Edukacja prozdrowotna i prawidłowy rozwój Widzę, słyszę, czuję, czyli programowanie neurolingwistyczne w przedszkolu mgr Małgorzata Stefaniak nauczyciel Przedszkola Miejskiego nr 20 w Mielcu Wspomaganie rozwoju psychoruchowego, wychowywanie i kształcenie polega na mądrym kierowaniu uczeniem się dzieci. Rezultatem uczenia się jest każda stosunkowo trwała zmiana w zachowaniu, w myślach i uczuciach jednostki człowieka lub zwierzęcia będąca rezultatem przeszłego doświadczenia. Przedszkole jest dla dzieci miejscem, w którym maja okazję do gromadzenia doświadczeń od chwili, gdy przyjdą i zdejmą płaszczyk i buty, aż do momentu, gdy pod opieką dorosłych opuszczają przedszkole. Najlepiej zaś zapamiętywane są te przeżycia i doświadczenia, które dostosowane są do możliwości percepcyjnych dzieci. Najważniejszym zadaniem nauczyciela jest jak najlepsze poznanie dziecka, aby móc się z nim komunikować, pomagać w trudnościach i towarzyszyć mu na jego drodze poznawania świata. Programowanie neurolingwistyczne (NLP) to nowa gałąź psychologii, która dostarcza wielu sposobów technik praktycznych służących doskonaleniu komunikacji międzyludzkiej, a także doskonaleniu własnej osobowości i osiąganiu określonych celów. Aby zrozumieć związek tej trudnej dziedziny psychologii z przedszkolem należy najpierw tytułem wstępu wyjaśnić, co to jest NLP. System ten zaczęli tworzyć w latach siedemdziesiątych Jon Grinder profesor lingwistyki i Richard Bandler student psychologii i informatyki. Zainteresowali się oni wybitnymi rezultatami osiąganymi przez różnych ludzi w różnych dziedzinach życia. Neuro odnosi się do neurologicznych procesów widzenia, słyszenia i odczuwania. Lingwistyczne to język, sposób jego używania w porozumiewaniu się z innymi i to jak on na nas oddziałuje. Programowanie to metoda, dzięki której możemy sterować własnymi myślami i zachowaniami. Tak więc NLP proponuje zmianę programu naszego mózgu poprzez właściwe ukierunkowanie procesów neurologicznych oraz manipulacje językowe. Od tego, jaki program mamy zakodowany zależy nasze funkcjonowanie w świecie. Na to jak się 123
Małgorzata Stefaniak Widzę, słyszę, czuję, czyli programowanie neurolingwistyczne... zachowujemy, jak odbieramy świat i jak porozumiewamy się z innymi wpływają nasze indywidualne preferencje sensoryczne, nasze przekonania, wartości i poglądy. Wszystkie te indywidualne cechy kształtują się już od najmłodszych lat, a więc już w przedszkolu. Wykorzystując elementy NLP w pracy z dziećmi przedszkolnymi można pomóc im pokonać trudności, poznać je lepiej, zrozumieć i znaleźć drogę dotarcia do ich świata. Każdy człowiek, a szczególnie nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę, że jeśli niepowodzenia zaczną się już w przedszkolu, mogą mieć niekorzystny wpływ na późniejszą edukację dziecka oraz utrudnić jego funkcjonowanie w grupie. Warto więc zapoznać się z metodami i wiedzą NLP, aby wykorzystać je w swojej pracy pedagogicznej. Metody programowania neurolingwistycznego należy jednak rozpocząć od samego siebie. W związku z tym nauczyciel powinien: przekonać się o skuteczności proponowanych technik w odniesieniu do siebie, rozpoznać swoją osobistą strategię komunikowania się z innymi, określić swój styl uczenia, rozpoznać własne preferencje sensoryczne. Wówczas wiele łatwiej będzie mu poznać swoich wychowanków pomóc im w poznawaniu świata. Człowiek wykorzystuje do poznania rzeczywistości 5 zmysłów: wzrok, słuch, dotyk, smak i węch. W taki sam sposób nadajemy znaczenie informacjom docierającym do naszego mózgu. Jedni łatwiej uczą się i zapamiętują poprzez pisanie lub obserwację to wzrokowcy. Ich zmysłem dominującym jest wzrok. Inni łatwo zapamiętują słowa to słuchowcy. Ich zmysłem dominującym jest słuch. Trzecia grupa to osoby, u których dominuje preferencja czuciowo-ruchowa to kinestetycy. Dominują u nich wrażenia dotykowe, uczucia i emocje. Nauczyciel powinien oddziaływać na swych wychowanków polisensorycznie, wykorzystując maksymalnie system wizualny, audytywny i kinestetyczny. Jednak ustalenie preferowanego przez dziecko kanału poznawania pozwala na pełna indywidualizację procesu uczenia. Efekty uczenia i porozumiewania się z dzieckiem są zdecydowanie lepsze, gdy informacje są podawane przez odpowiedni dla dziecka kanał. Do ustalenia preferencji sensorycznej, a co za tym idzie, optymalnego sposobu dotarcia do dziecka, potrzebne są informacje o zachowaniach określonego typu. Poniżej przedstawię kilka wskazówek do obserwacji dziecka, w celu ustalenia systemu reprezentacyjnego. 124
CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 2/2005 Preferencje sensoryczne wizualne z obrazami audytywne z dźwiękami kinestetyczne z odczuwaniem Reakcje fizjologiczne ruchy gałek ocznych w górę, płytki oddech, wysoki głos, napięte mięśnie, spoglądanie w górę podczas odbierania informacji. ruchy gałek ocznych na jednym poziomie, oddech równomierny, głęboki, czysty, melodyjny ton głosu, słabe napięcie mięśni, przechylona głowa podczas odbierania informacji. ruchy gałek ocznych w dół, głęboki oddech z udziałem brzucha, niski głos, duża ruchliwość, podczas odbierania informacji spoglądanie w dół. Jeśli rozpoznamy u dziecka wyraźne preferencje jednego kanału, to wcale nie oznacza, że tylko tą droga należy przekazywać mu informacje. Jest to także wskazówka, aby rozwijać pozostałe obszary spostrzegania poprzez odpowiednie ćwiczenia. Zdiagnozowanie dzieci pod względem reprezentacji sensorycznej pozwoli nauczycielowi: odnaleźć optymalny sposób prowadzenia zajęć, właściwie wykorzystać środki dydaktyczne, właściwie umeblować i wyposażyć salę, znaleźć optymalne miejsce dla słuchowca, wzrokowca, kinestetyka. Jako nauczyciel wiem, że efektywność uczenia się dzieci nie zależy tylko od tego, co poznaje i doświadcza w przedszkolu, ale także od środowiska rodzinnego, w którym dziecko przebywa. Skorelowanie oddziaływań domu i przedszkola jest zatem sprawą bardzo ważną. Mając to na uwadze, chciałam zwrócić uwagę rodziców na wielozmysłowe poznawanie rzeczywistości, rolę zmysłów, a także zachęcić ich do wnikliwej obserwacji własnych dzieci. W tym celu przeprowadziłam zajęcie otwarte dla rodziców z krótką prelekcją na temat Indywidualne sposoby reprezentacji jaki sposób poznawania preferuje moje dziecko? 125
Małgorzata Stefaniak Widzę, słyszę, czuję, czyli programowanie neurolingwistyczne... Poniżej przedstawiam scenariusz przeprowadzonego zajęcia. Temat: Widzę, słyszę, czuję las. Cele: stwarzanie sytuacji sprzyjających aktywizacji mowy i myślenia wykorzystanie techniki twórczego myślenia Edwarda de Bono rozbudzanie wyobraźni budzenie uczucia empatii w stosunku do całej otaczającej przyrody, rozumienie potrzeby jej ochrony rozwijanie różnych obszarów spostrzegania, poznawania i doświadczania bogacenie zasobu słownictwa Pomoce: szarfy w 2 kolorach, po 5 kartoników dla każdego dziecka, diagram krzyżówki, 8 szarad do diagramu, pisaki, chusta animacyjna, 4 duże obręcze, napisy (zwierzęta, ptaki, drzewa, owoce lasu), taśma magnetofonowa z odgłosami lasu. Przebieg: 1. Dzieci śpiewają piosenkę pt. Dzień dobry. 2. Nauczycielka wita dzieci i rodziców, których imiona rozpoczynają się głoską np.: a, b, c, d... i tych, którzy nie byli jeszcze powitani. (Osoba, która czuje się powitana macha ręką i mówi swoje imię). Witamy się nawzajem kole przesyłając iskierkę (uścisk ręki). Jakiego zmysłu użyliśmy przy tym powitaniu? (dotyk) 3. Zabawa Co widzę, co słyszę, co czuję? Nauczycielka wprowadza dzieci do zabawy zadając kilka pytań: - Jakimi zmysłami poznajemy świat? Ile ich jest? Jakimi symbolami możemy je określić? (Dzieci i nauczycielka mają przed sobą po 5 kartoników i pisaki.) Narysujcie proszę symbole 5 zmysłów. (Dzieci rysują oko, ucho, nos, usta, dłoń. Nauczycielka rozkłada na dywanie 4 obręcze kładąc w każdej z nich po jednym napisie: drzewa, ptaki, zwierzęta, owoce lasu). - Zastanówcie się, jakimi zmysłami możemy poznać to, co spotkamy w lesie? Rozdzielcie zmysły wg własnego uznania.(potem grupujemy zmysły, przeliczamy i wyciągamy wnioski). Drzewa dotyk, wzrok, węch Ptaki dotyk, wzrok, słuch Zwierzęta dotyk, wzrok, węch, słuch Owoce lasu dotyk, wzrok, węch, smak 4. Zabawa do piosenki Pokochajmy drzewa. 5. Zagadki słuchowe rozpoznajemy odgłosy lasu. 126
CKPiDN w Mielcu Zeszyty nauczycielskie Nr 2/2005 6. Rozwiązywanie krzyżówki z hasłem Dbaj o las. (Dzieci podzielone na 8 zespołów. Każdy zespół dostaje do rozwiązania szaradę matematyczną, której rozwiązanie wpisuje w odpowiednie miejsce diagramu. Wspólnie odczytują hasło). 7. Zabawa symulacyjna Do czego potrzebne są drzewa? (Włączamy do zabawy rodziców, którzy są drzewami. Dzieci to zwierzęta mieszkające na drzewach. Nauczycielka jest drwalem, który co pewien czas ścina 1 drzewo, a 1 zwierzątko pozostaje bez domu). - Jak się czujesz, gdy tracisz swój ukochany domek? (Dzieci- zwierzątka opisują swoje uczucia) - Po zabawie Dlaczego należy chronić las? - Dokończ zdanie: Gdyby nie było na świecie drzew to... Gdyby nie było na świecie ptaków to... Gdyby nie było na świecie zwierząt to... 8. Śpiew piosenki Leśne duszki. Literatura 1. A. Porębska Widzieć więcej, uczyć efektywniej, czyli jak odnaleźć drogę do dziecka, Edukacja w przedszkolu, Marzec 1999, Wydawnictwo Raabe, Warszawa 2. E. Foley Neurolingwistyczne programowanie, www.foley.com.pl/nlp/co_to_jest.asp 3. J. O Connor, J. Seymour Wprowadzenie do programowania neurolingwistycznego. Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1996 4. A. Porębska Badania nad efektywnością twórczych metod w terapii dzieci mających trudności w czytaniu. Warszawa 1996 5. D. Soida (red.) Bądź Mistrzem Przyjacielem, czyli edukacja ekologiczna na wesoło. Ośrodek Edukacji Ekologicznej, Kraków 1993 127