Agnieszka Kłysik-Uryszek * Skala i kierunki polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych Wstęp Zachodzące w ostatnich latach intensywne procesy globalizacji, regionalizacji i liberalizacji gospodarki światowej tworzą nowe warunki dla prowadzenia działalności gospodarczej. Na znaczeniu tracą klasycznie rozumiane rynki narodowe, na rzecz coraz bardziej dostępnych rynków międzynarodowych. Dodatkowo, utrzymujące się dysproporcje w relatywnym wyposażeniu krajów w czynniki wytwórcze i wynikające z tego różnice w kosztach wytwarzania zachęcają przedsiębiorców do poszukiwania najdogodniejszych lokalizacji dla działalności gospodarczej poza granicami kraju. Dotychczas na arenie międzynarodowej Polska postrzegana była jako atrakcyjne miejsce lokowania inwestycji. Jednak od kilku lat również polskie przedsiębiorstwa coraz aktywniej włączają się w procesy internacjonalizacji. Świadczy to o ich rosnącej konkurencyjności, a także o rozwoju całej gospodarki. Celem artykułu 1 jest zbadanie skali zaangażowania polskich przedsiębiorstw w bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ). Analizie poddano wielkość i strukturę branżową BIZ, a także kierunki inwestycji. Wykorzystanie w badaniu danych NBP umożliwia ponadto określenie w jakim stopniu strumień BIZ tworzą inwestycje w kapitał własny jednostki zagranicznej, reinwestowane zyski (zatrzymane dywidendy) oraz inne formy finansowania. Okres analizy obejmuje lata 2003-2011. Artykuł podzielono na dwie części. W pierwszej wskazano źródła i motywy ekspansji przedsiębiorstw w formie BIZ w świetle zachodzących w gospodarce zmian oraz tło teoretyczne zagadnienia. W części drugiej poddano analizie i ocenie dane o odpowiednio wielkości i kierunkach inwestycji zagranicznych polskich przedsiębiorstw oraz o strukturze strumienia wypływających BIZ, w podziale na inwestycje * Dr, Katedra Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, Wydział Ekonomiczno- Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki, aklysik@uni.lodz.pl, 90-255 Łódź, ul. POW 3/5 1 Artykuł prezentuje wstępne wyniki badań prowadzonych w ramach projektu pt. Determinanty i efekty aktywnej internacjonalizacji przedsiębiorstw z województwa łódzkiego, finansowanego ze środków NCN (umowa nr 2011/01/B/HS4/03372).
294 Agnieszka Kłysik-Uryszek w kapitał własny, reinwestowane zyski oraz pożyczki i pozostałe wsparcie finansowe udzielane w ramach grupy kapitałowej. 1. Ekspansja międzynarodowa przedsiębiorstw jako efekt zmian gospodarczych Postępujący proces globalizacji, integracji oraz liberalizacji handlu i przepływów kapitałowych sprawia, że znacząco zmieniają się warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Na znaczeniu tracą rynki narodowe, a coraz większe znaczenie zyskuje rynek międzynarodowy, tym bardziej, że nowe możliwości technologiczne zmniejszają koszty komunikacji i transportu. Przejawem globalizacji jest nie tylko rosnący eksport, tj. umiędzynarodowienie sprzedaży, ale także istotny wzrost wartości międzynarodowych przepływów finansowych zarówno w postaci inwestycji portfelowych, jak i bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Te ostatnie towarzyszą przemieszczaniu się procesów produkcji (delokalizacji). W warunkach liberalizacji gospodarki światowej przedsiębiorstwa często poszukują nowych, lepszych lokalizacji oferujących bardziej atrakcyjne warunki produkcji. Dodatkowo, utrzymujące się w skali światowej różnice w cenach czynników produkcji sprzyjają specjalizacji, a za tym i fragmentaryzacji produkcji 2. Coraz łatwiej jest przenieść część procesu do miejsc, w których w obfitości występuje poszukiwany czynnik wytwórczy w przeważającej większości przypadków jest to tania siła robocza. Dzięki obniżaniu kosztów przedsiębiorstwa mogą zachować, a nawet zwiększać rentowność i wydajność pomimo rosnącej konkurencji nie tylko na krajowym, ale także na globalnym rynku [Stempkowicz, 2007, s. 3-4]. To wszystko sprawia, że internacjonalizacja działalności staje się atrakcyjną ścieżką rozwoju dla coraz większej liczby przedsiębiorstw. Już nie tylko międzynarodowe korporacje posiadają rozproszone geograficznie jednostki, ale także przedsiębiorstwa krajowe decydują się na umiędzynarodowienie. Badania problematyki bezpośrednich inwestycji zagranicznych posiadają długą tradycję. W klasycznym ujęciu koncepcje wyjaśniające podejmowanie BIZ dzielą się na mikroekonomiczne (analiza z poziomu 2 Warto zauważyć, że procesowi fragmentaryzacji produkcji towarzyszy nie tylko ekspansja kapitałowa przedsiębiorstw (w formie BIZ), ale także rozwój offshoringu i outsourcingu.
Skala i kierunki polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 295 przedsiębiorstw) oraz makroekonomiczne (z poziomu gospodarek narodowych) [Zorska, 1998], [Oziewicz, 1998], [Misala, 1990], [Karaszewski, 2004+. Choć mogłoby się wydawać, że do badania zachowań podmiotów gospodarczych zastosowanie mogą mieć głównie te pierwsze, oraz paradygmat OLI [Dunning, 1988], [Zorska, 1998] to jednak warto zauważyć, że poziom rozwoju oraz układ przewag komparatywnych gospodarek narodowych przekłada się bezpośrednio na skumulowany w poszczególnych podmiotach zasób atutów i przewag własnościowych, które w świetle choćby paradygmatu OLI są niezbędne do podjęcia ekspansji międzynarodowej. Empiryczne badania makroekonomiczne wskazują, że w ostatnich latach Polska gospodarka wchodzi w fazy charakterystyczne dla aktywnej internacjonalizacji w formie BIZ 3. Coraz większa aktywność międzynarodowa przedsiębiorstw z Polski wydaje się więc naturalną konsekwencją rozwoju gospodarczego. Dodatkowo, nasycanie rynku krajowego, zmiana układu przewag komparatywnych, zmiana poziomu konkurencyjności i wzrost kosztów wytwarzania sprawia, że przedsiębiorcy krajowi poszukują brakujących atutów lokalizacyjnych na rynkach zagranicznych. Najczęściej przytaczaną klasyfikacją motywów podejmowania inwestycji bezpośrednich jest podział zaproponowany przez J. H. Dunninga na [Dunning, 2000]: 1) poszukiwanie rynku, 2) poszukiwanie zasobów, 3) poszukiwanie efektywności, 4) poszukiwanie aktywów strategicznych. Dla przedsiębiorstw rozpoczynających ekspansję zagraniczną charakterystyczne są motywy rynkowe i zasobowe (kosztowe). Prawidłowość tę potwierdzają także wyniki badań empirycznych polskich przedsiębiorstw podejmujących BIZ. Jako główne motywy wskazują one aspekty rynkowe [www.paiz.gov.pl, dostęp dnia 28.12.2012], [Umiński i inni, 2009, s.103-104], [Pertu, Walewski, 2012, s. 7] w tym także na podążanie za kontrahentem *Umiński i inni, 2009, s. 103-104] (co wskazuje na defensywny charakter inwestycji). Poszukiwanie przez polskie przedsiębiorstwa nowych rynków i odbiorców należy uznać za dobry 3 Wyniki badań wskazują, że gospodarka Polski znajduje się na końcu fazy 2 lub w początkach fazy 3 zarówno w modelu IDP J.H. Dunninga, jak i modelu T. Ozawy [Gorynia i inni, 2007], [Wysokińska, 2008].
296 Agnieszka Kłysik-Uryszek prognostyk. Oznacza bowiem, że ich produkty są atrakcyjne na rynkach międzynarodowych, a one same są w stanie podjąć skuteczną walkę konkurencyjną. Należy zauważyć, że dzięki napływowi korporacji międzynarodowych do Polski, przedsiębiorstwa te są już od dłuższego czasu wystawione na działanie wzmożonej konkurencji. Skoro więc, skutecznie i efektywnie funkcjonują na rynku krajowym, to zyskują również przekonanie o możliwości powodzenia także na innych rynkach. Pozostałe motywy ekspansji (poprawa efektywności i pozyskanie aktywów strategicznych) są charakterystyczne dla bardziej doświadczonych inwestorów (w praktyce dla korporacji międzynarodowych i innowacyjnych firm wysokotechnologicznych). Tym bardziej cieszy, że i polskie przedsiębiorstwa wskazują na te motywy. Źródeł poprawy efektywności polscy przedsiębiorcy upatrują przede wszystkim w korzystnych rozwiązaniach podatkowych. Duża część inwestycji lokowana jest w krajach o atrakcyjnych rozwiązaniach prawno-podatkowych, co umożliwia znaczne obniżenie obciążeń fiskalnych. Na szczególną uwagę zasługują także, nieliczne wprawdzie, młode przedsiębiorstwa innowacyjne, które na rynkach międzynarodowych poszukują aktywów strategicznych np. lokują swoje jednostki w światowych centrach np. IT. Jednym z ostatnich takich przypadków jest programistyczna firma Mobica, której biuro w niedługim czasie otworzone zostanie w San Jose, w Dolinie Krzemowej (USA) [www.mg.gov.pl, dostęp dnia 28.12.2012]. W początkowych stadiach internacjonalizacji inwestorzy wybierają przeważnie rynki bliskie swojej macierzystej lokalizacji. Nie chodzi jednak wyłącznie o bliskość geograficzną, ale przede wszystkim społeczną i kulturową 4. Ułatwia to bowiem aklimatyzację przedsiębiorstwa w nowym miejscu, zrozumienie mechanizmów rynkowych, funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu, a także najważniejszych w działalności gospodarczej relacji międzyludzkich. Na bardziej odległe lokalizacje decydują się te przedsiębiorstwa, które posiadają już doświadczenie międzynarodowe, znają specyfikę funkcjonowania rynków zagranicznych. Warto zwrócić także uwagę na poziom rozwoju krajów lokaty kapitału. Opisywane w literaturze klasyczne koncepcje teoretyczne wskazują, że kapitał w formie BIZ przepływa z bogatych krajów wysokorozwiniętych do mniej rozwiniętych gospodarek borykających się 4 Wskazuje na to chociażby model Uppsalski *Umiński i inni, 2009+, ale także badania empiryczne polskich przedsiębiorstw *Pertu, Walewski, 2012].
Skala i kierunki polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 297 z problemem niedoboru kapitału. Kierunki polskich inwestycji bezpośrednich dobrze wpisują się w te wnioski 5. Analizując zagadnienie inwestycji bezpośrednich wychodzących z Polski warto zwrócić uwagę na fakt, iż na ich ogólną wartość składają się inwestycje firm z kapitałem polskim, ale także przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego. Jak pokazują dane GUS, te drugie odpowiadają za ok. 60% przedsięwzięć inwestycyjnych *Kłysik-Uryszek, 2012+, zatem realna skala zagranicznego zaangażowania przedsiębiorstw z kapitałem polskim jest dużo mniejsza niż wskazują oficjalne statystyki. Jest to o tyle istotne dla analizy zjawiska, że trudno próbować znaleźć wspólne motywy czy determinanty internacjonalizacji dla dwóch tak różnych grup podmiotów. Polskie jednostki korporacji międzynarodowych (często grup kapitałowych o rozbudowanych, międzynarodowych strukturach) podejmują geograficzną ekspansję (lub po prostu generują przepływy kapitałowe pomiędzy geograficznie rozproszonymi jednostkami grupy kapitałowej) w oparciu o decyzje strategiczne spółki matki, a nie własne analizy i badania. Z kolei podmioty z kapitałem krajowym, często z mniejszym doświadczeniem w zakresie internacjonalizacji, muszą same poszukiwać wszelkich informacji o rynkach zagranicznych, określać ich atrakcyjność i szacować ryzyko. Jest to więc dla nich większe wyzwanie niż dla przedsiębiorstw globalnych. Nie można jednak upraszczać podziału i przypisywać motywów zasobowych i rynkowych polskim podmiotom z mniejszym doświadczeniem, a efektywnościowych korporacjom międzynarodowym. Nie brakuje bowiem przykładów korporacji poszukujących tańszych miejsc wytwarzania oraz polskich spółek (nawet z sektora MSP), które decydują się na przeniesienie jednostek do krajów oferujących dogodne warunki rozliczania podatkowego. Dane GUS nie pozwalają jednak na określenie wielkości strumienia kapitału wypływającego z Polski w formie BIZ 6. Informacje te można uzyskać ze źródeł pochodzących z bilansu płatniczego Polski, które udostępnia NBP. Dane NBP mają jeszcze jedną zaletę. Pokazują bowiem 5 Warto nadmienić, że w ostatnich latach można zaobserwować rosnące strumienie kapitału pochodzące z krajów rozwijających się (np. krajów BRIC), a lokowane w gospodarkach rozwiniętych (np. w UE lub USA). 6 Dane GUS prezentują dane o spółkach, które podjęły BIZ (ich liczbę, rodzaj działalności, przychody) oraz ich jednostkach zagranicznych (liczba, kraje lokalizacji, działalność). Nie pokazują jednak żadnych wartości dokonanych inwestycji. Wynika to z charakteru prowadzonych badań i konstrukcji formularza sprawozdawczego.
298 Agnieszka Kłysik-Uryszek strumień BIZ w podziale na wartość zakupów udziałów w kapitale własnym przedsiębiorstwa za granicą, reinwestowane zyski oraz pozostałe przepływy kapitałowe między spółką-matką a spółkami-córkami. Pozwala to z kolei ocenić, na ile wypływ kapitału z Polski ma charakter pierwotny (nowe przedsięwzięcia), a w jakim stopniu dotyczy relacji kapitałowych pomiędzy istniejącymi już jednostkami zagranicznymi a ich udziałowcami, w postaci zatrzymanych dywidend oraz wewnętrznych pożyczek. W pierwszym okresie aktywnej internacjonalizacji gospodarki należy się spodziewać przede wszystkim wzrostu pierwszego z tych strumieni (nowe inwestycje bezpośrednie). Duży udział pożyczek wewnętrznych może świadczyć o dominacji dużych, zaawansowanych w procesie internacjonalizacji korporacji nad początkującymi podmiotami krajowymi. Dodatkowo warto zauważyć, że na strumień pożyczek składają się nie tylko te udzielane przez polskie spółki-matki swoim zagranicznym jednostkom, ale także zarejestrowane w Polsce podmioty należące do zagranicznych inwestorów (np. korporacji transnarodowych) mogą wspierać finansowo swoje spółki-matki. Ten strumień nie będzie przyczyniał się zatem w żaden sposób do zwiększenia ekspansji kapitałowej Polski, rozumianej jako wzrost wartości posiadanego za granicą majątku wytwórczego. 2. Wielkość, struktura i kierunki odpływu kapitału z Polski w formie BIZ w latach 2003-2011 W całym badanym okresie stan polskich należności z tytułu bezpośrednich inwestycji zagranicznych wzrastał systematycznie. Na koniec 2011 r. osiągnął wartość ponad 156 mld zł rysunek 1.
w mld zł w mld zł Skala i kierunki polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 299 Rysunek 1. Struktura stanu należności z tytułu polskich BIZ w latach 2003-2011 Źródło: Opracowanie własne na podstawie [NBP, dostęp dnia 10.01.2013]. W poszczególnych latach wartości polskich inwestycji wahały się znacznie. Najwyższą kwotę zanotowano w 2006 r. ponad 27,5 mld zł. Początek kryzysu przyniósł spadek inwestycji do 10,5 mld zł w 2008 r., jednak już w kolejnych latach następował wzrost, aż do ponad 21 mld zł w 2010 r. i 2011 r. rysunek 2. Rysunek 2. Struktura odpływu kapitału w formie BIZ z Polski w latach 2003-2011 30 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Kapitały własne i reinwestowane zyski Pozostały kapitał 25 20 15 10 5 0-5 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Pozostały kapitał Reinwestowane zyski Kapitały własne Źródło: Opracowanie własne na podstawie *NBP, dostęp dnia 10.01.2013]. Głównymi odbiorcami polskich inwestycji były kraje europejskie. Ich udział w odpływie kapitału z Polski w całym badanym okresie wynosił ponad 95%. Zasadniczo można wskazać dwie grupy krajów, do
300 Agnieszka Kłysik-Uryszek których kierowany był kapitał: kraje ościenne, o zbliżonej do Polski, słowiańskiej kulturze Ukraina, Rosja, Czechy, Litwa oraz kraje, z których przypłynęło najwięcej kapitału do Polski tj. Niemcy i Holandia. Kierunki te pokrywają się także z informacjami o liczbie inwestycji podejmowanych przez polskie przedsiębiorstwa, które publikuje GUS *Kłysik-Uryszek, 2012]. Odrębnie należy potraktować Luksemburg, Cypr i Szwajcarię. Do krajów tych trafiło łącznie ok. 35% polskich inwestycji, w tym ponad 24% do samego Luksemburga. Trudno jednak łączyć inwestycje w tych krajach z którąś z wymienionych wyżej grup. Nie mają one bowiem charakteru wytwórczego, a dotyczą sfery obrotów finansowych. Luksemburg, podobnie jak Szwajcaria, jest siedzibą wielu międzynarodowych funduszy oraz organizacji inwestycyjnych i finansowych. Zatem wszystkie zakupy udziałów (m.in. jednostek lub certyfikatów) dokonywane przez polskich rezydentów (obejmujące min. 10% udziałów w konkretnym podmiocie) są klasyfikowane jako BIZ. Ten rodzaj przepływów związanych z sektorem finansowym nie jest badany przez GUS, stąd w jego statystykach te kierunki polskich inwestycji w ogóle nie występują. Wysoka wartość inwestycji w gospodarce cypryjskiej spowodowana jest z kolei korzystnymi rozwiązaniami podatkowymi. Wiele firm, szczególnie od rozpoczęcia kryzysu w 2008 r. decydowało się na przeniesienie siedziby lub ustanowienie filii właśnie na Cyprze, gdyż to umożliwiało znaczne obniżenie przeciętnych obciążeń fiskalnych całego podmiotu. Zgodnie ze spodziewaną tendencją w całym okresie objętym Badaniem dominowały inwestycje w kapitały własne podmiotów zlokalizowanych za granicą. Reinwestowane zyski nie odgrywały znaczącej roli w ogólnym strumieniu BIZ. Warto jednak zwrócić uwagę na relatywnie duży udział pozostałych przepływów finansowych pomiędzy polskimi spółkami a ich zagranicznymi podmiotami powiązanymi. W kolejnych latach badanego okresu, począwszy od 2003 r., udział tego strumienia w całości odpływu BIZ wynosił odpowiednio ok.: 70%, 40%, 16%, 8%, 30%, 35%, 20%, 80% i 30%. Relatywnie wysokie wartości w pierwszych latach można uznać za przypadkowe niewielka skala ekspansji międzynarodowej powodowała, że pojedyncze duże transakcje mogły znacząco wpływać na ogólną wartość inwestycji. Jednak w 2010 r. polskie podmioty pożyczyły zagranicznym spółkom powiązanym aż 18,4 mld
Kapitały własne i reinwestowane zyski (w %) Pozostały kapitał (w%) Ogółem (w mld zł) Kapitały własne i reinwestowane zyski (w%) Pozostały kapitał (w%) Ogółem (w mld zł) Kapitały własne i reinwestowane zyski (w%) Pozostały kapitał (w%) Ogółem (w mld zł) Skala i kierunki polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 301 zł. Trudno to uznać za przypadkowe, zwłaszcza, że połowa tej kwoty trafiła do Wielkiej Brytanii. Zamieszczone na rysunkach 1 i 2 oraz w tablicy 1 dane pokazują, jak zmieniały się w czasie proporcje pomiędzy składowymi skumulowanych wartości polskich BIZ. Szczególnie znacząca zmiana nastąpiła właśnie w 2010 r. Wzrost udziałów pożyczek udzielanych wewnątrz grupy zaobserwować można zarówno w Europie, jak i Ameryce czy Azji. W Europie większość krajów w znacznym stopniu korzystała z kapitałów pożyczanych od polskich jednostek (najczęściej było to ok. 65-75% ogólnej wartości polskich BIZ skumulowanych w danej gospodarce). Najwyższe wartości zanotowano dla: Niemiec (82%), Wielkiej Brytanii (90%), Grecji (97%), Włoch (95%), Portugalii (98%), Finlandii (96%) czy Węgier (81%). Okazuje się zatem, że Polska, która w relatywnie niewielkim stopniu odczuła skutki kryzysu, stała się źródłem finansowego wsparcia dla przedsiębiorstw z krajów borykających się z pokryzysowymi trudnościami. Biorąc dodatkowo pod uwagę fakt, że jako przepływy BIZ klasyfikowane są nie tylko przepływy pożyczkowe ze spółki-matki do spółek-córek, ale także ze spółek-córek do spółekmatek, nie można wykluczyć, że funkcjonujące w Polsce spółki zależne od podmiotów zagranicznych dofinansowują swoje podmioty nadrzędne (spółki matki). Średnie wartości omawianego wskaźnika wynosiły dla Europy i UE-27 ok. 45%, co wynikało przede wszystkim z niskiego udziału tego strumienia kapitału w Luksemburgu (ok. 20%) i na Cyprze (ok. 3,5%) tablica 1. Tablica 1. Struktura stanu należności z tytułu polskich BIZ w przekroju geograficznym wybranych latach 2003 2007 2011 Ogółem 75,60 24,40 8,03 78,40 21,60 51,57 51,60 48,40 169,70 Europa 69,30 30,70 6,24 78,50 21,50 48,81 53,30 46,70 156,30 W tym: EU-27* 76,70 23,30 4,60 75,40 24,60 30,86 55,60 44,40 131,90
302 Agnieszka Kłysik-Uryszek W tym: Niemcy 83,10 16,90 0,86 54,80 45,20 2,01 18,20 81,80 7,12 Holandia 102,40-2,40 1,13 58,50 41,50 3,16 28,80 71,20 10,28 Wielka 59,10 40,90 0,24 66,70 33,30 2,79 9,90 90,10 18,65 Brytania Czechy 54,40 45,60 0,32 86,20 13,80 4,16 66,20 33,90 8,38 Litwa 63,90 36,10 0,14 73,30 26,70 2,81 67,40 32,60 8,42 Cypr 47,50 52,50 0,34 83,00 17,00 1,00 96,40 3,60 11,18 Luksemburg 99,20 0,80 0,24 99,30 0,70 10,16 79,90 20,10 40,40 Inne kraje europejskie 48,60 51,40 1,64 83,70 16,30 17,95 41,10 58,90 24,40 W tym: Szwajcaria 100,10-0,10 0,41 100,50-0,50 12,55 51,10 48,90 8,50 Rosja 20,60 79,40 0,20 27,40 72,60 1,40 42,30 57,70 3,99 Ukraina 62,90 37,10 0,50 69,00 31,00 2,19 61,60 38,40 4,31 Ameryka 78,60 21,40 0,32 75,40 24,60 0,77 23,90 76,10 7,93 Afryka 80,80 19,20 0,15 91,60 8,40 0,32 74,30 25,70 0,69 Azja 100,70-0,70 1,01 69,30 30,70 1,39 40,50 59,50 4,17 Australia i Oceania b.d b.d b.d 102,80-2,80 0,01 24,70 75,20 0,11 * Dla zachowania porównywalności danych dla 2003 r. obliczono wartość inwestycji łącznie dla 27 państw obecnej Unii Europejskiej. Źródło: Opracowanie własne na podstawie *NBP, dostęp dnia 10.01.2013]. Zakończenie W okresie pierwszej dekady XXI w. skala bezpośrednich inwestycji zagranicznych podejmowanych przez polskie przedsiębiorstwa zwiększyła się wielokrotnie. Przyczynił się do tego rozwój gospodarczy kraju, dostęp do jednolitego rynku europejskiego, a także względnie niewielkie załamanie gospodarcze w okresie kryzysu. To wszystko umocniło polskie przedsiębiorstwa i umożliwiło im budowę silnych przewag konkurencyjnych. Głównymi odbiorcami polskich inwestycji są przede wszystkim kraje ościenne. Jest to charakterystyczne dla początkowych faz umiędzynarodowienia gospodarki. Z uwagi na duży udział sektora finansowego w odpływie BIZ, ważną lokalizacją jest także Luksemburg i Szwaj-
Skala i kierunki polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 303 caria. Ze względów podatkowych wiele firm decydowało się także na rozpoczęcie działalności na Cyprze. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne polskich przedsiębiorstw nie są kategorią jednolitą. Interesujący jest fakt, że gospodarka dopiero wkraczająca na drogę ekspansji kapitałowej, notuje tak wysoki udział strumienia wewnątrz-firmowego wsparcia kapitałowego i pożyczek. Od 2010 r. ich udział w skumulowanego wartości polskich BIZ wynosi blisko 50%. Literatura 1. Aktywność inwestycyjna polskich przedsiębiorstw za granicą w postaci inwestycji bezpośrednich raport z badania, http://www.paiz.gov.pl/files/?id_plik=17521, dostęp dnia 28.12.2012. 2. Cykliczne materiały analityczne NBP, inwestycje bezpośrednie polskie, http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/publikacje/pib/pib.html, dostęp dnia 10.01.2013. 3. Dunning J. H. (1988), The theory of international production, International Trade Journal, Fall, Vol 3. 4. Dunning J. H. (2000), The eclectic paradigm as an envelope for economic and business theories of MNE activity, International Business Review, April, Vol. 9. 5. Karaszewski W. (2004), Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, Polska na tle świata, Wyd. Dom Organizatora, Toruń. 6. Misala J. (1990), Teorie międzynarodowej wymiany gospodarczej, PWN, Warszawa. 7. Oziewicz E. (1998), Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w rozwoju Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN), Wyd. UG, Gdańsk. 8. Pertu R., Walewski M. (2012), Polski Czempion; Doświadczenia polskich firm inwestujących na rynkach zagranicznych, PwC, Wrocław- Warszawa. 9. Polscy informatycy szturmują Dolinę Krzemową, www.mg.gov.pl/node/17372, dostęp dnia 28.12.2012. 10. Stempkowicz W. (2007), Globalizacja gospodarki wybrane cechy procesu, Departament Analiz i Prognoz, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa. 11. Umiński S. (red.) (2009), Eksport oraz bezpośrednie inwestycje zagraniczne firm z województwa pomorskiego, PBS DGA, Wyd. UG, Gdańsk.
304 Agnieszka Kłysik-Uryszek 12. Zorska A. (1998), Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i gospodarce światowej, PWN, Warszawa. Streszczenie Postępujący proces globalizacji, integracji oraz liberalizacji handlu i przepływów kapitałowych sprawia, że znacząco zmieniają się warunki prowadzenia działalności gospodarczej. Na znaczeniu tracą rynki narodowe, a coraz większego znaczenia nabiera rynek międzynarodowy. Przejawem globalizacji jest istotny wzrost przepływów finansowych w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych. W ostatnich latach lat również polskie przedsiębiorstwa coraz aktywniej włączają się w procesy internacjonalizacji. Świadczy to o ich rosnącej konkurencyjności, a także o rozwoju całej gospodarki. Celem artykułu jest zbadanie skali zaangażowania polskich przedsiębiorstw w bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ). Analizie poddano wielkość i strukturę branżową BIZ, a także kierunki inwestycji. Wykorzystanie w badaniu danych NBP umożliwia także określenie w jakim stopniu ostateczny strumień BIZ pochodzi z inwestycji w kapitał własny, dywidend oraz innych form finansowania. Okres analizy to lata 2003-2011. Artykuł podzielono na dwie części. W pierwszej wskazano źródła i motywy ekspansji przedsiębiorstw w formie BIZ w świetle zachodzących w gospodarce zmian oraz tło teoretyczne zagadnienia. W części drugiej zaprezentowano podstawowe informacje o odpowiednio wielkości i kierunkach inwestycji zagranicznych polskich przedsiębiorstw oraz o strukturze samego strumienia wypływających BIZ w podziale na inwestycje w kapitał własny, reinwestowane zyski oraz wewnątrz-firmowe pożyczki i pozostałe wsparcie finansowe. Słowa kluczowe polskie bezpośrednie inwestycje zagraniczne The scale and geographical breakdown of Polish foreign direct investment (Summary) Globalization, integration and the liberalization of the economy makes a significant change in the business environment. National markets are losing their importance, while international markets become more and more open and reachable even for internationally inexperienced companies. In recent years also polish enterprises become more active in the field of international capital expansion. The aim of this article is to examine the scale of the involvement of Polish enterprises in foreign direct investment (FDI). The study includes the value of Polish FDI, its structure and geographical breakdown. It is based on data gained form National Bank of Poland for years 2003-2011.
Skala i kierunki polskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych 305 The article is divided into two main parts. The first discuss some important issues concerning foreign expansion of enterprises, i.e. motives as well as empirical and theoretical background in the light of recent global economic changes. Second part presents the data concerning FDI of Polish companies. Not only the value and main locations of the capital flows was presented but also the structure of the flow: investments in equity, reinvested profits and other flows (as intercompany loans). Keywords polish foreign direct investments