Long Term Evolution (LTE) Kolejny krok w ewolucji systemów telefonii komórkowej

Long Term Evolution (LTE) Kolejny krok w ewolucji systemów telefonii komórkowej Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej Warszawa, maj 2010

Spis treści 1 Wstęp... 3 2 Komunikacja ruchoma... 3 2.1 Pojęcia i definicje... 3 2.1 Rozwój telefonii ruchomej... 4 3 Technologia LTE... 6 3.1 ZałoŜenia technologii LTE... 6 3.2 Parametry i usługi systemu LTE... 7 4 LTE w Europie... 8 4.1 LTE w Polsce... 10 5 Podsumowanie... 10 2

1 Wstęp Rynek usług telekomunikacyjnych podlega obecnie szybkiej ewolucji, znacznie szybszej niŝ jeszcze kilka czy kilkanaście lat temu. Powodem jest nie tylko lepszy dostęp do wiedzy czy rosnące wymagania uŝytkowników, ale teŝ konieczność posiadania konkurencyjnych i interesujących ofert w portfolio kaŝdego dostawcy usług. Liberalizacja rynku telekomunikacyjnego spowodowała, Ŝe praktycznie kaŝdy, kto ma taką chęć moŝe stać się przedsiębiorcą telekomunikacyjnym. To z kolei spowodowało zbliŝenie podaŝy i popytu: bardziej precyzyjne wymagania uŝytkowników mogą zostać łatwiej spełnione przez dostawców usług. W dzisiejszych czasach nie wystarcza posiadanie telefonu komórkowego i dostępu do Internetu. Coraz waŝniejsza dla ludzi staje się wygoda i rozrywka. Ale równieŝ zdrowie i edukacja, które to dziedziny Ŝycia coraz bardziej powiązane są z komunikacją elektroniczną. Coraz więcej z nas czuje potrzebę bycia cały czas on-line, poniewaŝ moŝliwości jakie daje nam Internet, znacznie się powiększyły. Mając dostęp do sieci, moŝemy wykonywać naszą pracę, odpoczywać, komunikować się ze znajomymi podczas wideokonferencji, korzystać z telefonii VoIP, uczyć się, zarządzać naszym kontem bankowym, robić zakupy, dzielić się zdjęciami z wakacji, słuchać radia, oglądać filmy, czy transmisje telewizyjne oraz grać w gry ze znajomymi. PoniewaŜ polska infrastruktura w postaci sieci stacjonarnych nie była przez dawnego monopolistę dobrze rozwinięta, a dodatkowo coraz więcej czasu spędzamy przemieszczając się - mobilny dostęp do usług, w tym Internetu, jest coraz bardziej popularną metodą komunikacji, pozyskiwania informacji oraz rozrywki. Aby iść naprzód w tym właśnie kierunku, opracowywane są nowe technologie w obszarze komunikacji ruchomej, które posiadają większą wydajność, a co za tym idzie poprawiają jakość oraz liczbę moŝliwych do świadczenia usług. W dokumencie tym został przedstawiony pokrótce rozwój telefonii ruchomej od GSM, przez UMTS, a kończąc na technologii LTE 1, na której skupiono główną uwagę. Opisane zostały jej zalety, moŝliwości oraz plany operatorów dotyczących tego systemu. Celem napisania tego dokumentu jest równieŝ uświadomienie sobie roli, jaką moŝe odegrać technologia LTE w niedalekiej przyszłości. 2 Komunikacja ruchoma 2.1 Pojęcia i definicje W celu lepszego zrozumienia niektórych pojęć uŝytych w dokumencie, poniŝej został zamieszczony rysunek ukazujący staję bazową i sposób łączenia się jej ze stacją ruchomą oraz kilka definicji. Aby telefon komórkowy mógł się połączyć ze stacją bazową musi być w jej zasięgu. Zasięg stacji bazowej określa się mianem komórki, czyli komórka (nie mylić z telefonem komórkowym) jest to obszar pracy pojedynczej stacji bazowej. Aby moŝna było porozmawiać za pomocą telefonu komórkowego, bądź przesłać dane, telefon ten musi połączyć się ze stacją bazową, do której (i od której) przesyłane są wszystkie dane. Telefon komórkowy w celu przesłania danych do stacji bazowej zestawia z nią tzw. łącze w górę. Cały transfer od telefonu komórkowego (mowa, dane) jest przesyłany w tym łączu. W celu przesłania danych (mowy) od stacji bazowej do telefonu komórkowego, zestawiane jest tzw. łącze w dół. Cały transfer do telefonu komórkowego jest realizowany w tym łączu. 1 LTE (Long Term Evolution), czyli długoterminowa ewolucja. System LTE jest nazywany systemem prawie czwartej generacji (3,9G). Jest on systemem przejściowym do systemu Advanced-LTE, który to system będzie systemem czwartej generacji (4G). Ma być następcą systemu UMTS/HSPA i ma spowodować całkowite przejście na ruch pakietowy oparty na protokole IP. 3

Rysunek nr 1. Komunikacja pomiędzy stacją bazową, a telefonem komórkowym. Częstotliwość pracy określa zakres częstotliwości, w jakiej pracują urządzenia. WyŜsza częstotliwość mniejszy zasięg. Oznacza to, Ŝe aby pokryć ten sam obszar naleŝy wybudować więcej stacji bazowych. Dzięki większej liczbie stacji bazowych moŝe zostać obsłuŝona większa liczba uŝytkowników. Wynika z tego fakt, Ŝe dla wyŝszych częstotliwości spada zasięg, ale w zamian otrzymujemy większą pojemność systemu (liczbę uŝytkowników, którą moŝna jednocześnie obsłuŝyć). Dlatego wyŝsze częstotliwości stosowane są na obszarach o większej gęstości zaludnienia, zaś niŝsze na obszarach słabo zurbanizowanych. Kanał jest określeniem dla wspólnego pasma częstotliwości (zazwyczaj o szerokości 5MHz) wykorzystywanego dla wielu niezaleŝnych połączeń. Dla większej szerokości kanału istnieje moŝliwość zrealizowania większej liczby niezaleŝnych połączeń, bądź przesłania większej ilości danych. Wielodostęp określa sposób dostępu i korzystania poszczególnych uŝytkowników z dostępnego kanału. WyróŜniamy wielodostęp z podziałem na częstotliwość, gdzie kaŝdemu uŝytkownikowi przydzielona jest oddzielna częstotliwość oraz wielodostęp z podziałem na czas, w którym uŝytkownicy korzystają z dostępnego kanału z podziałem czasu pomiędzy siebie. WyróŜnić moŝemy równieŝ kombinacje powyŝszych sposobów wielodostępu. Wielodrogowość dotyczy drogi, jaką przebywa sygnał podczas transmisji radiowej. Sygnał na swojej drodze napotyka wiele róŝnych przeszkód. Jedne powodują znaczne pogorszenie jego jakości, zaś inne odbijają ten sygnał w inna stronę. Wielodrogowość polega właśnie na odbijaniu tego sygnału, przez co sygnał ten biec moŝe róŝnymi drogami. Zjawisko to występuje szczególnie na terenach miejskich, gdzie znajduje się duŝa liczba wysokich budynków. 2.1 Rozwój telefonii ruchomej W głównej mierze to klienci swoim popytem kształtują rynek telefonii ruchomej. W celu wyjścia naprzeciw rosnącym oczekiwaniom uŝytkowników, związanych z ciągłym postępem technologicznym, opracowywane są coraz to nowsze techniki oraz systemy w obszarze telefonii komórkowej. Rysunek poniŝej przedstawia poglądową ewolucję systemów telefonii komórkowej: 4

Rysunek nr 2. Ewolucja systemów telefonii komórkowej 2G 3G 3,9G GSM EDGE WCDMA (UMTS) HSPA LTE 4G Źródło: UKE. GSM jest najpopularniejszym obecnie systemem telefonii komórkowej. W sieciach pracujących w tym systemie realizowane są usługi związane z transmisją głosu, danych oraz wiadomości (SMS i MMS). System GSM pracuje na częstotliwościach 900MHz (na terenach słabo zaludnionych) oraz 1800MHz (na obszarach o większej gęstości zaludnienia). System GSM jest dość wolnym systemem, jeśli chodzi o transfer danych, przez co nie wpiera on wystarczająco rosnących oczekiwań wobec usług multimedialnych. Z tego powodu opracowany został system UMTS. System ten charakteryzuje się większymi prędkościami transferu danych w porównaniu z GSM. Dzięki temu moŝliwe jest wygodniejsze korzystanie z zasobów Internetowych za pomocą telefonu komórkowego, bądź specjalnego modemu pracującego w systemie UMTS. System ten moŝe pracować na róŝnych częstotliwościach, ale najpopularniejsze to 1900MHz oraz 2100MHz. Technika HSDPA, która została zaimplementowana do systemu UMTS, stworzona została z myślą o usługach, w których konieczne jest zapewnienie duŝych przepływności. Dzięki zaimplementowaniu tej technologii, moŝna było poszerzyć ofertę usług szybkiej transmisji danych i usług multimedialnych. Rozwój technologii telekomunikacyjnej umoŝliwił opracowanie nowego standardu, który będzie spełniał rosnące wymagania uŝytkowników. Z tego powodu kolejnym krokiem rozwoju w obszarze telefonii komórkowej jest LTE. Skrót LTE oznacza Long Term Evolution, czyli długoterminową ewolucję. Nad opracowywaniem tego standardu pracowała grupa 3GPP (3rd Generation Partnership Project). Grupę tą tworzy kilka organizacji standaryzacyjnych. LTE ma być następcą systemu UMTS/HSPA i ma spowodować całkowite przejście na ruch pakietowy oparty na protokole IP, co bardzo ograniczy koszty transmisji w przeliczeniu na 1Mb/s. System LTE jest nazywany systemem prawie czwartej generacji (3,9G). Jest on systemem przejściowym do systemu Advanced-LTE, który to system będzie systemem czwartej generacji (4G). Olbrzymią przewagą tego systemu nad pozostałymi, jest duŝo większa maksymalna prędkość przesyłania danych. Dzięki temu moŝliwe będzie świadczenie takich usług jak: bardzo szybki dostęp do Internetu, mobilna telewizja oraz szybkie transfery plików. W tabeli zostały przedstawione usługi, z jakich uŝytkownik moŝe i będzie mógł korzystać, na tle róŝnych systemów telefonii komórkowej. Tabela nr 1. Porównanie usług w GSM, UMTS oraz LTE System GSM UMTS LTE Usługa Połączenia głosowe Wiadomości SMS/MMS Wysyłanie i odbiór poczty e-mail MoŜliwość wygodnego przeglądania stron WWW 5

Odczytywanie i odtwarzanie plików audio Odczytywanie i wyświetlanie wideoklipów Usługa VoIP Wideokonferencja Transmisja wideo w jakości HD Szybka transmisja danych Telewizja na Ŝyczenie Gry sieciowe on-line Źródło: Opracowanie własne. Główną przewagą, jaką będzie posiadać LTE nad poprzednimi systemami, jest przede wszystkim duŝo większa przepustowość. Dzięki temu uŝytkownik będzie miał moŝliwość korzystania z usług, które wymagają duŝej prędkości przesyłu danych. W tabeli poniŝej zostały zestawione prędkości przesyłu danych, jakie mogą osiągać poprzednie systemy w porównaniu z LTE. Tabela nr 2. Porównanie prędkości przesyłu danych. Technologia GSM (GPRS) EDGE UMTS/HSPA LTE Prędkość maksymalna 2 64 kbit/s 473 kbit/s 14,4 Mbit/s 150 Mbit/s Źródło: UMTS. System telefonii komórkowej trzeciej generacji. 3 Technologia LTE 3.1 ZałoŜenia technologii LTE Podczas opracowywania standardu LTE, grupa 3GPP postawiła mu następujące wymagania: redukcję kosztów przypadających na jeden bit, zwiększenie liczby dostępnych usług, elastyczne uŝycie róŝnych pasm częstotliwości, uproszczona architektura, otwarty interfejs, rozsądne zuŝycie mocy przez terminale. W celu spełnienia stawianych dla standardu wymagań, grupa 3GPP zastosowała w systemie LTE następujące techniki: wprowadzono protokół odpowiadający za bezbłędną transmisję o nazwie HARQ 2 Prędkość maksymalna jest to prędkość, jaka moŝliwa jest teoretycznie do osiągnięcia w systemie, w optymalnych warunkach i bez udziału innych uŝytkowników, którzy mogliby zabierać część transferu. 6

zmieniono technikę wielodostępu, dzięki czemu otrzymano niŝszy pobór mocy przez telefony komórkowe (dla łacza w górę stosowany jest wielodostęp SC-FDMA) MIMO (Multiple Input Multiple Output) technika odbioru i nadawania sygnału. Wykorzystywane jest kilka anten na stacji bazowej, które odbierają sygnał z róŝnych ścieŝek, dzięki czemu eliminowany jest problem wielodrogowości, a dokładnie problem ten zamieniony został w zaletę. MIMO wykorzystuje matryce antenowe 2x2 (2 anteny nadawcze, 2 anteny odbiorcze) oraz 4x4. Stosowanie tej techniki poprawia jakość sygnału, co pozwala na zwiększenie maksymalnej przepustowości. W LTE stosowana jest równieŝ technika SISO (Single Input Single Output), ale mamy do czynienia wtedy z mniejszymi przepustowościami. zmianie uległa architektura systemu (zmniejszyła się liczba funkcji, za które odpowiedzialny był szkielet sieci zostały one przeniesione na obrzeŝa sieci), co zapewniło małe opóźnienie i usprawniło przenoszenie pakietów przez sieć (tzw. routing). 3GPP zdefiniowało pięć kategorii urządzeń mobilnych (telefony komórkowe, modemy komputerowe) wspierających LTE. Główną cechą rozróŝniającą poszczególne kategorie, a będącą bardzo istotną z punktu widzenia uŝytkownika jest maksymalna przepustowość łącza w górę i w dół. Tabela nr 3. Kategorie urządzeń mobilnych pracujących w systemie LTE Kategoria 1 2 3 4 5 Maksymalna Łącze w dół 10 50 100 150 300 szybkość [Mb/s] Łącze w górę 5 25 50 50 75 Źródło: www.3gpp.org 3.2 Parametry i usługi systemu LTE W tabeli poniŝej zostały zestawione podstawowe parametry systemu LTE: Tabela nr 4. Parametry systemu LTE. Parametr Charakterystyka Maksymalna przepustowość Wydajność widmowa w porównaniu z HSPA W dół : 100 Mb/s przy uŝyciu techniki SISO (Single Input Single Output); 173 Mb/s przy uŝyciu techniki 2x2 MIMO (Multiple Input Multiple Output); 326 Mb/s dla 4x4 MIMO i szerokości kanału 20 MHz W górę : 58 Mb/s 86 Mb/s, warunkiem osiągnięcia takiej prędkości jest brak lub występowanie tylko niewielkich zakłóceń w otoczeniu W danej komórce istnieje moŝliwość wysłania 3-4 razy więcej bitów dla łącza w dół oraz 2-3 razy więcej bitów dla łącza w górę niŝ w UMTS/HSPA. Opóźnienie Przesył pakietów mniejszy niŝ 10 ms Pojemność komórki 200 uŝytkowników dla kanału 5 MHz 7

Szerokości kanałów 1,4MHz; 3MHz; 5MHz; 10MHz; 15MHz; 20MHz mniejsze rozmiary kanałów umoŝliwiają współprace ze starszymi systemami, zaś większe kanały umoŝliwiają osiąganie duŝych przepustowości Zakres częstotliwości 450 MHz 2,6 GHz czyli pokrywa cały zakres dotychczas istniejącej telefonii komórkowej Typ przesyłanych danych Dane pakietowe oparty na protokole IP Optymalny zasięg komórki 5 km (moŝliwe jest równieŝ osiągnięcie zasięgu 30 km z rozsądną wydajnością) Źródło: www.3gpp.org Dzięki nowemu systemowi telefonii komórkowej oraz zastosowanych w nim technik, uŝytkownik moŝe korzystać z większych prędkości łączy, które charakteryzują się bardzo małym opóźnieniem. UmoŜliwia im to korzystanie z nowych rodzajów usług, bądź ulepszonych juŝ istniejących usług. PoniŜej w tabeli zostały przedstawione moŝliwe do świadczenia usługi za pomocą sieci LTE. Tabela nr 5. Usługi w systemie LTE Rodzaj usług Głos Wiadomości WWW Płatne informacje Charakterystyka VoIP, wysokiej jakości wideokonferencje Zdjęcia, wideo, maile Szybkie przeglądanie stron e-gazety, wysokiej jakości wiadomości audio Gry TV/video on demand (wideo na Ŝyczenie) Muzyka Mobilna płatność Transfer danych MoŜliwość wspólnego grania zarówno w sieciach stacjonarnych jak i mobilnych Transmisje serwisów telewizyjnych, telewizja na Ŝyczenie, wysokiej jakości strumienie wideo MoŜliwość szybkiego ściągania plików muzycznych oraz ich archiwizowania MoŜliwość płacenia przy uŝyciu telefonów komórkowych (sieci o duŝej przepustowości, pozwalają na natychmiastowe przeprowadzenie transakcji) MoŜliwość szybkiego przesyłu większych ilości danych Źródło: Opracowanie własne. 4 LTE w Europie Standard LTE dzięki swoim zaletom oraz moŝliwościom moŝe stać się w przyszłości podstawowym systemem komunikacji mobilnej. JuŜ teraz w państwach Europy trwają prace badawcze oraz wdroŝeniowe nowego systemu, a w Szwecji i Norwegii zostały uruchomione 8

pierwsze sieci LTE. W tabeli poniŝej zostały zamieszczone informacje dotyczące planów związanych z LTE (rezerwacja pasma, testowanie, planowane uruchomienie sieci itd.). Tabela nr 6. Operatorzy LTE w Europie Nazwa operatora Państwo Data wdroŝenia sieci LTE DNA Finlandia Nieustalona Zakupione pasmo 40MHz w paśmie 2,6 GHz za kwotę 675.700 Euro Elisa Finlandia Nieustalona Zakupione pasmo 50MHz, do 2029 roku za kwotę 834.700 Hutchison 3 Austria 2011-2012 Hutchison 3 Irlandia 2011 Hutchison 3 rozwija aktualnie w Irlandii sieci HSPA oraz HSPA+ i od 2011 ma rozwijać LTE KPN Holandia Nieustalona Mobilkom Austria Austria 2011-2012 Orange Austria 2011-2012 Testowa sieć uruchomiona w sierpniu 2009 (Wiedeń). Pasmo LTE: 2,6GHz i 800MHz (dywidenda cyfrowa). SFR Francja Nieustalona Tele2 Sweden Szwecja 2010 Budowa sieci LTE razem z Telenor Sweden. Pasmo LTE: 900MHz i 2,6 GHz. Do 2013 roku 99% populacji Szwecji ma mieć dostęp do sieci LTE 150Mbps w miastach i 80Mbps na terenach słabo zurbanizowanych. Telecom Italia Włochy Nieustalona Telefonia Europa Nieustalona Sieci testowe w Czechach, Hiszpanii, Niemczech i Wielkiej Brytanii. Telenor Norwegia Nieustalona Testy przeprowadzone w Oslo. Telenor Sweden Szwecja 2010 Budowa sieci LTE razem z Tele2 Sweden. Pasmo LTE: 900MHz i 2,6 GHz. Do 2013 roku 99% populacji Szwecji ma mieć dostęp do sieci LTE 150Mbps w miastach i 80Mbps na terenach słabo zurbanizowanych. Telia Sonera Finlandia 2010 Zakupiła pięć bloków 2x 5MHz w paśmie 2,6GHz, do 2029 roku za 819,000 Euro Telia Sonera Szwecja 2010 14.12.2009 rozpoczeła działanie sieć LTE w Sztokholmie Telia Sonera Norwegia 2010 14.12.2009 rozpoczeła działanie sieć LTE w Oslo TMN Portugalia Nieustalona Testowe sieci LTE. T-Mobile Niemcy 2011 Testy technologii LTE od 2009 roku. Zakupił 2 bloki 2x5MHz w paśmie 800MHz, 3 bloki 2x5MHz w paśmie 1800MHz, 4 bloki 2x5MHz oraz jeden blok 1x5MHz w paśmie 2,6GHz na zakończonej niedawno aukcji częstotliwości. Vodafone Niemcy 2010-2011 Rozwój LTE dla pasma 790-862MHz (dywidenda cyfrowa). Zakupił 2 bloki 2x5MHz w paśmie 9

800MHz, 1 blok 2x4,95MHz w paśmie 2GHz, 4 bloki 2x5MHz oraz 5 bloków 1x5MHz w paśmie 2,6GHz na zakończonej niedawno aukcji częstotliwości. Pierwsze komercyjne sieci LTE zostały uruchomione w Sztokholmie i Oslo przez operatora TeliaSonera. Swoim zasięgiem LTE pokrywa centralne obszary tych miast. Na rok 2010 TeliaSonera planuje intensywny rozwój sieci w 25 miastach Szwecji i 4 miastach Norwegii. Prowadzone są równieŝ prace nad uruchomieniem sieci LTE w Finlandii w 2010 roku. Za pomocą sieci uruchomionych w Szwecji i Norwegii TeliaSonera świadczyć będzie na początku mobilny dostęp do Internetu, za pomocą specjalnego modemu i komputera. Modemy te będą produkowane przez firmę Samsung, która zamierza być pierwszą firmą na świecie, produkującą modemy komputerowe pracujące w systemie LTE. Będą one mogły równieŝ współpracować z systemami 2G oraz 3G. W niedalekiej przyszłości planuje równieŝ produkcję telefonu komórkowego obsługującego system LTE. Jeśli chodzi o infrastrukturę sieciową w Sztokholmie dostarczała ją firma Ericsson, a w Oslo firma Huawei. 4.1 LTE w Polsce Zasobami częstotliwości w Polsce dysponuje Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej i to właśnie nasz Urząd zajmuje się prowadzeniem przetargów i ich przydziałem. W efekcie przyszłość tej technologii zaleŝy od poprawnych decyzji przetargowych. Obecnie Urząd prowadzi konsultacje przetargu na rezerwację częstotliwości w dwóch zakresach 2500-2570 MHz oraz 2620-2690 MHz. Zainteresowanie przetargiem na częstotliwości 2,6GHz jest duŝe. Nie jest to jednak pierwszy przetarg częstotliwości, na której moŝe pracować system LTE, JuŜ w październiku 2009 roku został przydzielony pewien zakres w paśmie 2,6GHz firmie Aero2. Operator ten dzięki wygranej w przetargu otrzymał rezerwację na częstotliwości 2570-2620 MHz. Pasmo to wykorzystane zostanie do świadczenia usługi dostępu do Internetu. Aby wygrać przetarg, Aero2 zobowiązało się przeznaczyć do powszechnego i nieodpłatnego dostępu do sieci Internet co najmniej 20% pojemności sieci, z wykorzystaniem częstotliwości z zakresu do 1GHz, przez okres 3 lat, tak aby swoim zasięgiem pokryć 75% ludności kraju. Operator ten jest równieŝ zobligowany do rozpoczęcia komercyjnego oferowania usług z wykorzystaniem częstotliwości będącej przedmiotem przetargu nie później, niŝ do połowy 2011 roku. 5 Podsumowanie W dokumencie tym opisany został rozwój telefonii ruchomej. Główną uwagę skupiono na systemie LTE. Czytelnik miał moŝliwość zaznajomienia się z tą technologią, poznania jej genezy, podstawowych parametrów oraz usług moŝliwych do świadczenia w sieciach nowej generacji. Na początku przedstawiono podstawy komunikacji ruchomej. Sposób łączenia się telefonu komórkowego ze stacją bazową oraz pojęcia pomocne w czytaniu tego materiału. Następnie opisany został pokrótce rozwój telefonii komórkowej. W kolejnych punktach tego dokumentu czytelnik miał okazję przyjrzeć się bliŝej technologii LTE. Mógł zapoznać się z załoŝeniami, danymi technicznymi standardu oraz moŝliwościami w świadczeniu wszelakich usług multimedialnych. Na końcu tego dokumentu przedstawiona została teraźniejsza sytuacja tego standardu w Europie, plany oraz przybliŝone terminy wprowadzania go w Ŝycie. Treść tego dokumentu miała na celu uświadomienie sobie moŝliwości LTE, roli jaką moŝe odegrać w przyszłości oraz wyciągnięcia na tej podstawie odpowiednich wniosków. Na naszym rynku telekomunikacyjnym z roku na rok rośnie liczba uŝytkowników mająca dostęp do Internetu oraz odsetek osób korzystających z łączy o większych przepływnościach. Coraz bardziej popularny staje się równieŝ mobilny dostęp do Internetu. Z roku na rok rośnie liczba uŝytkowników tej technologii. W obecnej chwili co piąta osoba korzystająca z Internetu łączy się z nim przy pomocy dostępu mobilnego. MoŜna przypuszczać, Ŝe jeśli technika ta zachowa swoje tempo rozwoju i dalej będzie wystarczająco atrakcyjna dla klientów, to w niedalekiej przyszłości moŝe stanowić powaŝną 10

konkurencję dla dostępu stacjonarnego, a nawet zdominować sposób komunikacji. W te tendencje idealnie ze swoimi atutami ma okazję wpasować się LTE i jego następca Advanced LTE. Oprócz tego, Ŝe ma szansę być bardzo poŝądaną technologią przez uŝytkowników, to równieŝ i przez operatorów. Dzięki przepustowości, które będzie moŝna osiągać w sieciach LTE, dostawcy będą mogli świadczyć nowe, bardziej konkurencyjne usługi multimedialne. Nie powinno być równieŝ problemu z pasmami częstotliwości, poniewaŝ standard ten moŝe pracować w szerokim ich zakresie. LTE dzięki duŝym prędkościom i mobilności moŝe w przyszłości przyczynić się do roszad na rynku dostępu do Internetu, przyciągnąć internautów w kierunku operatorów komórkowych i zmienić dotychczasowy układ sił pomiędzy operatorami sieci mobilnych i stacjonarnych. 11