Aktywni obywatele świadome społeczeństwo Uprawnienia pracownika Rzeszów 2012 1
Podkarpacki Ośrodek Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ul. Fredry 4/58 35-959 Rzeszów tel/fax (0-17) 86 20 122 porso@poczta.onet.pl www.porso.cba.pl Broszura opracowana przez Kingę Bieniasz Publikacja finansowana przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej 2
WYPOWIEDZENIE UMOWY O PRACĘ, STAŻ PRACY, URLOP PRACOWNICZY Kodeksu pracy w art. 32 i n., stanowi że każda ze stron umowy o pracę zawartej na okres próby oraz na czas nieokreślony może ją rozwiązać za wypowiedzeniem, a rozwiązanie umowy następuje z upływem okresu wypowiedzenia. Złożenie oświadczenia woli wg art. 61-62 kodeksu cywilnego, następuje wówczas, kiedy dojdzie do drugiej osoby w taki sposób, że może zapoznać się z jego treścią. Zgodnie z tą zasadą oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o pracę dochodzi do skutku, jeżeli zostanie prawidłowo doręczone drugiej stronie. Natomiast odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z nim lub wcześniej. Tak więc oświadczenie woli o wypowiedzeniu umowy o pracę uważa się za złożone z chwilą, gdy doszło do wiadomości pracodawcy lub pracownika w taki sposób, że miał on możliwość zapoznania się z jego treścią. Z zasady tej 3
wynika, że decydujące jest ustalenie istnienia możliwości zapoznania się przez pracodawcę/pracownika z treścią złożonego mu oświadczenia woli, a nie to, czy do takiego zapoznania się doszło. Złożenie oświadczenia woli o rozwiązaniu umowy o pracę ma więc miejsce także wtedy, gdy strona umowy miała realną możliwość zapoznania się z jego treścią ale tego nie zrobiła z własnej woli ponieważ nie podejmowała przesyłki pocztowej zawierającej takie oświadczenie. Należy jednak pamiętać, że pracodawca nie może wypowiedzieć pracownikowi umowy o pracę w czasie urlopu pracownika (rodzaj urlopu jest bez znaczenia może to być urlop wypoczynkowy, bezpłatny, wychowawczy, szkoleniowy). Zakaz wypowiedzenia obejmuje cały czas trwania urlopu. Wyjątek od tej zasady dotyczy wypowiedzenia umowy w trybie przepisów ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników Zgodnie z art. 5 ust. 3 przywołanej ustawy wypowiedzenie pracownikowi stosunku 4
pracy nie jest dopuszczalne w czasie urlopu trwającego krócej niż 3 miesiące, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności, jeżeli nie upłynęły inne okresy zawarte w art. 53 k.p. Po upływie 3 miesięcy korzystania z urlopu, a dotyczy to każdego urlopu, a więc także wychowawczego, pracodawca może wypowiedzieć umowę na zasadach i w trybie tą ustawą przewidzianym. Nie podlega ochronie prawnej sytuacja, w której pracodawca odwołuje pracownika z urlopu tylko po to, aby wręczyć mu wypowiedzenia umowy o pracę. Jest to zachowanie niedopuszczalne. Należy również pamiętać, że nie przerywa okresu ochronnego stawienie się pracownika w pracy podczas urlopu w celu załatwienia formalności czy też odebrania wynagrodzenia. Ochroną przed wypowiedzeniem jest też objęta usprawiedliwiona nieobecność w pracy z innych przyczyn niż urlop. W razie gdy nieobecność jest spowodowana niezdolnością do pracy, ochrona przed wypowiedzeniem przestaje obowiązywać z upływem okresu, który uprawnia 5
pracodawcę do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia. Powyższa sytuacja została uregulowana w art. 53 k.p., który stanowi, że jeżeli niezdolność pracownika do pracy wskutek choroby trwa: dłużej niż 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy krócej niż 6 miesięcy, dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku oraz pobierania świadczenia rehabilitacyjnego przez pierwsze 3 miesiące - gdy pracownik był zatrudniony u danego pracodawcy co najmniej 6 miesięcy lub jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy albo chorobą zawodową, Nie chroni pracownika przed wypowiedzeniem umowy o pracę sytuacja, w której stawił się on do pracy gotów do jej świadczenia, otrzymał wypowiedzenie, a następnie dostarczył orzeczenie lekarskie stwierdzające, że w tym dniu był niezdolny do pracy. 6
Nie narusza prawa wypowiedzenie dokonane podczas obecności pracownika w pracy, mimo że okres wypowiedzenia nie zaczął jeszcze biec, a po otrzymaniu wypowiedzenia aż do końca tego okresu pracownik był niezdolny do pracy z powodu choroby. Artykuł 41 kodeksu pracy dokonania wypowiedzenia w czasie kiedy pracownik przebywa na urlopie lub jest nieobecny z innych, usprawiedliwionych przyczyn. Bezskuteczne będzie także wysłanie wypowiedzenia pocztą w czasie objętym zakazem wypowiedzenia, nawet jeżeli dotrze do pracownika po upływie okresu ochronnego. Decydująca będzie data dokonania czynności prawnej. STAŻ PRACY A UPRAWNIENIA PRACOWNICZE Przez staż pracy rozumiemy okres zatrudnienia - pozostawania w stosunku pracy. Wyróżniamy dwa rodzaje stażu pracy: 7
ogólny staż pracy obejmujący wszystkie okresy, w których pracownik pozostawał w zatrudnieniu oraz zakładowy staż pracy, czyli okres zatrudnienia na podstawie stosunku pracy w danym zakładzie pracy. Staż pracy ma wpływ na: długość okresu wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieokreślony; jeżeli strony tak postanowią to staż pracy może mieć również wpływ na okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony dłuższy niż 6 miesięcy, wysokość odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia oraz wysokość wynagrodzenia pracownika przywróconego do pracy za czas pozostawania bez pracy, wysokość przysługującej osobom uprawnionym odprawy pośmiertnej po zmarłym pracowniku, nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego oraz jego wymiar (długość), 8
wysokość odprawy należnej pracownikowi w związku z rozwiązaniem stosunku pracy w ramach grupowego zwolnienia. Długość okresu wypowiedzenia umowy o pracę na czas nieokreślony zależy od zakładowego stażu pracy i wynosi: 2 tygodnie w przypadku, jeśli zatrudnienie trwało krócej niż 6 miesięcy, 1 miesiąc, gdy pracownik był zatrudniony przez co najmniej 6 miesięcy, 3 miesiące, jeśli pracownik był zatrudniony przez co najmniej 3 lata. Wysokość odprawy, która przysługuje rodzinie pracownika w przypadku jego śmierci w czasie trwania stosunku lub pobierania po jego rozwiązaniu zasiłku z tytułu niezdolności do pracy wskutek choroby, także zależy od zakładowego stażu pracy i wynosi: - jednomiesięczne wynagrodzenie, jeśli staż pracy jest krótszy niż 10 lat, 9
- trzymiesięczne wynagrodzenie, jeżeli staż pracy wynosi, co najmniej 10 lat, - sześciomiesięczne wynagrodzenie, jeśli pracownik posiadał, co najmniej 15 lat stażu pracy. 10
PRAWO DO URLOPU WYPOCZYNKOWEGO Pracownik, który rozpoczyna pracę, a zatem nie posiada jeszcze stażu pracy uzyskuje prawo do urlopu wypoczynkowego z upływem każdego miesiąca pracy w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Jeśli chodzi o wymiar urlopu wypoczynkowego to pracownik posiadający staż pracy: krótszy niż 10 lat ma prawo do 20 dni urlopu, co najmniej 10 lat, przysługuje mu 26 dni urlopu. Przepisy dotyczące prawa do urlopów i jego wymiaru odnoszą się do ogólnego stażu pracy. Jeśli pracownik pozostaje równocześnie w kilku stosunkach pracy, wówczas do stażu pracy zalicza się również okresy wcześniejszego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed rozpoczęciem kolejnych stosunków pracy. Do stażu pracy, od którego zależy wymiar urlopu wlicza się również okresy zakończonej nauki wskazane w art. 155 1 kodeksu pracy. 11
Istotny jest również fakt, że do stażu pracy wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych wlicza się okresy pobierania zasiłku dla bezrobotnych i stypendium przyznanego na podstawie art. 53 ust. 6 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.jedn.: Dz. U. 2008 r. Nr 69 poz. 415). Okresów tych nie wlicza się jednak do okresów zatrudnienia, od którego zależy nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego, stażu pracy określonego w odrębnych przepisach, niezbędnego do wykonywania niektórych zawodów, a także okresów wymaganych do nabycia prawa i długości pobierania zasiłku dla bezrobotnych. Na tych samych zasadach wliczeniu do stażu pracy podlegają okresy pobierania świadczeń socjalnych przysługujących na urlopie górniczym, górniczych zasiłków socjalnych, okresu uprawnienia do świadczenia górniczego lub okresu pobierania stypendium na przekwalifikowanie. Do stażu pracy wlicza się również okresy czynnej służby wojskowej. Zakres uprawnień przy ustalaniu, których okres ten należy uwzględnić jest zależny od długości okresu czasu pomiędzy końcem służby wojskowej a podjęciem pracy, a także od tego czy praca zostaje podjęta u dotychczasowego 12
pracodawcy czy też pracownik dopiero zaczyna karierę zawodową. ODPRAWA PIENIĘŻNA W przypadku rozwiązania stosunku pracy na podstawie przepisów ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pacy z przyczyn niedotyczących pracowników pracownikowi przysługuje odprawa pieniężna w wysokości: jednomiesięcznego wynagrodzenia, jeśli jego zakładowy staż pracy jest krótszy niż 2 lata, dwumiesięcznego wynagrodzenia, jeśli zakładowy staż pracy wynosi od 2 do 8 lat, trzymiesięcznego wynagrodzenia, gdy pracownik przepracował w zakładzie pracy ponad 8 lat. Ustalając okres zatrudnienia stosuje się zasady określone w art. 36 1 1 kodeksu pracy. W przepisach wewnątrzzakładowych pracodawca może uzależnić od stażu pracy - ogólnego bądź zakładowego m.in. prawo i warunki 13
wypłaty nagrody jubileuszowej, prawo do dodatku do wynagrodzenia tzw. wysługa lat czy uzyskanie wsparcia w procesie podnoszenia kwalifikacji zawodowych. 14
KODEKS PRACY ROZWIĄZANIE UMOWY O PRACĘ ZA WYPOWIEDZENIEM Art. 32. 1. Każda ze stron może rozwiązać za wypowiedzeniem umowę o pracę zawartą na: 1) okres próbny, 2) - 3) czas nie określony. 2. Rozwiązanie umowy o pracę następuje z upływem okresu wypowiedzenia. Art. 33. Przy zawieraniu umowy o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, strony mogą przewidzieć dopuszczalność wcześniejszego rozwiązania tej umowy za dwutygodniowym wypowiedzeniem. Art. 331. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony w okolicznościach, o których mowa w art. 25 1 zdanie drugie, wynosi 3 dni robocze. 15
Art. 34. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na okres próbny wynosi: 1) 3 dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni, 2) 1 tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie, 3) 2 tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące. Art. 35. Art. 36. 1. Okres wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas nie określony jest uzależniony od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy i wynosi: 1) 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy, 2) 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy, 3) 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata. 11. Do okresu zatrudnienia, o którym mowa w 1, wlicza się pracownikowi okres zatrudnienia u poprzedniego pracodawcy, jeżeli zmiana pracodawcy nastąpiła na zasadach 16
określonych w art. 231, a także w innych przypadkach, gdy z mocy odrębnych przepisów nowy pracodawca jest następcą prawnym w stosunkach pracy nawiązanych przez pracodawcę poprzednio zatrudniającego tego pracownika. 2. 3. 4. 5. Jeżeli pracownik jest zatrudniony na stanowisku związanym z odpowiedzialnością materialną za powierzone mienie, strony mogą ustalić w umowie o pracę, że w przypadku, o którym mowa w 1 pkt 1, okres wypowiedzenia wynosi 1 miesiąc, a w przypadku, o którym mowa w 1 pkt 2-3 miesiące. 6. Strony mogą po dokonaniu wypowiedzenia umowy o pracę przez jedną z nich ustalić wcześniejszy termin rozwiązania umowy; ustalenie takie nie zmienia trybu rozwiązania umowy o pracę. Art. 36(1). 1. Jeżeli wypowiedzenie pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony następuje z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z innych 17
przyczyn niedotyczących pracowników, pracodawca może, w celu wcześniejszego rozwiązania umowy o pracę, skrócić okres trzymiesięcznego wypowiedzenia, najwyżej jednak do 1 miesiąca. W takim przypadku pracownikowi przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za pozostałą część okresu wypowiedzenia. 2. Okres, za który przysługuje odszkodowanie, wlicza się pracownikowi pozostającemu w tym okresie bez pracy do okresu zatrudnienia. Art. 37. 1. W okresie co najmniej dwutygodniowego wypowiedzenia umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę pracownikowi przysługuje zwolnienie na poszukiwanie pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. 2. Wymiar zwolnienia wynosi: 1) 2 dni robocze - w okresie dwutygodniowego i jednomiesięcznego wypowiedzenia, 2) 3 dni robocze - w okresie trzymiesięcznego wypowiedzenia, także w przypadku jego skrócenia na podstawie art. 36(1) 1. 18
Art. 38. 1. O zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę zawartej na czas nie określony pracodawca zawiadamia na piśmie reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową, podając przyczynę uzasadniającą rozwiązanie umowy. 2. Jeżeli zakładowa organizacja związkowa uważa, że wypowiedzenie byłoby nieuzasadnione, może w ciągu 5 dni od otrzymania zawiadomienia zgłosić na piśmie pracodawcy umotywowane zastrzeżenia. 3. 4. 5. Po rozpatrzeniu stanowiska organizacji związkowej, a także w razie niezajęcia przez nią stanowiska w ustalonym terminie, pracodawca podejmuje decyzję w sprawie wypowiedzenia. Art. 39. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. 19
Art. 40. Przepisu art. 39 nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Art. 41. Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Art. 41(1). 1. W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, nie stosuje się przepisów art. 38, 39 i 41, ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pracowników przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem umowy o pracę. 2. W razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy może być rozwiązana przez każdą ze stron za dwutygodniowym wypowiedzeniem. 20