnaire Intensywność bólu Pain intensity Częstotliwość wystęowania bólu Frequency of ain Stosowanie leków rzeciwbólowych Using ain killers Ograniczenie aktywności fi zycznej Reduction f hysical activity Grua 1 Grou 1 Grua 2 Grou 2 2,75 ± 0,69 1,25 ± 0,69 2,60 ± 0,85 1,75 ± 0,70 2,80 ± 0,83 1,65 ± 1,03 2,75 ± 1,08 2,10 ± 1,07 2,90 ± 0,80 1,40 ± 0,49 2,85 ± 0,99 1,80 ± 0,53 2,60 ± 1,2 1,15 ± 0,88 2,55 ± 0,52 1,50 ± 0,52 Różnice wyników były istotne statystycznie ( ) Differences of results were statistically signifi cant ( < 0.05) 21

4 Wływ krioteraii na wyniki fi zjoteraii chorych z zesołem bolesnego barku Fizjoteraia 2009, 17, 4 Tabela 3. Ocena natężenia bólu w skali VAS Table 3. Assessment of ain intensity on the Grua 1 Grou 1 Grua 2 Grou 2 Skala VAS (w milimetrach mm) (in mm) 79,00 ± 13,73 37,45 ± 11,83 65,50 ± 19,78 42,00 ± 15,67 Tabela 4. Wyniki zakresu zgięcia i wyrostu (rzerostu) w stawie ramienno-łoatkowym Table 4. Results of the flexion and extension (hyerextension) in the humeroscaular joint Zgięcie Flexion Wyrost Extension Grua 1 Grou 1 91,00 ± 43,61 142,50 ± 36,63 27,90 ± 15,84 41,50 ± 14,00 Grua 2 Grou 2 90,50 ± 47,52 121,00 ± 39,78 26,00 ± 14,30 35,50 ± 12,03 22 W gruie 1 średnie natężenie bólu według kwestionariusza Laitinena o leczeniu zmniejszyło się o 4,05 unktu, a w gruie 2 o 3,15 unktu. Wyniki były istotne statystycznie.,,intensywność bólu o teraii zmniejszyła się z bólu bardzo silnego do łagodnego w gruie 1 i z bólu bardzo silnego do silnego w gruie 2. W obu gruach średnia wartość,,częstotliwości wystęowania bólu informuje, że ból wystęował bardzo często, a o leczeniu często. Wyniki uzyskane w gruie 1 wskazują na większą orawę badanego arametru. Chorzy zarówno z gruy 1, jak i z gruy 2 stosowali codziennie duże dawki leków, natomiast o leczeniu w gruie 1 chorzy rzyjmowali leki doraźnie, natomiast w gruie 2 częstotliwość rzyjmowania leków zmniejszyła się do zażywania codziennie małych dawek. Adekwatnie do wyżej rzedstawionych wyników badanych wskaźników bólu według kwestionariusza Laitinena ograniczenie aktywności ruchowej było odobne w obu gruach chorych uniemożliwiało racę, a u niektórych chorych zauważono również otrzebę częściowej omocy rzy czynnościach dnia codziennego. Po leczeniu w obu gruach ograniczenie aktywności było tylko częściowe. Istotne jest, że w gruie 1 uzyskano większą różnicę w wynikach rzed i o leczeniu. W badanych gruach natężenie bólu w skali VAS o leczeniu zmniejszyło się: w gruie 1 o 41,55 mm, a w gruie 2 o 20,50 mm. Różnice były istotne statystycznie. Wyniki omiarów zakresów ruchów w stawie ramienno-łoatkowym rzed rozoczęciem teraii w obu gruach wykazały ograniczenie ruchomości. Wielkość ograniczenia zakresu ruchów w chorym stawie rzedstawiono w tab. 4. U acjentów obu gru średnia wartość zgięcia była odobna. Natomiast o leczeniu w gruie 1 zakres ten uległ zwiększeniu średnio o 51,50, a w gruie 2 o 30,50. Podobnie w rzyadku omiaru zakresu wyrostu uzyskano większą orawę w gruie 1 (o 13,60 ) niż w gruie 2 (o 9,50 ). Wyniki były istotne statystycznie ( ) tab. 5 In Grou 1 the ain intensity measured by the Laitinen questionnaire after the theray decreased by 4.05 oints and in Grou 2 by 3.15 oints. The results were statistically signifi cant. Pain intensity after the theray decreased from very high to mild in Grou 1 and from very high to high in Grou 2. In both grous before the theray the average value of ain frequency was very frequent and after the theray frequent. The results obtained by Grou 1 indicate greater imrovement of the examined arameter. Before the theray all the atients used high doses of drugs every day, whereas after the theray the atients in Grou 1 used the medication when needed and the atients in Grou 2 started to take small doses of drugs every day. According to the Laitinen questionnaire reduction of hysical activity before the theray was similar in both grous it made work imossible and some atients also needed artial hel with everyday activities. After the theray in both grous the reduction of hysical activity was only artial. It is signifi cant that in Grou 1 greater imrovement was achieved. The ain intensity in the in the examined grous decreased by mm in Grou1 and by mm in Grou 2. The differences were statistically signifi - cant. The results of measurement of the motion range in the humeroscaular joint before the theray in both grous showed mobility limitations. The mobility range limitations in the affected joint are resented below. In both grous before the theray the average values of fl exion were similar. After the theray in Grou 1 that motion range increased by and in Grou 2 by Also in the case of extension motion range greater imrovement was achieved in Grou 1 (by ) than in Grou 2 (by 9.50 ). The results were statistically signifi cant ( < 0.05) table 5.

5 Physiotherahy 2009, 17, 4 Effects of cold on hysiotheray in atients with ainful shoulder syndrome Tabela 5. Wyniki zakresu odwodzenia w stawie ramienno-łoatkowym Table 5. Results of abduction in the humeroscaular joint Odwodzenie Abduction Grua 1 Grou 1 59,50 ± 26,22 92,50 ± 22,13 Grua 2 Grou 2 64,50 ± 24,66 80,50 ± 15,71 Przed leczeniem stwierdzono większy zakres odwodzenia w gruie 2. Po leczeniu natomiast większą orawę ruchu odwodzenia odnotowano w gruie 1. Zakres odwodzenia chorego barku w gruie 1 zwiększył się o 33, a w gruie 2 o 16. Różnice wyników były istotne statystycznie ( ). Badania zakresu rzywodzenia nie analizowano, gdyż w obu badanych gruach nie stwierdzono ograniczeń. Pomiar wykonywano z ozycji odwiedzenia ramienia do ozycji kończyny wzdłuż tułowia (w łaszczyźnie czołowej) tab. 6. Zakres rotacji zewnętrznej był ograniczony w obu badanych gruach. Po leczeniu zakres rotacji zewnętrznej zwiększył się odowiednio: w gruie 1 o 23,50, a w gruie 2 o 14,50. Wyniki były istotne statystycznie ( ). Before the theray the abduction motion range in Grou 2 was greater. After the theray the abduction motion range was greater in Grou 1. The abduction range of the affected shoulder joint in Grou 1 increased by 33, and in Grou 2 by 16. The results were statistically signifi cant ( < 0.05). The adduction range was not analysed since no limitations were observed in either grou. The examination was carried out with the arm adducted to the osition along the trunk in the frontal lane table 6. The range of external and internal rotation before the theray was limited in both grous. After the theray the external rotation range increased by in Grou 1 and by in Grou 2. The results were statistically signifi - cant ( < 0.05). Tabela 6. Wyniki zakresu rotacji zewnętrznej i wewnętrznej w badanym stawie Table 6. Results of external and internal rotation range in the examinated joint Grua 1 Grou 1 Grua 2 Grou 2 Rotacja zewnętrzna External rotation 46,00 ± 20,52 69,50 ± 20,25 46,50 ± 28,58 61,00 ± 20,03 Rotacja wewnętrzna Inner rotation 44,50 ± 18,32 58,00 ± 17,65 46,00 ± 22,49 55,00 ± 15,63 Tabela 7. Wsółczynniki korelacji (R) wyników oceny bólu według kwestionariusza Laitinena i w skali VAS a badanymi arametrami ruchomości stawu w gruie 1 Table 7. Correlation coeffi cients (R) of the and Laitinen questionnaire, and the examined arameters of joint movement in grou 1 Zgięcie Flexion Wyrost Extension Odwodzenie Abduction Rotacja zewnętrzna External rotation Rotacja wewnętrzna Internal rotation kwestionariusz Laitinena Laitinen questionnaire Przed leczeniem Before treatment skala VAS kwestionariusz Laitinena Laitinen questionnaire Po leczeniu After treatment skala VAS -0,545-0,533-0,518-0,353 0,399* 0,084* -0,067-0,497-0,566-0,522-0,594-0,255-0,227-0,160-0,391-0,071-0,441-0,423-0,567-0,563 * Korelacja statystycznie nieistotna ( > 0,05) Statistically signifi cant correlation ( < 0.05) 23

6 Wływ krioteraii na wyniki fi zjoteraii chorych z zesołem bolesnego barku W badaniu zakresu rotacji wewnętrznej zanotowano orawę o 13,50 w gruie 1, a w gruie 2 o 9. Wyniki były istotne statystycznie. Dokonano również oceny korelacji uzyskanych wyników badań i. Obliczono korelacje między badanymi omiarami zakresów ruchów w stawie a oceną natężenia bólu według kwestionariusza Laitinena i w skali VAS tab. 7. Najwyższe wsółczynniki korelacji zaobserwowano między wynikami zgięcia, odwodzenia i rotacji wewnętrznej a natężeniem bólu wg kwestionariusza Laitinena i w skali VAS, natomiast o leczeniu między zgięciem i rotacją wewnętrzną a wynikami wg kwestionariusza Laitinena i w skali VAS oraz omiędzy odwodzeniem a natężeniem bólu wg kwestionariusza Laitinena i omiędzy wyrostem a wynikami w skali VAS tab. 8. Fizjoteraia 2009, 17, 4 The internal rotation range imroved by in Grou 1 and by 9 in Grou 2. The results were statistically signifi - cant. Evaluation of the correlations of the obtained results before and after the theray was also carried out. The correlation between the examined motion ranges and the ain intensity according to the Laitinen questionnaire and the VAS was calculated table 7. The highest correlation coefficients before the theray were observed between the results of flexion, abduction and internal rotation and the ain intensity according to the Laitinen questionnaire and the VAS, and after the theray between the flexion and internal rotation and the results of the Laitinen questionnaire and the VAS and between the abduction and ain intensity according to the Laitinen questionnaire and between extension and the VAS results table 8. Tabela 8. Wsółczynniki korelacji (R) wyników oceny bólu według kwestionariusza Laitinena i w skali VAS a badanymi arametrami ruchomości stawu w gruie 2 Table 8. Correlation coeffi cients (R) of the and Laitinen questionnaire, and a study arameters of joint movement in grou 2. Zgięcie Flexion Wyrost Extension Odwodzenie Abduction Rotacja zewnętrzna External rotation Rotacja wewnętrzna Internal rotation kwestionariusz Laitinena Laitinen questionnaire Przed leczeniem Before treatment skala VAS kwestionariusz Laitinena Laitinen questionnaire Po serii zabiegów After treatment skala VAS -0,286-0,490-0,277-0,067 0,081* -0,257-0,123-0,098-0,139-0,362-0,124-0,113-0,591-0,254-0,179-0,351-0,344 0,031-0,276 0,059* * Korelacja statystycznie nieistotna ( > 0,05) Statistically signifi cant correlation ( < 0.05) 24 Najwyższe korelacje odnotowano dla zależności omiędzy rotacją zewnętrzną i wewnętrzną a natężeniem bólu wg kwestionariusza Laitinena, zgięciem i odwodzeniem a wynikami w skali VAS oraz między rotacją zewnętrzną a wynikami w skali VAS. Podobnie jak w gruie 1 wykazano, że wraz ze wzrostem bólu zmniejsza się ruchomość chorego stawu. Dyskusja Analgetyczne działanie zimna znane jest od 70. lat naszego stulecia, kiedy ojawiły się ierwsze doniesienia dotyczące stosowania zimna na stawy i całe ciało [8]. Zimno obniża temeraturę skóry i tkanek głębiej ołożonych w miejscu zabiegu. Powstały skurcz naczyń krwionośnych wywołuje sowolnienie rocesów metabolicznych. Po zakończeniu zabiegu reakcja organizmu jest odwrotna. Rozszerzenie naczyń krwionośnych może osiągnąć czterokrotnie większą wartość niż rzed zabiegiem i utrzymywać się rzez kilka godzin (3-4 godzin). Pociąga to za sobą znaczny wzrost ukrwienia narządów wewnętrznych i rzekrwienie głębokie w okolicy zabiegu. Kilkugodzinne rzekrwienie w obrębie tkanek srzyja nie tylko leszej rzemianie materii, ale i eliminacji nagromadzonych, szkodliwych roduktów rzemiany materii [9-13]. Zmniejszenie rzewodnictwa w neuronach czuciowych i obniżenie reaktywności obwodowych zakończeń czuciowo-nerwowych owoduje obniżenie stymulacji motoneuronów rdzenia, a tym samym obniża naięcie mięśniowe. Wzrost stężenia endogennych beta-endorfi n oraz wsomniany efekt nerwowo-mięśniowy The highest correlations before the theray were observed for the deendency between the external and internal rotation and ain intensity in the Laitinen questionnaire, flexion and abduction and the VAS results as well as after the theray between the external rotation and the VAS results. As in Grou 1 it was showed that along with the increase of ain intensity mobility of the affected joint decreases. Discussion Analgesic roerties of cold have been known since the 70 s when the fi rst reorts concerning using cold in treating joints and the whole body occurred [8]. Cold lowers the temerature of the skin and dee tissues in the alication area. The contraction of the blood vessels caused this way results in slowing down of metabolism. After the rocedure the body s reaction is oosite. Dilatation of the blood vessels may be four times greater than before the rocedure and last for several hours (3-4 hours). It leads to a signifi cant increase of blood suly of the internal organs and dee hyeremia in the area of rocedure. The hyeremia lasting for several hours in the tissues facilitates not only metabolism, but also elimination of the accumulated, harmful metabolic by-roducts [9-13]. Decreasing of conduction in the sensory neurons and lowering of reactivity of the eriheral sensory nerve cell endings causes decreasing of stimulation of the motoneurons of the sinal cord and this way decreasing of muscular tension. The increase of concentration of endogennic betaendorhins and the aforementioned neuromuscular and

7 Physiotherahy 2009, 17, 4 i metaboliczny rzyczyniają się do wyraźnego zmniejszenia bólu [5, 12, 14-18]. Działanie rzeciwobrzękowe zimna związane jest z rzekrwieniem tętniczym w okolicy obrzęków okołostawowych z równoczesnym zwiększeniem fi ltracji włośniczkowej oraz orawą drożności naczyń chłonnych rzestrzeni międzykomórkowych [5, 12, 16, 18]. Ponadto owoduje obniżenie aktywności rocesów zaalnych, inaktywację mediatorów zaalenia, zmniejszenie aktywności enzymów roteolitycznych, uszczelnienie śródbłonków naczyń, zmniejszenie wysięku i migrację elementów komórkowych w ognisku zaalnym. Stąd schładzanie owierzchni ciała rzejawia tak wielokierunkowe działanie, srzyjając rozluźnieniu, rzysieszając rocesy regeneracyjne i narawcze oraz ułatwia leczenie ruchem. Efekt ten ma istotne znaczenie w ostęowaniu leczniczym, szczególnie w chorobach narządu ruchu, jednak nadal jest mało danych o rzydatności teraii zimnem w leczeniu i wsomaganiu teraii chorych z zesołami bólowymi narządu ruchu i schorzeń o etiologii zaalnej [13, 18-24]. Badania wykonane u chorych z zesołem bolesnego barku umożliwiły rzedstawienie własnych doświadczeń w zmniejszaniu dolegliwości bólowych celem orawy i utrzymania funkcji kończyny górnej. Wykazano znamienny, ozytywny efekt teraeutyczny stosowanej teraii. Wyniki leczenia chorych w gruie 1 okazały się znacznie lesze niż w gruie 2, co w rzyadku zmniejszenia dolegliwości bólowych i zwiększenia zakresu ruchomości chorego stawu zostało otwierdzone statystycznie. Ocena bólu w zastosowanych skalach wskazuje na istotne zmniejszenie dolegliwości bólowych w gruie 1, w której zalecono zimny nadmuch z CO 2 na okolicę chorego stawu, a także odnotowano większą orawę w ocenie wyznaczników bólu wg kwestionariusza Laitinena. Niewątliwie miało to wływ na uzyskanie u chorych z gruy 1 znacznie większego zakresu ruchów w chorym stawie niż w gruie 2. Jednocześnie zaobserwowano zależność odwrotnie roorcjonalną badanych arametrów. Wyniki uzyskane rzez autorów niewielu oracowań oświęconych badaniom z wykorzystaniem miejscowo zimna w teraii chorych z ZBB wskazują na jej istotną skuteczność. Krioteraia stosowana w fi zjoteraii owoduje znaczną orawę srawności acjentów, nie daje owikłań i stanowi metodę uzuełniającą leczenie odstawowe [11, 13, 25]. Boerner i ws. [26], na odstawie rzerowadzonej analizy statystycznej uzyskanych wyników, wykazali wyraźny wływ krioteraii (temeratura oniżej -100 C) na obniżenie natężenia bólu i zwiększenie zakresu ruchów, zwłaszcza odwodzenia i rotacji zewnętrznej chorego stawu ramienno-łoatkowego. Bienias-Jędrzejewska i Wrzosek [19] o krioteraii uzyskały nieznaczną orawę ruchomości stawu i wykazały bardzo istotne zmniejszenie dolegliwości bólowych. Natomiast Jezierski i ws. [9] stwierdzili, że schładzanie okolicy bolesnego barku owinno trwać dłużej niż 3 minuty, a efekt działania kriogentu winien być wykorzystywany w komleksowym leczeniu chorych z ZBB. Również Woźny i ws. [27] na odstawie badań chorych z zesołami bólowymi odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłua otwierdzili korzystny wływ miejscowo stosowanego zimna na zmniejszenie dolegliwości bólowych i orawę zakresu ruchów, zwłaszcza w rzyadku łączenia krioteraii z innymi metodami kinezyteraeutycznymi. W badaniach u 16 chorych z bólem rzewlekłym (trudny roblem interdyscylinarny) Miller [28] wykazała, na odstawie kwestionariusza McGilla i oceny czynnościowej bólu (w skali 1-4), działanie rzeciwbólowe zarówno krioteraii miejscowej, jak i ogólnoustrojowej. Natomiast Grymel-Kulesza i ws. [29] w doniesieniu dotyczącym wływu komleksowej teraii chorych z uszkodzeniem ierścienia rotatorów zaobserwowali, że teraia skojarzona (ultradźwięki i rąd elektryczny) daje lesze efekty leczenia Effects of cold on hysiotheray in atients with ainful shoulder syndrome metabolic effects contribute to signifi cant ain reduction [5, 12, 14-18]. The antioedematous effect of cold is connected with arterial hyeremia in the area of eriarticular edemas with simultaneous increase of caillary fi ltration and imrovement of atency of the lymhatic vessels of the intercellular saces [5, 12, 16, 18]. Moreover it causes decreasing of activity of the infl ammatory rocesses, inactivation of infl ammation mediators, decrease of activity of roteolytic enzymes, sealing u of the vessels inter-eithelium, decrease of exudate and migration of cellular elements in the infl ammatory focus. Therefore cooling of the body s surface has such diversifi ed effects facilitating relaxation and accelerating regeneration and reconstruction and heling kinesitheray. It lays an imortant role in the theray esecially for diseases of the motor system, however, there is little data concerning the usability of the theray with cold in treating and facilitating the treatment of atients with ain of the motor system and diseases of infl ammatory etiology [13, 18-24]. The research carried out in the grou of atients suffering from the ainful shoulder syndrome made it ossible to resent the authors own exerience in reducing ain in order to imrove and maintain the functioning of the uer limb. Signifi cant, ositive effects of the theray were observed. The theray results in Grou 1 were much better then in Grou 2 which in the case of reducing ain and increasing of the mobility range in the affected joint was statistically roven. The evaluation of ain by means of the emloyed scales signifi cantly indicated greater reduction of ain in Grou 1 whose atients were submitted to the theray with cold airfl ow with CO 2 directed at the affected joint and also an imrovement was noticed in the ain indicators according to the Laitinen questionnaire. Thanks to that Grou 1 obtained much greater imrovement of the mobility range in the affected joint than Grou 2. At the same time inversely roortional deendency of the examined arameters was observed. The results obtained by the authors of those few available reorts concerning the local usage of cold in treatment of atients with PSS indicate its signifi cant effectiveness. This treatment used in hysiotheray contributes to signifi cant imrovement of the atients effi ciency, causes no comlications and is an adjuvant method comlementing the basic treatment [11, 13, 25]. Boerner et al. [26] on the basis of the carried out statistical analysis of the obtained results indicated a significant infl uence of cryotheray (temerature below -100 C) on reduction of ain and increasing of the mobility range, esecially of abduction and external rotation in the affected humeroscaular joint. Bienias-Jędrzejewska and Wrzosek [19] after cryotheray obtained a slight reduction of ain. Whereas Jezierski et al. [9] observed that cooling of the ainful shoulder should last longer than 3 minutes, and the effect of cryogent ought to be used in the comlex treatment of atients with PSS. Also Woźny et al. [27] on the basis of their research in a grou of atients with ain of the lumbosacral section of the sine confi rmed the ositive infl uence of local alication of cold on reducing ain and imroving the motion range esecially in the case of combining cryotheray with other kinesitheraeutic methods. Miller [28] in her research carried out in a grou of 16 atients with chronic ain (a diffi cult interdiscilinary roblem) showed analgesic effects of both local and systemic cryotheray on the basis of the McGill questionnaire and functional evaluation of ain (in 1-4 scale). Grymel-Kulesza et al. [29] in their reort on the infl uence of comlex theray in atients with injury of the rotators ring observed that combined theray (ultrasounds and electric current) rovides better theraeutic effect than cryotheray. Basing on the aforementioned research results it may be said that cryo- 25

8 Wływ krioteraii na wyniki fi zjoteraii chorych z zesołem bolesnego barku niż krioteraia. Z owyższych doniesień wynika, że teraia zimnem jest skuteczną metodą o działaniu rzeciwbólowym i relaksacyjnym, co srzyja uzyskaniu wsółracy w relacji acjent-teraeuta i owinna orzedzać w rocesie teraeutycznym kinezyteraię. Należy również odkreślić, że zimno stanowi najsilniejszy środek rzeciwzaalny, jakim dysonuje wsółczesna medycyna fi zykalna stąd zabiegi należy rowadzić w sosób rozważny z uwzględnieniem rzeciwwskazań [11, 18]. Wnioski 1. Zimno jest czynnikiem, które istotnie zmniejsza dolegliwości bólowe u chorych z zesołem bolesnego barku i ułatwia leczenie ruchem. 2. Zmniejszenie dolegliwości bólowych chorego stawu koreluje z możliwością zwiększenia jego ruchomości. 3. Zimno w ołączeniu z kinezyteraią stanowią skuteczną metodę teraeutyczną, umożliwiającą zwiększenie zakresów ruchu w chorym stawie i wykonywanie odstawowych czynności ruchowych. 4. Teraia wykorzystująca bodźcowe, stymulujące i owierzchniowe działanie niskich temeratur i fi zjologiczne reakcje na zimno owinna być uwzględniana w leczeniu odstawowym chorych z zesołem bolesnego barku. Fizjoteraia 2009, 17, 4 theray is an effective method with analgesic and relaxing effects which contributes to imroving atient-theraist cooeration and it should recede kinesitheray in the theraeutic rocess. It should also be emhasized that cold is the strongest anti-infl ammatory means which is available for modern hysical medicine therefore the rocedures should be carried out carefully and with consideration for all the contraindications [11, 18]. Conclusions 1. Cold is a factor which signifi cantly reduces ain in atients with the ainful shoulder syndrome and it facilitates kinesitheray. 2. Reduction of ain of the affected shoulder correlates with imroving of its motion range. 3. Cold combined with kinesitheray form an effective theraeutic method enabling an increase of the motion range in the affected joint and carrying out of the basic motor activities. 4. The theray using stimulating and suerfi cial activity of low temeratures and hysiological reactions of the body to cold should be included in the basic treatment of atients with the ainful shoulder syndrome. Piśmiennictwo References 26 [1] Lesiak A. Zesół bolesnego barku atofi zjologia i atobiomechanika. Rehabilitacja Medyczna, 2002, 6, nr sec., [2] Szael K. Zesół bolesnego barku diagnostyka i teraia. Young Theraist, Warszawa [3] Dutka J., Sosin P. Leczenie ortoedyczne zesołu bolesnego barku. Rehabilitacja Medyczna, 2004, 2, [4] Bertoft S.E. Zesół bolesnego barku z unktu widzenia fi zjoteraeutycznego rzegląd literatury. Rehabilitacja Medyczna, 2002, 6, nr sec., [5] Księżoolska-Pietrzak K. Miejsce krioteraii w leczeniu chorób narzadu ruchu mechanizm działania, wskazania i rzeciwwskazania. Acta Bio-Ot. Inform. Med., 1996, 2, 3-4, [6] Krukowska J. i ws. Ocena ostęów rehabilitacji acjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów kolanowych z wykorzystaniem skomuteryzowanego stanowiska do omiaru momentów sił mięśni (doniesienie wstęne). Reumatologia, 2000, 38, 4, [7] Dobrogowski J., Wordliczka J. Medycyna bólu. PZWL, Warszawa [8] Yamauchi T., Miura K. Rehabilitation in chronic rheumatoid arthritis. Rehabilitacja Medyczna, 1977, 14. [9] Jezierski C. i ws. Wstęna ocena wyników irometrycznych badań schładzania stawów u chorych z zesołem bolesnego barku. Fizjoteraia, 1995, 3, 2, [10] Księżoolska-Pietrzak K., Lesiak A. Krioteraia w leczeniu chorób narządu ruchu. Klinika, 1994, 8, [11] Sieroń A. i ws. Krioteraia w rehabilitacji. Rehabilitacja w Praktyce, 2007, 3, [12] Stanek A. i ws. Teraeutyczne zastosowanie krioteraii w raktyce klinicznej. Balneologia Polska, 2007, 1, [13] Stanek A. i ws. Zastosowanie krioteraii w medycynie sortowej. Rehabilitacja w Praktyce, 2008, 2, [14] Jonderko G. i ws. Badania wływu zabiegów krioteraeutycznych krańcowo zimnym gazem chłodzącym na rogi czucia i bólu u chorych na reumatoidalne zaalenie stawów. Anest. Inten. Ter., 1988, 20, 268. [15] Wawrowska A. Wływ ogólnoustrojowej krioteraii na organizm osób zdrowych i chorych reumatycznych ze szczególnym uwzględnieniem stężeń wybranych hormonów, beta-endorfi n, 6 keto-pg F1, alfa. Praca doktorska. AWF, Wrocław [16] Gregorowicz H., Zagrobelny Z. Krioteraia ogólnoustrojowa: wskazania i rzeciw-wskazania, rzebieg zabiegu i jego skutki fi zjologiczne i kliniczne. Acta Bio- -Ot. Inform. Med., 1998, 4, 3, [17] Rożniecki J.J. Cieło-zimno zimno, zimniej, jeszcze zimniej, czyli szukając otimum. Neurol. Prakt., 2004, 2, 17, 127. [18] Pilok K. i ws Cieło- i zimnolecznictwo w warunkach domowych. Rehabilitacja w Praktyce, 2008, 2, [19] Bienias-Jędrzejewska M., Wrzosek Z. Przydatność krioteraii w leczeniu zesołu bolesnego barku. Fizjoteraia, 1994, 2, 3, 4-6. [20] Księżolska-Pietrzak K. i ws. Wływ leczenia niskimi temeraturami na rękę reumatoidalną. Reumatologia, 1993, 2, [21] Ault J. L. Zesół cieśni odbarkowej. Rehabilitacja Medyczna, 2002, 6, nr sec., [22] Stanek A. i ws. Infl uence of whole body cryotheray on antioxidant status in atients with ankylotic sondylitis reliminary reort. IV Symosium on Medical Physics, Ustroń , Abstracts, 149. [23] Stanek A. i ws. Changes in antioxidant status in atients with ankylosing sondylitis during cryotheray. Eur. J. Clin. Invest., 2005, 35, Sul. 2, 27. [24] Stanek A. i ws. Changes in antioxidant status in atients with ankylosing sondylitis during cryotheray. Eur. J. Clin. Invest., 2006, 36, Sul. 1, 20. [25] Skrzek A., Zagrobelny Z. Wływ krioteraii na czynność układu ruchu osób z chorobą zwyrodnieniową stawu kolanowego. Fizjoteraia, 2000, 3, [26] Borner E. i ws. Ocena skuteczności krioteraii miejscowej w leczeniu zesołu bolesnego barku. Acta Bio- -Otica et Inform. Med., 2007, 13, 1,

9 Physiotherahy 2009, 17, 4 [27] Woźny A. i ws. Ocena skuteczności rzeciwbólowej kinezyteraii metodą McKenziego skojarzonej z krioteraią miejscową u chorych z zesołami bólowymi odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłua. Kwart. Orto., 2006, 1, [28] Miller E. Porównanie skuteczności działania krioteraii miejscowej ogólnoustrojowej w bólu rzewlekłym. Fizjoteraia Polska, 2006, 6, 1, [29] Grymel-Kulesza E. i ws. Wływ komleksowej teraii obejmującej ćwiczenia czynne, masaż klasyczny, krioteraię oraz łączne działanie ultradźwięków i rądu elektrycznego w leczeniu uszkodzeń ierścienia rotatorów. Fizjoteraia Polska, 2007, 7, 2, Effects of cold on hysiotheray in atients with ainful shoulder syndrome Adres do koresondencji: Address for corresondence: Jolanta Krukowska Uniwersytecki Szital Kliniczny im. WAM Centralny Szital Weteranów Klinika Rehabilitacji i Medycyny Fizykalnej z Oddziałem Dziennego Pobytu Pl. Hallera Łódź tel. (42) jola.krukowska@o2.l Włynęło/Submitted: IX 2009 Zatwierdzono/Acceted: XII