AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE I MAJĄTKOWE ORAZ ICH OCHRONA część

Transkrypt

1 Wykład nr X Podstawy prawa i ochrona własności intelektualnej AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE I MAJĄTKOWE ORAZ ICH OCHRONA część I Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej Zakład Gospodarki Wodnej OPRACOWAŁ dr hab.inż.wojciech Chmielowski prof. PK

2 Ochrona praw autorskich i Obrót prawami autorskimi przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu

3 Prawo polskie oparte jest na dualistycznym modelu praw autorskich, który zakłada istnienie praw majątkowych równolegle z prawami osobistymi. Konsekwencją przyjęcia dualistycznej konstrukcji prawa autorskiego, jest wprowadzenie odrębnego statusu prawnego dla dwóch grup praw autorskich: autorskich praw majątkowych i autorskich praw osobistych.

4 Prawa osobiste są niezbywalne i nie gasną z chwila śmierci twórcy. Prawa majątkowe mogą być zbywane i gasną po upływie ustawowo określonych terminów.

5 PRAWA OSOBISTE Art. 16 Autorskie prawa osobiste: chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, w szczególności prawo do: 1) autorstwa utworu; 2) oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo; 3) nienaruszalności treści i formy inaczej integralności utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania; 4) decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności; 5) nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

6 Autorskie prawa osobiste, których znaczenie i charakter zostały dostrzeżone oraz ukształtowane w dużej mierze przez orzecznictwo sądów francuskich, odnoszą się do sfery niemajątkowych (pozaekonomicznych) interesów twórcy, związanych z konkretnym utworem.

7 Okoliczność ta nie sprzeciwia się jednak temu, że wspomniane prawa mogą mieć dla twórcy także znaczenie ekonomiczne, choć pozostające niejako "na dalszym planie". Na tym tle możliwe jest przyjęcie w szczególnych sytuacjach konstrukcji nadużycia prawa, gdy twórca w sposób lub w zakresie odbiegającym od powszechnie przyjmowanego wykorzystuje swe zakazowe uprawnienia osobiste przede wszystkim dla uzyskania korzyści materialnych; w praktyce dotyczyć to może najczęściej zakazu wprowadzania zmian do zrealizowanych dzieł architektonicznych.

8 Autorskie prawa osobiste powstają z chwilą ustalenia utworu (chociażby miał postać nie skończoną). Dla ochrony osobistych interesów twórcy w okresie wcześniejszym, ze względu na podejmowany przez niego proces twórczy, należy stosować przepisy art. 23 i 24 k.c. Ochrona autorskich dóbr osobistych, w przeciwieństwie do wszystkich innych dóbr osobistych, nie jest ograniczona w czasie i "trwa wiecznie". W praktyce dochodzi jednak do osłabienia intensywności tej ochrony po śmierci twórcy. W miarę upływu czasu ulega ona dalszej "erozji", ewoluując, w coraz wyższym stopniu, w kierunku ochrony pewnych interesów publicznych, powszechnych, związanych z poszanowaniem dorobku (dziedzictwa) kulturalnego.

9 Autorskie prawa osobiste są tak ściśle związane z osobą twórcy, ze nie można się ich ani zrzec, ani zbyć. Autor może zobowiązać się do wykonywania wobec określonej osoby trzeciej swojego prawa osobistego, bądź nawet zezwolić jej na wykonywanie tego prawa w jego imieniu. Dochodzi bowiem wówczas do wykonywania, a nie do zrzeczenia się, autorskich praw osobistych. Wola stron w zakresie wykonywania praw autorskich może być wyrażona także w sposób dorozumiany. Autor, narażając się wprawdzie na ewentualną odpowiedzialność z tytułu naruszenia swych zobowiązań, może jednak odwołać swoją zgodę na wykonywanie przez osobę trzecią jego praw osobistych.

10 Jak podkreśla art. 16, autorskie prawa osobiste chronią więź twórcy z utworem. Chodzi tu o osobisty stosunek twórcy do dzieła. Sformułowanie użyte w art. 16 wskazuje, że ustawodawca uwzględnia wiele autorskich dóbr osobistych, odpowiadających pojedynczym, wyodrębnionym interesom niemajątkowym. Można jednak bronić poglądu, że w istocie ustawa wprowadza jedno autorskie dobro, a zarazem prawo osobiste (mające na uwadze właśnie ową więź łączącą twórcę z utworem) rozciągające się na wiele poszczególnych pozamajątkowych dóbr (interesów). Przyjęcie tej drugiej interpretacji ułatwiałoby ewentualną próbę wykładni dopuszczającej zbycie lub zrzeczenie się poszczególnych autorskich praw osobistych.

11 W przypadku współautorstwa nie powstaje wspólność autorskich dóbr i praw osobistych. Każdy ze współtwórców korzysta z ochrony niezależnych, "własnych" poszczególnych autorskich dóbr osobistych. W przypadku konfliktu pomiędzy współautorami w sferze wykonywania autorskich praw osobistych (spory powstają przede wszystkim w sferze wykonywania prawa do decydowania o publikacji i prawa do integralności) brak podstaw, by stosować w drodze analogii przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych.

12 Autorskim prawom osobistym przysługuje swoiste pierwszeństwo wobec praw majątkowych w tym sensie, że w przypadku gdy dla realizacji autorskich praw majątkowych niezbędne jest uzyskanie odpowiedniej zgody podmiotu autorskich dóbr osobistych - to bez takiej zgody prawa majątkowe nie mogą być wykonywane. Dotyczy to przede wszystkim prawa decydowania o publikacji, a także, w znacznym stopniu, prawa do integralności dzieła.

13 PRAWA MAJĄTKOWE Przedmiot obrotu mogą stanowić autorskie prawa majątkowe Art. 17 określa Treść autorskich praw majątkowych Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie utworu. Istnieje domniemanie przysługiwania twórcy wszelkich uprawnień majątkowych w stosunku do dzieła, chyba że zostały one w sposób wyraźny ograniczone czy odjęte przez ustawodawcę.

14 Przeniesienie autorskich praw majątkowych

15 Art Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej: 1) autorskie prawa majątkowe mogą przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy; 2) nabywca autorskich praw majątkowych może przenieść je na inne osoby, chyba że umowa stanowi inaczej.

16 2. Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umowa o korzystanie z utworu, zwana dalej "licencją", obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. 3. Nieważna jest umowa w części dotyczącej wszystkich utworów lub wszystkich utworów określonego rodzaju tego samego twórcy mających powstać w przyszłości. 4. Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia.

17 5. Twórca utworu wykorzystanego lub włączonego do utworu audiowizualnego oraz utworu wchodzącego w skład utworu zbiorowego, po powstaniu nowych sposobów eksploatacji utworów, nie może bez ważnego powodu odmówić udzielenia zezwolenia na korzystanie z tego utworu w ramach utworu audiowizualnego lub utworu zbiorowego na polach eksploatacji nieznanych w chwili zawarcia umowy.

18 Zasada zbywalności majątkowych praw autorskich art ), nabywca może rozporządzać nabytymi majątkowymi prawami autorskimi także na rzecz osób trzecich Art. 41 ust. 1 Art. 41 ust. 4

19 Dwa rodzaje umów 1 umowa o przeniesienie autorskich prawa majątkowych umowa przenosząca prawo, 2 licencja wyłączna lub niewyłączna umowa o korzystanie z utworu (licencja nie przenosi majątkowych praw autorskich). Art. 65 domniemanie licencji W przypadku braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji.

20 Umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych 1 Umowa mająca na celu przejście jakiegoś gospodarczo i prawnie wyodrębnionego elementu całości prawa autorskiego. Art. 53 Forma pisemna ad solemnitatem czyli pod rygorem nieważności, Art. 43 Art domniemanie, że umowa ma charakter odpłatny, Jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych lub udzielenie licencji nastąpiło nieodpłatnie, twórcy przysługuje prawo do wynagrodzenia.

21 Przeniesienie majątkowych praw autorskich charakteryzuje się tym, że możliwe jest przeniesienie prawa tylko w odniesieniu do określonego sposobu korzystania, na określony czas, na określone terytorium. Zatem przeniesienie majątkowych praw autorskich nie musi oznaczać nabycia prawa rozporządzania na wszystkich polach eksploatacji. Zakres korzystania, czyli pola eksploatacji, na jakich możliwe będzie korzystanie z utworu, to oczywiście element przedmiotowo istotny ze względu na art. 41 ust. 4 [prawa autorskiego].

22 Elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii) umowy przenoszącej majątkowe prawa autorskie : Do elementów przedmiotowo istotnych umowy przenoszącej majątkowe prawa autorskie należą: oświadczenie o zbyciu praw, oznaczenie (określenie) utworu, co do którego przenosi się prawa, określenie zakresu przeniesienia, w tym pól eksploatacji.

23 Brak w umowie o dzieło wyraźnych postanowień o przeniesieniu majątkowych praw autorskich, ze względu na formę pisemną ad solemnitatem wymaganą dla przeniesienia majątkowych praw autorskich, powoduje, że prawa autorskie majątkowe pozostają przy twórcy, natomiast zgodnie z art. 65 prawa autorskiego w przypadku braku wyraźnego postanowienia o przeniesieniu prawa, uważa się, że twórca udzielił licencji. (prof. E. Traple w Glosie do wyroku SN z dnia 18 czerwca 2003 r., II CKN 269/01)

24 Zasada obowiązku wskazania pól eksploatacji (sposobów korzystania z utworu) w umowie przenoszącej prawa majątkowe do utworu Pola eksploatacji = sposoby korzystania z utworu Brak definicji ustawowej przyjmuje się, że jest to pewien względnie jednorodny sposób (forma) korzystania z utworu

25 Katalog podstawowych pól eksploatacji (w skrócie PE) określa art. 50: Art. 50. Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności: 1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;

26 2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy; 3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 - publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

27 Jest to katalog który nie ma charakteru wyczerpującego, katalog przykładowy 1. Strony mogą umownie ustalić takie PE, które nie są w art. 50 wymienione, 2. strony mogą również odmiennie ukształtować pola eksploatacji wymienione w art. 50: choćby poprzez podział ustawowego PE na subkategorie, np. a. zwielokrotnianie jako kilka różnych PE b. wydanie w miękkiej, twardej oprawie, c. wydanie na płycie kompaktowej d. połączeniu kilku PE w jedno PE np. e. zwielokrotnianie i wprowadzenie do obrotu

28 3. uwzględnienie terytorialnego i czasowego wymiaru PE - odrębne PE np.: a. Wydanie w Polsce, za granicą, b. Wystawienie w Warszawie albo w Krakowie, c. Wykonanie publiczne przez okres pierwszych 6 miesięcy lub później, Jeżeli strony zawierają umowę o przeniesienie któregoś z uprawnień majątkowych, to w takim przypadku twórca zgadza się na wyodrębnienie jednego lub kilku sposobów korzystania z utworu i zgadza się na przejście tego prawa na nabywcę pod tytułem odpłatnym lub darmowym. Umowa taka jest umową powodującą przeniesienie tak wyodrębnionego prawa na nabywcę nabycie pochodne i konstytutywne.

29 Wykład nr X Podstawy prawa i ochrona własności intelektualnej AUTORSKIE PRAWA OSOBISTE I MAJĄTKOWE ORAZ ICH OCHRONA część I Instytut Inżynierii i Gospodarki Wodnej Zakład Gospodarki Wodnej OPRACOWAŁ dr hab.inż.wojciech Chmielowski prof. PK