UTWÓR MULTIMEDIALNY JAKO ELEKTRONICZNA BAZA DANYCH

UTWÓR MULTIMEDIALNY JAKO ELEKTRONICZNA BAZA DANYCH

Joanna Szyjewska-Bagińska UTWÓR MULTIMEDIALNY JAKO ELEKTRONICZNA BAZA DANYCH Bydgoszcz Szczecin 2010

Recenzja naukowa Prof. dr hab. Ewa Ferenc-Szydełko Redakcja i korekta Aneta Dąbrowska-Korzus Redakcja techniczna Czesław Rygielski Redaktor prowadząca Monika Frąckowiak Projekt okładki Lucyna Miller Copyright by Oficyna Wydawnicza BRANTA 2009 Copyright by Joanna Szyjewska-Bagińska 2009 ISBN 978-83-61668-96-1 Książka wydana przy finansowym wsparciu Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Szczecińskiego Oficyna Wydawnicza BRANTA Rok założenia 1990 85-959 Bydgoszcz, ul Królowej Jadwigi 18 tel./fax (052) 322 89 19, (052) 322 75 34 e-mail: oficyna@branta.com.pl www.ksiegarnia.branta.com.pl Wydanie I Ark. druk. 13,75. Druk ukończono w styczniu 2010 r. Skład i łamanie: Scriptor DTP, Adam Korzus, tel. 509 811 817 www.scriptor-dtp.pl Druk i oprawa: CONTACT Poznań tel. 061 868 60 29

spis treści Wykaz skrótów... 9 Wstęp... 11 Rozdział 1 rozwój techniki a prawo autorskie wprowadzenie... 15 1. Rozwój technologii informacyjnej a ewolucja prawa własności intelektualnej... 15 1.1. Pojęcie multimediów i ich zastosowanie... 17 1.2. Pojęcie elektronicznej bazy danych... 20 1.3. Dzieło multimedialne a elektroniczna baza danych... 22 2. Przepisy prawne regulujące ochronę dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 24 Rozdział 2 Dzieło multimedialne będące elektroniczną bazą danych... 27 1. Pojęcie dzieła multimedialnego... 27 1.1. Cyfrowa forma zapisu dzieła multimedialnego... 28 1.2. Kombinacja i synteza różnych środków przekazu w dziele multimedialnym... 32 1.3. Interaktywność i nielineralność dzieła multimedialnego... 40 1.4. Program komputerowy sterujący dziełem multimedialnym... 43 1.5. Definicja dzieła o cechach multimedialnych... 46 2. Baza danych a inne utwory składające się z wielu elementów... 47 2.1. Baza danych a inne zbiory wymienione w artykule 3 ustawy o prawie autorskim... 47 2.2. Baza danych a dzieła połączone... 49 2.3. Baza danych a utwór zbiorowy... 50 2.4. Baza danych a utwór współautorski... 51 3. Elektroniczna baza danych spełniająca cechy utworu... 53 3.1. Pojęcie zbioru... 53 3.2. Dobór, układ lub zestawienie elementów składowych bazy danych... 54 3.3. Niezależność elementów składowych bazy danych... 57 3.4. Indywidualna dostępność elementów składowych bazy danych... 59 3.5. Program komputerowy sterujący elektroniczną bazą danych... 61 3.6. Definicja elektronicznej bazy danych spełniającej cechy utworu... 62 4. Definicja utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 63 Rozdział 3 Utwór multimedialny będący elektroniczną bazą danych na tle przesłanek utworu w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych... 66 1. Pojęcie twórczości w prawie polskim... 66 2. Pojęcie indywidualnego charakteru utworu w prawie polskim... 68 2.1. Specyfika dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 71 2.2. Twórczy dobór elementów dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 72

6 Spis treści 2.3. Oryginalne zestawienie i prezentacja elementów dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 73 3. Inne elementy twórcze dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 74 3.1. Architektura dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 76 3.2. Program komputerowy wykorzystany w dziele multimedialnym będącym elektroniczną bazą danych... 80 3.3. Grafika komputerowa dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 81 3.4. Systemy indeksacji i tezaurusy dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 83 3.5. Tytuł dzieła multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 85 3.6. Interaktywność i system wewnętrznych powiązań w dziele multimedialnym będącym elektroniczną bazą danych... 86 4. Utwory i inne przedmioty samoistnej ochrony składające się na dzieło multimedialne będące elektroniczną bazą danych... 89 4.1. Tekst wykorzystany w dziele multimedialnym a utwory wyrażone słowem i artystyczne wykonania... 90 4.2. Obraz nieruchomy umieszczony w dziele multimedialnym a utwory plastyczne, fotograficzne i kartograficzne... 94 4.3. Postać fikcyjna wykorzystana w dziele multimedialnym... 97 4.4. Obrazy ruchome wykorzystane w dziele multimedialnym a utwór audiowizualny i wideogram... 100 4.5. Ścieżka dźwiękowa dzieła multimedialnego a utwór muzyczny, słowno-muzyczny i fonogram... 103 5. Twórczość i indywidualny charakter utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych jako całości... 106 6. Przesłanka ustalenia utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 108 7. Przesłanka wartości i przeznaczenia utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 110 8. Przesłanka sposobu wyrażenia utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 112 Rozdział 4 podmiot prawa autorskiego do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 114 1. Uwagi wprowadzające... 114 2. Podmioty uczestniczące w procesie tworzenia utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 115 3. Utwór multimedialny będący elektroniczną bazą danych jako utwór pracowniczy... 117 3.1. Twórca pracowniczego utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 120 3.2. Współtwórcy pracowniczego utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 122 3.3. Pracodawca jako podmiot uprawniony z tytułu autorskich praw majątkowych do utworu będącego wkładem do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 127 3.4. Pracodawca jako podmiot pierwotnie uprawniony z tytułu autorskich praw majątkowych do programu komputerowego włączanego do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 136 4. Producent (wydawca) utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 139

Spis treści 7 5. Utwór multimedialny będący elektroniczną bazą danych stworzony na specjalne zamówienie... 145 6. Podmiot uprawniony do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 156 Rozdział 5 Treść prawa autorskiego do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych 1.Uwagi wprowadzające... 159 2. Autorskie prawa majątkowe do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 160 2.1. Prawo utrwalania i zwielokrotniania utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 164 2.2. Prawo obrotu oryginałem lub egzemplarzami, na których utrwalono utwór multimedialny będący elektroniczną bazą danych... 167 2.3. Prawo rozpowszechniania utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych w inny sposób... 169 2.4. Prawo dokonywania opracowań utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 172 3. Ograniczenia autorskich praw majątkowych do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 174 3.1. Dozwolony użytek osobisty utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 182 3.2. Dozwolony użytek publiczny utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 185 4. Autorskie prawa osobiste do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 190 4.1. Prawo do autorstwa oraz oznaczenia utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo... 194 4.2. Prawo do nienaruszalności treści i formy oraz rzetelnego wykorzystania utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 197 4.3. Prawo do decydowania o pierwszym udostępnieniu publiczności utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych... 199 4.4. Dozwolone dysponowanie autorskimi prawami osobistymi... 201 Zakończenie... 206 Bibliografia... 209

WYKAZ SKRÓTÓW art. CL CW EIPR ENT.L.R. DzU ibidem iic IP Worldwide KPP lit. m.in. MP NP np. Nr, nr OSA OSN OSNC OSP OSPiKA PG PiP Poz. PPH PUG artykuł Communication Law Copyright World European Intellectual Property Review Entertaiment Law Review Dziennik Ustaw tamże International Review of Industrial Property and Copyright Law Intellectual Property Worldwide Kwartalnik Prawa Prywatnego litera między innymi Monitor Prawniczy Nowe Prawo na przykład numer Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych Orzecznictwo Sądu Najwyższego Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Cywilna i Administracyjna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Orzecznictwo Sądów Polskich Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych Przegląd Gospodarczy Państwo i Prawo pozycja Przegląd Prawa Handlowego Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego

10 Wykaz skrótów RIDA Revue Internationale du Droit d Auteur RPEiS Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny s. strona SN Sąd Najwyższy Ustawa ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. Z 2006 r., Nr 90, poz. 631 z późn. zm) TPP Transformacje Prawa Prywatnego z. zeszyt ZNUJ PWiOWI Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Wynalazczości i Ochrony Własności Intelektualnej

WSTĘP Rozwój technologii informacyjnej pociąga za sobą powstawanie nowych dóbr niematerialnych, między innymi dzieł multimedialnych. Polska ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych zawiera klasyczną treściową definicję utworu, co sprawia, że przedmiotem ochrony objęte zostają wszelkie uzewnętrznione przejawy działalności twórczej człowieka, o ile mają indywidualny charakter. Jest to ochrona na zasadach ogólnych. Równolegle istnieją regulacje dotyczące nowszych kategorii utworów: audiowizualnych, programów komputerowych, elektronicznych baz danych chronionych na zasadach szczególnych. Zadaniem, jakie postawiono w pracy, jest wykazanie, czy tradycyjny model ochrony przewidziany dla wszystkich rodzajów utworów oraz stosowanie niektórych przepisów szczególnych są wystarczające dla ochrony utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych. Głównym źródłem trudności jest złożony charakter przedmiotu ochrony utworu multimedialnego, a także różnorodność wytworów określanych mianem multimedialnych. W skład utworu multimedialnego wchodzą bowiem inne dobra prawnie chronione, takie jak: baza danych, program komputerowy, utwory literackie, naukowe, kartograficzne, plastyczne, fotograficzne, muzyczne i słowno-muzyczne, audiowizualne, przedmioty praw pokrewnych oraz materiały niepodlegające ochronie. Składniki te nawet po włączeniu do nowej całości, jaką jest utwór multimedialny, podlegają samoistnej ochronie. Proces powstawania utworu multimedialnego jest wynikiem zbiorowego wysiłku wielu osób, ale jedynie część ich pracy ma charakter twórczy. Rodzi to problem ustalenia podmiotu uprawnionego do powstałej całości, również z uwagi na to, że czynności tych osób nie mają charakteru samodzielnego, lecz są wspomagane pracą nowoczesnych urządzeń technicznych oraz oprogramowaniem komputerowym. Ponadto angażowany jest wysiłek organizacyjny, a także zaplecze techniczne i ekonomiczne. Rozpatrując te zagadnienia, odwołano się w pracy do dorobku nauk pozaprawnych informatyki oraz teorii estetyki i kulturoznawstwa. Celem monografii jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie na gruncie polskiej ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych podlega-

12 Wstęp ją ochronie utwory multimedialne, a także jakie dodatkowe przesłanki muszą spełniać, aby można było stosować przepisy szczególne przewidziane dla elektronicznych baz danych oraz dla utworu zbiorowego. Wyszczególniono również elementy i cechy utworu multimedialnego, w których może przejawiać się twórczość i indywidualny charakter, wymagane od utworów prawa autorskiego. Dodatkowo podjęto próbę udzielenia odpowiedzi na pytania o to, kto jest podmiotem wyposażonym w autorskie prawa majątkowe do utworu multimedialnego oraz jaki jest zakres i jaka podstawa prawna przysługujących mu praw. W pracy wskazano na różne sytuacje, w których powstaje utwór multimedialny. Poruszono zagadnienie zakresu nabywanych praw do części składowych utworu multimedialnego na podstawie umowy o pracę i innych umów cywilnoprawnych zawieranych przez producenta utworu multimedialnego z twórcami. Przyjęto hipotezę, że po spełnieniu określonych warunków producent utworu multimedialnego może być producentem utworu zbiorowego w rozumieniu art. 11 ustawy o prawie autorskim, nabywającym autorskie prawa majątkowe do całości w sposób pierwotny, a także producentem bazy danych w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie baz danych. Omawiając problematykę treści autorskich praw majątkowych, zwrócono uwagę na brak możliwości eksploatacji utworu multimedialnego na wszystkich odrębnych polach eksploatacji utworów, wymienionych w art. 50 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Dodatkowo poruszono zagadnienie odmiennego zakresu dozwolonego użytku ustanowionego dla innych utworów, elektronicznych baz danych i programów komputerowych. Korzystanie z utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych, z uwagi na jego strukturę, prowadzi do eksploatacji wszystkich jego części składowych, co do których zakres dozwolonego użytku jest różny, niekiedy wzajemnie się wykluczający. Zwrócono uwagę na problem kwalifikacji czynności osób korzystających z utworu multimedialnego w granicach dozwolonego użytku osobistego, w kontekście wyłączenia zastosowania tego użytku wobec programów komputerowych. Sformułowana na gruncie art. 77² i art. 75 ust. 1 ustawy o prawie autorskim hipoteza zakłada, że przyjęta dotychczas w doktrynie wykładnia sformułowania: osoba, która legalnie weszła w posiadanie programu komputerowego, nie przystaje do utworów multimedialnych będących elektronicznymi bazami danych. Postarano się wyjaśnić to pojęcie, uwzględniając specyfikę utworu multimedialnego. Zaprezentowane w poszczególnych rozdziałach rozważania służyć mają udowodnieniu tezy pracy, że część utworów multimedialnych można zaliczyć do kategorii elektronicznych baz danych. Nie jest również wykluczona sytuacja, że dobra te są utworami zbiorowymi w rozumieniu art. 11 ustawy o prawie autorskim. Taka kwalifikacja umożliwia stosowanie do nich przepisów szczególnych dotyczących podmiotu uprawnionego do powstającej całości oraz wpływa na treść przysługujących mu praw.

Wstęp 13 W rozprawie zastosowano historyczną, porównawczą oraz dogmatyczną metodę badawczą. Materiał badawczy stanowią obowiązujące akty prawne, a zwłaszcza ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (DzU z 2006 r., Nr 90, poz. 631 z późn zm.), ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (DzU Nr 128, poz. 1402 z późn. zm.), ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny (DzU Nr 16, poz. 93 z późn. zm.) oraz ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (DzU z 1998 r., Nr 21, poz. 94 z późn. zm.), jak również akty nieobowiązujących już ustaw o prawie autorskim z dnia 29 marca 1926 r. oraz z 10 lipca 1952 r. W kwestiach wątpliwych odwołano się również do przepisów unijnych, zwłaszcza dyrektyw Rady Wspólnot Europejskich Nr 96/9 z dnia 11 marca 1996 r. o prawnej ochronie baz danych, Nr 91/250 z dnia 14 maja 1991 r. o ochronie prawnej programów komputerowych oraz dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Rozważaniom poddane zostały poglądy prezentowane w polskiej doktrynie. W ograniczonym zakresie poddano analizie również poglądy prezentowane w nauce angielskiej, niemieckiej i amerykańskiej. Mają one na celu, w głównej mierze, egzemplifikację możliwych rozwiązań prawnych. W pracy zaprezentowano także orzecznictwo polskich sądów cywilnych: Sądu Najwyższego oraz sądów apelacyjnych. W kwestiach odnoszących się do tematyki utworów multimedialnych będących elektronicznymi bazami danych przywołane zostały również tezy sądów zagranicznych. Struktura niniejszej dysertacji nawiązuje do klasycznego schematu zobowiązaniowego, uwzględniając zagadnienia przedmiotu ochrony, podmiotów oraz treści praw. Rozdział pierwszy ma charakter historyczno-wprowadzający. Wskazuje na podstawowe zagadnienia związane z rozwojem nowych wytworów myśli ludzkiej oraz stopniową ewolucję prawa własności intelektualnej. Wobec mnogości i zróżnicowanego charakteru dzieł multimedialnych na plan pierwszy wysuwa się kwestia określenia cech charakterystycznych tych dóbr oraz w dalszej kolejności ich porównania do elektronicznych baz danych. Wyszczególnienie przesłanek wspólnych dla obu tych wytworów umożliwia zaklasyfikowanie części dzieł multimedialnych do kategorii elektronicznych baz danych oraz w konsekwencji stosowanie regulacji szczególnych zawartych w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Problematyce tej poświęcony jest rozdział drugi. W trzecim rozdziale poddano analizie utwór multimedialny będący elektroniczną bazą danych na tle przesłanek definicji utworu zawartej w art. 1 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ze szczególną wnikliwością opisane zostały specyficzne elementy i części składowe dzieła multimedialnego,

14 Wstęp w których może przejawiać się efekt twórczej pracy o indywidualnym charakterze. Omówiono również przesłankę ustalenia utworu. Kwestie podmiotowe stanowią tematykę rozważań rozdziału czwartego. Podjęto rozważania dotyczące powstawania utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych w stosunku pracy, statusu twórcy pracownika oraz pracodawcy, jako podmiotu uprawnionego do utworu pracowniczego z tytułu autorskich praw majątkowych na podstawie art. 12 ust. 1 oraz art. 74 ust. 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Poddano analizie sytuację, gdy pracodawca jest jednocześnie producentem utworu zbiorowego i nabywa prawa na podstawie art. 11 ustawy. Przedstawiona została również sytuacja, w której podstawą nabycia praw do poszczególnych części składowych utworu multimedialnego od twórców są inne umowy: o dzieło, licencyjne oraz dotyczące przeniesienia autorskich praw majątkowych. Treść prawa do utworu multimedialnego będącego elektroniczną bazą danych stanowi przedmiot rozważań rozdziału piątego. Poddano analizie treść autorskich praw majątkowych do utworu oraz ich ograniczenia wynikające z przepisów o dozwolonym użytku osobistym i publicznym. Szczególną uwagę poświęcono kwestii zakresu dozwolonego korzystania z utworu multimedialnego wobec faktu, że łączy się to ze zwielokrotnianiem programu komputerowego stanowiącego jego integralną część składową. Zakres dozwolonego użytku elektronicznej bazy danych będącej utworem oraz programu komputerowego jest różny. Omówione zostały również autorskie prawa osobiste do utworu multimedialnego oraz zakres dozwolonego dysponowania tymi prawami. Praca uwzględnia stan prawny na dzień 1 września 2009 r.

Niedostępne w wersji demonstracyjnej. Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki.