Czy przyroda w Polsce jest lepiej chroniona po 2 latach: jakość regulacji i praktyki stosowania dr Marcin Pchałek adw. Paulina Kupczyk
Kluczowe etapy oceny habitatowej: Etap pierwszy: Screening Etap drugi: Ocena właściwa ----------------- art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej Etap trzeci: Ocena rozwiązań alternatywnych Etap czwarty: Badanie istnienia nadrzędnych wymogów interesu publicznego oraz ocena środków kompensujących --------------art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej
Obowiązki wynikające z dyrektywy siedliskowej: zbadanie wszystkich aspektów planu lub przedsięwzięcia oraz ich wpływu na założenia ochrony obszaru Natura 2000 zgodnie z najlepszą wiedzą naukową w danej dziedzinie, dokumentacja nie może cechować się lukami i brakiem całościowych, precyzyjnych i ostatecznych spostrzeżeń, dokumentacja powinna umieć wyjaśnić, z naukowego punktu widzenia wszystkie uzasadnione wątpliwości w odniesieniu do skutków zamierzonego działania dla obszaru Natura 2000 (sprawa C- 441/03 Komisja przeciwko Holandii), przeprowadzane analizy powinny umożliwić
Podstawy uzasadnionego rozstrzygnięcia w prawie polskim prognoza oddziaływania na środowisko dla planów i programów, Karta Informacyjna Przedsięwzięcia na etapie screeningu przedsięwzięć, raport oddziaływania na środowisko/raport oddziaływania na obszary Natura 2000 na etapie oceny właściwej przedsięwzięć. Pierwszy krok do zapewnienia należytej jakości analiz to wybór wykonawcy dokumentacji środowiskowej.
Problemy przy sporządzaniu dokumentacji środowiskowej 1) przedstawienie informacji na temat obszarów Natura 2000 objętych oddziaływaniem, 2) ocena istotności oddziaływań, 3) ocena oddziaływań skumulowanych, 4) analiza rozwiązań alternatywnych, 5) istnienie nadrzędnych wymogów interesu publicznego, 6) problemy z kompensacją przyrodniczą.
1) przedstawienie informacji na temat obszarów Natura 2000 objętych oddziaływaniem przyczyny: brak planów ochrony i planów zadań ochronnych obszarów Natura 2000, niewystarczająca inwentaryzacja przyrodnicza obszarów Natura 2000, stanowisko, że z przepisów prawa nie wynika obowiązek prowadzenia inwentaryzacji przyrodniczej negatywne skutki: obowiązek sporządzenia inwentaryzacji przyrodniczej w całości obciąża inwestora, wydłużenie procesu inwestycyjnego i dodatkowe koszty, pobieżne wykonywanie inwentaryzacji przyrodniczych w celu przyspieszenia procesu inwestycyjnego i zmniejszenia kosztów.
2) ocena istotności oddziaływań niemożliwa bez posiadania aktualnych danych empirycznych na temat występujących na danym obszarze gatunków i siedlisk przyrodniczych, ich biologii i ekologii, ważne źródło informacji: wyniki monitoringu innych planów lub przedsięwzięć, wyniki analiz porealizacyjnych przedsięwzięć, problem: brak dostępnych dla inwestorów baz danych zawierających wyniki monitoringu oraz wyniki analiz.
3) ocena oddziaływań skumulowanych dotyczy wpływów związanych z narastającymi zmianami w parametrach środowiskowych, wynikającymi z zsumowania wpływów powodowanych przez byłe, istniejące lub dające się przewidzieć działania, szczególne znaczenie w przypadku przedsięwzięć stanowiących komponenty większego projektu, wytyczne Komisji Europejskiej proponują etapowe podejście do oceny oddziaływań skumulowanych (konieczność zintegrowania tych etapów z etapami postępowania OOŚ i oceny habitatowej)
Etapy oceny oddziaływań skumulowanych wg. Komisji: zidentyfikowanie wszystkich przedsięwzięć i planów, które mogą oddziaływać na obszar Natura 2000 w powiązaniu z planowanym przedsięwzięciem, identyfikacja typów oddziaływań, które mogą wpływać na założenia ochrony obszaru, zdefiniowanie granic analizy oddziaływań skumulowanych, identyfikacja poszczególnych szlaków kumulacji oddziaływań (przy uwzględnieniu związku przyczynowoskutkowego), prognoza natężenia/zakresu oddziaływań skumulowanych, określenie, czy prognozowane oddziaływania na obszary
4) analiza rozwiązań alternatywnych w praktyce polskiej przeprowadzana razem z oceną właściwą ma to pozwolić na zapewnienie efektywności analizy, wariantowanie musi być przeprowadzone ze względu na kryteria: przedmiotu ochrony na obszarach Natura 2000, zachowania spójności sieci obszarów Natura 2000, nie może być spłycana wyłącznie do analizy wariantów lokalizacji przedsięwzięcia, obowiązek rozważenia wszystkich realnych rozwiązań alternatywnych (także powodujących pewne trudności).
Analiza wariantowa może obejmować: warianty związane z rodzajem przedsięwzięcia, np. stosowane procesy i technologie, metody i czas prowadzenia działalności, konstrukcja obiektów, rodzaje i źródła surowców, systemy i procedury zarządzania środowiskowego, rozwiązania w zakresie rekultywacji i planowanego późniejszego wykorzystania terenu; warianty związane z lokalizacją przedsięwzięcia, np. zagospodarowanie działki i usytuowanie obiektów, rozwiązania w zakresie dojazdu, obiekty pomocnicze; warianty związane z oddziaływaniem przedsięwzięcia na środowisko, np. metody ograniczania emisji, metody gospodarowania odpadami, monitoring i instrukcje postępowania na wypadek awarii; warianty ze względu na inne zagadnienia np. polityka w zakresie racjonalnego wykorzystania zasobów środowiska, harmonogram realizacji przedsięwzięcia.
Możliwe podejścia do oceny wariantowej: stosowanie macierzy oceny proponowanych przez Komisję Europejską, metodyka trzech wariantów: wariant 0, wariant techniczny - sprzed oceny środowiskowej, zaprezentowany w KIP opisane w KIP warianty będą podwariantami w ramach wariantu technicznego, wariant środowiskowy - to, co pozostało z wariantu technicznego po przejściu oceny środowiskowej i zastosowaniu działań minimalizujących i kompensujących.
5) istnienie nadrzędnych wymogów interesu publicznego rozważane względem niekorzystnych skutków spowodowanych przez dane przedsięwzięcie na określonym obszarze Natura 2000, interes musi być długofalowy i posiadać doniosłe znaczenie i przynosić korzyści ogółowi społeczeństwa (nie zaś wyłącznie społeczności lokalnej), interesy, które przyniosłyby społeczeństwu jedynie krótkotrwale korzyści nie są wystarczające, by przeważyć nad długofalowymi interesami ochrony obszaru zabezpieczonymi przez dyrektywę siedliskową.
Interes publiczny: art. 31 Konstytucji RP: bezpieczeństwo państwa i obywateli, porządek publiczny, ochrona środowiska, ochrona zdrowia, musi zostać wyczerpująco uzasadniony przy zastosowaniu konkretnych wskaźników i przykładów: cel: umożliwienie organowi administracji oceny zasadności zastosowania odstępstwa z art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej i wydanie w tym przedmiocie uzasadnionego rozstrzygnięcia.
6) problemy z kompensacją przyrodniczą art. 35 ustawy o ochronie przyrody: obowiązek wykonania kompensacji przyrodniczej nie później niż w terminie rozpoczęcia działań powodujących negatywne oddziaływanie problemy: brak elastyczności w określaniu terminu wykonania kompensacji (dotyczy przedsięwzięć etapowanych), zaniechania egzekucji obowiązku wykonania kompensacji w terminie oznaczonym w decyzji, nieefektywna regulacja dotycząca wykonania kompensacji na nieruchomościach nienależących do inwestora.
Podsumowanie oceny oddziaływania na środowisko nadal są postrzegane jako kolejne biurokratyczne obciążenie, nie zaś narzędzie zrównoważonego rozwoju, w praktyce główny ciężar zapewnienia należytej jakości ocen środowiskowych spoczywa na inwestorze, co jest szczególnie trudne wobec braku planów ochrony lub planów zadań ochronnych obszarów Natura 2000, konieczne jest utworzenie dostępnych dla inwestorów baz zawierających dane z monitoringu i analiz porealizacyjnych, konieczne jest wprowadzenie bardziej efektywnych regulacji w zakresie wykonania kompensacji przyrodniczej.
Dziękuję za uwagę