Załącznik nr 9.18 do Dokumentacji Konkursowej Załącznik nrzałącznik nr Wytyczne w zakresie realizacji form wsparcia w ramach Poddziałania 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013 Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu Toruń, czerwiec 2011
2 I. Informacje ogólne... 3 1. Uwagi ogólne... 3 2. Grupa docelowa w Poddziałaniu 6.1.1... 3 II. Zasady realizacji poszczególnych form wsparcia w ramach Poddziałania 6.1.1 PO KL... 4 1. Identyfikacja potrzeb osób pozostających bez zatrudnienia, w tym m.in. poprzez zastosowanie Indywidualnych Planów Działania, diagnozowanie potrzeb szkoleniowych oraz możliwości doskonalenia zawodowego w regionie... 4 2. Organizacja warsztatów oraz szkoleń z zakresu technik aktywnego poszukiwania pracy oraz nabywania kompetencji kluczowych... 5 3. Wsparcie psychologiczno-doradcze osób wchodzących i powracających na rynek pracy... 5 4. Programy aktywizacji zawodowej... 5 4.1 Pośrednictwo pracy i/lub poradnictwo zawodowe... 5 4.2 Warunki realizacji staży/praktyk zawodowych... 7 4.2.1 Definicja... 7 4.2.2 Umowa... 7 4.2.3 Czas trwania stażu/praktyki zawodowej... 8 4.2.4 Program stażu/praktyki zawodowej... 8 4.2.5 Obowiązki pracodawcy... 8 4.2.6 Obowiązki beneficjenta (projektodawcy)... 8 4.2.7 Obowiązki uczestnika projektu... 9 4.2.8 Stypendium... 9 4.2.9 Rozwiązanie umowy o odbycie stażu/praktyki zawodowej... 10 4.2.10 Zakończenie stażu/praktyki zawodowej... 10 4.3 Warunki realizacji szkoleń/kursów prowadzących do podniesienia, uzupełnienia lub zmiany kwalifikacji zawodowych... 10 4.3.1 Definicja... 10 4.3.2 Uczestnik szkolenia/kursu... 10 4.3.3 Zasady realizacji szkoleń/kursów... 11 4.3.4 Zakończenie szkolenia/kursu... 11 4.3.5 Stypendium... 11 4.4 Wymogi wspólne dotyczące realizacji staży/praktyk zawodowych oraz szkoleń/kursów... 12 4.4.1 Wymogi ogólne... 12 4.4.2 Wymogi dotyczące dokumentowania staży/praktyk zawodowych oraz szkoleń/kursów... 12 5. Wspieranie inicjatyw na rzecz podnoszenia mobilności geograficznej (regionalnej i międzyregionalnej) osób pozostających bez zatrudnienia (w tym zwłaszcza osób zamieszkujących na obszarach wiejskich) m.in. poprzez dofinansowanie przejazdów z miejsca zamieszkania do miejsca pracy oraz zwrot kosztów zakwaterowania... 13 III. Zasady udzielania wsparcia towarzyszącego... 13 1. Zapewnienie opieki nad dziećmi i osobami zależnymi... 13 2. Zwrot kosztów dojazdu i zakwaterowania... 14 Postanowienia końcowe... 15
3 I. INFORMACJE OGÓLNE 1. Uwagi ogólne Zgodnie z zapisami Szczegółowego Opisu Priorytetów Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (SzOP PO KL) w ramach Poddziałania 6.1.1 Wsparcie osób pozostających bez zatrudnienia na regionalnym rynku pracy oraz zgodnie z Dokumentacją Konkursową i Planem Działania na 2011 r. dla konkursu zamkniętego nr 1/6.1.1/PWP/2011 dopuszczalnymi typami projektów (formami wsparcia) realizowanymi w ramach ww. Poddziałania są: 1) identyfikacja potrzeb osób pozostających bez zatrudnienia, w tym m.in. poprzez zastosowanie Indywidualnych Planów Działania, diagnozowanie potrzeb szkoleniowych oraz możliwości doskonalenia zawodowego w regionie; 2) organizacja warsztatów oraz szkoleń z zakresu technik aktywnego poszukiwania pracy oraz nabywania kompetencji kluczowych; 3) wsparcie psychologiczno-doradcze osób wchodzących i powracających na rynek pracy; 4) realizacja programów aktywizacji zawodowej obejmujących jedną lub kilka z następujących form wsparcia: - pośrednictwo pracy i/lub poradnictwo zawodowe, - staże/praktyki zawodowe, - szkolenia prowadzące do podniesienia, uzupełnienia lub zmiany kwalifikacji zawodowych; 5) wspieranie inicjatyw na rzecz podnoszenia mobilności geograficznej (regionalnej i międzyregionalnej) osób pozostających bez zatrudnienia (w tym zwłaszcza osób zamieszkujących na obszarach wiejskich) m.in. poprzez dofinansowanie przejazdów z miejsca zamieszkania do miejsca pracy oraz zwrot kosztów zakwaterowania; 6) upowszechnianie i promocja alternatywnych i elastycznych form zatrudnienia oraz metod organizacji pracy (w tym m.in. telepraca, praca w niepełnym wymiarze czasu pracy, praca rotacyjna); 7) organizacja kampanii promocyjnych i akcji informacyjnych mających na celu zachęcenie pracodawców do zatrudnienia osób z grup znajdujących się w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Niniejsze Wytyczne określają szczegółowe warunki realizacji form wsparcia określonych w pkt 1-5, biorąc pod uwagę zapewnienie właściwych warunków nabywania umiejętności przez uczestników realizowanych projektów. 2. Grupa docelowa w Poddziałaniu 6.1.1 Ze wsparcia w ramach Poddziałania 6.1.1 PO KL mogą korzystać osoby pozostające bez zatrudnienia. Zgodnie z SzOP PO KL osobami pozostającymi bez zatrudnienia są osoby w wieku 15 64 lata niezatrudnione, niewykonujące innej pracy zarobkowej, zdolne i gotowe do podjęcia zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w co najmniej połowie wymiaru czasu pracy, w tym osoby zarejestrowane we właściwym dla miejsca zamieszkania (stałego lub czasowego)
4 powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotne, o których mowa w art. 2 ust. 2 pkt a-k ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach ryku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.). Beneficjent musi również pamiętać o zapisach Planu Działania na dany rok w zakresie grupy docelowej, gdzie niektóre kryteria dostępu mogą ograniczać grupę docelową. Do grupy docelowej mogą się również odnosić kryteria strategiczne, które mogą preferować określone grupy osób. Szczegółowe informacje znajdują się w Dokumentacji Konkursowej dla konkursu nr 1/6.1.1/PWP/2011. Oprócz spełniania kryteriów określonych w SzOP PO KL, Planie Działania i ww. Dokumentacji Konkursowej potencjalny uczestnik projektu powinien przede wszystkim spełniać szczegółowe kryteria grupy docelowej określone we wniosku o dofinansowanie projektu. Każda zmiana w zakresie grupy docelowej wymaga bezwzględnie zgody WUP w Toruniu. Podczas rekrutacji uczestników projektu beneficjent musi zweryfikować ich kwalifikowalność (np. w formie oświadczeń) pod kątem przynależności do grupy docelowej określonej we wniosku o dofinansowanie. Jednocześnie należy pamiętać, iż uczestnikami projektu w ramach Poddziałania 6.1.1 PO KL nie mogą być: - osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru lub mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę, a także osoby zatrudnione na podstawie umów prawa cywilnego, - osoby prowadzące działalność gospodarczą, - rolnicy/domownicy rolników (za wyjątkiem rolników i domowników rolników ubezpieczonych w KRUS, którzy zarejestrowani są w powiatowym urzędzie pracy jako bezrobotni, zgodnie z art. 2 ust.1 pkt 2 lit d ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy), - uczniowie/słuchacze szkół dziennych, - studenci studiów dziennych II. ZASADY REALIZACJI POSZCZEGÓLNYCH FORM WSPARCIA W RAMACH PODDZIAŁANIA 6.1.1 PO KL 1. Identyfikacja potrzeb osób pozostających bez zatrudnienia, w tym m.in. poprzez zastosowanie Indywidualnych Planów Działania, diagnozowanie potrzeb szkoleniowych oraz możliwości doskonalenia zawodowego w regionie W ramach tej formy wsparcia beneficjent powinien zapewnić uczestnikom projektu możliwość diagnozy ich potrzeb szkoleniowych oraz wskazać kierunki doskonalenia zawodowego uwzględniając predyspozycje uczestnika oraz specyfikę i potrzeby kujawskopomorskiego rynku pracy. Istotą tej formy wsparcia jest indywidualna praca z klientem. Jednym z zalecanych narzędzi identyfikacji potrzeb osób pozostających bez zatrudnienia jest Indywidualny Plan Działania (IPD) stosowany przez powiatowe urzędy pracy. IPD ma pomóc uczestnikowi projektu w identyfikacji jego kwalifikacji zawodowych a następnie w zaplanowaniu działań jakie powinien podjąć w celu zwiększenia swoich szans na podjęcie zatrudnienia. IPD powinien co najmniej zawierać: - opis obecnej sytuacji uczestnika projektu, - zdiagnozowane przyczyny jego pozostawania bez zatrudnienia, - opis działań, jakie powinny zostać podjęte, by zwiększyć szanse na podjęcie zatrudnienia, - terminy ich podjęcia. Wdrożenie IPD powinno prowadzić do wymiernych, zauważalnych zmian w sytuacji zawodowej uczestnika projektu. Beneficjent może stworzyć i stosować własne instrumenty identyfikacji potrzeb uczestników projektu. W celu realizacji tej formy wsparcia beneficjent powinien zapewnić odpowiednio wykwalifikowaną kadrę z zakresu rozwoju zasobów ludzkich, np. psycholog czy doradca zawodowy.
5 2. Organizacja warsztatów oraz szkoleń z zakresu technik aktywnego poszukiwania pracy oraz nabywania kompetencji kluczowych W ramach tej formy wsparcia beneficjent organizuje zajęcia dla uczestników projektu, które mają na celu przygotowanie do samodzielnego poszukiwania pracy oraz zwiększenia ich szans na podjęcie zatrudnienia. Zajęcia takie mogą być prowadzone w formie warsztatów oraz szkoleń i obejmować m. in.: zagadnienia z zakresu informacji o rynku pracy, wypełniania dokumentów aplikacyjnych (np. listu intencyjnego, listu motywacyjnego, życiorysu zawodowego), przygotowanie do rozmowy kwalifikacyjnej, doskonalenie umiejętności interpersonalnych, analizę mocnych i słabych stron uczestników projektu itp. Organizowane w ramach projektu warsztaty i szkolenia powinny umożliwić uczestnikom projektu nabywanie kompetencji kluczowych. Kompetencje kluczowe zostały zdefiniowane w zaleceniu Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie (2006/962/WE) jako połączenie wiedzy, umiejętności i postaw odpowiednich do sytuacji. Kompetencje kluczowe to te, których wszystkie osoby potrzebują do samorealizacji i rozwoju osobistego, bycia aktywnym obywatelem, integracji społecznej i zatrudnienia. W ramach zalecenia ustanowiono 8 kompetencji kluczowych: 1) porozumiewanie się w języku ojczystym, 2) porozumiewanie się w językach obcych, 3) kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo techniczne, 4) kompetencje informatyczne, 5) umiejętności uczenia się, 6)kompetencje interpersonalne, międzykulturowe i społeczne oraz kompetencje obywatelskie, 7) inicjatywność i przedsiębiorczość, 8) świadomość i ekspresja kulturalna. Projektodawca określa minimalną liczbę godzin obecności uczestnika w formie wsparcia, by można było uznać, że ukończył szkolenie. Za udział warsztatach i szkoleniach z zakresu technik aktywnego poszukiwania pracy oraz nabywania kompetencji kluczowych przysługuje stypendium na zasadach określonych w pkt. 4.3.5 niniejszych Wytycznych 3. Wsparcie psychologiczno-doradcze osób wchodzących i powracających na rynek pracy Niniejsza forma wsparcia ma na celu pomóc uczestnikom projektu w powrocie lub w wejściu na rynek pracy i polega na zapewnieniu uczestnikom projektu wsparcia psychologiczno-doradczego, dzięki któremu zwiększą oni swoje szanse na podjęcie zatrudnienia. Wsparcie psychologiczno-doradcze może polegać m.in. na pomocy w identyfikacji oraz rozwiązywaniu indywidualnych problemów uczestników projektu związanych z ich aktywizacją zawodową. Wsparcie może mieć formę indywidualnych rozmów, uzupełnionych testami i warsztatami. Beneficjent winien zapewnić odpowiednią kadrę (np. psycholog), która będzie świadczyć takie wsparcie. 4. Programy aktywizacji zawodowej 4.1 Pośrednictwo pracy i/lub poradnictwo zawodowe Pośrednictwo pracy może obejmować następujące usługi świadczone na rzecz uczestnika projektu w celu uzyskania odpowiedniego zatrudnienia: pozyskiwanie ofert pracy od pracodawców, udostępnianie ofert pracy uczestnikom projektu,
6 inicjowanie i organizacja spotkań pracodawców z uczestnikami projektu, na których pracodawca przedstawia oferty pracy lub/i ma możliwość kontaktu z uczestnikami projektu zainteresowanymi podjęciem pracy, udostępnianie pracodawcom poszukującym pracowników danych uczestników projektu w zakresie umożliwiającym wstępną ocenę uczestnika projektu pod kątem ewentualnego zatrudnienia, inne usługi określone przez beneficjenta w ramach projektu związane ze świadczeniem pośrednictwa pracy na rzecz uczestnika projektu. Beneficjent we wniosku o dofinansowanie projektu powinien określić, jakie usługi będzie świadczył w ramach pośrednictwa pracy. Beneficjent powinien dokumentować udzielone usługi w ramach pośrednictwa pracy w sposób pozwalający na zidentyfikowanie co najmniej: 1) uczestnika projektu i/lub pracodawcy; 2) osoby świadczącej usługę; 3) poświadczenia uczestnika projektu i/lub pracodawcy o udzieleniu usługi; 4) daty świadczenia usługi; 5) oceny uczestnika projektu i/lub pracodawcy w zakresie przydatności otrzymanej usługi. Przykładowe dokumenty potwierdzające świadczenie usług z zakresu pośrednictwa pracy to: oświadczenia uczestnika projektu o skorzystaniu z jednej z form pośrednictwa pracy lub lista imienna osób uczestniczących w spotkaniu pracodawców i uczestników projektu. Pośrednictwo pracy może być świadczone przez podmioty, które posiadają wpis do rejestru agencji zatrudnienia. Poradnictwo zawodowe polega w szczególności na udzielaniu: pomocy w zdiagnozowaniu przyczyn pozostawania bez zatrudnienia; pomocy w poszukiwaniu sposobów rozwiązania przyczyn pozostawania bez zatrudnienia m.in. poprzez wskazanie szkoleń i innych form wsparcia (poza poradnictwem zawodowym), które przyczynią się do zwiększenia szans uczestnika projektu na podjęcie zatrudnienia; pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia, w szczególności na: - udzielaniu informacji o zawodach, rynku pracy oraz możliwościach szkolenia i kształcenia, - udzielaniu porad z wykorzystaniem standaryzowanych metod ułatwiających wybór zawodu, zmianę kwalifikacji, podjęcie lub zmianę zatrudnienia, w tym badaniu zainteresowań i uzdolnień zawodowych; informacji nt. instytucji, które mogą pomóc uczestnikowi projektu w podjęciu zatrudnienia; innych usług określonych przez beneficjenta w ramach projektu związanych ze świadczeniem poradnictwa zawodowego na rzecz uczestnika projektu. Szczegółowy opis usług świadczonych w ramach poradnictwa zawodowego beneficjent powinien zamieścić we wniosku o dofinansowanie projektu. Beneficjent powinien dokumentować udzielone usługi w ramach poradnictwa zawodowego np. w formie oświadczeń uczestników o skorzystaniu z poradnictwa indywidualnego czy imiennej listy uczestników warsztatów grupowych z poradnictwa zawodowego. W ramach wymienionych wyżej usług beneficjent powinien zapewnić uczestnikowi projektu możliwość porad grupowych i/lub zajęć indywidualnych, które będzie prowadzić osoba posiadająca odpowiednie kwalifikacje i umiejętności np. doradca zawodowy lub psycholog.
7 Osoba pełniąca funkcję doradcy zawodowego w projekcie powinna posiadać w szczególności następujące kwalifikacje zawodowe: - ukończone studia wyższe, których program obejmował przygotowanie w zakresie poradnictwa zawodowego albo doradztwa personalnego lub wykształcenie wyższe i ukończone studia podyplomowe/kursy uzupełniające z zakresu doradztwa zawodowego lub licencję doradcy zawodowego; - znajomość problematyki rynku pracy; - wiedzę z zakresu poradnictwa zawodowego oraz kształcenia ustawicznego; - znajomość ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz aktów normatywnych tej ustawy; - posiadanie wiedzy z zakresu przepisów prawa normujących zasady poradnictwa zawodowego; - umiejętności trenerskie zdobyte w toku działalności zawodowej. 4.2 Warunki realizacji staży/praktyk zawodowych 4.2.1 Definicja Staż/Praktyka zawodowa - oznacza nabywanie umiejętności praktycznych do wykonywania pracy przez wykonywanie zadań w miejscu pracy bez nawiązania stosunku pracy z pracodawcą. 4.2.2 Umowa Staż/praktyka zawodowa odbywają się na podstawie umowy o zorganizowanie stażu/ praktyki zawodowej zawartej pomiędzy stronami. Istnieją trzy możliwości przygotowania projektu z zakresu organizowania stażu/praktyki zawodowej, gdzie stronami są: Wariant I Beneficjent (projektodawca) Osoba odbywająca staż/praktykę zawodową Pracodawca Wariant II Beneficjent (projektodawca) Partner (pracodawca) Osoba odbywająca staż/praktykę zawodową Wariant III Beneficjent (projektodawca, pracodawca) Osoba odbywająca staż/praktykę zawodową. Umowa powinna zawierać, co najmniej następujące elementy: a) nazwę formy wsparcia: staż/praktyka zawodowa; b) dane uczestnika projektu odbywającego staż/praktykę zawodową: imię i nazwisko, PESEL, data urodzenia, adres zameldowania/zamieszkania; c) dane opiekuna uczestnika projektu odbywającego staż/praktykę zawodową, w tym imię i nazwisko, zajmowane stanowisko, wykształcenie; d) miejsce odbywania stażu/praktyki zawodowej; e) datę rozpoczęcia i zakończenia stażu/praktyki zawodowej; f) numer i tytuł projektu, w ramach którego realizowany jest staż/praktyka zawodowa; g) zakres stażu/praktyki zawodowej (przewidziany program może być załącznikiem do umowy); h) zobowiązanie pracodawcy do zapewnienia należytej realizacji stażu/praktyki zawodowej, zgodnie z ustalonym programem.
8 4.2.3 Czas trwania stażu/praktyki zawodowej Staż/praktyka zawodowa jest formą wsparcia, która umożliwia uczestnikowi projektu zdobycie podstawowych umiejętności praktycznych związanych z wykonywaną pracą oraz doświadczenia zawodowego w celu zwiększenia jego szans na znalezienie zatrudnienia. Pomiędzy uczestnikiem projektu a pracodawcą nie zostaje nawiązany stosunek pracy. Okres trwania stażu/praktyki zawodowej nie powinien być krótszy niż 3 miesiące i nie dłuższy niż 6 miesięcy. Z uwagi na fakt, że udział w stażu/praktyce zawodowej ma pozwolić uczestnikowi m. in. na zdobycie wymaganego doświadczenia zawodowego, osoba odbywająca staż/praktykę zawodową powinna wykonywać czynności lub zadania w wymiarze 40 godzin tygodniowo i 8 godzin dziennie. W przypadku, gdy beneficjent z uzasadnionych przyczyn zakłada realizację ww. form wsparcia w mniejszym wymiarze czasowym (dziennym lub godzinowym) konieczne jest odpowiednie skorygowanie wysokości wypłacanego stypendium (zgodnie z pkt 4.2.8 niniejszych Wytycznych). Uczestnik projektu nie może odbywać stażu/praktyki w niedziele i święta w porze nocnej, w systemie zmianowym, ani w godzinach nadliczbowych. Wojewódzki Urząd Pracy w Toruniu może wyrazić zgodę na realizację stażu w porze nocnej lub w systemie zmianowym, o ile charakter pracy w danym zawodzie wymaga takiego rozkładu pracy. Osobie odbywającej staż/praktykę zawodową przysługują 2 dni wolne za każde 30 dni kalendarzowych odbytego stażu/praktyki zawodowej. Dni wolne udziela się na pisemny wniosek osoby odbywającej staż/praktykę zawodową. Za dni wolne przysługuje stypendium. 4.2.4 Program stażu/praktyki zawodowej Staż/praktyka zawodowa odbywają się w oparciu o program stanowiący załącznik do umowy, o której mowa w podrozdziale 4.2.2 niniejszych Wytycznych. Przy ustalaniu programu powinny być uwzględnione predyspozycje psychofizyczne i zdrowotne, poziom wykształcenia oraz dotychczasowe kwalifikacje zawodowe uczestnika projektu. Program powinien określać: nazwę zawodu lub specjalności, której dotyczy staż/praktyka zawodowa; zakres zadań wykonywanych przez uczestnika projektu; rodzaj uzyskiwanych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych; sposób potwierdzenia nabytych kwalifikacji lub umiejętności zawodowych; opiekuna osoby objętej programem stażu/praktyki. 4.2.5 Obowiązki pracodawcy a) zapewnienie odpowiedniego stanowiska stażu/praktyki zawodowej, warsztatów, pomieszczeń, urządzeń i materiałów zgodnie z programem stażu/praktyki zawodowej; b) przeszkolenie uczestnika projektu na zasadach przewidzianych dla pracowników w zakresie bhp, przepisów przeciwpożarowych oraz zapoznanie go z obowiązującym regulaminem pracy na stanowisku, którego dotyczy staż/praktyka zawodowa; c) sprawowanie nadzoru nad odbywaniem stażu/praktyki w postaci wyznaczenia opiekuna stażu/praktyki; d) wydanie uczestnikowi projektu niezwłocznie po zakończeniu stażu/praktyki opinii zawierającej m. in. informację o zadaniach realizowanych przez uczestnika projektu oraz o umiejętnościach zawodowych pozyskanych w procesie stażu/praktyki. 4.2.6 Obowiązki beneficjenta (projektodawcy) a) opracowanie w porozumieniu z pracodawcą programu stażu/praktyki zawodowej i zapoznanie z nim uczestnika projektu; b) zapoznanie uczestnika projektu z jego obowiązkami oraz uprawnieniami; c) przydzielenie uczestnikowi projektu (na zasadach przewidzianych dla pracowników na analogicznym stanowisku w miejscu odbywania stażu/praktyki) odzieży, obuwia roboczego, środków ochrony indywidualnej oraz niezbędnych środków higieny osobistej; d) zapewnienie uczestnikowi projektu, na zasadach przewidzianych dla pracowników w miejscu odbywania stażu/praktyki, bezpłatnych posiłków i napojów profilaktycznych;
9 e) sprawowanie nadzoru nad organizacją stażu/praktyki; f) ubezpieczenie uczestnika projektu od następstw nieszczęśliwych wypadków; g) pokrycie kosztów przejazdu, zakwaterowania, wyżywienia, opieki nad osobami zależnymi, o ile takie wsparcie zostało przewidziane we wniosku o dofinansowanie projektu oraz stypendium za odbywany staż/praktykę zawodową,; h) opłacenie badań lekarskich, w tym jeżeli to konieczne specjalistycznych badań psychologicznych i lekarskich, jeżeli wymaga tego specyfika pracy wykonywanej podczas odbywania stażu/praktyki zawodowej. 4.2.7 Obowiązki uczestnika projektu a) przestrzeganie ustalonego przez pracodawcę rozkładu czasu stażu/praktyki zawodowej; b) sumienne i staranne wykonywanie zadań objętych programem stażu/praktyki zawodowej oraz stosowanie się do poleceń pracodawcy i opiekuna, o ile nie są one sprzeczne z prawem; c) przestrzeganie przepisów i zasad obowiązujących pracowników zatrudnionych w zakładzie pracy, w szczególności regulaminu pracy, tajemnicy służbowej, zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych; d) dbanie o dobro zakładu pracy oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których wyjawienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. 4.2.8 Stypendium Osobom uczestniczącym w stażu lub odbywającym praktyki zawodowe przysługuje miesięczne stypendium w wysokości nie większej niż kwota minimalnego wynagrodzenia obowiązująca na dzień złożenia wniosku o dofinansowanie. Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 5 października 2010 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2011 r. (Dz. U. Nr 194, poz. 1288) kwota minimalnego wynagrodzenia od dnia 1 stycznia 2011 r. wynosi 1 386,00 PLN brutto. Stypendium przysługuje osobie odbywającej staż/praktykę zawodową za dni wolne, jak również za czas przebywania na zwolnieniu lekarskim. Stypendium jest przyznawane na okres od dnia rozpoczęcia do dnia zakończenia lub zaprzestania uczestnictwa w stażu/praktyce zawodowej. W przypadku, gdy beneficjent z uzasadnionych przyczyn zakłada realizację ww. form wsparcia w mniejszym wymiarze czasowym (dziennym lub godzinowym) niż wskazany w pkt 4.2.3 niniejszych Wytycznych konieczne jest odpowiednie skorygowanie wypłacanego stypendium. Metodologia pomniejszenia wypłacanego stypendium musi zostać zaakceptowana przez WUP w Toruniu. Osoby pobierające stypendium w okresie odbywania szkolenia, stażu lub przygotowania zawodowego, na które zostały skierowane przez podmioty kierujące inne niż powiatowy urząd pracy podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, jeśli nie mają innych tytułów powodujących obowiązek ubezpieczeń społecznych (art. 6 ust. 1 pkt 9a w związku z art. 9 ust. 6a oraz w związku z art. 12 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. z 2009 r., Nr 205, poz. 1585 z późn. zm.). Z uwagi na charakter praktyki zawodowej, która nie została wprost uregulowana w ww. przepisach, należy zgodnie z wytyczną Instytucji Zarządzającej PO KL traktować ją analogicznie jak przygotowanie zawodowe. Płatnikiem składek za te osoby są beneficjenci. Ww. osoby obowiązkowo podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeżeli nie podlegają temu ubezpieczeniu z innego tytułu (na podstawie art. 66 ust.1 pkt 24a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych - Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.) Składki są płatne z kwoty stypendium, o której mowa powyżej. Zgodnie z art. 21 ust 1 pkt 137 ustawy z dnia 26 lipca 1991 o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2010 r., Nr 51, poz. 307 z późn. zm.) środki finansowe otrzymane przez uczestnika projektu jako pomoc udzielona w ramach programu finansowanego z udziałem środków europejskich, o których mowa w ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach
10 publicznych zwolnione są od podatku dochodowego. Zatem od świadczeń wypłacanych uczestnikom projektów PO KL nie będzie pobierana zaliczka na podatek dochodowy. Beneficjent może mieć również obowiązek odprowadzania składek na Fundusz Pracy. 4.2.9 Rozwiązanie umowy o odbycie stażu/praktyki zawodowej Zawarta umowa o odbycie stażu/praktyki zawodowej może zostać rozwiązana w przypadku: nieusprawiedliwionej nieobecności uczestnika projektu podczas więcej niż 1 dnia stażu/praktyki zawodowej; naruszenia przez uczestnika projektu podstawowych obowiązków określonych w regulaminie pracy, w szczególności stawienia się na staż/praktykę zawodową w stanie wskazującym na spożycie alkoholu, narkotyków lub środków psychotropowych lub spożywania na stanowisku stażu/praktyki zawodowej alkoholu, narkotyków lub środków psychotropowych; nierealizowania przez pracodawcę warunków i programu odbywania stażu/praktyki zawodowej; przerwania stażu/praktyki zawodowej przez uczestnika projektu. Umowa zostanie również rozwiązana w przypadku, gdy uczestnik projektu podczas odbywania stażu/praktyki zawodowej podejmie pracę zarobkową. 4.2.10 Zakończenie stażu/praktyki zawodowej Uczestnik projektu w terminie 5 dni roboczych od dnia zakończenia stażu/praktyki zawodowej przedkłada beneficjentowi opinię pracodawcy, o której mowa w podrozdziale 4.2.5 niniejszych Wytycznych. Beneficjent po zapoznaniu się z opinią pracodawcy wydaje zaświadczenie o odbyciu stażu/praktyki zawodowej. Oryginały dokumentów beneficjent zwraca uczestnikowi projektu, natomiast kopie stanowią dokumentację projektu. 4.3 Warunki realizacji szkoleń/kursów prowadzących do podniesienia, uzupełnienia lub zmiany kwalifikacji zawodowych 4.3.1 Definicja Szkolenie/Kurs oznacza pozaszkolne zajęcia mające na celu podniesienie, uzupełnienie lub zmianę kwalifikacji zawodowych, potrzebnych do wykonywania pracy, w tym umiejętności poszukiwania zatrudnienia. Integralną częścią szkolenia może być praktyka zawodowa, której celem jest zastosowanie i pogłębienie wiedzy i umiejętności zawodowych zdobytych podczas szkolenia/kursu w rzeczywistych warunkach zawodowych. Tak rozumiana praktyka odbywa się na zasadach określonych poniżej w niniejszych Wytycznych dla szkolenia/kursu. 4.3.2 Uczestnik szkolenia/kursu Szkolenia/kursy przewidziane do realizacji w projektach w ramach Poddziałania 6.1.1 mają na celu umożliwić uczestnikowi projektu podniesienie, uzupełnienie lub zmianę umiejętności i kwalifikacji zawodowych lub ogólnych, potrzebnych do wykonywania pracy w taki sposób, aby zwiększyć jego szansę na podjęcie zatrudnienia. Istnieje możliwość organizacji nauki języków obcych lub kursu prawa jazdy kategorii B jedynie w przypadku, gdy umiejętności te są niezbędne do wykonywania konkretnego zawodu. Projektodawca powinien wówczas uzasadnić we wniosku konieczność zdobycia umiejętności prowadzenia samochodu osobowego lub znajomości języka obcego w celu wykonywania danego zawodu.
11 Beneficjent w ramach realizowanego projektu powinien określić kwalifikacje zawodowe posiadane przez uczestnika przed jego przystąpieniem do szkolenia/kursu. Służyć temu może np.: opinia osoby uprawnionej do świadczenia usług doradztwa zawodowego; ankieta przygotowana przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje. Osoba pozostająca bez zatrudnienia, zarejestrowana w powiatowym urzędzie pracy (pup) jako bezrobotna, zobowiązana jest powiadomić pup o udziale w szkoleniu/kursie realizowanym w ramach projektu, w terminie do 7 dni przed rozpoczęciem szkolenia. W związku z powyższym beneficjent powinien uzyskać od potencjalnego uczestnika projektu, który jest bezrobotnym oświadczenie, iż poinformował właściwy pup o uczestnictwie w szkoleniu/kursie. 4.3.3 Zasady realizacji szkoleń/kursów Beneficjent we wniosku o dofinansowanie projektu powinien określić rodzaje szkoleń/kursów, które będzie oferował uczestnikom projektu, biorąc pod uwagę potrzeby lokalnego i regionalnego rynku pracy. Niniejsze szkolenia powinny być jasno opisane we wniosku o dofinansowanie a ich długość trwania dostosowana do realnych potrzeb uzyskania kwalifikacji po ich zakończeniu. Dodatkowo jasno powinien zostać określony sposób rekrutacji uczestników projektu oraz kierowania ich na szkolenia/kursy. Podmiotem świadczącym szkolenia/kursy może być beneficjent lub jego partner. Beneficjent może również wybrać wykonawcę szkoleń/kursów zgodnie z zasadami określonymi w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, czyli z zachowaniem przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2007 r. nr 223 poz. 1655 z późn. zm.) w zakresie, w jakim ta ustawa ma zastosowanie do beneficjenta lub z zasadą konkurencyjności określoną w umowie o dofinansowanie projektu, lub z zasada efektywnego zarządzania finansami. Zaleca się, aby wykonawcy szkoleń posiadali wpis do rejestru instytucji szkoleniowych. W każdym przypadku podmiot/osoba przeprowadzająca szkolenia musi posiadać odpowiednią wiedzę i praktyczne doświadczenie w danym obszarze, zapewniające wysoki poziom merytoryczny szkolenia/kursu. 4.3.4 Zakończenie szkolenia/kursu Po zakończeniu szkolenia/kursu uczestnik projektu otrzymuje certyfikat, świadectwo, dyplom lub zaświadczenie wystawiane przez wykonawcę szkolenia, który potwierdza zdobycie przez niego kwalifikacji lub umiejętności zawodowych. Beneficjent może zobowiązać uczestnika projektu, który z własnej winy nie ukończył szkolenia, do zwrotu kosztów szkolenia, chyba że powodem nieukończenia szkolenia/kursu było podjęcie zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. O konieczności dokonania zwrotu kosztów szkolenia/kursu z przyczyn wymienionych powyżej, uczestnik powinien być poinformowany przed przystąpieniem do szkolenia/kursu. 4.3.5 Stypendium Zgodnie z zapisami SzOP PO KL beneficjent wypłaca uczestnikowi szkoleń/kursów stypendium w wysokości nie większej niż 120% zasiłku, o którym mowa w art. 72 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415, z późn. zm.) pod warunkiem, że liczba godzin szkolenia lub kursu wynosi nie mniej niż 150 godzin miesięcznie w przypadku niższego miesięcznego wymiaru godzin, wysokość stypendium ustala się proporcjonalnie. Podobnie jak w przypadku stażu/praktyki zawodowej, w przypadku usprawiedliwionej nieobecności na szkoleniu uczestnik zachowuje prawo do stypendium szkoleniowego za czas udokumentowanej niezdolności do pracy w okresie odbywania szkolenia.
12 Osoby pobierające stypendium podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym (emerytalne, rentowe, wypadkowe) oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeżeli nie mają innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń. Płatnikiem składek jest beneficjent. Szczegóły wypłaty stypendiów, w tym szkoleniowych zostały opisane w pkt 4.2.8 niniejszych Wytycznych. Składki są płatne z kwoty stypendium, o której mowa powyżej. Podobnie jak w przypadku stypendiów za staż/praktykę zawodową stypendia szkoleniowe zwolnione są od podatku dochodowego od osób fizycznych. Zatem od świadczeń wypłacanych uczestnikom projektów PO KL nie będzie pobierana zaliczka na podatek dochodowy. 4.4 Wymogi wspólne dotyczące realizacji staży/praktyk zawodowych oraz szkoleń/kursów 4.4.1 Wymogi ogólne W przypadku aktywizowania osób zarejestrowanych jako bezrobotne zaleca się poinformowanie właściwego powiatowego urzędu pracy o fakcie uczestnictwa w projekcie osoby bezrobotnej. Należy podkreślić, iż zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 września 2010 r. (pismo znak: DRP-VIII-0212-716-2-SS/10) osoby pobierające stypendium stażowe lub szkoleniowe z tytułu uczestnictwa w projekcie realizowanym przez inny podmiot niż PUP jako podlegające obowiązkowi ubezpieczenia społecznego z tego tytułu nie mogą posiadać statusu bezrobotnego. ( ) osoby takie pomimo utraty statusu bezrobotnego posiadają tytuł do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu uczestnictwa w ww. stażu/szkoleniu. Otrzymują również stypendium, od którego odprowadzane są składki na ubezpieczenie społecznie oraz zdrowotne. Jednocześnie osoby, które utraciły status bezrobotnego i prawo do zasiłku z tytułu uczestnictwa w projekcie realizowanym przez inny podmiot niż PUP w ramach którego otrzymywały stypendium stażowe/szkoleniowe mogą po zakończeniu udziału w projekcie zarejestrować się ponownie w PUP ( ) i powrócić na zasiłek na okres uzupełniający. Należy pamiętać, że na osobie bezrobotnej ciąży szereg innych obowiązków wynikających z ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, np. obowiązek stawiania się w pup w wyznaczonych terminach, obowiązek przyjęcia propozycji odpowiedniej pracy lub innej formy pomocy czy obowiązek informowania o uzyskanych przychodach. Dlatego, co do zasady fakt udzielania wsparcia w ramach projektu osobom bezrobotnym powinien być zawsze zgłaszany właściwemu pup. Również potencjalni uczestnicy, jeśli są zarejestrowani w PUP, powinni być informowani o ewentualnych konsekwencjach uczestnictwa w projekcie. 4.4.2 Wymogi dotyczące dokumentowania staży/praktyk zawodowych oraz szkoleń/kursów Staże/praktyki zawodowe oraz szkolenia/kursy realizowane w ramach projektu powinny być udokumentowane w sposób umożliwiający określenie co najmniej: 1) wykonawcy szkolenia/kursu, organizatora stażu/praktyki zawodowej; 2) uczestników stażu/praktyki zawodowej/szkolenia/kursu i ich danych kontaktowych; 3) terminu i miejsca szkolenia/kursu odbywania stażu/praktyki zawodowej; 4) zakresu stażu/praktyki zawodowej/szkolenia/kursu, w tym programu i harmonogramu; 5) liczby godzin stażu/praktyki zawodowej/szkolenia/kursu; 6) przekazanych uczestnikom materiałów; 7) faktu zakończenia formy wsparcia; 8) oceny stażu/praktyki zawodowej/szkolenia/kursu dokonanej przez jego uczestników; 9) wydatków kwalifikowalnych w ramach realizowanego projektu poniesionych podczas stażu/praktyki zawodowej/szkolenia/kursu (w tym kosztów dojazdu uczestników, kosztów wyżywienia, zakwaterowania a także opieki nad dziećmi i osobami zależnymi, o ile beneficjent założył takie w wparcie we wniosku, liczby i wartości wypłaconych stypendiów).
13 Dokumenty potwierdzające kwalifikowalność wydatków powinny znajdować się w siedzibie beneficjenta. Wymagane dokumenty to np.: - harmonogram szkolenia, - program stażu/praktyki zawodowej/szkolenia/kursu, - listy obecności uczestników projektu, - dzienniki zajęć, - listy potwierdzające otrzymanie materiałów, - dokumenty potwierdzające poniesienie przez uczestnika projektu wydatków związanych z jego dojazdem na miejsce odbywania zajęć (np. bilety, wniosek o zwrot kosztów dojazdu); - dokumenty potwierdzające ukończenie formy wsparcia (kopie zaświadczeń, certyfikatów, dyplomów z potwierdzeniem odbioru przez uczestnika projektu). 5. Wspieranie inicjatyw na rzecz podnoszenia mobilności geograficznej (regionalnej i międzyregionalnej) osób pozostających bez zatrudnienia (w tym zwłaszcza osób zamieszkujących na obszarach wiejskich) m.in. poprzez dofinansowanie przejazdów z miejsca zamieszkania do miejsca pracy oraz zwrot kosztów zakwaterowania Uczestnik projektu może otrzymać dofinansowanie kosztów przejazdów z miejsca zamieszkania do miejsca pracy oraz zwrot kosztów zakwaterowania w miejscu, w którym podjął zatrudnienie (na podstawie umowy o pracę). Zaleca się, aby uczestnik projektu otrzymywał zwrot kosztów dojazdu lub/oraz zakwaterowania przez okres nie dłuższy niż 6 miesięcy. Uczestnik projektu może otrzymać dofinansowanie przejazdów oraz/lub zwrot kosztów zakwaterowania, jeżeli: - podjął zatrudnienie w wyniku uczestnictwa w projekcie (po przystąpieniu do projektu), - uzyskał zatrudnienie w miejscowości, w której nie zamieszkiwał. W przypadku dofinansowania przejazdów w postaci zwrotu kosztów dojazdu do miejsca pracy, beneficjent wypłaca uczestnikowi projektu kwotę stanowiącą równowartość kosztu środka transportu publicznego na danej trasie, za każdy dzień pracy. W związku z tym beneficjent musi dysponować dokumentem potwierdzającym podjęcie zatrudnienia i miejsce zatrudnienia, np. zaświadczeniem z zakładu pracy oraz dokumentem potwierdzającym miejsce zamieszkania uczestnika projektu. W przypadku kosztów zakwaterowania uczestnik projektu winien wykazać poprzez okazanie np. faktur/rachunków - faktycznie poniesione koszty zakwaterowania w miejscu, w którym podjął zatrudnienie. Beneficjent zwraca uczestnikowi projektu równowartość poniesionych kosztów zakwaterowania, ale nie więcej niż 500,00 PLN miesięcznie. W przypadku gdy uczestnik projektu utraci zatrudnienie (nie z własnej winy), nie ma obowiązku zwrotu otrzymanych środków. III. ZASADY UDZIELANIA WSPARCIA TOWARZYSZĄCEGO 1. Zapewnienie opieki nad dziećmi i osobami zależnymi Zgodnie z SzOP PO KL w przypadku realizacji typów projektów 1-6, o których mowa w niniejszych Wytycznych w pkt I. Informacje ogólne, 1. Uwagi ogólne istnieje możliwość uwzględnienia w projekcie wsparcia towarzyszącego, polegającego na zapewnieniu uczestnikom projektu opieki nad dziećmi i osobami zależnymi. osoba zależna to osoba wymagająca ze względu na stan zdrowia lub wiek stałej opieki, połączona więzami rodzinnymi lub powinowactwem
14 z uczestnikiem projektu lub pozostająca z nim we wspólnym gospodarstwie domowym, dziecko to dziecko do lat 7. SzOP PO KL nie zawęża możliwości przyznania wsparcia, o którym mowa powyżej tylko do kobiet samotnie wychowujących dziecko do lat 7. W związku z powyższym można dokonać zwrotu kosztów opieki nad dziećmi do lat 7 uczestnikowi projektu, który oświadczy, iż nie ma możliwości zapewnienia innej bezpłatnej opieki na czas uczestnictwa w projekcie. Dodatkowo beneficjent może zobowiązać uczestnika projektu do potwierdzenia faktu posiadania dziecka (np. kserokopia aktu urodzenia). Zapewnienie opieki nad dziećmi lub osobami zależnymi może nastąpić w różnych formach: Uczestnik szkolenia lub innej formy wsparcia w Poddziałaniu 6.1.1 korzysta z opieki zapewnionej przez instytucję uprawnioną do sprawowania opieki nad dziećmi lub instytucję świadczącą usługi opiekuńcze - dowodem poniesienia wydatku będzie opłacona faktura lub inny dokument księgowy o równoważnej wartości dowodowej wraz z dowodami zapłaty. Co do zasady koszt opieki wskazany na fakturze lub innym dokumencie księgowym powinien dotyczyć okresu uczestnictwa osoby korzystającej z ww. formy opieki w szkoleniu lub innej formie wsparcia w Poddziałaniu 6.1.1. W związku z powyższym wysokość refundacji poniesionych kosztów na opiekę powinna być proporcjonalna do liczby godzin (dni) szkolenia, w których dany uczestnik brał udział. Wyjątkowo, w przypadku braku możliwości rozliczenia tych kosztów za okres faktycznego uczestnictwa w formie wsparcia w projekcie (np. z uwagi na miesięczny cykl rozliczenia kosztów opieki w żłobku lub przedszkolu), za koszt kwalifikowalny należy uznać całkowitą kwotę dokumentu księgowego obejmującego okres, za który został wystawiony tj. miesiąc. Uczestnik szkolenia lub innej formy wsparcia w Poddziałaniu 6.1.1 korzysta z opieki zapewnionej przez osobę zatrudnioną na podstawie umowy cywilnoprawnej np. opiekunkę, dokumentem zapłaty powinien być rachunek do umowy cywilnoprawnej ewentualnie faktura lub inny dokument księgowy. Co do zasady koszt opieki wskazany na rachunku lub innym dokumencie księgowym powinien być tożsamy z okresem uczestnictwa osoby korzystającej z ww. formy opieki w szkoleniu lub innej formie wsparcia w Poddziałaniu 6.1.1. Jeśli termin na dokumencie zapłaty nie jest spójny z okresem uczestnictwa danej osoby w szkoleniu, wysokość refundacji poniesionych kosztów na opiekę powinna być proporcjonalna do liczby godzin szkolenia, w których dany uczestnik brał udział. Inną możliwością jest zapewnienie opieki nad dziećmi lub osobami zależnymi przez beneficjenta. Należy mieć również na uwadze, iż istnieją dwa sposoby rozliczania kosztów opieki : poprzez refundację wydatku poniesionego uprzednio przez uczestnika i udokumentowanego fakturą lub innym równoważnym dokumentem księgowym, poprzez wystawienie faktury bezpośrednio na beneficjenta i opłacenie jej przez beneficjenta. 2. Zwrot kosztów dojazdu i zakwaterowania Zwrot kosztów dojazdu uczestnika projektu na szkolenie lub inną formę wsparcia następuje na podstawie biletu komunikacji publicznej (jednorazowego lub czasowego) lub innego równoważnego dokumentu. Również bilet z jednego dnia (jako potwierdzenie dziennych kosztów) i lista obecności potwierdzająca uczestnictwo w projekcie w poszczególnych dniach
15 trwania szkolenia jest wystarczającym dowodem poniesienia ww. kosztów. W przypadku zakupienia biletów długoterminowych (np. tygodniowych, miesięcznych), termin ważności biletu musi odpowiadać terminowi trwania szkolenia. Gdy dana forma wsparcia nie odbywa się w sposób ciągły, ale np. w wybrane dni tygodnia lub w przypadku nieobecności uczestnika na zajęciach koszt biletu okresowego należy kwalifikować proporcjonalnie w stosunku do faktycznej ilości dojazdów uczestnika na miejsce realizacji formy wsparcia w okresie, którego dotyczy bilet. Dopuszcza się możliwość uwzględniania cen biletów przewoźników innych niż PKS lub PKP (np. prywatnych) w sytuacji, gdy koszt świadczonych przez nich usług jest porównywalny do cen przewoźników państwowych lub, jeśli jest to jedyny przewoźnik na danej trasie lub oferuje dogodniejszy dla uczestnika ze względu na godziny udziału w formie wsparcia rozkład jazdy. Wydatki poniesione przez uczestnika projektu związane z dojazdem własnym samochodem są kwalifikowalne do wysokości ceny biletu transportu publicznego na danej trasie (jeżeli uczestnik poniósł koszty w wysokości równej lub wyższej niż cena biletu), po przedstawieniu przez uczestnika projektu stosownego oświadczenia. Natomiast, jeśli uczestnik udokumentuje poniesienie kosztów w kwocie niższej od ceny biletu, zwrot nastąpi do wysokości faktycznie poniesionych kosztów. W oświadczeniu powinna znaleźć się również informacja dotycząca trasy, na jakiej odbywa się przejazd, odległości i poniesionych kosztów. Dodatkowo do oświadczenia należy załączyć kserokopię dowodu rejestracyjnego oraz potwierdzenie ceny biletu na danej trasie, wystawione przez przewoźnika. POSTANOWIENIA KOŃCOWE W sprawach nieuregulowanych niniejszym dokumentem obowiązują zasady wynikające z Systemu Realizacji Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, a także przepisy prawa Unii Europejskiej i prawa krajowego. Beneficjent zobowiązany jest realizować projekt zgodnie z wnioskiem o dofinansowanie projektu oraz umową o dofinansowanie projektu w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki zawartą pomiędzy nim a WUP w Toruniu.