Skrypty Becka Brygida Kuźniak Marcin Marcinko Organizacje międzynarodowe 3. wydanie Wydawnictwo C. H. Beck
SKRYPTY BECKA Organizacje miêdzynarodowe
W sprzeda y: A. azowski, A. Zawidzka PRAWO MIÊDZYNARODOWE PUBLICZNE Podrêczniki Prawnicze E. Ca³a-Wacinkiewicz PODSTAWY SYSTEMU PRAWA MIÊDZYNARODOWEGO. PYTANIA. TESTY. TABLICE Repetytoria C. H. Beck A. aski (red.) PRAWO PRYWATNE MIÊDZYNARODOWE. PYTANIA EGZAMINACYJNE. TESTY. KAZUSY. TABLICE Repetytoria C. H. Beck B. KuŸniak ORGANIZACJE MIÊDZYNARODOWE. PYTANIA. TABLICE Æwiczenia Becka J. Barcik, T. Srogosz PRAWO MIÊDZYNARODOWE PUBLICZNE Akademia Prawa www.sklep.beck.pl
Organizacje miêdzynarodowe dr Brygida KuŸniak adiunkt w Zak³adzie Prawa Miêdzynarodowego Publicznego Uniwersytetu Jagielloñskiego dr Marcin Marcinko asystent w Zak³adzie Prawa Miêdzynarodowego Publicznego Uniwersytetu Jagielloñskiego 3. wydanie zmienione i uaktualnione
Redakcja: Ksenia Rzepka Pierwsze i drugie wydanie tego skryptu opracowali: Pawe³ Czubik, Brygida KuŸniak Trzecie wydanie opracowali: Brygida KuŸniak, Marcin Marcinko, przy czym rozdzia³y: System GATT/WTO multilateralna organizacja handlowa i Organizacja Paktu Pó³nocno- -atlantyckiego pierwotnie autorstwa Paw³a Czubika zosta³y przez autorów niniejszego wydania wykorzystane oraz uzupe³nione i rozszerzone. Wydawnictwo C. H. Beck 2008 Wydawnictwo C.H. Beck, Sp. z o.o. ul. Gen. Zaj¹czka 9, 01-518 Warszawa Sk³ad i ³amanie: DTP Service Druk i oprawa: Wers Design Sp. z o.o., Chmielniki 6 ISBN 978-83-7483-798-9
PRZEDMOWA Oddajemy do Pañstwa r¹k III wydanie skryptu stanowi¹cego wynik naszych wieloletnich doœwiadczeñ w nauczaniu przedmiotu prawo miêdzynarodowe publiczne i przedmiotu organizacje miêdzynarodowe na ró nych wydzia³ach i kierunkach. Celem opracowania jest nie tylko zaprezentowanie wybranych organizacji miêdzynarodowych ale jednoczeœnie ogólne scharakteryzowanie organizacji miêdzynarodowej jako podmiotu prawa miêdzynarodowego. Poruszona tematyka stanowi autorski podyktowany g³ównie kryterium przydatnoœci dydaktycznej wybór zarówno zagadnieñ ogólnych, jak i w zakresie doboru prezentowanych organizacji. Czêœæ pierwsza pomyœlana jest jako próba zdefiniowania i sklasyfikowania organizacji miêdzynarodowych oraz ukazania wspólnych prawide³ rz¹dz¹cych ich funkcjonowaniem. Czêœæ druga zawiera omówienie funkcjonowania wybranych miêdzynarodowych organizacji miêdzyrz¹dowych, ze szczególnym uwzglêdnieniem Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz Wspólnot Europejskich i Œwiatowej Organizacji Handlu, jak równie wybranych organizacji o charakterze pozarz¹dowym. Czêœæ trzecia obejmuje tablice maj¹ce s³u yæ usystematyzowaniu wiedzy, zaplanowane jako pomoc w skutecznym przygotowaniu siê do egzaminów lub kolokwiów. Czêœæ czwart¹ stanowi¹ wybrane teksty prawne. Skrypt przygotowany zosta³ z myœl¹ o studentach wydzia³ów politologicznych i wydzia³ów prawa, jak równie wszystkich tych kierunków, na których nauczany jest przedmiot organizacje miêdzynarodowe i przedmiot prawo miêdzynarodowe publiczne. Wydanie I i II niniejszego skryptu przygotowali autorzy Pawe³ Czubik i Brygida KuŸniak. Wydanie III przygotowali autorzy: Brygida KuŸniak i Marcin Marcinko, przy czym Marcin Marcinko wykorzysta³, za zgod¹ dotychczasowego autora Paw³a Czubika, obszerne fragmenty rozdzia³u System GATT/WTO multilateralna organizacja handlowa oraz fragmenty rozdzia³u Organizacja Paktu Pó³nocnoatlantyckiego dokonuj¹c w tekœcie zmian i rozszerzeñ na potrzeby prezentowanego wydania. Kraków, lipiec 2008 r. Autorzy
SPIS TREŒCI Przedmowa... V Wykaz skrótów... XIII Wykaz literatury... XVII Wa niejsze adresy internetowe... XXI I. Czêœæ ogólna Rozdzia³ I. Rozwa ania ogólne... 3 1. Organizacja miêdzynarodowa, prawo organizacji miêdzynarodowych definicja... 3 2. Klasyfikacja organizacji miêdzynarodowych... 4 1. Organizacje rz¹dowe, pozarz¹dowe i mieszane... 4 2. Organizacje globalne i partykularne... 5 3. Organizacje ogólne i wyspecjalizowane... 6 4. Organizacje otwarte, pó³otwarte i zamkniête... 7 5. Organizacje tradycyjne i ponadpañstwowe... 7 6. Organizacje koordynuj¹ce i integruj¹ce... 8 7. Inne podzia³y organizacji miêdzynarodowych... 8 3. Organizacja miêdzynarodowa uczestnik spo³ecznoœci miêdzynarodowej... 8 4. Organizacja miêdzynarodowa podmiot prawa miêdzynarodowego... 9 5. Utworzenie organizacji miêdzynarodowej... 11 6. Struktura organizacji miêdzynarodowych... 12 7. Osoby fizyczne w organizacjach miêdzynarodowych... 13 Rozdzia³ II. Uchwa³y organizacji miêdzynarodowych... 15 8. ród³a prawa miêdzynarodowego... 15 9. Miêkkie prawo miêdzynarodowe... 19 Rozdzia³ III. II Konwencja wiedeñska o prawie traktatów z 1986 r.... 21 10. Prawo traktatów... 21 11. Definicja traktatu, zdolnoœæ do zawierania traktatów... 22 12. Sposoby zawarcia traktatu... 23 1. Rokowania (negocjacje)... 24 2. Ustalenie autentycznoœci tekstu/parafowanie... 24 3. Podpisywanie/wymiana dokumentów stanowi¹cych traktat... 24 4. Przyjêcie umowy... 25 13. Zastrze enia... 27
VIII Spis treœci 14. Stosowanie traktatu w czasie i w przestrzeni... 28 15. Interpretacja traktatu... 29 16. Obowi¹zek nieudaremniania traktatu, pacta sunt servanda... 30 17. Umowy a pañstwa i organizacje miêdzynarodowe niebêd¹ce stronami... 31 18. Niewa noœæ traktatu... 32 19. Wygaœniêcie traktatu... 34 Rozdzia³ IV. Sukcesja cz³onkostwa w organizacjach miêdzynarodowych... 37 II. Czêœæ szczegó³owa Rozdzia³ I. ONZ organizacja uniwersalna... 43 20. ONZ charakterystyka ogólna... 43 21. Organy g³ówne ONZ... 46 1. Zgromadzenie Ogólne... 46 2. Rada Bezpieczeñstwa... 48 3. Rada Gospodarcza i Spo³eczna... 51 4. Rada Powiernicza... 52 5. Sekretariat... 52 6. Miêdzynarodowy Trybuna³ Sprawiedliwoœci... 52 22. Organizacje wyspecjalizowane ONZ... 55 Rozdzia³ II. System GATT/WTO multilateralna organizacja handlowa... 57 23. GATT... 57 1. Rys historyczny... 57 2. GATT jako quasi-organizacja miêdzynarodowa... 60 3. Funkcje GATT... 62 4. GATT jako podstawa prawna funkcjonowania regionalnych organizacji integracyjnych... 65 24. Œwiatowa Organizacja Handlu... 68 1. Powstanie Œwiatowej Organizacji Handlu... 68 2. Struktura WTO... 68 3. Funkcje organizacji, kszta³t nowego systemu handlowego... 71 4. Nowa runda... 74 5. Œwiatowa Organizacja Handlu a regionalizm handlowy... 75 Rozdzia³ III. Wspólnoty Europejskie i Unia Europejska... 79 25. Prawo europejskie definicja... 79 26. Pierwotne prawo wspólnotowe rozwój... 80 1. EWWiS... 81 2. EWG i EURATOM... 81 3. Zunifikowanie instytucji Wspólnot... 82 4. Jednolity Akt Europejski... 82 5. Traktat o Unii Europejskiej... 83 6. Filary Unii Europejskiej... 86 7. Traktat Amsterdamski... 89 8. Instytucja wzmocnionej wspó³pracy... 89 9. Traktat Nicejski... 91 10. Konstytucja europejska i traktat reformuj¹cy... 91
Spis treœci IX 11. Rozszerzanie cz³onkostwa UE... 92 27. Pochodne prawo wspólnotowe... 92 Rozdzia³ IV. Organizacja Paktu Pó³nocnoatlantyckiego... 95 28. Geneza, cele i zasady dzia³ania Paktu... 95 1. Powstanie NATO... 95 2. Cele i zasady dzia³ania NATO... 96 29. Struktura Paktu... 99 1. Struktury polityczne... 99 2. Struktury wojskowe... 101 3. Cz³onkostwo w NATO... 103 4. Struktury partnerstwa i wspó³pracy z NATO... 104 30. Dzia³alnoœæ Paktu w okresie postzimnowojennym... 110 1. Transformacja NATO... 110 2. Reagowanie na nowe zagro enia w dziedzinie bezpieczeñstwa... 111 3. Rola NATO w operacjach pokojowych/operacjach wspierania pokoju... 113 4. Pozosta³e obszary dzia³alnoœci... 118 Rozdzia³ V. Wybrane pozawspólnotowe organizacje europejskie o charakterze niegospodarczym... 121 31. Rada Europy... 121 32. Organizacja Bezpieczeñstwa i Wspó³pracy w Europie... 127 Rozdzia³ VI. Miêdzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy a... 129 33. Rys historyczny... 129 34. Cele i zasady dzia³ania MKCK, podstawy prawne dzia³alnoœci... 131 35. Struktura MKCK... 134 36. Miêdzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy a a Miêdzynarodowy Ruch Czerwonego Krzy a i Czerwonego Pó³ksiê yca... 137 Rozdzia³ VII. Wybrane miêdzynarodowe organizacje pozarz¹dowe... 141 37. Amnesty International... 141 1. Rys historyczny... 141 2. Cele i zasady dzia³ania Amnesty International... 143 3. Struktura Amnesty International... 146 38. Greenpeace... 152 1. Rys historyczny... 152 2. Cele i zasady dzia³ania Greenpeace... 155 3. Struktura Greenpeace... 156 III. Testy i tablice Przyk³adowe testy wraz z rozwi¹zaniami Test 1... 163 Test 2... 166 Test 3... 168 Rozwi¹zanie testu 1... 171 Rozwi¹zanie testu 2... 173 Rozwi¹zanie testu 3... 175
X Spis treœci Tablice Tabl. 1. Spo³ecznoœæ miêdzynarodowa... 178 Tabl. 2. Rodzaje Ÿróde³ prawa miêdzynarodowego publicznego... 178 Tabl. 3. Znaczenie Ÿróde³ prawa miêdzynarodowego na poszczególnych etapach istnienia organizacji miêdzynarodowej... 179 Tabl. 4. Umowa miêdzynarodowa terminologia... 179 Tabl. 5. Uchwa³y organizacji miêdzynarodowych Ÿród³o prawa... 179 Tabl. 6. Uchwa³y organizacji miêdzynarodowych podzia³... 179 Tabl. 7. Tryby podejmowania uchwa³ w organizacjach miêdzynarodowych... 180 Tabl. 8. Podmiotowoœæ miêdzynarodowoprawna... 180 Tabl. 9. Podmioty prawa miêdzynarodowego publicznego uznane przez ca³¹ doktrynê... 180 Tabl. 10. Atrybuty podmiotowoœci organizacji miêdzynarodowej... 181 Tabl. 11. Klasyfikacja organizacji miêdzynarodowych... 181 Tabl. 12. Organizacje rz¹dowe (GO) terminologia... 183 Tabl. 13. Organizacje pozarz¹dowe (NGO) terminologia... 183 Tabl. 14. Statut organizacji miêdzynarodowej... 183 Tabl. 15. Struktura organizacji miêdzynarodowych... 183 Tabl. 16. Cz³onkostwo w organizacjach miêdzynarodowych klasyfikacja... 184 Tabl. 17. Sankcje znajduj¹ce siê w dyspozycji organizacji miêdzynarodowej... 184 Tabl. 18. Funkcjonariusze miêdzynarodowi... 185 Tabl. 19. Prawo traktatów... 185 Tabl. 20. Tryb zawierania umowy miêdzynarodowej... 185 Tabl. 21. Dopuszczalnoœæ zg³aszania zastrze eñ do traktatów... 186 Tabl. 22. Sprzeciw wobec zastrze enia... 186 Tabl. 23. Interpretacja traktatów klasyfikacja... 186 Tabl. 24. Interpretacja traktatów szko³y... 187 Tabl. 25. Regu³y interpretacji traktatów... 187 Tabl. 26. Umowy a pañstwa i organizacje miêdzynarodowe niebêd¹ce stronami... 188 Tabl. 27. Niewa noœæ traktatu... 188 Tabl. 28. Wygaœniêcie traktatu... 189 Tabl. 29. Sukcesja pañstw definicja... 189 Tabl. 30. Typy sukcesji pañstw... 190 Tabl. 31. Przedmiot sukcesji pañstw... 190 Tabl. 32. Organy g³ówne ONZ... 190 Tabl. 33. Podejmowanie uchwa³ w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ... 191 Tabl. 34. Sprawy wa ne w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ... 191 Tabl. 35. Sankcje Rady Bezpieczeñstwa... 192 Tabl. 36. Funkcje MTS... 192 Tabl. 37. Rewizja wyroku MTS... 192 Tabl. 38. Struktura WTO... 193 Tabl. 39. Materialnoprawne filary WTO... 193 Tabl. 40. Prawo miêdzynarodowe publiczne a prawo europejskie... 194 Tabl. 41. Prawo europejskie systematyka... 194 Tabl. 42. ród³a prawa europejskiego hierarchia... 195 Tabl. 43. Wspólnoty Europejskie... 195 Tabl. 44. Unia Europejska i Wspólnoty Europejskie... 195 Tabl. 45. Unia Europejska... 196
Spis treœci XI Tabl. 46. Organy Rady Europy... 196 Tabl. 47. Przebieg postêpowania przed ETPC skarga indywidualna... 197 Tabl. 48. Wspólnotowe i pozawspólnotowe prawo europejskie kwestie terminologiczne... 198 IV. Wybór tekstów prawnych 1. Karta Narodów Zjednoczonych, Statut Miêdzynarodowego Trybuna³u Sprawiedliwoœci... 201 2. Statut Rady Europy (wyci¹g)... 230 3. Traktat o Unii Europejskiej (wyci¹g)... 236 4. Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹ (wyci¹g)... 251 5. Traktat Pó³nocnoatlantycki... 259 6. Konwencja o ochronie praw cz³owieka i podstawowych wolnoœci (wyci¹g)... 262 Indeks rzeczowy... 275
WY KA Z SKRÓTÓW AI... Amnesty International EAPC... Euroatlantycka Rada Partnerstwa (European-Atlantic Partnership Council) EFTA... Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (European Free Trade Association) EKS... Europejska Karta Socjalna EKPC... Europejska Konwencja Praw Cz³owieka EOG... Europejski Obszar Gospodarczy ESDP... Europejska Polityka Bezpieczeñstwa i Obrony (European Security and Defence Policy) ETPC... Europejski Trybuna³ Praw Cz³owieka ETS... Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci EURATOM... Europejska Wspólnota Energii Atomowej EWG... Europejska Wspólnota Gospodarcza EWWiS... Europejska Wspólnota Wêgla i Stali FAO... Organizacja do Spraw Wy ywienia i Rolnictwa (Food and Agricultural Organization) GATT... Uk³ad Ogólny w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade) GATS... Uk³ad Ogólny w sprawie Handlu Us³ugami (General Agreement on Trade in Services) GO... organizacja miêdzyrz¹dowa (Governmental Organization) IAEA... Miêdzynarodowa Agencja Energii Atomowej (International Atomic Energy Agency) IBRD... Miêdzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Reconstruction and Development) ICAO... Miêdzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego (International Civil Aviation Organization) ICJ Reports... International Court of Justice Reports Judgements, Advisory Opinions and Orders IFAD... Miêdzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa (International Fund for Agricultural Development)
XIV Wykaz skrótów ILM... International Legal Materials ILO... Miêdzynarodowa Organizacja Pracy (International Labour Organization) ILR... International Law Reports IMO... Miêdzynarodowa Organizacja Morska (International Maritime Organization) IMF... Miêdzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund) ITO... Miêdzynarodowa Organizacja Handlu (International Trade Organization) ITU... Miêdzynarodowy Zwi¹zek Telekomunikacyjny (International Telecommunication Union) JAE... Jednolity Akt Europejski KWPT... Konwencja wiedeñska o prawie traktatów z 1969 r. KWPT '86... Konwencja wiedeñska o prawie traktatów miêdzy pañstwami a organizacjami miêdzynarodowymi oraz miêdzy organizacjami miêdzynarodowymi z 1986 r. MAP... Plan Dzia³añ na Rzecz Cz³onkostwa w NATO (Membership Action Plan) MKCK... Miêdzynarodowy Komitet Czerwonego Krzy a MTS... Miêdzynarodowy Trybuna³ Sprawiedliwoœci MERCOSUR... Wspólny Rynek Po³udnia (Mercado Commun del Sur) NAC... Rada Pó³nocnoatlantycka (North-Atlantic Council) NAFTA... Pó³nocnoamerykañska Strefa Wolnego Handlu (North American Free Trade Area) NATO... Organizacja Paktu Pó³nocnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization) NGO... organizacja pozarz¹dowa (Non Governmental Organization) NRC... Rada NATO Rosja (NATO Russia Council) NZ... Narody Zjednoczone OBWE... Organizacja Bezpieczeñstwa i Wspó³pracy w Europie OECD... Organizacja Wspó³pracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Co-operation and Development) OJA... Organizacja Jednoœci Afrykañskiej ONZ... Organizacja Narodów Zjednoczonych OPA... Organizacja Pañstw Amerykañskich PCK... Polski Czerwony Krzy PiP... Pañstwo i Prawo PfP... Partnerstwo dla Pokoju (Partnership for Peace) RG-S... Rada Gospodarcza i Spo³eczna SAARC... Po³udniowoazjatyckie Stowarzyszenie Wspó³pracy Regionalnej (South Asian Association for Regional Co-operation)
Wykaz skrótów XV SACEUR... Naczelny Dowódca Po³¹czonych Si³ Zbrojnych NATO w Europie (Supreme Allied Commander Europe) SACLANT... Naczelny Dowódca Po³¹czonych Si³ Zbrojnych NATO na Atlantyku (Supreme Allied Commander Atlantic) SACT... Naczelny Dowódca Si³ Sojuszniczych NATO do spraw Transformacji (Supreme Allied Commander Transformation) SM... Sprawy Miêdzynarodowe SOFA... umowa dotycz¹ca statusu si³ zbrojnych (Status of Forces Agreement) STSM... Sta³y Trybuna³ Sprawiedliwoœci Miêdzynarodowej TA... Traktat Amsterdamski TEURATOM... Traktat ustanawiaj¹cy Europejsk¹ Wspólnotê Energii Atomowej TEWG... Traktat ustanawiaj¹cy Europejsk¹ Wspólnotê Gospodarcz¹ TEWWiS... Traktat ustanawiaj¹cy Europejsk¹ Wspólnotê Wêgla i Stali TRIPS... Porozumienie w sprawie Handlowych Aspektów Praw W³asnoœci Intelektualnej (Agreement on Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights) TUE... Traktat o Unii Europejskiej TWE... Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹ UA... Unia Afrykañska UE... Unia Europejska UNESCO... Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Wychowania, Nauki i Kultury (United Nations Educational Scientific and Cultural Organization) UNIDO... Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemys³owego (United Nations Industrial Development Organization) UPU... Powszechny Zwi¹zek Pocztowy (Universal Postal Union) UZE... Unia Zachodnioeuropejska WE... Wspólnota Europejska WHO... Œwiatowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization) WIPO... Œwiatowa Organizacji W³asnoœci Intelektualnej (World Intellectual Property Organization) WMO... Œwiatowa Organizacja Meteorologiczna (World Meteorological Organization) WTO... Œwiatowa Organizacja Handlu (World Trade Organization)
WYKAZ LITERATURY 1. Dokumenty i zbiory dokumentów B. Gronowska, T. Jasudowicz, C. Mik, Prawa Cz³owieka. Dokumenty miêdzynarodowe, Toruñ 1996. K. Kocot, K. Wolfke, Wybór dokumentów do nauki prawa miêdzynarodowego, Wroc³aw Warszawa 1976. B. KuŸniak, A. Capik, Traktat Nicejski, Warszawa 2002. T. oœ-nowak (red.), Wspó³czesne stosunki miêdzynarodowe. Wybór tekstów Ÿród³owych z komentarzem, Wroc³aw 1997. A. Przyborowska-Klimczak, Prawo miêdzynarodowe publiczne. Wybór dokumentów, Lublin 1998. A. Przyborowska-Klimczak, E. Skrzyd³o-Tefelska, Dokumenty Europejskie. Traktat o Unii Europejskiej, Traktat ustanawiaj¹cy Wspólnotê Europejsk¹ w wersji Traktatu Amsterdamskiego, Lublin 2000. M. Sykulska, Prawo miêdzynarodowe publiczne, Sopot 1998. B. Wierzbicki (red.), Prawo miêdzynarodowe. Materia³y do studiów, Bia³ystok 1996. 2. Wybrane podrêczniki, s³owniki i encyklopedie M. Alth, Prawo europejskie, Warszawa 1996. L. Antonowicz, Podrêcznik prawa miêdzynarodowego, Warszawa 1998. C. Berezowski, Miêdzynarodowe prawo lotnicze, Warszawa 1964. J. Bia³ocerkiewicz, Prawo miêdzynarodowe publiczne. Zarys wyk³adu, Olsztyn 2005. R. Bierzanek, J. Symonides, Prawo miêdzynarodowe publiczne, Warszawa 2004. B. A. Boczek, Historical Dictionary of International Tribunals, London 1994. I. Brownlie, Principles of Public International Law, Oxford 1998. J. Combacau, Droit international public, Paris 1995. W. Czapliñski, A. Wyrozumska, Prawo miêdzynarodowe publiczne. Zagadnienia systemowe, Warszawa 2004. E. Cziomer, L. Zyblikiewicz, Zarys wspó³czesnych stosunków miêdzynarodowych, Warszawa Kraków 2000. W. Davey, J. Jackson, A. Sykes, Legal Problems of International Economic Relations, St. Paul 1995. J. F. Dennin (red.), Law and Practice of the World Trade Organization. WTO Commentary Binder, New York 1998. Z. Doliwa-Klepacki, Europejska Integracja Gospodarcza, Bia³ystok 1996. Z. Doliwa-Klepacki, Encyklopedia organizacji miêdzynarodowych, Warszawa 1997.
XVIII Wykaz literatury P. Filipek, B. KuŸniak, Prawo miêdzynarodowe publiczne. Testy. Kazusy. Tablice, Warszawa 2000. M. Frankowska, Prawo traktatów, Warszawa 1997. J. Galster, C. Mik, Podstawy europejskiego prawa wspólnotowego, Fundacja Promocji Prawa Europejskiego, Toruñ 1996. J. Galster, Z. Witkowski, Kompendium wiedzy o Unii Europejskiej, Toruñ 1999. L. Gelberg, Zarys prawa miêdzynarodowego, Warszawa 1979. J. Gilas, Miêdzynarodowe prawo gospodarcze, Bydgoszcz 1998. J. Gilas, Prawo miêdzynarodowe, Toruñ 1999. W. Góralczyk, Prawo miêdzynarodowe publiczne w zarysie, Warszawa 2007. T. Grzeszczyk, Organizacje miêdzynarodowe. Poradnik metodyczny, Warszawa 1997. M. Herdegen, Võlkerrecht, München 2000. R. Hudec, The GATT Legal System and World Trade Diplomacy, New York 1975. K. Ipsen, Võlkerrecht, München 1990. J. H. Jackson, The World Trading System: Law and Policy of International Economic Relations, Massachusetts 1997. A. Klafkowski, Encyklopedia prawa miêdzynarodowego i stosunków miêdzynarodowych, Warszawa 1976. K. M. Klein, Podrêczny s³ownik ³aciñsko-polski dla prawników, Warszawa 1956. Z. Knypl, Wprowadzenie do prawa europejskiego, Warszawa 1997. M. Lis, Prawo europejskie, Instytucje i istota regionalnego prawa w procesie integracji w Europie, Miêdzynarodowe publiczne prawo Europy, cz. I, Wroc³aw 1998. A. azowski, A. Zawidzka, Prawo miêdzynarodowe publiczne, Warszawa 2008. T. oœ-nowak (red.), Organizacje w stosunkach miêdzynarodowych istota, mechanizmy dzia³ania, zasiêg, Wroc³aw 1997. T. oœ-nowak (red.), Wspó³czesne stosunki miêdzynarodowe, Wroc³aw 1997. P. Malañczuk, Akehurst s Modern Introduction to International Law, London New York 1997. A. Marsza³ek (red.), Integracja Europejska, ódÿ 1997. C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Tom I, Warszawa 2000. S. E. Nahlik, Kodeks prawa traktatów, Warszawa 1976. S. E. Nahlik, Prawo miêdzynarodowe i stosunki miêdzynarodowe, z. I, Kraków 1981. S. E. Nahlik, Wstêp do nauki prawa miêdzynarodowego, Warszawa 1967. E. J. Osmañczyk, Encyklopedia ONZ i stosunków miêdzynarodowych, Warszawa 1986. E. Oziewicz (red.), Procesy interpacyjne we wspó³czesnej gospodarce œwiatowej, Warszawa 2008. S. Parzymies (red.), Europejskie struktury wspó³pracy. Informator, Warszawa 2000. J. Pieñkos, Prawo miêdzynarodowe publiczne, Kraków 2004. I. Rutkowska, Od wspólnot europejskich do unii europejskiej. Czêœæ II: aktualny stan i perspektywy rozwoju Unii Europejskiej, Szczecin 1998. Z. Rybicki (red.), Ma³a encyklopedia prawa, Warszawa 1980. J. Rydzkowski, S³ownik Organizacji Narodów Zjednoczonych, Warszawa 2003. F. Schulz, Classical Roman Law, Oxford 1962. M. N. Shaw, Prawo miêdzynarodowe, Warszawa 2006. J. Sozañski, Wspó³czesne prawo traktatów, Warszawa Poznañ 2003. J. A. Wojciechowski, Instytucje i porz¹dek prawny Wspólnot Europejskich, Warszawa 1996. 3. Wa niejsze monografie i artyku³y L. Antonowicz, Zasada identycznoœci i ci¹g³oœci pañstw w prawie miêdzynarodowym, SM 1969, Nr 2. T. Bartoszewicz, GATT a miêdzynarodowa polityka handlowa, Warszawa 1988.
Wykaz literatury XIX J. Bhagwati, M. Hirsch (red.), The Uruguay Round and Beyond. Essays of Honour of Arthur Dunkel, Geneva 1996. J. Bhagwati, R. Hudec (red.), Fair trade and Harmonisation, Prerequisites for Free Trade, legal analysis, Massachusetts 1996. L. Bierman, D. R. Fraser, J. W. Kolari, The North American Free Trade Agreement: A Market Analysis, Vanderbilt Journal of Transnational Law, vol. 27, No. 4, November 1994. E. Bortone, Evolutione della disciplina GATT con particolare riferimento all Uruguay Round, Dritto Comunitario e degli Scambi Internationali, vol. 26, No. 3, 1987. J. H. J. Bourgeois, F. Berrod, E. Gippini Fournier, The Uruguay Round Results A European Lawyers Perspective, Brussels 1995. Y. Devuyst, GATT Customs Union Provisions and the Uruguay Round: The European Community Experience, Journal of World Trade, vol. 26, No. 1, Febr. 1992. M. P. van Dijk, S. Sideri, Multilateralism versus Regionalism: Trade Issues After the Uruguay Round, London 1996. M. Frankowska, Zagadnienie sukcesji pañstw i rz¹dów w odniesieniu do umów miêdzynarodowych, SM 1969, Nr 6. T. Geiger, D. Kennedy (red.), Regional Trade Blocs, Multilateralism and the GATT. Complementary Paths to Free Trade, London 1996. G. Grabowska, Funkcjonariusze miêdzynarodowi, Katowice 1988. R. Hudec, Developing Countries and the GATT Legal System, London 1987. W. Hummer, M. Schweizer, Österreich und das Recht der Europäischen Union, Wien 1997. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska (red.), Od GATT do WTO. Skutki Rundy Urugwajskiej dla Polski. Warszawa 1995. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska (red.), Polska w WTO, Warszawa 1998. Z. M. Klepacki, Organy organizacji miêdzynarodowych, Warszawa 1973. W. Komarnicki, O prawach i zobowi¹zaniach nowo powsta³ego pañstwa, Warszawa 1918. K. Lankosz, Interpretacja statutów organizacji miêdzynarodowych, Kraków 1985. K. Lankosz (red.), Traktat o Unii Europejskiej. Komentarz, Warszawa 2003. E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje miêdzynarodowe we wspó³czesnym œwiecie, Warszawa 2006. D. Lasok, Porz¹dek prawny Wspólnot i Unii Europejskiej, PiP 1997, z. 3. L. Lorek, Prawo Wspólnot Europejskich w zakresie zatrudnienia i stosunków pracy, Fundacja im. F. Eberta 1993. M. Lubiszewski, T. Jasudowicz, R. Fordoñski (red.), Wybrane aktualne problemy miêdzynarodowego prawa humanitarnego, Olsztyn 2005. T. oœ-nowak (red.), Narody Zjednoczone miêdzy oczekiwaniem a spe³nieniem, Wroc³aw 1995. W. Morawiecki, Funkcje organizacji miêdzynarodowej, Warszawa 1971. W. Morawiecki, Miêdzynarodowe organizacje gospodarcze, tom I. System organizacji miêdzynarodowej, Warszawa 1987. D. Palmeter, P. C. Mavroidis, The WTO Legal System: Sources of Law, American Journal of International Law, vol. 92, no. 3, July 1998. S. Parzymies, I. Popiuk-Rysiñska (red.), Polska w organizacjach miêdzynarodowych, Warszawa 1998. E. Piontek, Unie celne i strefy wolnego handlu a GATT, SM 1974, Nr 4. E. Piontek, EWG. Instrumenty prawne zewnêtrznej polityki gospodarczej, Warszawa 1979. E. Sassoon, Il ruolo del GATT-WTO nel processo di globalizzazione, Affari Esteri, Rivista Trimestrale, no. 120, Octobre 1998 (Autunno), Anno XXX. J. J. Schott, WTO 2000: Setting the Course for World Trade, Washington, September 1996. R. Sonnenfeld, Organizacja miêdzynarodowa jako strona traktatu, Warszawa 1983.