STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA 2009-2013

Załącznik do Uchwały nr XXXIV/243/2009 Rady Powiatu Starogardzkiego z dnia 29 czerwca 2009 roku STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO NA LATA 2009-2013

MAJ 2009 SPIS TREŚCI WPROWADZENIE...3 1. CZĘŚĆ WSTĘPNA...7 1.1. PODSTAWY POLITYKI SPOŁECZNEJ... 8 1.2. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-PRAWNE TWORZENIA STRATEGII... 9 1.3. PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH... 11 2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA... 18 2.1. CHARAKTERYSTYKA POWIATU... 19 2.2. PROBLEMY SPOŁECZNE IDENTYFIKOWANE W OŚRODKACH POMOCY SPOŁECZNEJ... 37 2.3. PROBLEMY SPOŁECZNE IDENTYFIKOWANE W POWIATOWYM CENTRUM POMOCY RODZINIE... 44 2.4. KWESTIA OSÓB BEZROBOTNYCH... 68 2.5. KWESTIA PRZESTĘPCZOŚCI... 76 2.6. IDENTYFIKACJA NAJWAŻNIEJSZYCH PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU...80 2.7. ANALIZA SWOT...86 2.8. ZASOBY UMOŻLIWIAJĄCE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH 95 2.9. PODSUMOWANIE CZĘŚCI DIAGNOSTYCZNEJ...115 3. CZĘŚĆ PROGRAMOWA... 122 3.1. MISJA... 122 3.2. CELE STRATEGICZNE, OPERACYJNE I KIERUNKI DZIAŁAŃ... 124 3.3. MONITORING I EWALUACJA... 136 4. UWAGI KOŃCOWE...140 SPIS DIAGRAMÓW, RYCIN, TABEL I WYKRESÓW...140 STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 2

WPROWADZENIE Strategie rozwiązywania problemów społecznych to względnie trwałe wzory interwencji społecznych podejmowanych w celu zmiany (poprawy) tych stanów rzeczy (zjawisk), występujących w obrębie danej społeczności, które oceniane są negatywnie. Mówiąc o powiatowej strategii rozwiązywania problemów społecznych, należy mieć na myśli w szczególności działania publicznych i prywatnych instytucji pomocy społecznej (i pokrewnych), prowadzone na terenie powiatu, podejmowane dla poprawy warunków zaspokojenia potrzeb przez wybrane kategorie osób i rodzin, mieszkańców powiatu. Strategia opracowana dla struktury powiatowej jest dokumentem szczególnym. Odnosząc się w swych zapisach kierunkowych do zadań i możliwości realizacyjnych samorządu powiatowego, musi brać pod uwagę przesłanki wynikające z działań jednostek organizacyjnych pomocy społecznej szczebla gminnego. Stąd w porównaniu ze strategiami gminnymi dokument powiatowy sygnalizuje występujące w poszczególnych gminach problemy społeczne, projektując rozwiązania systemowe pozostające poza zasięgiem możliwości kompetencyjnych samorządu gminnego. W oparciu o uzyskane informacje i materiały został dla powiatu starogardzkiego przygotowany dokument, który pozwoli na racjonalizację lokalnej polityki społecznej oraz wskaże obszary, które w najbliższym czasie powinny stać się przedmiotem szczególnej troski władz samorządowych. Metodyka opracowania dokumentu pozwoliła zaangażować środowisko lokalne w budowę strategii na najważniejszych etapach, od diagnozy do wdrożenia i realizacji. Przedłożony materiał został opracowany w Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Starogardzie Gdańskim przy merytorycznym wsparciu Ośrodka Kształcenia Służb Publicznych i Socjalnych Centrum AV w Częstochowie. Pomoc zewnętrzna polegała głównie na doradztwie i systematyzacji układu głównych elementów wypracowanego dokumentu. Perspektywa czasowa obowiązywania niniejszego dokumentu została skomunikowana z głównymi dokumentami strategicznymi wpływającymi na rozwiązywanie lokalnych problemów, tj. Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (Narodowa Strategia Spójności) oraz Narodową Strategią Integracji Społecznej, wyznaczającymi działania i stwarzającymi możliwość ubiegania się o środki zewnętrzne do 2013 roku. Strategia Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Starogardzkiego na lata 2009-2013 składa się z trzech zasadniczych części, tj. części wstępnej, diagnostycznej i programowej. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 3

Część wstępna zawiera elementarne informacje dotyczące zasad konstruowania dokumentu są w niej przedstawione podstawy polityki społecznej, uwarunkowania społecznoprawne tworzenia strategii oraz została dokonana analiza dokumentów strategicznych, z którymi powinna korespondować i być spójna strategia. Część diagnostyczna dokumentu zawiera charakterystykę powiatu i gmin wchodzących w jego skład, informacje na temat sytuacji demograficzno-bytowej mieszkańców oraz diagnozę problemów społecznych w powiecie i w poszczególnych gminach, opartą na badaniu źródeł zastanych oraz analizie specjalnie skonstruowanych do tego celu ankiet i wywiadów. Diagnoza obejmuje: 1. Problemy społeczne identyfikowane przez Ośrodki Pomocy Społecznej; 2. Problemy społeczne identyfikowane przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, w takich obszarach, jak: kwestia dziecka (dziecko w środowisku lokalnym, dziecko pozbawione opieki rodziny) oraz kwestia niepełnosprawności; 3. Kwestię osób bezrobotnych; 4. Kwestię przestępczości; 5. Identyfikację najważniejszych problemów społecznych na terenie powiatu; 6. Analizę SWOT; 7. Zasoby umożliwiające rozwiązywanie problemów społecznych. W podsumowaniu części diagnostycznej, po nałożeniu wyników dokonanej analizy na zakres możliwości kompetencyjnych samorządu powiatowego, zostały wskazane najważniejsze obszary problemowe, których rozwiązanie powinno stać się przedmiotem troski samorządu, a są one treścią części programowej dokumentu. Ponadto pokazany został związek zidentyfikowanych w procesie badawczym problemów społecznych z czynnikami, które należy brać pod uwagę w programowaniu działań służących rozwiązywaniu problemów społecznych różnych środowisk. W części programowej dokumentu przedstawiono najistotniejsze założenia polityki społecznej powiatu na najbliższe lata. Zostały one ujęte w formie misji, celów strategicznych, celów operacyjnych i kierunków działań. Ponadto została zaprezentowana informacja na temat sposobu wdrożenia strategii oraz prowadzenia monitoringu i ewaluacji jej realizacji. Część programowa dokumentu zawiera również projekty zaproponowane przez przedstawicieli organizacji pozarządowych i instytucji działających w obszarze polityki społecznej na terenie powiatu. Omawiając metodykę pracy nad dokumentem, należy podkreślić aktywny udział wielu instytucji powiatu starogardzkiego w jego powstawaniu. Czynne uczestnictwo mieszkańców STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 4

i instytucji w tworzeniu Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych pozwala mówić o jej społecznym, partycypacyjnym charakterze. W pracach nad strategią uczestniczyli eksperci, specjaliści, przedstawiciele środowisk oświaty, kultury, ochrony zdrowia, sądownictwa, policji, pomocy społecznej, przedstawiciele organizacji pozarządowych i samorządu lokalnego, mieszkańcy powiatu. Przedstawienie graficzne metodologii opracowania Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych Powiatu Starogardzkiego na lata 2009-2013 prezentuje poniżej zamieszczony diagram. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 5

Diagram 1. Metodologia opracowania dokumentu strategii CZĘŚĆ WSTĘPNA CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA Podstawy polityki społecznej Uwarunkowania społeczno-prawne tworzenia strategii Analiza dokumentów strategicznych, z którymi powinna korespondować i być spójna strategia Analiza: źródeł zastanych (dane statystyczne, dane Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowego Urzędu Pracy, Policji, Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, kuratora okręgowego Sądu Okręgowego, inne) źródeł wywołanych (badanie ankietowe Identyfikacja najważniejszych problemów społecznych w powiecie, analiza SWOT) zasobów (instytucje samorządowe, organizacje pozarządowe) CZĘŚĆ PROGRAMOWA Misja Cele strategiczne Cele operacyjne Kierunki działań Informacja na temat sposobu wdrożenia strategii oraz prowadzenia monitoringu i jej ewaluacji Programy Projekty zaproponowane przez przedstawicieli organizacji pozarządowych i instytucji powiatu działających w obszarze polityki społecznej UWAGI KOŃCOWE STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 6

1. CZĘŚĆ WSTĘPNA Część wstępna zawiera elementarne informacje dotyczące zasad konstruowania dokumentu. Przedstawione w niej zostały podstawy polityki społecznej, uwarunkowania społeczno-prawne tworzenia strategii oraz została dokonana analiza dokumentów strategicznych opracowanych na poziomie kraju, województwa i powiatu, z którymi powinna korespondować i być spójna strategia. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 7

1.1. PODSTAWY POLITYKI SPOŁECZNEJ Polityka społeczna oparta na określonych wartościach i zasadach może być postrzegana jako przewodnik działania państwa i władz samorządowych różnych szczebli w celu kształtowania warunków życia ludności, stosunków międzyludzkich i ogólnych warunków rozwoju oraz harmonizowania i godzenia rozbieżnych interesów różnych grup społecznych. Z wartości wynikają zarówno cele polityki społecznej, jak i zasady. Zasady to ogólne doktryny i normy działania, którymi powinny kierować się podmioty polityki społecznej w realizacji podstawowego celu, jakim jest zaspokajanie potrzeb. Niektóre zasady polityki społecznej są tożsame z wartościami. Zasady, które są najczęściej artykułowane bądź realizowane w polityce społecznej, a które stają się dla twórców strategii podstawowymi fundamentami budowania społeczności lokalnej, wolnej od zagrożeń i problemów społecznych, to: 1. Zasada samopomocy przejawia się w istnieniu i rozwoju pomocy wzajemnej ludzi zmagających się z podobnymi problemami życiowymi oraz pomocy silniejszych dla słabszych; zazwyczaj w ramach niewielkich nieformalnych grup. 2. Zasada przezorności oznacza, że bezpieczeństwo socjalne jednostki nie może być tylko efektem świadczeń ze strony społeczeństwa, ale wynikać powinno także z odpowiedzialności człowieka za przyszłość własną i rodziny. 3. Zasada solidarności społecznej najczęściej rozumiana jako przenoszenie konsekwencji, niekiedy utożsamiana z solidaryzmem społecznym, oznaczającym wyższość wspólnych interesów członków społeczeństwa nad interesami poszczególnych klas lub warstw. 4. Zasada pomocniczości oznacza przyjęcie określonego porządku, w jakim różne instytucje społeczne dostarczają jednostce wsparcia, gdy samodzielnie nie jest w stanie zaspokoić swoich potrzeb; w pierwszej kolejności pomoc powinna pochodzić od rodziny, a następnie od społeczności lokalnej, a na końcu od państwa. 5. Zasada partycypacji wyraża się w takiej organizacji życia społecznego, która poszczególnym ludziom zapewnia możliwość pełnej realizacji swoich ról społecznych, natomiast poszczególnym grupom pozwala zająć równoprawne z innymi miejsce w społeczeństwie. 6. Zasada samorządności stanowi realizację takich wartości, jak wolność i podmiotowość człowieka, a wyraża się w takiej organizacji życia społecznego, która jednostkom i grupom gwarantuje prawo do aktywnego udziału w istniejących instytucjach społecznych oraz tworzenia nowych instytucji w celu skuteczniejszego zaspokajania potrzeb i realizacji interesów. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 8

7. Zasada dobra wspólnego przejawia się w takich działaniach władz publicznych, które uwzględniają korzyści i interesy wszystkich obywateli i polegają na poszukiwaniu kompromisów tam, gdzie interesy te są sprzeczne. 8. Zasada wielosektorowości polega na równoczesnym funkcjonowaniu publicznych podmiotów polityki społecznej, organizacji pozarządowych i instytucji rynkowych, które dostarczają środków i usług służących zaspokajaniu potrzeb społeczeństwa. Z wymienionych powyżej zasad wynikają podstawowe cele, które powinny kształtować politykę społeczną w danym środowisku lokalnym. Są to przede wszystkim: dążenie do poprawy położenia materialnego i wyrównywanie szans życiowych grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych; prowadzenie bieżących działań osłonowych; dostrzeganie zagrożeń społecznych z wyprzedzeniem; dorównywanie do standardów unijnych i międzynarodowych. Mówiąc o wartościach, nie można nie wspomnieć o wartości podstawowej, jaką dobro rodziny. Ta wartość stała się fundamentem niniejszego dokumentu programowego, gdyż od wspierania rodziny jako najważniejszej komórki społecznej należy rozpoczynać każdy rodzaj oferowanej pomocy. 1.2. UWARUNKOWANIA SPOŁECZNO-PRAWNE TWORZENIA STRATEGII Obowiązek opracowania Strategii Integracji i Rozwiązywania Problemów Społecznych wynika wprost z art. 19 pkt 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2008 r. Nr 115, poz. 728 z późn. zm.). Różnorodność problemów społecznych występujących w powiecie powoduje konieczność wzięcia pod uwagę także innych aktów prawnych, które mają istotny wpływ na konstrukcję dokumentu i rozwiązywanie zadań społecznych w przyszłości. Są to m.in.: ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2003 r. Nr 96, poz. 873 z późn. zm.), ustawa z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2003 r. Nr 122, poz. 1143 z późn. zm.), ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.), STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 9

ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2007 r. Nr 70, poz. 473 z późn. zm.), ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005 r. Nr 179, poz. 1485 z późn. zm.), ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2005 r. Nr 180 poz. 1493). ustawa z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139 poz. 992 z późn. zm.), ustawa z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2009 r. Nr 1 poz. 7 z późn. zm.), ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o dodatkach mieszkaniowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 71, poz. 734 z późn. zm.). Oprócz wspomnianych aktów prawnych przy realizacji strategii może zachodzić potrzeba odwołania się również do ustaw i aktów wykonawczych z zakresu ochrony zdrowia, oświaty i edukacji publicznej. W powiatowej strategii integracji i rozwiązywania problemów społecznych uwzględniono dokumenty programowe, w których akcentuje się konieczność zapewnienia dialogu i partnerskiej współpracy instytucji rządowych, samorządowych, organizacji pozarządowych, biznesu oraz uznaje się za niezbędną partnerską współpracę z osobami podlegającymi wykluczeniu społecznemu. Wspomniane dokumenty to przede wszystkim: Narodowa Strategia Integracji Społecznej na lata 2004-2010, Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata 2008-2010, Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (Narodowa Strategia Spójności 2007-2013), Program Operacyjny Kapitał Ludzki, Strategia Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego do 2013 roku, Strategia Rozwoju Powiatu Starogardzkiego, Program Współpracy i Rozwiązywania Problemów Osób Niepełnosprawnych na terenie Powiatu Starogardzkiego 2001-2011. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 10

1.3. PRZESŁANKI WYNIKAJĄCE Z DOKUMENTÓW STRATEGICZNYCH 1.3.1. DOKUMENTY KRAJOWE I EUROPEJSKIE Narodowa Strategia Integracji Społecznej na lata 2004-2010 Cele polityki integracji społecznej w Polsce wynikają przede wszystkim z priorytetów określonych w przyjętej w czerwcu 2004 r. Narodowej Strategii Integracji Społecznej. Wynikają również z założeń w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego przyjętych w grudniu 2000 r. przez Radę Europejską w Nicei, które Polska w pełni zaakceptowała i oficjalnie potwierdziła poprzez przyjęcie w grudniu 2003 r. Wspólnego Memorandum Polski i Unii Europejskiej o Integracji Społecznej (Joint Inclusion Memorandum). Zarówno Krajowy Plan Działania na rzecz Integracji Społecznej, jak i Wspólne Memorandum są elementami realizacji Strategii Lizbońskiej, która została przyjęta przez piętnaście krajów członkowskich UE w marcu 2000 roku. Polskie priorytety wpisują się także w podstawowe założenia Zrewidowanej Strategii Spójności Społecznej Rady Europy, której inauguracja odbyła się w lipcu 2004 r. w Warszawie. Jednym z tych założeń jest budowanie integracji i spójności społecznej w oparciu o prawa człowieka, a zwłaszcza te prawa, które zostały zawarte w Zrewidowanej Europejskiej Karcie Społecznej. Priorytety Narodowej Strategii Integracji Społecznej stworzone zostały z perspektywą ich realizacji do 2010 roku. W zakresie realizacji prawa do edukacji zakładają one: wzrost uczestnictwa dzieci w wychowaniu przedszkolnym, poprawę jakości kształcenia na poziomie gimnazjalnym i ponadgimnazjalnym; upowszechnienie kształcenia na poziomie wyższym i jego lepsze dostosowanie do potrzeb rynku pracy, rekompensowanie deficytów rozwoju intelektualnego i sprawnościowego dzieci oraz upowszechnienie kształcenia ustawicznego. W zakresie realizacji prawa do zabezpieczenia socjalnego priorytety zakładają: radykalne ograniczenie ubóstwa skrajnego, którego poziom jest obecnie nieakceptowany i wymaga podjęcia zdecydowanych działań, oraz ograniczenie tendencji wzrostowych rozwarstwienia dochodowego, tak aby różnice te nie odbiegały od przeciętnego poziomu w krajach UE. W zakresie realizacji prawa do pracy priorytety zakładają: ograniczenie bezrobocia długookresowego, zmniejszenie bezrobocia młodzieży, zwiększenie poziomu zatrudnienia wśród niepełnosprawnych oraz zwiększanie liczby uczestników aktywnej polityki rynku pracy. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 11

W zakresie realizacji prawa do ochrony zdrowia priorytety zakładają: wydłużenie przeciętnego dalszego trwania życia w sprawności, upowszechnienie dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz zwiększenie zakresu programów zdrowia publicznego obejmujących kobiety i dzieci. W zakresie realizacji innych praw społecznych priorytety zakładają: zwiększenie dostępu do lokali (mieszkań) dla grup najbardziej zagrożonych bezdomnością, zapewnienie lepszego dostępu do pracowników socjalnych, rozwinięcie pomocy środowiskowej i zwiększenie liczby osób objętych jej usługami, zaangażowanie obywateli w działalność społeczną, realizację Narodowej Strategii Integracji Społecznej przez samorządy terytorialne oraz zwiększenie dostępu do informacji obywatelskiej i poradnictwa. Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata 2008-2010 Krajowy Program Zabezpieczenie Społeczne i Integracja Społeczna na lata 2008-2010 jest dokumentem, który został przygotowany w związku z uczestnictwem Polski w otwartej metodzie koordynacji Unii Europejskiej w dziedzinie zabezpieczenia społecznego i integracji społecznej. Jego celem jest poprawa efektywności otwartej metody koordynacji, która jest metodą wzajemnej pomocy, wzajemnego uczenia się i wymiany informacji, oraz wzmocnienie interakcji pomiędzy otwartą metodą koordynacji w polityce społecznej a Strategią Lizbońską na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia. Dokument obejmuje trzy obszary działań: integrację społeczną, system emerytalny oraz opiekę zdrowotną i opiekę długoterminową, które zostały ujęte w trzech częściach składowych Programu, tj. w Krajowym Planie Działań na rzecz Integracji Społecznej, w Krajowej Strategii Emerytalnej oraz w Krajowym Planie na rzecz Opieki Zdrowotnej i Opieki Długoterminowej. Cele przewodnie Krajowego Planu Działań na rzecz Integracji Społecznej zostały uzgodnione w konsultacjach z przedstawicielami władz samorządowych, partnerami społecznymi, środowiskiem naukowym oraz organizacjami pozarządowymi. Wzięto również pod uwagę rekomendacje Komisji Europejskiej sformułowane pod adresem Polski we Wspólnym Raporcie na rzecz Zabezpieczenia Społecznego i Integracji Społecznej z 2007 r. Priorytety i działania Krajowego Planu Działań na rzecz Integracji Społecznej na lata 2008-2010 uwzględniają także spójność z założeniami Europejskiego Roku Walki z Ubóstwem i Wykluczeniem Społecznym (2010). Przyjęto, że dokument będzie realizowany w ramach trzech priorytetów tematycznych, w obrębie których wyznaczono następujące działania: STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 12

Priorytet 1. Przeciwdziałanie ubóstwu i wykluczeniu społecznemu dzieci i młodzieży 1. Poprawa sytuacji dochodowej rodzin 2. Rozwój usług opiekuńczych nad dzieckiem 3. Wyrównywanie szans edukacyjnych oraz wsparcie dla uczących się dzieci i młodzieży z ubogich rodzin Priorytet 2. Integracja przez aktywizację 1. Rozwój ekonomii społecznej 2. Rozwój narzędzi i instrumentów na rzecz aktywnej integracji 3. Realizacja programów integracyjnych na rzecz osób niepełnosprawnych Priorytet 3. Dostęp do wysokiej jakości usług społecznych 1. Poprawa jakości usług edukacyjnych 2. Rozwój budownictwa socjalnego 3. Profilaktyka i rozwiązywanie problemów alkoholowych 4. Profilaktyka w zakresie przeciwdziałania narkomanii 5. Rozwój usług dla ludzi starszych 6. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie 7. Rozwój nieodpłatnej pomocy prawnej Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia 2007-2013 (Narodowa Strategia Spójności 2007-2013) Zgodnie z rozporządzeniem Rady Europejskiej, ustanawiającym przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego i Funduszu Spójności, przygotowano strategiczne wytyczne w sprawie spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej, określające indykatywne ramy interwencji funduszy z uwzględnieniem innych polityk Unii Europejskiej. Projekt tego dokumentu Komisja Europejska opublikowała 5 lipca 2005 r. pod nazwą Polityka spójności wspierająca wzrost gospodarczy i zatrudnienie: Strategiczne Wytyczne Wspólnoty 2007-2013 (SWW). Dokument ten zaleca każdemu funduszowi realizację celu priorytetowego, którym jest promowanie harmonijnego, zrównoważonego i trwałego rozwoju Wspólnoty. Na podstawie zapisów Strategicznych Wytycznych Wspólnoty Polska opracowała Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia na lata 2007-2013 wspierające wzrost gospodarczy i zatrudnienie (NSRO), które integrują główne priorytety Wspólnoty z priorytetami polskimi, uwzględniając jednocześnie zapisy Krajowego Programu Reform, odpowiadającego na STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 13

wyzwania zawarte w Strategii Lizbońskiej. Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia stanowią podstawę do programowania interwencji Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS) oraz Funduszu Spójności (FS). Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia określają działania o charakterze rozwojowym, jakie rząd polski zamierza podjąć w latach 2007-2013 w zakresie promowania trwałego wzrostu gospodarczego, wzrostu konkurencyjności oraz wzrostu zatrudnienia. NSRO służą jednocześnie zapewnieniu skutecznej pomocy na rzecz regionów i grup społecznie zmarginalizowanych oraz pomocy w restrukturyzacji sektorów i regionów problemowych. Zakładanym efektem strategii proponowanej w NSRO jest znaczące podniesienie jakości życia mieszkańców Polski i zbliżenie poziomu rozwoju do obecnie najbiedniejszych starych państw członkowskich, a w dłuższej perspektywie poziomu zbliżonego do średniej europejskiej. Program Operacyjny Kapitał Ludzki Najważniejszym instrumentem finansowym polityki społecznej Unii Europejskiej jest Europejski Fundusz Społeczny. Finansuje on działania państw członkowskich w zakresie przeciwdziałania bezrobociu i rozwoju zasobów ludzkich w celu osiągnięcia spójności gospodarczej i społecznej oraz wysokiego poziomu zatrudnienia. Zgodnie z Narodowymi Strategicznymi Ramami Odniesienia (NSRO) całość interwencji Europejskiego Funduszu Społecznego w Polsce na lata 2007-2013 została ujęta w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Jego celem jest umożliwienie pełnego wykorzystania potencjału zasobów ludzkich poprzez wzrost zatrudnienia i potencjału adaptacyjnego przedsiębiorstw i ich pracowników, podniesienie poziomu wykształcenia społeczeństwa, zmniejszenie obszarów wykluczenia społecznego oraz wsparcie budowy struktur administracyjnych państwa. Problematyka zatrudnienia i integracji społecznej została ujęta w trzech priorytetach tego Programu, tj. w realizowanym na poziomie centralnym priorytecie I Zatrudnienie i integracja społeczna oraz w realizowanych na poziomie regionalnym priorytetach VI Rynek pracy otwarty dla wszystkich i VII Promocja integracji społecznej. W ramach tych priorytetów przewidziano konkretne działania odnoszące się do problematyki zatrudnienia i integracji społecznej. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 14

1.3.2. DOKUMENTY REGIONALNE I LOKALNE Strategia Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego do 2013 roku Województwo poprzez działalność Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej pełni rolę wspierającą, aktywizującą, koordynującą i inicjującą nowe rozwiązania, zmierzające do wyrównywania poziomu życia mieszkańców. Strategia Polityki Społecznej Województwa Pomorskiego do 2013 roku określa główne działania samorządu województwa zgodnie z przypisanymi województwu zadaniami z zakresu pomocy społecznej. W trakcie prac nad Strategią dokonano diagnozy stanu społecznego województwa, sformułowano misję ( Wysoka jakość życia mieszkańców regionu w zintegrowanych i aktywnych wspólnotach lokalnych z możliwością pełnego uczestnictwa w rozwoju społecznogospodarczym) oraz przyjęto cztery zasadnicze priorytety, w obrębie których wyznaczono m.in. cele szczegółowe: I. Wzrost zatrudnienia i mobilności zawodowej. 1. Dostosowanie oferty edukacyjnej do rynku pracy. 2. Zwiększenie dostępności do instytucji rynku pracy. 3. Rozwój kształcenia ustawicznego. 4. Aktywizacja zawodowa osób będących w trudnej sytuacji na rynku pracy. II. Wzmacnianie integracji społecznej. 1. Zapobieganie wykluczeniu społecznemu. 2. Tworzenie warunków do wczesnego diagnozowania i wsparcia w sytuacjach zagrożenia wykluczeniem społecznym. 3. Tworzenie warunków do wyzwalania aktywności indywidualnej osób zagrożonych wykluczeniem i wykluczonych społecznie. 4. Wspieranie działań środowisk lokalnych na rzecz reintegracji społecznej i zawodowej. III. Rozwój społeczeństwa obywatelskiego. 1. Tworzenie warunków do budowania instytucjonalnego wsparcia rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. 2. Wzmacnianie postaw obywatelskich. 3. Podnoszenie jakości działalności organizacji pozarządowych. IV. Poprawa infrastruktury społecznej i systemów wsparcia integracji społecznej. 1. Zwiększenie dostępności usług instytucji wspierających. 2. Podnoszenie jakości usług instytucji wspierających. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 15

3. Stwarzanie warunków do powstawania i funkcjonowania koalicji i partnerstw na rzecz rozwiązywania problemów społecznych. 4. Budowanie komplementarnego systemu i standaryzacja usług. Strategia Rozwoju Powiatu Starogardzkiego Strategia rozwoju powiatu starogardzkiego jest dokumentem o charakterze programowym, określającym zasadnicze kierunki rozwoju powiatu na lata 2003-2013. Stan docelowy opisuje misja rozwoju, zaś sama strategia wskazuje konkretne cele strategiczne, odpowiadające im wiązki programów operacyjnych, a w ich ramach szczegółowe zadania. Dokument został przygotowany z udziałem przedstawicieli władz samorządowych powiatu i gmin oraz reprezentantów społeczności lokalnej. W trakcie prac nad strategią zdefiniowano cztery cele strategiczne wpisujące się w dalekosiężną wizję rozwojową powiatu. W celu zapewnienia realizacji tych celów, dla każdego z nich sformułowane zostały bardziej szczegółowe programy operacyjne wyposażone w zestawy zadań realizacyjnych. W obrębie celu strategicznego 1. Podniesienie spójności społecznej i poziomu wykształcenia oraz programu operacyjnego Rozwój instytucji społecznych wyznaczono zadanie pn. Ochrona rodziny, przeciwdziałanie patologii społecznej. W ramach jego realizacji zaplanowano rozwiązanie dwóch następujących grup problemowych: 1. Ochrona i pomoc rodzinie: promocja rodziny jako podstawowej wartości społecznej, utworzenie zespołu diagnozy i terapii rodzinnej, opracowanie i skierowanie celem zatwierdzenia do Ministerstwa programu Szkolenia Rodzin Zastępczych, utworzenie mieszkania na cele interwencji kryzysowej, przystosowanie domów pomocy społecznej do obowiązujących standardów. 2. Przeciwdziałanie patologii społecznej w rodzinie: budowanie sprawnie funkcjonującego systemu, który zapewni opiekę nad dziećmi i młodzieżą z rodzin dysfunkcyjnych, opracowanie Raportu o kondycji rodziny w powiecie starogardzkim, który pozwoli na monitorowanie wszelkich działań na rzecz rodziny, praca z rodziną biologiczną w celu umożliwienia powrotu dziecka do rodziny, kształtowanie właściwych postaw rodzicielskich (w ramach szkolenia rodzin), STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 16

utworzenie placówki opiekuńczo-wychowawczej typu socjalizacyjnego dla dzieci i młodzieży (10.-14. rok życia). Program Współpracy i Rozwiązywania Problemów Osób Niepełnosprawnych na terenie Powiatu Starogardzkiego 2001-2011 Program współpracy i rozwiązywania problemów osób niepełnosprawnych na terenie powiatu starogardzkiego jest dokumentem opracowanym na lata 2001-2011, który wyznacza kierunki rozwoju oferty wsparcia dla osób niepełnosprawnych zamieszkujących w powiecie starogardzkim. Misją programu jest Otwarcie społeczności powiatu starogardzkiego na niepełnosprawnych, powiązane ze współpracą w ułatwianiu im życia i dążeniu do zapobiegania niepełnosprawności. Sposób działania wynikający z misji zakłada stworzenie nowoczesnych zasad współpracy opierających się na wykorzystaniu możliwych i dostępnych środków i sposobów, tak by mogły one dotrzeć do potrzebujących z terenu całego powiatu starogardzkiego. Do celów strategicznych programu zaliczono: 1. Otwarcie społeczności powiatu starogardzkiego na problem niepełnosprawności, 2. Stworzenie pełnego zaplecza rehabilitacyjno-terapeutyczno-lekarsko-doradczego dla niepełnosprawnych, obejmującego cały powiat starogardzki, 3. Stworzenie ośrodków lub punktów wczesnej interwencji na terenie wszystkich gmin powiatu, 4. Zapewnienie niepełnosprawnym dzieciom, młodzieży i dorosłym możliwości kształcenia się, 5. Powołanie sprawnie działającego Centrum Aktywnej Rehabilitacji i Terapii, 6. Stworzenie niepełnosprawnym możliwości zatrudnienia i pracy w każdej gminie powiatu starogardzkiego, 7. Kultura i sport dla wszystkich, 8. Przystosowanie budynków użyteczności publicznej na potrzeby osób niepełnosprawnych, 9. Stworzenie puli mieszkań chronionych, 10. Zorganizowanie systemu działań informacyjnych i organizacyjnych zmierzających do ochrony niepełnosprawnych i ich rodzin. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 17

2. CZĘŚĆ DIAGNOSTYCZNA Część diagnostyczna zawiera charakterystykę powiatu i gmin wchodzących w jego skład, informacje na temat sytuacji demograficzno-bytowej mieszkańców oraz diagnozę problemów społecznych w powiecie i w poszczególnych gminach. Została ona oparta na badaniu źródeł zastanych oraz analizie specjalnie skonstruowanych do tego celu ankiet. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 18

2.1. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 2.1.1. INFORMACJE OGÓLNE Powiat starogardzki usytuowany jest w południowej części województwa pomorskiego i graniczy z powiatami: tczewskim, gdańskim, kościerskim, chojnickim, świeckim i tucholskim. Został utworzony w 1999 roku. Powierzchnia powiatu wynosi 1.345 km 2 i stanowi część Kociewia, w skład którego wraz z powiatem starogardzkim wchodzi powiat tczewski i część terenów powiatu kościerskiego oraz częściowo powiat świecki. Wśród ludności miejscowej, zwanej Kociewiakami, zachowała się gwara kociewska, tradycyjna kultura (wierzenia, obyczaje) spokrewniona z kaszubską. Powiat starogardzki (rycina 1) tworzy 13 gmin, w tym 3 miejskie: Czarna Woda, Skórcz, Starogard Gdański, 1 gmina miejsko-wiejska - Skarszewy i 9 gmin wiejskich: Bobowo, Kaliska, Lubichowo, Osieczna, Osiek, Skórcz, Smętowo Graniczne, Starogard Gdański, Zblewo. Powiat ma charakter rolniczy. Rycina 1. Mapa powiatu starogardzkiego Przez powiat przebiegają ważne drogowe szlaki transportowe o znaczeniu międzynarodowym z trasą międzynarodową E75, a także magistrala kolejowa: Berlin Królewiec. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 19

Według danych komórek ewidencji ludności urzędów gmin, na koniec 2007 roku powiat starogardzki zamieszkiwało 124.739 osób. Gęstość zaludnienia wynosiła 93 osoby na 1 km 2. Dane szczegółowe w odniesieniu do gmin przedstawia poniższa tabela. Tabela 1. Liczba ludności, powierzchnia i gęstość zaludnienia w gminach powiatu starogardzkiego z końcem 2007 roku Lp. Gmina Liczba ludności Powierzchnia w km 2 Ludność na 1 km 2 1. Czarna Woda (miejska) 3.453 27,7 125 2. Skórcz (miejska) 3.552 3,7 960 3. Starogard Gdański (miejska) 47.806 25,3 1.889 4. Skarszewy (miejsko-wiejska) 13.950 169,8 82 5. Bobowo (wiejska) 2.952 51,6 57 6. Kaliska (wiejska) 5.162 110,5 47 7. Lubichowo (wiejska) 5.903 161 37 8. Osieczna (wiejska) 2.960 123 24 9. Osiek (wiejska) 2.487 156 16 10. Skórcz (wiejska) 4.644 96,6 48 11. Smętowo Graniczne (wiejska) 5.552 86,1 64 12. Starogard Gdański (wiejska) 15.445 196,5 79 13. Zblewo (wiejska) 10.873 138 79 Powiat 124.739 1.345 93 Dane urzędów gmin. Gęstość zaludnienia w poszczególnych gminach powiatu starogardzkiego była zróżnicowana i wahała się od 16 osób na km 2 w gminie wiejskiej Osiek do 1.889 osób na km 2 w gminie miejskiej Starogard Gdański. Najmniejsze zaludnienie miały gminy wiejskie. Mieszkańcy powiatu mogą korzystać z przedstawionych w poniższej tabeli placówek ochrony zdrowia. Tabela 2. Placówki ochrony zdrowia na terenie powiatu starogardzkiego Lp. Nazwa placówki i adres 1. Specjalistyczny Szpital św. Jana, ul. Balewskiego l, 83-200 Starogard Gdański 2. Przychodnia Lekarska, ul. Hallera 21, 83-200 Starogard Gdański 3. Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Samodzielne Centrum Rehabilitacji, ul. Hallera 21/l, 83-200 Starogard Gdański 4. Przychodnia Leczenia Uzależnień, ul. Chopina 9, 83-200 Starogard Gdański 5. Poradnia Leczenia Uzależnień, Osiedle 60-lecia ONP 14, 83-200 Starogard Gdański Organ prowadzący Powiat starogardzki Gmina miejska Starogard Gdański Gmina miejska Starogard Gdański Gmina miejska Starogard Gdański Gmina miejska Starogard Gdański STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 20

6. Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych, ul. Skarszewska 7, 83-200 Starogard Gdański 7. Przychodnia Rejonowa, ul. Główna 28, 83-220 Skórcz 8. Gminny Ośrodek Zdrowia, ul. Dworcowa 11, 83-250 Skarszewy Samorząd województwa Gmina Skórcz Gmina Skarszewy 9. Filia w Pogódkach, ul. Sambora 2 Gmina Skarszewy 10. Gminny Ośrodek Zdrowia, ul. Dworcowa 22, 83-240 Lubichowo 11. Gminny Ośrodek Zdrowia, ul. Wyzwolenia 23, 83-221 Osiek Dane Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim. Gmina Lubichowo Gmina Osiek Zgodnie z ustawą o systemie oświaty do zadań własnych gmin należy zakładanie i prowadzenie publicznych przedszkoli, szkół podstawowych i gimnazjów. Zestawienie tych placówek przedstawiają poniższe tabele. Tabela 3. Przedszkola w gminach powiatu starogardzkiego Gmina Lp. Nazwa placówki Adres Starogard Gdański 1. Miejskie Przedszkole Publiczne nr 2 z Oddziałami Integracyjnymi w Starogardzie Gdańskim 2. Miejskie Przedszkole Publiczne nr 3 Miś Uszatek w Starogardzie Gdańskim 3. Miejskie Przedszkole Publiczne nr 4 w Starogardzie Gdańskim 4. Miejskie Przedszkole Publiczne nr 5 im. Janusza Korczaka w Starogardzie Gdańskim 5. Miejskie Przedszkole Publiczne nr 6 Modraszek w Starogardzie Gdańskim 6. Miejskie Przedszkole Publiczne nr 8 Bajeczka w Starogardzie Gdańskim 7. Miejskie Przedszkole Publiczne nr 10 Słoneczna Kraina w Starogardzie Gdańskim 83-200 Starogard Gdański, ul. Aleja Jana Pawła II 7 83-200 Starogard Gdański, ul. Aleja Wojska Polskiego 8B 83-200 Starogard Gdański, ul. Reymonta 7 83-200 Starogard Gdański, ul. Aleja Jana Pawła II 8 83-200 Starogard Gdański, ul. Al. Jana Pawła II 5 83-200 Starogard Gdański, ul. Konstytucji 3-go Maja 15 83-200 Starogard Gdański, os. 60-lecia 8 8. Publiczne Przedszkole w Kokoszkowach 83-207 Kokoszkowy, ul. Szkolna 22 Bobowo 9. Publiczne Przedszkole w Bobowie 83-212 Bobowo, ul. Gdańska 17 Czarna Woda 10. Publiczne Przedszkole w Czarnej Wodzie 83-262 Czarna Woda, ul. Mostowa 2 Kaliska 11. Publiczne Przedszkole w Kaliskach 83-260 Kaliska, ul. Nowowiejska 3 Lubichowo 12. Publiczne Przedszkole w Lubichowie 83-240 Lubichowo, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 21

Oddział w Mościskach i Ocyplu ul. Starogardzka 5 Osieczna 13. Samorządowe Przedszkole Publiczne w Osiecznej 83-242 Osieczna, ul. Mickiewicza l Skórcz 14. Miejskie Przedszkole w Skórczu 83-220 Skórcz, ul. Parkowa 2 Skarszewy 15. Publiczne Przedszkole Gminne nr l w Skarszewach 83-250 Skarszewy, ul. Dworcowa 9 16. Publiczne Przedszkole Gminne nr 2 w Skarszewach 83-250 Skarszewy, ul. Kopernika l Smętowo Graniczne 17. Samorządowe Przedszkole w Smętowie Granicznym 83-230 Smętowo Graniczne, ul. Brzozowa 3 Zblewo 18. Gminne Przedszkole w Zblewie 83-210 Zblewo, ul. Główna 14 Dane Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim. W roku szkolnym 2007/2008 do 18 przedszkoli publicznych na terenie powiatu starogardzkiego uczęszczało łącznie 2.090 dzieci. Tabela 4. Szkoły podstawowe i gimnazjalne w gminach powiatu starogardzkiego Gmina L.p. Nazwa placówki Adres Starogard Gdański (miasto) 1. Publiczna Szkoła Podstawowa nr l im. H. Sienkiewicza w Starogardzie Gdańskim 2. Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. M. Konopnickiej w Starogardzie Gdańskim 3. Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. Wł. Broniewskiego w Starogardzie Gdańskim 4. Publiczna Szkoła Podstawowa nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi im. J. Słowackiego w Starogardzie Gdańskim 5. Zespół Szkół Publicznych im. Jana Pawła II w Starogardzie Gdańskim: Publiczna Szkoła Podstawowa nr 6, Publiczne Gimnazjum nr 4 6. Publiczne Gimnazjum nr 1 im. M. Kopernika w Starogardzie Gdańskim 7. Publiczne Gimnazjum nr 2 im. A. Mickiewicza w Stargardzie Gdańskim 8. Publiczne Gimnazjum nr 3 im. S. Staszica w Stargardzie Gdańskim 9. Starogardzkie Autonomiczne Gimnazjum w Starogardzie Gdańskim 83-200 Starogard Gdański, ul. Zblewska 18 83-200 Starogard Gdański, ul. Sobieskiego 6a 83-200 Starogard Gdański, ul. Wybickiego17 82-200 Starogard Gdański, ul. Jana Pawła II 4 83-200 Stargard Gdański, ul. ks. Dominika 32 83-200 Stargard Gdański, ul. Jana Pawła II 10 83-200 Starogard Gdański, ul. R. Traugutta 2 83-200 Starogard Gdański, ul. II Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich 4 83-200 Starogard Gdański, ul. Zblewska 18 10. Katolicka Szkoła Podstawowa im. ks. Jana 83-200 Starogard STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 22

Starogard Gdański (gmina wiejska) Twardowskiego Gdański, ul. Kościuszki 112/114 11. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Bernarda 83-115 Swarożyn, Janowicza w Brzeźnie Wielkim Brzeźno Wielkie, ul. Szkolna 5 12. Publiczna Szkoła Podstawowa w Dąbrówce 83-212 Bobowo, ul. Starogardzka 47 13. Zespół Szkół Publicznych w Jabłowie 83-211 Jabłowo, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana ul. Szkolna 5 Brzechwy, Publiczne Gimnazjum 14. Zespół Szkół Publicznych im. J. Grzybka w Kokoszkowych: Publiczna Szkoła Podstawowa im. J. Grzybka, Publiczne Gimnazjum 15. Zespół Kształcenia i Wychowania w Rywałdzie: Publiczne Przedszkole, Publiczna Szkoła Podstawowa, Publiczne Gimnazjum 16. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Franciszka Pelplińskiego w Rokocinie 17. Zespół Szkół Publicznych w Suminie: Publiczna Szkoła Podstawowa im. K. Makuszyńskiego i Publiczne Gimnazjum 18. Publiczna Szkoła Podstawowa im. gen. J. Wybickiego w Trzcińsku Bobowo 19. Zespół Szkół Publicznych w Bobowie: Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II, Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II 83-207 Kokoszkowy, ul. Szkolna 24 83-200 Starogard Gdański, ul. Szkolna 4 83-200 Starogard Gdański, Rokocin, ul. Parkowa 2 83-200 Starogard Gdański, Sumin 38 83-209 Godziszewo, Trzcińsk 14 83-212 Bobowo, ul. Gimnazjalna 20 Smętowo Graniczne 20. Publiczna Szkoła Podstawowa w Kamionce 83-230 Smętowo Graniczne, Kamionka 12 Skarszewy (miasto i gmina) 21. Publiczna Szkoła Podstawowa w Kopytkowie 22. Zespół Kształcenia i Wychowania w Smętowie Granicznym: Publiczna Szkoła Podstawowa, Publiczne Gimnazjum 23 Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Skarszewach, Filia w Bączku 24 Publiczna Szkoła Podstawowa w Więckowach 25. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Sługi Bożej s. Marty Wieckiej w Szczodrowie 26 Zespół Szkół Publicznych im. Piotra Szturmowskiego w Pogódkach: Szkoła Podstawowa, Gimnazjum 83-230 Smętowo Gr., Kopytkowo 18 83-230 Smętowo Gr., ul. Gdańska 23 83-250 Skarszewy, ul. Dworcowa 27 Więckowy 25, 83-250 Więckowy 83-250 Skarszewy Szczodrowo 34 83-236 Pogódki, ul. Szkolna 3 27. Gimnazjum w Skarszewach 83-250 Skarszewy, ul. Kopernika 3 28. Zespół Szkół Publicznych im. Franciszka Sawickiego w Godziszewie: Publiczna Szkoła Podstawowa, Gimnazjum Filia w Demlinie 83-209 Godziszewo, ul. Gdańska 7, Demlin 25, 83-209 Godziszewo Skórcz 29. Zespół Szkół Publicznych w Skórczu: 83-220 Skórcz, STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 23

Szkoła Podstawowa im. Franciszka ul. Hallera 7a Schornaka, Gimnazjum 30. Publiczna Szkoła Podstawowa w Wielkim 83-208 Zelgoszcz Bukowcu 31. Publiczna Szkoła Podstawowa im. ks. Senatora Feliksa Bolta w Barłożnie 83-225 Barłożno, Barłożno 23 32. Publiczna Szkoła Podstawowa w Mirotkach 83-225 Barłożno Mirotki 58 33. Zespół Szkół Publicznych w Pączewie: 83-220 Skórcz Pączewo Szkoła Podstawowa, Gimnazjum Osieczna 34. Zespół Szkół Publicznych w Szlachcie: Samorządowe Przedszkole Publiczne, 83-243 Szlachta, ul. 3 Maja 32 Publiczna Szkoła Podstawowa, Publiczne Gimnazjum 35. Zespół Szkół Publicznych w Siecznej: 83-242 Osieczna, Szkoła Podstawowa, Gimnazjum Osiek 36. Zespół Szkół Publicznych: Szkoła Podstawowa, Gimnazjum w Osieku Lubichowo 37. Publiczna Szkoła Podstawowa w Lubichowie Szkoła Filialna w Ocyplu ul. Mickiewicza l 83-211 Osiek, ul. Partyzantów Kociewskich 83-240 Lubichowo ul. Dworcowa 15 Ocypel ul. Szkolna 4a 83-241 Lubichowo 38. Publiczna Szkoła Podstawowa w Zelgoszczy Zelgoszcz, ul. Główna 29, 83-208 Lubichowo 39. Publiczne Gimnazjum w Lubichowie 83-240 Lubichowo, ul. ks Lorenca 8 Kaliska 40. Zespół Oświatowo-Wychowawczy im. Jana Pawła II w Piecach 41. Zespół Szkół Publicznych w Kaliskach: Publiczna Szkoła Podstawowa, Publiczne Gimnazjum Czarna Woda 42. Zespół Szkół Publicznych w Czarnej Wodzie: Szkoła Podstawowa, Gimnazjum Zblewo 43. Zespół Szkół w Borzechowie: Szkoła Podstawowa, Gimnazjum 44. Zespół Szkół w Bytoni: Szkoła Podstawowa, Gimnazjum 45. Zespół Szkół Publicznych w Kleszczewie Kościerskim: Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II, Publiczne Gimnazjum 46. Zespół Kształcenia i Wychowania w Pinczynie: Publiczne Przedszkole, Publiczna Szkoła Podstawowa im. Bohaterów Westerplatte, Publiczne Gimnazjum im. ks. S. Hoffmana 47. Zespół Szkół Publicznych w Zblewie: Publiczna Szkoła Podstawowa, Publiczne Gimnazjum 83-261 Piece, ul. Kościelna 3 83-260 Kaliska, ul. Długa 53 83-262 Czarna Woda, ul. Mickiewicza 5 83-224 Borzechowo, ul. Szkolna 3a 83-210 Zblewo, ul. Kasztelańska 3 83-206 Kleszczowo 41B ul. Gajowa 7, ul. Sportowa 8, 83-251 Pinczyn 83-210 Zblewo, ul. Kościerska 39 Dane Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim. W roku szkolnym 2007/2008 do 42 szkół podstawowych i 27 gimnazjalnych na terenie powiatu starogardzkiego uczęszczało odpowiednio 9.619 i 5.451 uczniów. STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 24

Młodzież z powiatu ma możliwość kształcenia i zdobycia zawodu w 9 szkołach ponadgimnazjalnych, w których w roku szkolnym 2007/2008 uczyło się łącznie 5.486 osób, w tym 434 osoby w systemie zaocznym. Poniższa tabela przedstawia szkoły zawodowe na terenie poszczególnych gmin powiatu starogardzkiego i zawody, w których odbywa się kształcenie. Tabela 5. Zasadnicze szkoły zawodowe w gminach powiatu starogardzkiego Gmina L.p. Zawód Nazwa placówki Adres Starogard Zespół Szkół Gdański Zawodowych 1. kucharz małej gastronomii, mechanik samochodowy, sprzedawca, stolarz, ślusarz, klasy wielozawodowe Czarna Woda 2. klasy wielozawodowe Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Skórcz 3. klasy wielozawodowe Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Skarszewy 4. klasy wielozawodowe Zespół Szkół Publicznych Zasadnicza Szkoła Zawodowa Dane Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim. 83-200 Starogard Gdański, ul. Paderewskiego 11 83-262 Czarna Woda, ul. Przemysłowa 2 83-220 Skórcz, ul. Kociewska 7 83-250 Skarszewy, ul. Kopernika 3 Poniższa tabela przedstawia szkoły ponadgimnazjalne na terenie poszczególnych gmin powiatu starogardzkiego i zawody, w których odbywa się kształcenie na poziomie technika. Tabela 6. Kształcenie w zawodach technicznych w szkołach zawodowych powiatu starogardzkiego Gmina L.p. Zawód Nazwa placówki Adres Starogard Gdański (miasto) 1. technik budownictwa, technik mechanik, technik organizacji usług gastronomicznych, technik technologii drewna 2. technik ekonomista, technik handlowiec, technik informatyk Skarszewy 3. technik rolnik, technik hodowca koni, technik architektury krajobrazu, technik rachunkowości, technik turystyki wiejskiej, florysta. Zespół Szkół Zawodowych Zespół Szkół Ekonomicznych Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Praktycznego w Bolesławowie Skórcz 4. technik ekonomista Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Skórczu 83-200 Starogard Gdański, ul. Paderewskiego 11 83-200 Starogard Gdański, ul. Sobieskiego 6 Bolesławowo, 83-250 Skarszewy, 83-220 Skórcz, ul. Kociewska 7 Smętowo 5. kelner, technik żywienia Zespół Szkół 83-230 Smętowo STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 25

Graniczne i gospodarstwa domowego Gospodarki Żywnościowej w Smętowie Granicznym Starogard Gdański (gmina wiejska) 6. technik hotelarstwa, technik informatyk, technik ochrony środowiska, technik żywienia i gospodarstwa domowego Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych Graniczne, ul. Gdańska 21 83-211 Jabłowo Owidz, ul. Szkolna 6 Dane Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim. W szkołach ponadgimnazjalnych na terenie powiatu można uzyskać przygotowanie zawodowe na poziomie liceum profilowanego w następujących szkołach, które na rok 2008/2009 nie przewidywały naboru uczniów. Tabela 7. Kształcenie zawodowe na poziomie liceum profilowanego na terenie powiatu starogardzkiego L.p. Profil Nazwa szkoły Adres 1. ekonomiczno-administracyjny, zarządzanie informacją Zespół Szkół Ekonomicznych (brak naboru w roku szkolnym 2008/2009) 2. ekonomiczno-administracyjny Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w Skórczu (brak naboru w roku szkolnym 2008/2009) 3. usługowo-gospodarczy zarządzanie informacja Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych (brak naboru w roku szkolnym 2008/2009) Dane Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim. Tabela 8. Kształcenie na poziomie licealnym w szkołach powiatu starogardzkiego L.p. Nazwa szkoły Adres 83-200 Starogard Gdański, ul. Sobieskiego 6 83-220 Skórcz, ul. Kociewska 7 83-211 Jabłowo Owidz, ul. Szkolna 6 1. Liceum Ogólnokształcące, Zespół Szkół 83-200 Starogard Gdański, ul. Hallera 34 Ogólnokształcących 2. II Liceum Ogólnokształcące 83-200 Starogard Gdański, ul. Kościuszki 131 3. Liceum Ogólnokształcące, Zespół Szkół 83-200 Starogard Gdański, ul. Sobieskiego 6 Ekonomicznych 4. Liceum Ogólnokształcące 83-230 Smętowo Graniczne, ul. Gdańska 21 Zespół Szkół Gospodarki Żywnościowej w Smętowie 5. Liceum Ogólnokształcące, Zespół Szkół 83-262 Czarna Woda, ul. Przemysłowa 2 Ponadgimnazjalnych 6. Liceum Ogólnokształcące, Zespół Szkół 83-220 Skórcz, ul. Kociewska 7 Ponadgimnazjalnych w Skórczu 7. Liceum Ogólnokształcące, Zespół Szkół Rolniczych Centrum Kształcenia Bolesławowi, 83-250 Skarszewy STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 26

Praktycznego w Bolesławowie 8. Liceum Ogólnokształcące, Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych 83-211 Jabłowo Owidz, ul. Szkolna 6 Dane Starostwa Powiatowego w Starogardzie Gdańskim. Omawiając kwestię wykształcenia ludności w kontekście zadań pomocy społecznej, wspomnieć należy o realizowanym przez PCPR w powiecie starogardzkim Zintegrowanym Programie Operacyjnego Rozwoju Regionalnego i pomocy stypendialnej dla studentów udzielanej w ramach Działania 2.2. tegoż Programu Wyrównywanie szans edukacyjnych poprzez programy stypendialne. W roku akademickim 2004/2005 pomoc socjalną otrzymało 92 studentów z rodzin w trudnej sytuacji materialnej (miesięcznie po 200 zł), w roku 2005/2006 z pomoc skorzystało 101 studentów Natomiast w roku akademickim 2006/2007 stypendia przyznano 76 studentom (miesięcznie po 250 zł brutto). 2.1.2. GMINY POWIATU STAROGARDZKIEGO Charakterystyka gmin zawiera informacje na temat najważniejszych cech społecznogospodarczych i trendów rozwojowych jednostek administracyjnych tworzących powiat starogardzki. Pełni ona rolę pomocniczą w interpretowaniu zjawisk i problemów społecznych występujących w powiecie. Gmina Czarna Woda jest gminą miejską, położoną nad rzeką Wdą, zwaną też Czarną Wodą. Miasto leży w kompleksie Obszaru Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich i zewsząd otoczone lasami sosnowymi, które zostały objęte ochroną jako Parki Krajobrazowe Wdecki i Tucholski. Tereny zielone stanowią w mieście ponad połowę obszaru. Miejscowość rozwijała się jako ośrodek przemysłu drzewnego, w którym w latach 50. XX wieku założono fabrykę płyt pilśniowych. Okoliczne lasy są miejscem zapasów surowca drzewnego i runa leśnego. Inne atuty to: dobre uzbrojenie energetyczne i wodne, drogi dojazdowe do Gdańska, Bydgoszczy i Szczecina, a także Berlina i Kaliningradu (droga krajowa 22, berlinka ), dobre połączenie kolejowe z portami w Gdyni, Gdańsku i Szczecinie, dobra łączność telefoniczna i internetowa oraz dogodne warunki inwestowania. W mieście funkcjonuje 14 publicznych podmiotów gospodarczych i 151 prywatnych. Ważną rolę odgrywa funkcja turystyczna miasta. Skórcz jest miastem położonym na obszarze Kociewia. Stanowi ośrodek obsługi ludności i rolnictwa także dla gminy Skórcz i częściowo sąsiednich gmin - Osiek i Smętowo STRATEGIA INTEGRACJI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH POWIATU STAROGARDZKIEGO 27