Akademia Prawa. Matthias Herdegen. Prawo europejskie. 2. wydanie. Wydawnictwo C. H. Beck

Transkrypt

1 Akademia Prawa Matthias Herdegen Prawo europejskie 2. wydanie Wydawnictwo C. H. Beck

2 Akademia Prawa Prawo europejskie

3 W sprzeda y: M. Ahlt, M. Szpunar PRAWO EUROPEJSKIE, wyd. 4 Podrêczniki Prawnicze M. Kenig-Witkowska (red.), R. Ostrihansky, A. azowski PRAWO INSTYTUCJONALNE UNII EUROPEJSKIEJ, wyd. 2 Podrêczniki Prawnicze A. azowski (red.), A. abêdzka, M. Szpunar PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ, wyd. 3 Repetytoria K. Lankosz (red.) TRAKTAT O UNII EUROPEJSKIEJ. KOMENTARZ Komentarze Becka J. Napiera³a EUROPEJSKIE PRAWO SPÓ EK Zarys Prawa E. êtowska, K. Osajda NIEUCZCIWE KLAUZULE W PRAWIE UMÓW KONSUMENCKICH, wyd. 2 Orzecznictwo Europejskie M. Bernat ORZECZNICTWO TRYBUNA U SPRAWIEDLIWOŒCI WSPÓLNOT EUROPEJSKICH W SPRAWACH GOSPODARCZYCH Orzecznictwo Europejskie PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ Z WPROWADZENIEM, wyd. 5 Wprowadzenie E. Skibiñska Twoje Prawo

4 Prawo europejskie Dr Matthias Herdegen Profesor Uniwersytetu Reñskiego im. Fryderyka Wilhelma w Bonn 2. wydanie Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2006

5 T³umaczenie: Ewa Schwierskott Redakcja naukowa: Aleksander Cieœliñski Redakcja: Izabela Dorf Wydawnictwo C. H. Beck 2006 Sk³ad i ³amanie: TiM-Print, Warszawa Drukarnia: P.W.P. INTERDRUK, Warszawa ISBN

6 Wstêp do drugiego wydania polskiego... XVII Wstêp do pierwszego wydania polskiego... XIX Wykaz skrótów... XXI Wykaz literatury... XXV Rozdzia³ I. Wiadomoœci wprowadzaj¹ce Spis Prawo treœci europejskie jako system powi¹zanych porz¹dków prawnych I. Prawo europejskie w znaczeniu wê szym II. Prawo europejskie w znaczeniu szerszym III. Zró nicowane cele europejskich systemów prawnych IV. Wyjaœnienia terminologiczne Rada Europy I. Cele i struktura II. Akty prawne Rady Europy Europejska Konwencja o Ochronie Praw Cz³owieka i Podstawowych Wolnoœci jako ogólnoeuropejski standard ochrony praw podstawowych V

7 I. Znaczenie Konwencji II. Organy konwencyjne III. Postêpowanie IV. Orzecznictwo Trybuna³u dotycz¹ce poszczególnych praw zagwarantowanych w Konwencji Autonomiczna wyk³adnia praw zagwarantowanych w Konwencji Obowi¹zki pañstwa w zakresie ochrony praw i wolnoœci wed³ug Konwencji Zakaz nieludzkiego traktowania Ekstradycja Wydalenie cudzoziemca Kara œmierci Ochrona rodziny i ycia prywatnego Wolnoœæ wyra ania opinii Ochrona w³asnoœci Zakaz dyskryminacji Granice praw zagwarantowanych w Konwencji V. Obowi¹zywanie Konwencji w prawie krajowym VI. Znaczenie Konwencji dla ochrony praw podstawowych Unii Europejskiej Rozwój Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej I. Europejska Wspólnota Wêgla i Stali II. Traktaty Rzymskie: utworzenie Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej III. Dalsza rozbudowa porz¹dku wspólnotowego IV. Traktat z Maastricht o Unii Europejskiej Ustanowienie Unii Europejskiej Zmiany w Traktatach wspólnotowych Umowa o polityce spo³ecznej V. Europejski Obszar Gospodarczy VI. Rozszerzenie Unii Europejskiej w 1995 r VII. Odrêbne nurty prawa wspólnotowego (umowy z Schengen i Dublina) VIII. Traktat z Amsterdamu IX. Traktat z Nicei X. Rozszerzenie Unii Europejskiej w 2004 r VI

8 XI. Zakres terytorialny obowi¹zywania prawa Unii Europejskiej XII. Konwent Europejski i Traktat ustanawiaj¹cy Konstytucjê dla Europy Struktura Unii Europejskiej I. Trzy filary Unii Europejskiej II. Rada Europejska jako kierowniczy organ Unii Europejskiej III. Wspó³dzia³anie organów wspólnotowych w II i III filarze IV. Relacja Wspólnoty Unia Europejska V. Powi¹zanie Traktatów wspólnotowych z Traktatem oue VI. Wzmocniona wspó³praca Charakter prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej I. Wspólnoty Europejskie jako organizacje miêdzynarodowe Podmiotowoœæ prawna w prawie miêdzynarodowym Obowi¹zywanie powszechnego prawa miêdzynarodowego Zwi¹zanie Wspólnot Europejskich Prawo wspólnotowe a stosunki prawnomiêdzynarodowe miêdzy pañstwami cz³onkowskimi Zdolnoœæ prawna w wewnêtrznym obrocie prawnym Przywileje i immunitety II. Ponadnarodowy charakter Wspólnot Europejskich Prawo wspólnotowe jako autonomiczny system prawny Bezpoœrednie obowi¹zywanie prawa pochodnego III. Charakter prawny Unii Europejskiej IV. System Unii Europejskiej jako zwi¹zek pañstw Stosunek Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej do pañstw cz³onkowskich I. Pañstwa cz³onkowskie jako w³odarze Traktatów VII

9 II. Przyst¹pienie i wyst¹pienie pañstwa cz³onkowskiego z Unii Europejskiej Przyst¹pienie nowego pañstwa cz³onkowskiego Wyst¹pienie pañstwa cz³onkowskiego z Unii III. Podstawowe zasady w relacjach miêdzy Wspólnotami a pañstwami cz³onkowskimi Obowi¹zek lojalnoœci i wiernoœci Traktatowi (art. 10 TWE) Koordynacja polityk gospodarczych (art. 4 TWE) Zakaz dyskryminacji (art. 12 TWE) Zasada pomocniczoœci Klauzule ochronne i na wypadek stanów wyj¹tkowych IV. Podstawowe wartoœci Unii Europejskiej Rozdzia³ II. Wspólnoty Europejskie jako rdzeñ Unii Europejskiej Instytucje Wspólnot Europejskich I. Przegl¹d Wzajemne relacje dwóch Wspólnot i ich wspólnych organów Organy naczelne Podzia³ funkcji w systemie wspólnotowym Siedziba organów Aparat administracyjny Porozumienia miêdzy organami II. Rada Unii Europejskiej Uwagi wstêpne Sk³ad i aspekty organizacyjne Sk³ad Komitet Sta³ych Przedstawicieli i Sekretariat Generalny jako organy pomocnicze Regulamin Rady Podejmowanie decyzji Zadania III. Komisja Uwagi ogólne Sk³ad Komisji Podejmowanie decyzji i Regulamin wewnêtrzny VIII

10 4. Zadania Organizacja wewnêtrzna IV. Parlament Europejski Uwagi ogólne Sk³ad i organizacja Zadania Partie polityczne V. Trybuna³ Sprawiedliwoœci Uwagi ogólne Organizacja i tryb postêpowania przed Trybuna³em Sprawiedliwoœci S¹d Pierwszej Instancji Orzecznictwo Trybuna³u Sprawiedliwoœci jako czynnik integracyjny VI. Trybuna³ Obrachunkowy VII. Organy opiniodawcze Komitet Ekonomiczno-Spo³eczny Komitet Regionów VIII. Pozosta³e instytucje Europejski Bank Inwestycyjny Inne samodzielne instytucje urzeczywistniaj¹ce cele traktatowe IX. Zasada równowagi instytucjonalnej ród³a prawa wspólnotowego I. Wstêp II. Pierwotne prawo wspólnotowe Traktaty ustanawiaj¹ce Wspólnoty i ich czêœci sk³adowe jako porz¹dek prawny Wspólnot Zasady podstawowe Zmiana Traktatów Bezpoœrednia skutecznoœæ postanowieñ traktatowych Ogólne zasady prawa wspólnotowego Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej III. Pochodne prawo wspólnotowe Rozporz¹dzenie Dyrektywy Nakaz skutecznej implementacji dyrektyw Wyk³adnia dyrektyw Bezpoœrednia skutecznoœæ dyrektyw IX

11 3. Decyzje Zalecenia i opinie Inne akty prawne Akty prawne w Traktacie Konstytucyjnym IV. Kompetencje Wspólnot (Unii Europejskiej) oraz zasada kompetencji powierzonych Podstawa traktatowa dla kompetencji organów Niepisane kompetencje wspólnotowe Uprawnienie generalne wynikaj¹ce z art. 308 TWE Typologia kompetencji wspólnotowych Dyskusja na temat kompetencji Porz¹dek kompetencyjny w Europejskim Traktacie Konstytucyjnym V. Stanowienie prawa Uwagi ogólne Wspó³dzia³anie Parlamentu Europejskiego Wydawanie przepisów wykonawczych VI. Wyk³adnia prawa wspólnotowego i rozwój prawa dokonywany przez s¹dy VII. Domniemanie wa noœci aktów prawnych wydawanych przez organy wspólnotowe System ochrony prawa wspólnotowego I. Trybuna³ Sprawiedliwoœci jako gwarant ochrony prawa wspólnotowego II. Postêpowanie w razie naruszenia zobowi¹zañ traktatowych Skarga Komisji Skarga pañstwa cz³onkowskiego Œrodki podejmowane wed³ug zasad prawa miêdzynarodowego III. Skarga o stwierdzenie niewa noœci Uwagi ogólne Spór miêdzy organami Skarga o stwierdzenie niewa noœci wniesiona przez osoby prawne i fizyczne Skarga na orzeczenia osób trzecich Skarga przeciwko aktom normatywnym IV. Skarga na bezczynnoœæ organu (na zaniechanie) V. Skarga prejudycjalna Przedmiot i znaczenie X

12 2. Podmioty uprawnione do zadawania pytañ prawnych i obowi¹zek zadawania pytañ prawnych Wyj¹tki od wa noœci prawa pochodnego: monopol Trybuna³u odnoœnie uznania orzeczeñ za niewa ne Tymczasowa ochrona prawna Dzia³ania wi¹ ¹ce i postanowienie wstêpne VI. Skarga o odszkodowanie i odpowiedzialnoœæ Wspólnot VII. Rola sêdziego Prawo wspólnotowe a prawo krajowe I. Prymat prawa wspólnotowego II. Odpowiedzialnoœæ pañstw cz³onkowskich za naruszenie prawa wspólnotowego Odpowiedzialnoœæ pañstwa za brak implementacji dyrektyw Odpowiedzialnoœæ za akty ustawodawcze i akty postêpowania administracyjnego Wykonywanie prawa wspólnotowego w prawie krajowym Finanse Wspólnot Europejskich I. Bud et II. Dochody i wydatki bud etowe Dochody bud etowe Wydatki bud etowe III. Dzia³alnoœæ finansowa nieprzewidziana w bud ecie Wspólnoty Obywatelstwo Unii I. Znaczenie obywatelstwa unijnego II. Swoboda przemieszczania siê i przebywania na terytorium pañstw cz³onkowskich jako prawo obywatela Unii III. Prawa polityczne Prawo do uczestnictwa w wyborach komunalnych Wybory do Parlamentu Europejskiego IV. Ochrona dyplomatyczna i konsularna Wspólny rynek i rynek wewnêtrzny XI

13 I. Wspólny rynek i rynek wewnêtrzny jako cele integracji gospodarczej II. Instrumenty s³u ¹ce do urzeczywistnienia rynku wewnêtrznego III. Znaczenie generalnego upowa nienia wynikaj¹cego z art. 308 TWE Swobody rynku wewnêtrznego I. Swobody jako filar rynku wewnêtrznego II. Wspólna struktura: swobody jako podstawa zakazu ograniczeñ i dyskryminacji III. Ochrona prawna Swobodny przep³yw towarów I. Zniesienie ce³ wewnêtrznych i op³at o skutku równowa nym II. Zakaz ograniczeñ iloœciowych i œrodków o równowa nym skutku Znaczenie dla rynku wewnêtrznego Œrodki o skutku równowa nym formu³a Dassonville Granice niedyskryminuj¹cych ograniczeñ sprzeda y w myœl zakazu art. 28 TWE formu³a Keck III. Uzasadnienia ograniczeñ w handlu Wymogi konieczne wynikaj¹ce z art. 28 TWE Cassis de Dijon Uzasadnienie ograniczeñ w przep³ywie towarów wed³ug art. 30 TWE Zasada proporcjonalnoœci Ochrona w³asnoœci przemys³owej i handlowej IV. Oddzia³ywanie orzecznictwa Trybuna³u Sprawiedliwoœci V. Monopole o charakterze handlowym Swobodny przep³yw osób I. Swoboda przep³ywu pracowników Przedmiot swobody przep³ywu pracowników Naruszenie swobody przep³ywu pracowników przez podmioty trzecie Ograniczenia i wyj¹tki Prawo pochodne II. Swoboda przedsiêbiorczoœci XII

14 1. Zakres swobody przedsiêbiorczoœci Ograniczenia i wyj¹tki Prawo pochodne III. Dyskryminacja na niekorzyœæ w³asnego obywatela Swoboda œwiadczenia us³ug I. Przedmiot swobody œwiadczenia us³ug II. Dopuszczalnoœæ ograniczeñ III. Regulacja swobody œwiadczenia us³ug w prawie pochodnym Swoboda przep³ywu kapita³u i p³atnoœci Zbli anie prawodawstw krajowych I. Pochodne prawo wspólnotowe II. Zbli anie prawa poprzez umowy prawa miêdzynarodowego Regulacja swobody przep³ywu osób i wspó³praca w sprawach cywilnych I. Polityka swobody przep³ywu osób II. Re im z Schengen III. Wspó³praca s¹dowa w sprawach cywilnych Rolnictwo Prawo konkurencji I. Uwagi ogólne II. Zakaz karteli z art. 81 TWE Zakaz porozumieñ wp³ywaj¹cych na konkurencjê (art. 81 ust. 1 TWE) Klauzula niewa noœci Wyj¹tki (art. 81 ust. 3 TWE) III. Zakaz nadu ywania pozycji dominuj¹cej (art. 82 TWE) IV. W³aœciwoœæ i postêpowanie administracyjne V. Kontrola koncentracji VI. Ekstraterytorialna skutecznoœæ prawa konkurencji VII. Przedsiêbiorstwa publiczne (art. 86 TWE) VIII. Wzajemna relacja miêdzy wspólnotowym i krajowym prawem konkurencji IX. Pomoc publiczna X. Problemy konkurencji w prawie miêdzynarodowym XIII

15 XI. Dostêp do sieci w sektorze energetycznym i innych sektorach Polityka handlowa I. Uwagi ogólne II. Wspólna taryfa celna Ochrona œrodowiska naturalnego Polityka spo³eczna I. Uwagi ogólne II. Wprowadzenie porozumienia o polityce spo³ecznej do TWE III. Mechanizmy urzeczywistnienia prawa IV. Zakaz dyskryminacji na rynku pracy ze wzglêdu na p³eæ Inne polityki I. Zatrudnienie II. Transport III. Edukacja i kultura IV. Ochrona zdrowia V. Ochrona konsumentów VI. Energetyka VII. Przemys³ VIII. Polityka regionalna IX. Badania i rozwój technologiczny Polityka gospodarcza i pieniê na: unia gospodarcza i walutowa I. Polityka gospodarcza Podstawy traktatowe Pakt Stabilnoœci i Rozwoju II. Polityka pieniê na III. Unia walutowa jako wyznacznik stabilnoœci Wspólnoty IV. System instytucji w unii walutowej V. Europejski System Walutowy zarys historyczny VI. Stopniowe urzeczywistnienie unii gospodarczej i walutowej Pierwszy i drugi etap Realizacja trzeciego etapu Kryteria konwergencji Plan czasowy i procedura postêpowania Pañstwa cz³onkowskie unii walutowej XIV

16 2.4. Pañstwa cz³onkowskie objête derogacj¹ Wyst¹pienie z unii walutowej Stosunki zewnêtrzne I. Kompetencje w stosunkach zewnêtrznych II. Skutki umów miêdzynarodowych w prawie wspólnotowym III. Wspólnota Europejska i handel miêdzynarodowy (GATT/WTO) Zwi¹zanie Wspólnoty Europejskiej prawem miêdzynarodowym Skutecznoœæ przepisów WTO w prawie wspólnotowym IV. Umowy stowarzyszeniowe V. Europejski Obszar Gospodarczy VI. Stosunki transatlantyckie Rozdzia³ III. Wspó³praca miêdzyrz¹dowa i perspektywa reform w Unii Europejskiej Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeñstwa Wspó³praca Policyjna i S¹dowa w Sprawach Karnych Perspektywy rozwoju Unii Europejskiej Traktat Konstytucyjny dla Europy I. Dyskusje w sprawie Konstytucji II. Zmiany w Traktacie Konstytucyjnym w formie opracowanej przez Konwent Europejski Rozdzia³ IV. Inne formy wspó³pracy w dziedzinie polityki obronnej i bezpieczeñstwa Unia Zachodnioeuropejska I. Unia Zachodnioeuropejska jako sojusz obronny i jako system wspólnego bepieczeñstwa II. Przeniesienie zadañ UZE na Uniê Europejsk¹ Organizacja Bezpieczeñstwa i Wspó³pracy w Europie (OBWE) I. Rozwój od KBWE do OBWE II. Instytucje Indeks rzeczowy XV

17

18 Wstêp do drugiego wydania polskiego Wstêp Przyjazne do przyjêcie drugiegoniniejszego wydaniapodrêcznika, polskiego jakie w stosunkowo krótkim czasie zgotowali mu polscy czytelnicy, zadecydowa³o o koniecznoœci drugiego wydania. Jestem niezwykle zaszczycony, e dr Ewa Schwierskott podjê³a siê t³umaczenia licznych zmian i uzupe³nieñ, jakie zasz³y w ksi¹ ce. Szczególnie jestem jej wdziêczny za okazane z jej strony zaanga owanie i precyzjê w wykonanej przez ni¹ pracy. Drugie wydanie koncentruje siê na opisie licznych reform dokonuj¹cych siê w Unii Europejskiej. Do rozdzia³u poœwiêconego Europejskiej Konwencji Praw Cz³owieka dodany zosta³ opis wydanych w ostatnich latach wyroków Europejskiego Trybuna³u Praw Cz³owieka oraz omówiony zakres ich oddzia³ywania w prawie krajowym. W nowym wydaniu zosta³o uwzglêdnione tak e nowe orzecznictwo Trybuna³u Sprawiedliwoœci. Kolejna czêœæ poœwiêcona zosta³a Unii Gospodarczej i Walutowej, w której dokonano wa nych reform w Pakcie Stabilizacji i Rozwoju w imiê zwiêkszonej elastycznoœci podejmowanych rozwi¹zañ przy obecnym braku rozwoju gospodarczego. Wynik referendum we Francji na temat przysz³oœci Traktatu Konstytucyjnego, które odby³o siê w maju 2005 r. oraz referendum holender- XVII

19 Wstêp do drugiego wydania polskiego skiego (którego wynik nie jest jednak wi¹ ¹cy) s¹ bez w¹tpienia ciê k¹ klêsk¹ dla wszystkich, którzy mieli nadziejê na ustanowienie nowej podstawy traktatowej dla Unii Europejskiej. Mimo niejasnej przysz³oœci Traktatu jego tekst zostaje poddany intensywnym dyskusjom na temat przysz³ego obrazu Unii Europejskiej i bêdzie mia³ decyduj¹cy wp³yw na wszelkie przysz³e prace reformatorskie. Bonn, marzec 2006 r. Matthias Herdegen XVIII

20 Wstêp do pierwszego wydania polskiego Wstêp Zgodnie do z pierwszego postanowieniami wydania Traktatu polskiego Akcesyjnego podpisanego w kwietniu 2003 r. w Atenach, Rzeczpospolita Polska wraz z 10 innymi pañstwami stanie siê cz³onkiem Unii Europejskiej oraz obu Wspólnot Europejskich. Prawo Europejskie bêdzie tym samym nieodzown¹ czêœci¹ wykszta³cenia prawników w Polsce, tak jak od dawna jest to w krajach cz³onkowskich. Cieszê siê bardzo, e Pani dr Ewa Schwierskott podjê³a siê zadania przet³umaczenia mojego podrêcznika na jej jêzyk polski. Wykona³a to zadanie z du ym zaaga owaniem, wykazuj¹c siê doskona³¹ wiedz¹ fachow¹. Szczególnie wdziêczny jestem za to, e Pani dr Ewa Schwierskott szuka³a zawsze kontaktu z autorem, by w interesie polskiego Czytelnika uzyskaæ mo liwie wysoki stopieñ jasnoœci i precyzyjnoœci t³umaczenia. Pani dr Ewa Schwierskott, aby zapewniæ aktualnoœæ podrêcznika, do³o y³a wszelkich starañ, by zosta³y uwzglêdnione najnowsze zmiany i tendencje w rozwoju prawa europejskiego. Bonn, lipiec 2003 r. Matthias Herdegen XIX