Obszary Natura 2000 jako przestrzeń działalności gospodarczej Olsztyn, 21.09.2011 dr Artur Bołtromiuk Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa Polskiej Akademii Nauk
Struktura prezentacji Projekt badawczy IRWiR PAN Założenia funkcjonowania sieci Natura 2000 Problemy gospodarowania na obszarach sieci Natura 2000 a lokalny rozwój analiza danych statystycznych Planowanie zadań ochronnych jako sposób osłabienia barier rozwojowych Potrzeba finansowania ochrony i rozwoju obszarów sieci Natura 2000 Wnioski
Projekt rozwojowy NCBiR nr 11001204 Społeczno-gospodarcze uwarunkowania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich objętych siecią Natura 2000 na terenie Zielonych Płuc Polskich (realizacja: maj 2008 lipiec 2011) http://www.irwirpan.waw.pl Publikacje: 1. Natura 2000 jako czynnik rozwoju zrównoważonego obszarów wiejskich regionu Zielonych Płuc Polski 2. Uwarunkowania zrównoważonego rozwoju gmin objętych siecią Natura 2000 w świetle badań empirycznych 3. Europejska sieć ekologiczna Natura 2000 jako nowy element otoczenia polskiej wsi i rolnictwa 4. Natura 2000 dobro publiczne, problem prywatny RAPORT http://www.efrwp.pl/element/fundacja-forum-inicjatyw
Wybrane cele realizacji projektu (o charakterze diagnostycznym) Usystematyzowanie problemów/źródeł konfliktów, wynikających z funkcjonowania na obszarach N2000 różnych podmiotów (interesariuszy). Określenie poziomu zrównoważonego rozwoju gmin ZPP przy wykorzystaniu dostępnych danych statystycznych oraz identyfikacja kluczowych czynników tego rozwoju wraz z oceną siły ich oddziaływania. Identyfikacja poziomu rozwoju przedsiębiorczości, rolnictwa i turystyki wiejskiej. Analiza znaczenia i stopnia wykorzystania czynnika środowiskowego w zarządzaniu rozwojem gminy. Diagnoza poziomu świadomości ekologicznej lokalnych społeczności.
Wybrane cele realizacji projektu (o charakterze prognostycznym) Ocena skuteczności krajowego systemu zarządzania obszarami Natura 2000 na tle rozwiązań unijnych. Zaproponowanie działań, instrumentów, rozwiązań organizacyjnych wsparcia zrównoważonego rozwoju obszarów N2000 oraz usprawnienia zarządzania tym rozwojem w skali gminy. Przedstawienie rekomendacji co do kierunków rozwoju w różnych dziedzinach lokalnej gospodarki, bezpiecznych środowiskowo, efektywnych ekonomiczne, akceptowalnych społecznie. Opracowanie modelu rozwoju obszarów wiejskich objętych siecią Natura 2000
Przestrzenny zakres badań
Sieć Natura 2000 w Polsce Zasięg obszarów Natura 2000: ogółem 19,7% ptasich (OSO) 15,7% siedliskowych (SOO) 11,0% Woj. podlaskie: OSO 28,7% SOO 27,0% Woj. warm.-maz.: OSO 23,8% SOO 10,7% Liczba obszarów: 144 OSO 823 SOO Udział w pow. lądowej N2000: OSO 23,7% SOO 23,4%
Procedura badawcza 3 poziomy badań Poziom 1: badania o charakterze ilościowym wszystkie gminy wiejskie i obszary wiejskie gmin miejsko-wiejskich ZPP ogółem 341 gmin dodatkowo przeprowadzona analiza porównawcza budżetów wszystkich gmin wiejskich i miejsko-wiejskich w Polsce (okres 2001 2004 vs. 2005 2008) Poziom 2: ilościowy i jakościowy charakter badań wybrane celowo 19 gmin wiejskich i obszarów wiejskich gmin miejsko-wiejskich ZPP w ramach 2 zbiorowości: - gminy naturowe 14 gmin ZPP, gdzie obszary N2000 zajmują 80 100% powierzchni - gminy porównawcze 5 jednostek Poziom 3 studia przypadków
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 Przesłanka powstania: Cel: zatrzymanie do 2020 r. procesu zmniejszania się różnorodności biologicznej ochrona w skali kontynentu najcenniejszych, reprezentatywnych dla Europy ekosystemów wraz z towarzyszącą im fauną i florą Podstawowe źródła prawa: dwie dyrektywy UE: siedliskowa i ptasia, skutkujące dwoma kategoriami obszarów Zasięg: około 18% powierzchni lądowej UE 27
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 Natura 2000 nie zastępuje krajowych systemów ochrony, ale powinna je uzupełniać Każdy kraj członkowski ma obowiązek wyznaczenia elementów sieci oraz zachowania w dobrym stanie występujących tam siedlisk i gatunków Wybór sposobu zorganizowania i zarządzania siecią leży w gestii krajów członkowskich forma prawna ochrony struktury administracyjne plany zarządzania (obligatoryjność, skutki prawne)
Założenia funkcjonowania sieci N2000 Priorytet: zapobieganie wszelkim pogorszeniom stanu chronionych siedlisk i gatunków. Ochrona przez właściwe użytkowanie, zależnie od potrzeb siedlisk i gatunków. Potrzeba godzenia często sprzecznych interesów środowiskowych, ekonomicznych i społecznych Formalnie brak z góry narzuconych, systemowych zakazów regulacje i działania dostosowane do specyfiki poszczególnych obszarów.
Założenia funkcjonowania sieci N2000 Zasada: projekt każdego przedsięwzięcia gospodarczego musi być oceniony pod kątem wpływu na Naturę 2000 zgodnie z zasadą ostrożności (ocena oddziaływania na środowisko) Brak ograniczeń dla działalności gospodarczej i inwestycji bez negatywnego wpływu na chronione elementy przyrody Obszary Natura 2000 powinny stanowić przede wszystkim szansę, a nie pozostawać barierą zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich.
Natura 2000 w gminach 73% gmin wiejskich i miejsko-wiejskich posiada na swoim terenie obszary Natura 2000 w 235 gminach wiejskich i miejskowiejskich (11%) Natura 2000 zajmuje ponad 50% ich powierzchni
Problemy z siecią Natura 2000 w opinii samorządów i podmiotów gospodarczych Problemy ogólnorozwojowe: brak wyraźnych korzyści wynikających z faktu posiadania na swoim terenie Natury 2000 ograniczenie aktywności inwestycyjnej gminy w dziedzinie infrastruktury rygory Natury 2000 ograniczające i zniechęcające potencjalnych inwestorów Problemy inwestycyjne (proceduralne): dłuższy czas realizacji inwestycji (większe bariery biurokratyczne) niepewność otrzymania pozwolenia na budowę dodatkowe koszty inwestycji związane z OOŚ brak ścisłego wykazu dopuszczalnych inwestycji
Problemy z siecią Natura 2000 w opinii samorządów i podmiotów gospodarczych Problemy informacyjne i organizacyjne: brak polityki informacyjnej dotyczącej sieci skierowanej do mieszkańców i władz gminy poczucie przedmiotowego traktowania brak planów zadań ochronnych niepewność co do obowiązujących przepisów Problemy gospodarki rolnej: brak zgody na zalesianie gruntów brak (zakaz) konserwacji urządzeń melioracyjnych utrudnienia inwestycyjne brak rekompensat (z tytułu: szkód dzikiej zwierzyny, ograniczeń gospodarowania, sporządzania OOŚ)
Źródła problemów rozwojowych niesprecyzowane, w dużej mierze prewencyjne ograniczenia, wynikające z braku pełnej informacji przyrodniczej o chronionych obszarach brak uspołecznienia procesu wyznaczania obszarów sieci, wywołujący nieufność niezrozumianie charakteru i zasad ochrony siedlisk i gatunków w ramach sieci, jako wynik braku informacji i słabej komunikacji słabe przygotowanie instytucjonalne i finansowe procesu wdrażania i zarządzania siecią Problemy nadal aktualne (!)
Natura 2000 a lokalny rozwój analiza danych statystycznych 341 gmin ZPP +0,107 +0,188 +0,606 M. Stanny 2009 Brak statystycznych zależności między poziomem rozwoju komponentu gospodarczego i społecznego a komponentemśrodowiska
Natura 2000 a lokalny rozwój analiza danych statystycznych Dochody i wydatki gmin w latach 2005-2008 na tle okresu 2001-2004: mniejsze dochody własne per capita o 20% mniejsza dynamika wzrostu dochodów własnych gmin naturowych (o 5 pkt. proc.) ale: większe dochody z PIT per capita o 5% większe wydatki majątkowe per capita o 13% i większa dynamika ich wzrostu (o 7 pkt. proc.) większa skłonność do inwestycji większa dynamika wzrostu udziału środków zagranicznych w wydatkach majątkowych
Problemy z siecią Natura 2000 czy rzeczywiście istnieją? W powszechnej opinii obszary Natura 2000 stwarzają niemalże wyłącznie problemy rozwojowe W rzeczywistości objęcie siecią ekologiczną nie miało jeszcze większych szans na wyraźne zaznaczenie się w finansach czy tempie rozwoju gmin Niemniej należy liczyć się z tym, iż: obserwowany będzie stały wzrost presji na gospodarcze wykorzystanie obszarów N2000, gdyż gospodarujący człowiek, jest i będzie elementem przyrody Natura 2000, pozostanie chroniona prawem, gdyż to niezwykle cenne i rzadkie dobro ogólnoeuropejskie
Planowanie zadań ochronnych jako sposób osłabienia barier rozwojowych Poprawa komunikacji społecznej w planach zadań ochronnych: zaangażowanie społeczności lokalnej w proces konsultacji planów obowiązek rozpatrzenia uwag i wniosków zainteresowanych podmiotów szeroka informacja o zasadach i konsekwencjach tworzonych planów spodziewane efekty: lepsze zrozumienie wśród mieszkańców obszarów wiejskich istoty funkcjonowania sieci Natura 2000 zaangażowanie lokalnych społeczności w działania ochronne
Potrzeba finansowania ochrony i rozwoju obszarów sieci Natura 2000 potrzeby finansowania sieci N2000 ok. 6 mld rocznie (5% wydatków budżetowych UE w 2010 r.) przewidywany średni koszt zarządzania obszarami Natura 2000 63 /ha/rok (w Polsce 12 ) środki przeznaczane wprost na ochronę obszarów naturowych w UE to 1,9 mld z LIFE+ w okresie trzyletnim (dziesięciokrotnie mniej od potrzeb!!!) propozycja: wprowadzenie na poziomie UE nowego mechanizmu finansowania rozwoju obszarów chronionych (powierzchniowej ochrony środowiska)
Potrzeba finansowania ochrony i rozwoju obszarów sieci Natura 2000 System finansowego wsparcia rozwoju obszarów Natura 2000 przesłanki: istnienie w skali lokalnej podmiotów i grup społecznych, które z tytułu sieci ponoszą dodatkowe prywatne koszty (zewnętrzne), bądź tracą potencjalne korzyści potrzeba rekompensaty kosztów transakcyjnych wynikających z nowych obowiązków i ograniczeń rozproszenie środków finansowania N2000 w okresie 2007 2013 w ramach siedmiu instrumentów efekt: duże problemy z efektywna absorpcją dostępnych funduszy (stwierdzenie z raportu KE)
Propozycje wsparcia rozwoju obszarów sieci Natura 2000 Potencjalni beneficjenci: samorządy przedsiębiorcy rolnicy prywatni właściciele nieruchomości właściciele i zarządcy lasów Przykładowe instrumenty wsparcia finansowego: wsparcie niezbędnych inwestycji infrastrukturalnych chroniących środowisko refundacja (częściowa?) kosztów sporządzania miejscowych planów zagospodarowania fundusz dedykowany pro-środowiskowym przedsiębiorstwom sektora MSP wyodrębnienie nowej, specyficznej kategorii obszaru ONW (kryterium lokalizacji na terenie Natura 2000)
Wnioski Gdzie ujawnia się bądź powinien się ujawniać wpływ Natury 2000 na gospodarkę i rozwój lokalny: w danych statystycznych wpływ realny w działaniach, postawach i odczuciach podmiotów gospodarczych, lokalnych społeczności wpływ subiektywny ( wirtualny ) w procesie planowania, dokumentach strategicznych wpływ potencjalny
Wnioski Czynniki niezbędne do prawidłowego funkcjonowania sieci N2000 w przestrzeni społeczno-gospodarczej: instrumenty prawne rozwiązania organizacyjne i zarządzanie na różnych poziomach (w tym planowanie) akceptacja społeczna (zinstytucjonalizowanie) środki finansowe (ilość i dostępność) Reasumując: prawo jest dość poprawne, choć zbyt zachowawcze zarządzanie jest w organizacji, akceptacja społeczna w planach, finanse w niedostatku i unijnym budżecie.
http://www.efrwp.pl/element/ fundacja-forum-inicjatyw http://www.irwirpan.waw.pl
Dziękuję za uwagę Artur Bołtromiuk abolt@o2.pl